لی بی شاعر چینی

-« لی­ بَی » شاعر خیالپرداز و رمانتیست مشهور سلسله­ی تانگ:

لی­­بَی (Li Bai)، در سال 701 میلادی در منطقه­ی مین­یانگ در استان«سی­چوان» در خانواده­ای ثروتمند و تاجر به دنیا آمد[iv]. وی ازکودکی صاحب هوشی سرشار و فوق العاده بود. هنوز به 10سالگی نرسیده بود که تمامی آثار مشهور و کلاسیک مکتب«جو» یعنی مکتب کنفوسیوس و کتاب­های تاریخی را ورق زده و مطالعه کرده بود. لی­­بَی جوان، به بسیاری از فعالیت­های دیگر نیز علاقه­مند بود. برای نمونه، شمشیربازی را فرا گرفت و به مذهب دائوئیسم که در آن زمان رواج داشت، اعتقاد پیدا کرده و شیفته­ی آن شد.

لی­بَی ، با این­که مدت زیادی را در حال مراقبه در دل کوه و یا انبوه جنگل­ها و در کنج عزلت سپری کرده و در جستجوی رب النوع­ها به سر می برد، ولی درعین حال، دارای همت سیاسی بلندی بود که حاکی از عشق به خدمت برای میهن و یافتن شهرت و افتخار بود. به همین سبب، در جهان بینی«لی­بَی » نوعی تضاد وجود داشت. وی در20 سالگی، در نگارش شعر و مقاله مهارت زیادی پیدا کرد و از 25 سالگی به منظور سیاحت، زادگاه خود را ترک گفت، و در حین سفر اشعار زیادی در ستایش مناظر طبیعی سرود. در همین دوران بود که شهرتی در حد شاعری مطرح برهم زد وبا بسیاری از شاعران و مأموران دولتی، طرح دوستی ریخت. چه آنکه تمایل داشت با اتکا به استعداد و شایستگی و شهرتش، مورد پسند دربار قرار گیرد. سرانجام در سال 742 میلادی بنابه دستور امپراتور زمان«تان سیون زون» در شهر«چانگ آن» پایتخت سلسله­ی تانگ، به آفرینش اشعار و دبیری دربار مشغول شد.

«لی­بَی» که از انتصاب به مقام دولتی بسیار شاد شده بود، سعی داشت به موفقیت­های بالاتری نائل آید. ولی  اغلب درباریان فاسد و رجال با فضیلت و لایق در آن جایگاهی نداشته و مورد سرکوب و تعقیب و آزار قرار گرفته و مطرود شده بودند. بدیهی بود که این مسائل با روحیه­ی درستکاری و عادلانه­ی او که هرگز در برابر فساد به زانو در نمی­آمد، سازگار نبود. به همین دلیل، وی با افتراگویی­ها و شایعات دائمی مواجه شده و هنوز دو سال از اقامتش در شهر«چانگ آن» نگذشته بود که مجبور شد از مقامش استعفا کند.

به دنبال این ناکامی، لی­بای افسرده خاطر شده و به مدت 11 سال به مسافرت در نواحی وسطی و سفلای روخانه­های یانگ­ تِسِه و هنگو ادامه داد. چندی بعد، در حکومت سلسله­ی تانگ، شورشی به نام« آن­شی» رخ داد. در چنین شرایطی بود که لی­بَی ، برای کمک به فرونشاندن شورش وبرقراری مجدد وحدت سرزمینی، در دفتر کار یکی از شاهزادگان امپراتور مشغول به کار شد. اما بعدها به علت مبارزه و کشمکش درونی خاندانی، شاهزاده کشته شد و لی­­بَی تبعید گردید، اما در پرتوی عفو عمومی آزاد وعاقبت در 61 سالگی به علت بیماری در گذشت.

