قیام بوکسورها در چین

عوامل مؤثر در قیام بوکسورها

در پیدایش و فراگیر شدن قیام بوکسورها، عوامل مختلف داخلی و خارجی تأثیر گذار بودند که پاره­‌ای از این عوامل به شرح زیر است:

* - بحران بین المللی و رقابت قدرت­‌های اروپایی مستقر در شرق آسیا در کنار امپراتوری ژاپن؛

*- ضعف روزافزون امپراتوری حاکم به دلیل شکست­‌های پیاپی از استعمارگران غربی به ویژه طی دو جنگ تریاک در سال­‌های 1840 و 1857؛

*- تحمیل قرار دادهای ننگین سیاسی و اقتصادی از سوی قدرت­‌های غربی علیه امپراتوری رو به زوال چینگ؛

*- گسترش بی سابقه‌­ی فعالیت­‌های مسیونرهای مذهبی و چنگ اندازی آن­ها در تمامی شئون سیاسی، اقتصادی، علمی، آموزشی و دینی و اعتقادی کشور چین با حمایت نیروهای متجاوز غربی مستقر در این کشور؛

*- سرخوردگی جامعه از حضور اشغالگران خارجی و ظلم و ستم مضاعف دربار امپراتوری علیه مردم؛

*- دست اندازی تجار و بازرگانان خارجی تحت الحمایه­‌ی نظامیان غربی در اقتصاد کشور و ورود کالاهای غربی به چین و تجارت بی رویه‌­ی تریاک توسط تجار و مسیونرها و گسترش وسیع اعتیاد میان مردم و زیاده خواهی­‌های آنها؛

*- همکاری دولت و مقامات محلی با تجار .و مسیونرهای خارجی علیه طبقات مختلف جامعه‌­ی چین و مصادره‌­ی اموال و زمین‌­های کشاورزی و حتی معابد چینی به نفع مسیونرها و کلیساها؛

*- تحقیر همه جانبه‌­ی مردم و فرهنگ سنتی چین توسط مسیونرهای خارجی؛

*- خیانت و جاسوسی چینی­‌های مسیحی شده برای نیروهای خارجی و مسیونرهای مسیحی؛

*- وضع قوانین و مقررات سختگیرانه علیه مردم و مبسوط الید گذاشتن مسیونرهای مسیحی و ایجاد تسهیلات و امتیازات ویژه‌­ی سیاسی، اقتصادی، و مصونیت قانونی و معاف شدن از مالیات برای مسیونرها و تجار خارجی از یک سو، و محروم ساختن مردم از حقوق اولیه­‌ی خود از سوی دیگر؛

*- وضع مالیات سنگین علیه تجار داخلی و کارگران و کشاورزان از سوی دربار برای پرداخت غرامت جنگی به متجاوزان غربی؛

*- جاری شدن سیل­‌های ویرانگر و متعاقب آن خشکسالی و قحطی شدید.

*- تحت الحمایه قرار گرفتن راهزنان و اوباشان و جنایتکاران به عنوان مسیحیان کاتولیک توسط مسیونرها، کلیساها، و نیروهای خارجی مستقر در چین؛

گفته‌­ی مشهوری در آن زمان بین مردم زبانزد شده بود که می­‌گفتند: «مردم از مقامات دولتی می‌­ترسند، مقامات دولتی از خارجی­‌ها هراس دارند و خارجی‌­ها از مردم خوف دارند.»

*- و ...

