نمایش مبدأ برای سازمان‌ها و موسسات اسلامی در مالی

طیّ دو دهۀ گذشته و از اوایل دهۀ 1990 میلادی، ده‌ها مؤسسۀ اسلامی ‌در این کشور به ثبت رسیده و فعالیت خود را در جهت اتّحاد و وحدت مسلمانان و تحرک‌بخشی به جامعۀ اسلامی ‌[[مالی]] آغاز کرده‌اند. آماری از رقم دقیق سازمان‌های اسلامی‌ [[مالی|کشور مالی]] در دست نیست و گفته می‌شود حدود 120 مرکز و مؤسسه اسلامی ‌در شهرهای مختلف فعالیت دارند. براساس قانون اساسی مالی، تشکیل هرگونه احزاب دینی در کشور ممنوع است و این سازمان‌ها، درصددند کمبود احزاب اسلامی‌ را در این کشور جبران ‌کنند.

سازمان‌های‌های اسلامی ‌مالی از مشکلات گوناگون به‌ویژه کمبود بودجه رنج می‌برند. این سازمان‌ها از بدو تأسیس تاکنون، نقش قابل توجّهی در ارتقای سطح معلومات دینی مسلمانان ساکن شهرها و روستاهای مالی داشته‌اند. مهم‌ترین سازمان‌ها و مؤسسات اسلامی‌مالی عبارتند از:
=====شورای عالی اسلامی=====
این سازمان عالی‌ترین سازمان اسلامی ‌کشور مالی است که درسال 1972 طیّ گردهم‌آیی بزرگ صدها تن از رهبران و شیوخ مسلمان مالی در مسجد جامع باماکو رسماً به‌وجود آمد. شورای عالی اسلامی ‌مالی در حال حاضر هماهنگی امور اسلامی ‌کل کشور را بر عهده دارد و از سوی دولت مالی به‌عنوان مهم‌ترین نهاد اسلامی ‌این کشور به‌ رسمیّت شناخته شده است. هرچند تأسيس احزاب دینی براساس قانون اساسی و اصول لائیسیتۀ حاکم بر کشور ممنوع شده، ولی درخواست‌ گروه‌ها و سازمان‌های اسلامی ‌برای به رسمیّت شناخته شدن قانون این سازمان‌ها، از سوی دولت، به شورای عالی اسلامی ‌واگذار شده و این سازمان مسئولیت نهایی تأیید یا رد این درخواست‌ها را بر عهده دارد. شورای عالی اسلامی ‌مالی طیّ چند سال گذشته مورد حمایت کشورهای اسلامی ‌نظیر عربستان، کویت، مصر و مراکش قرار دارد و کمک‌هایی از این کشورها دریافت کرده است. برخی از مسلمانان انقلابی ضمن اعتراض به رویۀ محافظه‌کارانۀ رهبری شورای عالی اسلامی‌ از مناسبات تنگاتنگ آنها با شیوخ و علمای وهابی ناخرسندند و این سازمان را آلت دست دولت برای کنترل سازمان‌ها و گروه‌های اسلامی ‌می‌دانند<ref>جماعات الاسلاميه فی مالی، باماكو: 2007.ص.5.</ref>.