لی­­بَی ، در زمان حیاتش اشعار بسیاری سرود که اکنون بیش از 900 قطعه از آن­ها برجای مانده است. اشعار او که مضامینی غنی و پرمحتوا داشت، سرگذشت شخصی او و هم­چنین واقعیات اجتماعی و سیمای عصر شکوفایی چین را نشان می­دهد. 59 قطعه از مجموعه­ی آثار او نمونه­ای از ترسیم آئین­های باستانی چین محسوب می­شود. با نگاهی به این اشعار، می­توان پی برد که از یک سو، بر امپراتوری سلسله­ی تانگ شکوفایی حکمفرما بوده و از سوی دیگر، طبقه­ی حاکم تحت لوای این شکوفایی به ورطه­ی ولخرجی و فساد و عاقبت انحطاط رسیده بود که نگرانی و اضطراب ژرف شاعر از این وضعیت نیز به­خوبی در اشعار او مشهود است.

لی­­بَی، نیمی از زندگی خود را چون درویشان خانه به­دوش در سیاحت گذراند، لذا بسیاری از اشعارش پر از احساسات رمانتیک و وصف مناظر طبیعی چین، وصف کوه­ها و آب رودخانه­های معروف این سرزمین است. او همواره علاقه­مند به قله­های سر به­فلک کشیده ودره­های ژرف و عمیق، آبشارها و رودخانه­های پرتلاطم و خروشان بود، و از جمله خصوصیات اخلاقیش می­توان به صراحت کلام، مبالغه درگفتار، خیال­پردازی شگفت انگیز و احساسات گرم لجام گسیخته­اش نسبت به مناظر طبیعی که دراشعارش هوید­است و حد اعلای هنری او را نمایش می­دهد، اشاره کرد. او، هم­چنین اشعار زیادی در وصف عشق و دوستی سروده است. وی در اشعاری که تقدیم دوستانش می­کرد، همیشه صداقت ودوستی خود را تجسم می­نمود و برای همین اشعارش از ویژگی هنری فوق العاده­ای برخوردار بود. آثار لی­­بَی، بر ادبیات شعر چین تأثیر بسیار دیرپا و ژرفی برجای گذاشته و دراین راستا بسیاری از شاعران مشهور نسل­های بعد، از آثار وی تغذیه کرده­اند. امروزه سرگذشت لی­­بَی سوژه رمان­ها و اپراهای بسیاری شده ودرمیان مردم به طور گسترده رواج دارد.

«لی­بَی» در شعری برای دوست ارجمندش وانگ لون(Wang Lun) که او هم مثل خودش دل نازک بود و« لی» را با آواز و نه با گریه، بدرقه کرده بود، شعری نوشت. لی بَی در این شعر می­گوید،«وقتی او می­رود تا با قایق آنجا را ترک کند/ ناگهان لی بَی آوازی را از ساحل می­شنود/ اگر چه آب در بِرکه­ي شفتالو هزار چی[v]عمق دارد/ عمق آن خیلی کم تر از احساس وانگ لو است که مرا بدرقه می­کند». لی­بَی در شعر دیگری می­گوید:«جامه­ي پوستین هزار سکه­ی طلا ارزش دارد/ و اسب خالدار هم/ شاید بتوان هر دو را برای خرید جام شرابی که ما را از پریشانی پیری رها سازد، فروخت...» در این شعر وی قطعا قصد بیان گشاده دستی و سخاوت خود را نداشته است.

گفته می­شود که لی­بَی در مناطق شرقی ایران باستان متولد شده و در واقع، ایرانی­الاصل است که پس از مهاجرت به چین و آموختن زبان چینی به سرودن شعر به این زبان پرداخت. پایان نامه­ی دوره­ی لیسانس مرحوم آقای پورانی یکی از معدود دانشجویان ایرانی که در دهه­ی یک هزار و شصت در دانشگاه پکن به تحصیل در رشته­ی زبان و ادبیات چینی پرداخت، در خصوص شرح حال و زندگی لی­بَی بوده که موضوع ایرانی بودن وی در این پایان نامه به اثبات رسیده است.

پاورقی

[i] - برخی از اسناد تاریخی نشان می دهند که لی­بای از اهالی آسیای مرکزی و خراسان بزرگ بوده است.

[ii] - Chi  ( واحد اندازه گیری در چین قدیم که مساوی با یک سوم متر است. مترجم).