آغاز شورش بوكسورها

کشاورزان روستایی، به‌ویژه روستاییان استان شاندونگ، برای دفاع از حقوق خود، از سال­‌ها پیش از شروع شورش بوکسورها، اقدام به تأسیس انجمن­‌ها و گروه‌­های سری محلی کرده تا در مقابل مسیونرهای خارجی و راهزنان تحت حمایت آن­ها به­‌صورت پراکنده از حقوق مردم دفاع نمایند. اعضای این انجمن­‌های مخفی برای بالابردن توان جسمی خود به آموزش‌­های رزمی به‌ویژه مشتزنی می‌پرداختند. به‌همین دلیل خارجی‌­ها به آن­ها لقب مشتزن و یا بوکسور داده بودند. بوکسورها که ابتدا با هدف احقاق حقوق افراد محلی و در مخالفت با مقامات محلی و دولت چینگ تشکیل شده بودند، در سال 1899، با اوج گیری نفوذ غربی‌­ها و تاخت و تاز مسیونرها، کم کم حملات تبلیغاتی خود را متوجه آنان و حامیان چینی آن­ها( مسیحیان بومی) کرده و به کلیساها و منافع مسیونرها حمله می­‌کردند. رأی یک دادگاه محلی مبنی بر واگذاری یکی از معابد چینی به مسیونرهای کاتولیک جهت راه‌اندازی کلیسا، زمینه را برای شعله‌­ور شدن آتش خشم مردم و بوکسورها فراهم کرد و با حمله‌­ی آنان به کلیساهای محلی و مسیونرها و مسیحیان چینی فراهم ساخت. همین حادثه موجب فراگیر شدن شورش و کشاندن آن به سایر مناطق و حمله به منافع غربی‌­ها و منافع کلیسا و حامیان بومی آن­ها گردید. شورش بوکسورها، در حقیقت واکنش روستاییان و کشاورزان علیه نفوذ و دخالت بی حد و حصر میسیونرهای مسیحی، تجار و دیپلمات­‌های خارجی در سرنوشت کشور و مردم چین بود. این شورش که در ماه نوامبر 1899 از استان شاندونگ شروع شد، رفته رفته به سایر مناطق و در نهایت به پکن پایتخت چین رسید و توده­‌های جان به لب رسیده، با پیوستن به این حرکت آن را به یک شورش همگانی که در آغاز علیه امپراتوری چینگ بود، به نهضتی عمومی علیه خارجیان به‌ویژه مسیونرهای غربی تبدیل ساخت. درباریان امپراتوری که در برابر این شورش ابتدا به دو دسته‌­ی طرفدار و مخالف تقسیم شده بودند، سرانجام به دستور دوواگر، ملکه‌­ی مادر و زن قدرتمند دربار، در کنار شورشیان قرار گرفته و یکپارچه علیه خارجیان به پا خاستند. در این شورش که با شعار«از چینگ حمایت کنید و خارجی­‌ها را نابود کنید» آغاز شد، صدها مسیونر و دیپلمات و شهروند خارجی(بین 230 تا 270 نفر) و هزاران چینی مسیحی(32 هزار نفر اعم از کاتولیک، پروتستان و ارتدوکس) به عنوان ستون پنجم خارجیان و مسیونرها، به دست بوکسورها، مردم و نیروهای امپراتوری به قتل رسیده و اموال آنان مصادره و غارت شد و ده­‌ها کلیسا و مرکز تبلیغ مسیحیت در پکن، شهرها و روستاهای چین، به آتش کشیده شد.

آن­چه در این قیام عمومی جالب توجه است، همکاری و اتحاد مسلمانان به‌ویژه نیروهای سواره نظام مسلمان تحت امر ژنرال مسلمان ارتش امپراتوری دونگ فوشیان(Dng Fuxian)، با بوکسورها و مردم چین است که در مبارزه علیه متجاوزین خارجی و مسیونرهای مسیحی از خود رشادت­‌های زیادی از خود نشان داده و ضربات مهلکی بر آن­ها وارد ساختند. نیروهای دونگ فوشیان، حتی پس از شکست شورش و اشغال پایتخت توسط نیروهای هشت کشور متجاوز غربی، در فراری دادن دوواگر و امپراتور و سایر مقامات دربار به استان شانسی( شهر شی­اَن) نقش داشته و از آنان حمایت کردند. به همین دلیل بود که پس از تسلط و پیروزی غربی­‌ها و امضای معاهده­‌ی ترک خصومت( معاهده­ی بوکسورها)، و درخواست اشغالگران مبنی بر اعدام رهبران شورش از جمله ژنرال فوشیان، امپراتور با این که با اعدام رهبران بوکسورها موافقت کرد، ولی با اعدام این ژنرال مسلمان فداکار به شدت مخالفت و زیر بار این درخواست نرفت.