شورای عالی اسلامی ‌مالی علی‌رغم انتقادات وارده، روابط خوبی با سازمان‌ها و گروه‌های اسلامی دارد و معمولاً با درخواست ثبت رسمی ‌سازمان‌های اسلامی ‌موافقت می‌کند.
=====انجمن توسعه و گسترش اسلام=====
این سازمان در دهه 1950 در کشور مالی تأسیس گردید و در آن عهد بزرگ‌ترین و مهم‌ترین سازمان اسلامی کشور بشمار می‌رفت به گونه‌ای که کلیه مذاهب و فرق اسلامی مالی تحت نظارت انجمن توسعه و گسترش اسلام قرار داشتند. انجمن توسعه و گسترش اسلام پس از استقلال مالی تحت نظارت وزارت کشور مالی قرار گرفت و حوزه فعالیت‌های آن بنحو چشمگیری افزایش یافت بطوری که کلیه فعالیت‌های دینی نظیر اعزام حجاج به مکه، تعیین اعیاد اسلامی، اعلام اوقات شرعی، برگزاری کنفرانس‌های اسلامی، کمک به مساجد و تلاش برای توسعه اماکن مذهبی، اقامه نمازهای اعیاد اسلامی و تعیین امامان جمعه و جماعات مناطق مختلف توسط انجمن صورت می‌گرفت. علاوه بر آن کلیه درخواست‌های تأسیس گروه‌های اسلامی از وزارت کشور به این سازمان ارجاع می‌گشت و رأی منفی انجمن مترادف با مخالفت وزارت کشور با درخواست‌ها بود. هسته مرکزی سازمان مزبور متشکل از بیست و یک کرسی بود که 11 نفر از اعضاء آن توسط دولت و سایرین در برگیرنده علماء و روشنفکران بودند. هزینه انجمن توسعه و گسترش اسلام در آن دوره عمدتاً توسط دولت عربستان سعودی تأمین می‌شد و تقریباً اکثر اعضاء آن نیز به وهابیت تمایل داشتند. این سازمان در بروز درگیری‌های مذهبی بین مسلمانان و وهابیون در سال 1957 دخالت مستقیم داشت. انجمن توسعه و گسترش اسلام دراوایل دهه 1970 و در پی مخالفت‌های گسترده مسلمانان در مورد عملکرد این سازمان رسماً منحل گشت و بخش عمده فعالیت‌های آن بعدها به شورای عالی اسلامی منتقل گردید.
=====مجمع وحدت و توسعۀ اسلام=====
این سازمان در برگیرنده گروهی از مسلمانان تحصیلکرده در کشورهای مختلف اسلامی است که در راستای وحدت و انسجام مسلمانان و توسعه فرهنگ اسلامی در این کشور فعالیت می‌کنند. مجمع وحدت و توسعه اسلام از نظر تشکیلات از نظم قابل ملاحظه‌ای برخوردار است و در رأس آن شورای عالی قرار دارد که اعضای آن را نمایندگان حوزه باماکو و مناطق مختلف مالی تشکیل می‌دهند. این سازمان هر سال چند گردهمایی در شهرهای مالی برگزار می‌کند و مورد حمایت کشورهای اسلامی نظیر عربستان، کویت و [[قطر]] قرار دارد با این حال اعضاء این سازمان در موضع گیری‌های خود فاقد دیدگاهی خاص نسبت به مذاهب گوناگون اسلامی می‌باشند<ref name=":21">گزارش سفارت جمهوری اسلامی ایران، 1371: 5-6</ref>.
=====جمعیّت انصارالدین=====
جمعیّت انصارالدین در سال1984 و به‌دنبال درگيری‌های شیخ شریف عثمان مدن حیدرا با دولت مالی و جمعيت توسعه و گسترش اسلام و ممنوع کردن سخنرانی وی تأسیس شد. اطرافیان شیخ ابتدا نام این جمعیّت را جمعیّت انصارحیدرا گذاشته بودند ولی شیخ نام آن را به جمعیّت انصارالدین تغییر داد.

این جمعیّت طیّ سه دهۀ گذشته در جهت بهبود وضعیت معیشتی مسلمانان مالی اقدامات گوناگونی انجام داده که عمده‌ترین فعالیت‌های آن ساخت چند مسجد و درمانگاه در مناطق محروم کشور، جمع‌آوری صدقه و توزیع آن میان مستمندان، برگزاری مراسم و مناسبت‌های اسلامی ‌و برپایی برخی گردهم‌آیی‌ها بوده است.

شیخ شریف عثمان عالم مشهور مالیایی که ریاست جمعیّت انصارالدین را بر عهده دارد، در طول سال ده‌ها بار با حضور در شبکه‌های رادیو تلویزیونی مختلف به بحث در خصوص موضوعات مختلف اسلامی ‌می‌پردازد. مشهور‌‌‌‌ترین فعالیت این سازمان که اعتبار ویژه‌ای به آن بخشیده است، برگزاری جشن میلاد النبی در باماكو است که هر سال بیش از 50 هزار نفر در این مراسم شرکت می‌کنند. مسئولان جمعیّت انصارالدین از مناسبات خوبی با سایر سازمان‌های اسلامی ‌مالی برخوردارند و همواره تنفر خود را از وهابیّت ابراز داشته‌اند<ref>جماعات الاسلاميه فی مالی، باماكو: 2007.ص.7.</ref>.
=====اتّحاد الشباب المسلم فی مالی=====
این سازمان در سال 2007 توسط گروهی از مسلمانان تیجانی مسلک تأسیس شد با این حال مختص تیجانی‌ها نبوده و دیگر مسلمانان نیز در آن عضویت دارند. ویژگی [[اتحاد الشباب المسلم فی مالی]] حضور گسترده جوانان مسلمان در این سازمان است به گونه‌ای که ده‌ها شاخه جوانان سازمان‌های مختلف اسلامی در سازمان مزبور عضویت دارند. اتّحاد الشباب دارای سه جمعیّت شيعی زیر است:

