رادیو در عراق

رادیو در عراق

راديو در عراق از همان آغاز به عنوان يک نهاد دولتي و انحصاري ظهور کرد و اولين راديو در سال 1936 در دوران پادشاهي ملک غازي و با نام «اذاعه قصر الزهور» در شهر بغداد و به زبان عربي راه‌اندازي شد. [1]این رسانه از همان آغاز به عنوان ابزاري درآمد که دولت از رهگذر آن ديدگاه‌هاي خود را به مردم منعکس مي‌کرد. در سال 1938 آقار يونس بحري فرستاده دولت المان، راديو اهدايي هيلتر را از برلين به عراق آورد و آن را به دولت عراق تحويل داد تا نمادي از همکاري دو کشور باشد.^[2]

وجود راديو در منطقه صالحيه بغداد و به دور از مناطق مسکوني، آن را در معرض دزدي قرار داد و به همين علت دولت در دهه چهل گارد حفاظتي را براي حفاظت از اين رسانه حياتي تاسيس کرد. در سال 1947 دولت اعتبار مورد نياز راديو را تامين کرد و در کنار استوديو پخش، ده‌ها اتاق اداري تاسيس گرديد و کادر راديو تا حدي گسترش يافت. در سال 1939 دولت عراق 30 دقيقه از وقت پخش چند ساعته راديو سراسري را به راديو کردي اختصاص داد تا وسيله ارتباطي با  کرد زبانان باشد. اين راديو پس از امضاي آتش بس ميان دولت مرکزي و شورشيان کرد تاسيس گرديد.^[3]

در سال 1959 اداره راديو عراق دست به ايجاد راديو ترکمني زد تا وسيله اي براي ارتباط با ترک زبانان باشد.^[4] اين برنامه به مدت نيم ساعت بود که در سال 1972 به دو ساعت و نيم افزايش يافت. همچنين و در چارچوب سياست ايجاد راديو بر اساس گويشها و زبانهاي اقليت‌هاي قومي و ديني، راديو سرياني در سال 1974 تاسيس گرديد که در آغاز به مدت يک ساعت بود ولي در سال بعد به يک ساعت و نيم و در سال 1976 به دو ساعت رسيد.^[5]

در سال 1943 اداره راديوهاي برون مرزي تشکيل شد و در همان آغاز سه راديو به زبانهاي انگليسي، هندي و لهستاني راه‌اندازي گرديد. در سال 1947 يك راديو ديگر راه‌اندازي شد که تنها به پخش موسيقي و آوازهاي غربي مي‌پرداخت. در سال 1976 در يک چرخش استراتژيک حجم برنامه‌هاي سياسي در راديوهاي برون مرزي کاهش داده شد و برنامه‌هاي فرهنگي و سرگرمي جايگزين شد.

در صبحگاه 14/7/1958 نيروهاي انقلاب به رهبري سرهنگ عبدالکريم قاسم که درصدد سرنگوني رژيم پادشاهي و بر پايي نظام جمهوري بودند، در اولين اقدام نظامي خود، ساختمان راديو را اشغال کردند و خبر سقوط رژيم سابق را اعلام کردند. انقلابيون که به اهميت راديو پي برده بودند، به گسترش آن پرداختند و به بخش برون مرزي راديو اهميت ويژه دادند. در سال 1965 دولت عراق راديو نيروهاي مسلح را تاسيس کرد که به عنوان رقيب راديو ملي درآمد.^[6] گسترش زمان پخش و توسعه پوشش ملي و منطقه‌اي از طريق نصب فرستنده‌هاي متعدد را در پی داشت.

پس از سرنگوني رژيم صدام حسين، دوران جديدي از تاريخ راديو در اين کشور آغاز گرديد و به سرعت براي اولين بار ايستگاه‌هاي راديوي خصوصي تاسيس شد. اين پديده ايجاب کرد که فرماندار غير نظامي عراق سريعا قانوني را صادر کند که فعاليت رسانه‌اي جديد و تقسيم موجهاي راديويي را تحت ضابطه درآورد و به همين علت آقاي سيمون هتراوک که يک تبعه امريکايي است از سوي دولت به عنوان رئيس هيئت توسعه و تنظيم رسانه تعيين کند و يک هيئت مستقل از معارضان سابق و اساتيد دانشگاه‌ها نيز تشکيل شد که اختيارات تصميم‌گيري در اين زمينه را بر عهده گرفت.^[7]

اهداف تشکيل هيئت رسانه‌اي و ارتباط (مجلس الاعلام و الاتصالات) به شرح زير اعلام گرديد:^[8]

1ـ فعاليت رسانه‌اي در عراق آزاد است که در آن نظر و نظر مخالف و نيز باورهاي ديني، قومي و سياسي مردم مورد احترام است.

2ـ مجوز دادن با در نظر گرفتن محدوده فرکانسي صادر خواهد شد.

3ـ آموزش و افزايش مهارتهاي رسانه اي افراد از جمله اهداف اين هيئت است.