سرانجام شورش بوکسورها

با به خطر افتادن منافع قدرت‌­های متجاوز غربی و مسیونرهای مسیحی؛ متحد شدن ارتش امپراتوری و نیروهای بوکسورها علیه خارجیان؛ حمله‌­ی شورشیان به سفارت خانه‌­ها و کلیساهای مستقر در شهرها و روستاها و به خطر افتادن جان اتباع غربی و مسیونرهای مسیحی؛ و فراگیر شدن آشوب و ضدیت با اشغال کشور توسط خارجیان، زمینه برای هجوم همه­‌جانبه و تجاوز نظامیان کشورهای غربی مستقر در چین و دریاهای اطراف فراهم شد. نیروهای نظامی هشت کشور غربی(انگلیس، آمریکا، فرانسه، آلمان، روسیه، ژاپن، اتریش و ایتالیا) با 50 هزار نیروی مجهز به سلاح‌­های پیشرفته به شهر بندری تیان­جین حمله و علی­رغم مقاومت بوکسورها و نیروهای محلی به همراه نظامیان امپراتوری، این شهر را اشغال و به سمت پکن پایتخت این کشور یورش بردند. بوکسورها و نیروهای ژنرال دونگ فوشیان در مقابل پیشرفت نیروهای اشغالگر مقاومت جانانه­‌ای کرده و با از کار انداختن ریل راه‌آهن تیان­جین به پکن، و با وارد ساختن تلفات زیاد آن­ها را مجبور به عقب نشینی کردند، ولی بر اثر اختلافاتی که میان درباریان و محافظه کاران دربار به وجود آمد، بخشی از نیروهای امپراتوری دست از جنگ برداشتند و زمینه برای پیشروی نیروهای خارجی فراهم و با ورود آنان در تاریخ چهارم ماه اوت 1900 به پکن، امپراتور و خانم دوواگر از پکن به سمت شی­اَن فرار و با سقوط پایتخت، سرکوب شورشیان و قتل­و­عام مردم بی‌گناه و به آتش کشیده شدن و غارت شهر، از جمله بزرگترین، ارزشمندترین، و قدیمی ترین مجموعه­‌ی هنری و کتابخانه‌­ای جهان، آغاز گردید. با امضای صلحنامه‌­ی ننگین دیگری به نام(معاهده‌­ی بوکسورها)، دولت امپراتوری موظف به دستگیری و اعدام رهبران بوکسورها و نظامیان همکار با آن­ها شده و موظف شد در برابر هر فرد چینی یک تیل نقره به­‌عنوان غرامت به اشغالگران به‌پردازد. با توجه به آمار جمعیت آن روز چین که حدود 450 میلیون نفر برآورد شده بود، امپراتوری چینگ محکوم به پرداخت 450 میلیون تیل نقره(معادل 67میلیون پوند به نرخ آن روز و 61 میلیارد دلار به نرخ سال 2010) غرامت جنگی، که بیش از یکسال در­آمد مالیاتی دولت چین بود، به کشورهای غربی شد. تنها مقاومتی که دربار در برابر درخواست­‌های اشغالگران کرد، مخالفت با دستگیری و اعدام ژنرال مسلمان دونگ فوشیان بود که به خاطر خدمات برجسته‌­ی وی و نیروهای تحت امرش در حفظ جان امپراتور و دوواگر ملکه‌­ی مادر انجام داده و آن­ها را مخفیانه از پکن خارج و به شی­اَن رسانده بودند، به هیچ‌وجه زیر بار این درخواست نرفت و جان این ژنرال کهنه کار وفادار به امپراتوری را از مرگ و اعدام نجات داد.

پس از سرکوب شورش بوکسورها که از سوی مردم و همدلی دربار به وقوع پیوست ، مجددا مسیونرهای مسیحی و تاجران و دیپلمات­‌های غربی حامی آن­ها بر کشور چین مسلط شده و به غارت دین و دنیای این سرزمین ادامه دادند. یکی از نتایج خوب این شورش تضعیف بیش از پیش امپراتوری چینگ و فراهم شدن زمینه برای شورش دیگری در سال 1911 به رهبری دکتر سون یات­سن بود که طی آن به تاریخ 2000 ساله­‌ی امپراتوری کهن چین پایان داده و روی کار آمدن نخستین سیستم جمهوری در آسیا را رقم زد.

یکی از دردآورترین پیامدهای شکست این قیام و اشغال پایتخت چین، برخورد وحشیانه‌­ی نیروهای اشغالگر با زنان و کودکان و مردم بی‌گناه پکن بود که در آن نظامیان کشورهای فاتح برای قتل و غارت و تجاوز و به آتش کشیدن مایملک مردم مسابقه گذاشته بودند. این کشتار و تجاوز چنان بی‌­رحمانه و فراگیر بود که حتی برخی از مطبوعات خود غربی­‌ها ضمن تشریح صحنه­‌های این سفاکی‌­ها، از این­گونه اعمال نظامیان خود ابراز انزجار نمودند.

در پایان اشاره به این مطلب نیز ضروری است که دولت آمریکا، سهم خود از غرامت جنگ را به اعطای بورس به دانشجویان چینی که خواستار ادامه‌­ی تحصیل در آمریکا بودند اختصاص داد. برای نظارت بر این کار، مؤسسه‌­ای به وجود آمد که این مؤسسه و فارغ التحصیلان دریافت کننده­ از این بورس، هسته‌­ی اولیه­‌ی دانشگاه چین­خوا، معتبرترین دانشگاه کنونی چین پس از دانشگاه پکن را تشکیل دادند.