-  جمعیّت اهل‌البیت (ع)

-  جمعیّت فاطمه‌الزهرا (س)

-  جمعیّت سفینه‌النجاه

هدف اصلی اتّحاد الشباب المسلم فی مالی وحدت و انسجام جوانان مسلمان مالی است و در این ارتباط هر سال برنامه‌های مختلفی شامل مراسم و مناسبت‌های اسلامی، سخنرانی، گردهم‌آیی‌های تبلیغی و دوره‌های دانش‌افزایی را با حضور جوانان مسلمان سراسر کشور برگزار می‌کند <ref>عرب احمدی،امیربهرام(1388)."[[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] گوهری تابناک در قلب صحرای بزرگ آفریقا"، فصل‌نامۀ آفریقا، 1(3)، ص.77.</ref>.
=====جمعیّت مالی للاتّحاد و تقدم‌الاسلام=====
این جمعیّت یکی از قدیمی‌‌‌‌‌ترین سازمان‌های اسلامی‌ کشور مالی است که در اوایل دهۀ 1970 و در زمان حاکمیت موسی ترائوره تأسیس شد. جمعیّت مالی للاتّحاد و تقدم الاسلام در حال حاضر دومین سازمان مهم اسلامی‌ کشور مالی به‌شمار می‌رود و هدف اصلی آن از بدو تأسیس تاکنون، پیشرفت اسلام در کشور مالی بوده است. این سازمان در حال حاضر فاقد مسجد و مدرسۀ اسلامی ‌است و بخش عمدۀ مراسم و گردهم‌آیی‌های خود را در مجامع عمومی‌ برگزار می‌کند <ref name=":11">جماعات الاسلاميه فی مالی، باماكو: 2007.ص.9.</ref>.
=====جمعیّت ‌المبشرون=====
این سازمان متشکل از گروهی از مسلمانان مترقی و روشنفکر است که در زمینۀ تبلیغ و توسعۀ دین اسلام فعالیت می‌کنند. رئیس فعلی جمعیّت‌المبشرون شیخ عثمان ترائوره دانش‌آموختۀ مرکز فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در باماکو است و دیدگاه‌های روشنی در زمینۀ فعالیت‌های اسلامی‌ در مالی دارد. جمعیّت‌المبشرون مدرسۀ قرآنی ویژۀ زنان را تحت پوشش خود دارد <ref>ترائوره، شیخ عثمان ، ( گفت‌وگو)</ref>.
=====جمعیّت جنه‌الفردوس=====
این سازمان عمدتاً دربرگیرندۀ برخی از شیوخ و علمای باماکو است که در زمینۀ توسعۀ فرهنگ اسلامی ‌در کشور مالی فعالیت می‌کنند و دیدگاهی محافظه‌کارانه در روش‌های تبلیغی خود دارد<ref name=":11" />.
=====جمعیّت التربیه الحسنه=====
سازمان جمعیِت التربیه الحسنه در سال 2000 میلادی تأسیس شد و عهده‌دار تعلیم و تربیت مبلّغان دینی، تبلیغ حجاب اسلامی ‌و فعالیت‌های خیریّه ‌در سراسر کشور است <ref>جماعات الاسلاميه فی مالی، باماكو: 2007.ص.11.</ref>.
=====جمعیّت الطائفه القادریّه=====
این جمعیّت متشکل از گروهی شیوخ و علمای طریقت قادریّه مالی و فعالیت عمدۀ آن برگزاری مراسم و مناسبت‌های اسلامی ‌است. اعضای جمعیّت با دیگر سازمان‌های قادری غرب آفریقا ارتباط دارند<ref>عرب احمدی،امیربهرام. تمبوکتو گوهری تابناک در قلب صحرای بزرگ آفریقا، [https://modares.ac.ir/ دانشگاه تربیت مدرس]، فصل‌نامۀ آفریقا، سال اول ، شماره سوم پاييز 1388.ص.78.</ref>.
=====اتّحاد النساء المسلمات فی مالی=====
این سازمان متشکل از گروهی از زنان مسلمان بوده و از سازمان‌های قدیمی اسلامی مالی بشمار می‌رود. برپایی مناسبت‌های اسلامی، تلاش برای ارتقاء سطح معلومات اسلامی زنان مسلمان، برگزاری دوره‌های آموزش احکام اسلامی برای زنان، تشکیل کلاس‌های تعلیم قرآن و تشویق حجاب اسلامی از مهم‌ترین فعالیت‌های «اتحاد النساء المسلمات فی مالی» است<ref>عرب احمدی،امیربهرام(1388)."[[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] گوهری تابناک در قلب صحرای بزرگ آفریقا"، فصل‌نامۀ آفریقا، 1(3)، ص.79.</ref>.
