رهبران و عالمان اهل سنت در عراق

رهبران و عالمان اهل سنت در عراق

علی اکبر اسدی

رهبران و عالمان اهل سنت را می‌توان به علمای دینی و رهبران سیاسی تقسیم کرد. عالمان دینی سنتی (علمای شریعت) شامل فقها، محدثان، امامان جماعت و مدرسین علوم دینی در مساجد و مدارس شرعی اهل سنت است. ابن الجوزی، الخطيب البغدادي، القرطبي و دیگر علما در بغداد در دوران خلافت عباسی، از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی بودند.در دوره عثمانی نظام المدارس الشرعية در شهرهایی چون بغداد، موصل، اربیل و سامرا تقویت شد. و مدارس دینی حنفی‌مذهب (هم‌راستا با مذهب رسمی عثمانی) رواج یافتند و علمای مختلفی تربیت و به نقش آفرینی پرداختند. از علمای معاصر (سده ۲۰ و ۲۱) اهل سنت عراق می‌توان به  الشيخ عبد الكريم زيدان فقیه، اصولی و یکی از شاخص‌ترین علمای معاصر که آثار متعددی در فقه اسلامی و فقه سیاسی دارد، اشاره کرد. الشيخ أحمد حسن الطه نیز از چهره‌های تأثیرگذار حوزه دینی در عراق بوده است. الشيخ عبد الملك السعدي نیز مرجع دینی و فقهی اهل سنت، با نفوذ گسترده در استان‌های غربی و شمالی عراق است که در بحران‌های سیاسی پس از ۲۰۰۳ مواضع روشنی اتخاذ کرده و از گفت‌وگوی مذهبی حمایت کرده است.  همچنین الشيخ طه الدليمي از روحانیون بحث‌برانگیز سنی است که گرایش‌های سیاسی قوی دارد و در برخی محافل سیاسی و رسانه‌ای مطرح است.[8]

از دیگر علما و چهره های دینی شاخص اهل سنت در عراق عبارتند از:  شیخ مهدی الصمیدعی، مفتی اهل سنت عراق و از علمای برجسته سلفی-جهادی؛ شیخ عبداللطیف الهمیم، رئیس دیوان اوقاف اهل سنت عراق و از چهره‌های تأثیرگذار در سیاست و دین؛  شیخ خالد الملا، رئیس هیئت علمای عراق و از شخصیت‌های مهم سنی که از آیت‌الله سیستانی به عنوان مرجع همه عراقی‌ها یاد کرده است؛ شیخ عامر البیاتی، سخنگوی رسمی دارالافتای عراق و از چهره‌های علمی و رسانه‌ای اهل سنت.. شیخ محمد التکریتی، شیخ یوسف التکریتی، شیخ ظافر فراجی، شیخ راج الدین و شیخ مصعب الجبوری از دیگر علمای اهل سنت عراق در دوره جدید هستند.[9]

بر خلاف شیعیان که مرجعیت فقهی و دینی از جایگاه و اعتبار بالایی در بین آنها برخوردار است و قدرت بسیج اجتماعی بالایی دارد، در میان اهل تسنن چنین مرجعیت دینی و اجتماعی وجود ندارد. علاوه بر این اعراب سنی عراق، فاقد علمای مورد وثوق در بین خود هستند و به دلیل فقدان مدارس دینی مطرح اهل سنت در این کشور، از ظرفیت تربیت چنین افرادی نیز برخوردار نیستند. لذا اعراب سنی عراق ظرفیت بسیج کنندگی اجتماعی توسط علمای مذهبی خود را ندارند.[10]

در دوره معاصر عراق رهبران سیاسی مختلفی در میان اهل سنت ظهور نموده و نقش‌آفرینی کرده‌اند. عبدالکریم قاسم، احمد حسن البکر و صدام حسین از اصلی ترین رهبران سیاسی اهل سنت عراق تا سال 2003 بوده‌اند. از چهره‌ها و رهبران سیاسی اهل سنت عراق  در دوره پس از صدام نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: عدنان الدلیمی؛ طارق الهاشمی؛ اسامه النجیفی؛ صالح المطلک؛ سلیم و جمال الجبوری؛ محمود المشهدانی؛ محمد الحلبوسی؛ خمیس الخنجر و ...