اين هيئت تاکنون مجوز فعالیت دهها راديو و تلويزيون را در عراق صادر کرده است. تعیین دقیق تعداد شبکه‌های رادیویی فعال در عراق به دلایل مختلف دشوار است. از جمله این دلایل عبارتند از: تاسیس و تعطیلی مداوم شبکه‌ها با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی متلاطم عراق؛ فعالیت شبکه‌های ماهواره‌ای خارجی در عراق؛ گسترش شبکه‌های رادیویی اینترنتی و؛ فعالیت تعداد زیادی شبکه رادیویی محلی و منطقه‌ای در شهرهای مختلف عراق. با این حال، می‌توان گفت که عراق دارای تعداد قابل توجهی شبکه رادیویی است که به زبان‌های مختلف عربی، کردی و ترکی برنامه پخش می‌کنند. برخی تعداد این شبکه های رادیویی را از سال 2005 نزدیک به هشتاد مورد ارزیابی می­کنند.[9]عوامل مختلفی بر تعداد و تنوع شبکه‌ها و ایستگاههای رادیویی در عراق موثرند که از جمله شامل تنوع قومی و مذهبی، گرایشهای سیاسی مختلف و پیشرفت فناوری و کاهش هزینه های تولید محتواست.

در دوره جدید ایستگاهها و شبکه­های رادیویی مختلفی در عراق فعالند که در اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و  ایجاد سرگرمی نقش مهمی ایفا می‌کنند. رادیو جمهوری عراق رادیویی دولتی است و به‌عنوان صدای رسمی دولت عراق، برنامه‌های متنوعی را برای مخاطبان ارائه می‌دهد که از جمله شامل اخبار ملی و بین‌المللی، برنامه‌های فرهنگی و موسیقی است. رادیو نوا رادیویی خصوصی است که با رویکردی مستقل، به پوشش اخبار و مسائل روز عراق می‌پردازد و اخبار، برنامه‌های تحلیلی و موسیقی پخش می­کند. رادیو دجله نیز رادیویی خصوصی است و برنامه‌های اجتماعی، فرهنگی و موسیقی پخش می کند. این رادیو با تمرکز بر مسائل اجتماعی و فرهنگی، در بین جوانان عراقی محبوبیت دارد. رادیو سوا بین‌المللی است و به پخش اخبار، موسیقی و برنامه‌های آموزشی مختلف می­پردازد. رادیو سوا که توسط دولت امریکا تأسیس شده، به زبان عربی برنامه پخش می‌کند و در خاورمیانه، از جمله عراق، شنوندگان زیادی دارد. رادیو المربد رادیویی محلی است  که در بصره مستقر است و به مسائل جنوب عراق می­پردازد. رادیو آشور نیز رادیویی محلی است که به آشوریان عراق خدمات رسانی می­کند و برنامه های فرهنگی و موسیقی به زبان آشوری پخش می­کند. رادیو کردستان به عنوان رادیویی محلی در اقلیم کردستان فعالیت دارد و به مسایل مرتبط با کردها از جمله اخبار، برنامه های فرهنگی و موسیقی به زبان کردی می­پردازد.

الفرات رادیویی خصوصی است که به جامعه شیعیان عراق خدمت ارایه می­دهد و برنامه­های مذهبی، فرهنگی و خبری مختلفی را پخش می­کند. رادیو البیان رادیویی خصوصی است و با پخش برنامه­های مذهبی و آموزشی به ترویج آموزه­های اسلامی می­پردازد. رادیو الحریه به عنوان رادیویی خصوصی با رویکردی لیبرال به مسایل سیاسی و اجتماعی عراق می­پردازد و ضمن ارایه اخبار و برنامه­های تحلیلی، موسیقی نیز پخش می­کند. از دیگر ایستگاههای رادیویی عراق همچنین می­توان به رادیوهای بغداد، دجله، سومر، الرشید، المرید، نالیا، الغد، شفق، روداو، کردستف دهوک، کفیل، الدیوانیه و استارت اشاره کرد.[10]

در دوه دهه اخیر تاسیس شبکه‌های رادیوی محلی در  مناطق مختلف عراق از جمله شهرهای جنوبی عراق گسترش یافته است و حتی در یک استان چندین شبکه رادیویی وجود دارد. این شبکه‌های رادیویی که در موج  اف ام پخش می‌شود، برنامه‌های متنوعی به خصوص مسائل و مشکلات مربوط به شهر یا استان و در درجه دوم مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عراق را پوشش می‌دهند. این شبکه‌های رادیویی طی سال‌های گذشته به دلیل پرداختن به مشکلات روزمره مردم و پخش صدا و شکایت‌های مخاطبان درباره مسائل مختلف بر محبوبیت مردمی خود افزوده‌اند. با وجود اینکه آمار رسمی وجود ندارد، تعداد شبکه‌های رادیویی در جنوب عراق 15 شبکه برآورد می شود و  بیشتر به موضوعات حقوق بشری، حقوق زنان و کودکان، دفاع از آزادی‌ها، نشر مفاهیم فرهنگی و هنری و مخالفت با افراط‌گرایی می پردازند.[11]