=====جمعیّت مالی للشباب المسلم=====
این سازمان در سال 1991 توسط گروهی از جوانان پرشور و انقلابی مالی تأسيس شده  و با هدف وحدت و انسجام جوانان مسلمان کشور و ارتقاء سطح معلومات اسلامی و علمی آنها فعالیت می‌کند. برگزاری اردوهای آموزشی ویژه جوانان، برپایی کنفرانس‌های اسلامی، انجام دوره‌های تخصصی حرفه‌ای و ... از اقدامات مهم جمعیت مالی للشباب المسلم طی دو دهه گذشته بوده است<ref>جماعات الاسلاميه فی مالی، باماكو: 2007.ص.12.</ref> .
=====رابطه‌الائمه و العلماء للتضامن‌الاسلامی=====
این سازمان از مراکز مهم اسلامی‌کشور مالی است و گروهی از علما و شیوخ بزرگ کشور و جمعی از مسلمانان باماکو عضو آن هستند و در آن به بحث و تبادل نظر پیرامون موضوعات مختلف اسلامی کشور مالی می‌پردازند<ref>جباتی،شیخ محمد( استاد مرکز فرهنگی ج.ا.ایران ، شیوخ سرشناس شیعه )، باماکو،آذر 1387 (گفت‌وگو)</ref>.
=====جمعیّت شرفاء مالی=====
در جمعیّت شرفاء مالی، برخی از سادات و شریفان کشور مالی حضور دارند که خود را از نسل پیامبر اعظم (ص) می‌دانند. این سازمان به همین دلیل از اعتبار و جایگاه ویژه‌ای در محافل اسلامی ‌مالی برخوردار است. اعضای جمعیّت شرفاء در طول سال چندین مراسم دینی برگزار می‌کنند و هدف خود را وحدت مسلمانان این کشور می‌دانند <ref>جماعات الاسلاميه فی مالی، باماكو: 2007.ص.13.</ref>.
=====جمعیّت اتّحاد المدارس العربیه=====
این سازمان در ردۀ سازمان‌های مهم فرهنگی دینی کشور مالی است که بخش عمدۀ مدارس اسلامی‌- عربی این کشور را پوشش خود دارد و درصدد انسجام برنامه‌های درسی و آموزشی این مراکز است. جمعیّت اتّحاد المدارس العربیه هر چند ماه یک بار طیّ جلسه‌ای با حضور مدیران مدارس اسلامی- ‌عربی، مشکلات گوناگون این مراکز را مورد بررسی قرار می‌دهد <ref name=":12">تشیّع و سازمان‌های شیعی در مالی، گزارش ارسالی از نمایندگی دینی ج.ا.ایران در باماکو، 1385.ص.3-4</ref>.
=====شبکۀ آفریقایی- اسلامی‌ سازمان جمعیّت و توسعه=====
شبکۀ آفریقایی- اسلامی‌ سازمان جمعیّت و توسعه متشکل از سازمان‌های اسلامی‌ کوچک و هدف اصلی فعالیت‌های این شبکه، امور خیریّه و عام‌المنفعه و منسوخ ساختن برخی سنت‌های غلط نظیر ختنۀ دختران خردسال است. اعضای این شبکه هم‌چنین با همکاری یونسکو و یونیسف و برخی سازمان‌های امدادی اسلامی ‌بین‌المللی، در طول سال، چند کارگاه آموزشی برای روشنگری در میان مسلمانان از جهت عدم ابتلا به بیماری‌های واگیردار از جمله ایدز برگزار می‌کنند. جمع آوری کمک‌های نقدی و جنسی و توزیع آن در برخی مناطق فقیرنشین مالی، از دیگر اقدامات شبکۀ آفریقایی اسلامی‌ سازمان جمعیّت و توسعه است. بخش عمدۀ بودجۀ این سازمان از کمک‌های سازمان‌های بین‌المللی و مؤسسات اسلامی ‌تأمین می‌شود<ref name=":12" /> .
=====سازمان دعوه=====
این سازمان متشکل از گروهی علما و شیوخ تحصیل‌کردۀ مالی است که عمدتاً در شهرهای باماکو، موپتی، کیدال و بلّاه مستقر هستند و فعالیت‌های آنها تبلیغ دین اسلام در بین غیرمسلمانان است. مرکز اصلی سازمان دعوه در شهر بلاه است که ساکنان این شهر زمانی در زمرۀ بردگان بزرگان طوارق بودند و از این راه درصدد تثبیت هویت اسلامی ‌خود هستند. مبلّغان این سازمان معمولاً از کشورهای مختلف اسلامی ‌نظیر عربستان، کویت و قطر کمک‌های نقدی دریافت می‌کنند <ref name=":14">تشیّع و سازمان‌های شیعی در مالی، گزارش ارسالی از نمایندگی دینی ج.ا.ایران در باماکو، 1385.ص.5.</ref>.
=====الجمعیه التنسیقیه للجمعیات الاسلامیه=====
این سازمان از مراکز مهم اسلامی‌کشور مالی است و اکثر اعضای آن اعم از رئیس و اعضای هیأت امنا را تیجانی‌ها تشکیل می‌دهند. [[الجمعیه التنسیقیه للجمعیات الاسلامیه]] عامل وحدت‌بخش بین سازمان‌های اسلامی ‌کشور و درصدد رفع اختلافات موجود بین مراکز اسلامی ‌مالی است<ref name=":22">عرب احمدی،امیربهرام (1391). جامعه و فرهنگ مالی . تهران:[https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی] ،ص.147-220</ref>.
=====جمعیّت خیرّالدین الاسلامیه=====
این سازمان بیشتر به فعالیت‌های عام‌المنفعه در بین مسلمانان مستمند و فقیر اشتغال دارد و اعضای آن از راه جمع‌آوری صدقه و اعانه و توزیع این کمک‌ها بین روستاییان مناطق محروم، سعی می‌کنند وضعیت زندگی آنها را اندکی بهبود بخشند. جمعیّت خیرالدین الاسلامیه هر سال چند مناسبت و گردهم‌آیی دینی را در شهرهای مالی ترتیب می‌دهد<ref>عرب احمدی،امیربهرام(1388)."[[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] گوهری تابناک در قلب صحرای بزرگ آفریقا"، فصل‌نامۀ آفریقا، 1(3)، ص.85.</ref>.
=====جمعیه المهاجرین=====
این جمعیّت متشکل از برخی مسلمانان مالکی مذهب است. فعالیت عمدۀ این سازمان برپایی مناسبت‌های اسلامی ‌نظیر جشن میلاد النبی، جشن عید قربان و برپایی مناسبت‌های دینی در ماه مبارک رمضان است <ref name=":13">تشیّع و سازمان‌های شیعی در مالی، گزارش ارسالی از نمایندگی دینی ج.ا.ایران در باماکو، 1385.ص.6.</ref>.
=====جمعیه ‌الدعوه الاسلامیه=====
سازمان جمعیه الدعوه الاسلامیه از مراکز مهم اسلامی ‌کشور مالی ‌به‌شمار می‌رود و فعالیت‌های آن بیشتر در زمینۀ تبلیغ دین اسلام در بین غیرمسلمانان و تلاش برای توسعۀ فرهنگ اسلامی مناطق شهری و روستایی کشور است<ref name=":13" />.
=====الحرکه الاسلامیه للاصلاح=====
این سازمان متشکل از گروهی از علماء و شیوخ مترقی و روشنفکر مالی است که در صدد ایجاد تحولاتی در جامعه اسلامی مالی و معرفی هر چه بهتر دین اسلام به مسلمانان بوده و در این راستا از ابزارهای مختلف نظیر دعوه، سخنرانی و گردهمایی‌های دینی بهره می‌گیرند <ref>عرب احمدی،امیربهرام(1388)."[[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] گوهری تابناک در قلب صحرای بزرگ آفریقا"، فصل‌نامۀ آفریقا، 1(3)، ص.86.</ref>.
=====جمعیه‌المتصوفین=====
این سازمان متشکل از شیوخ و علمای طریقت‌های مهم مالی به‌ویژه تیجانی‌هاست. آنان معمولاً در طول ماه چند بار گرد هم می‌آیند و به انجام اعمال عبادی خاص مانند ذکر و تلاوت قرآن می‌پردازند<ref>جماعات الاسلاميه فی مالی، باماكو: 2007.ص.15.</ref> .
=====جمعیه التحفیظ القرآن=====
سازمان مزبور در زمرۀ معدود مراکز تعلیم قرآن در مالی است که طلاب و دانش‌آموزان آن مرکز به روش علمی‌ حفظ قرآن کریم را فرا می‌گیرند. مدرسان جمعیه‌التحفیظ القرآن را بیشتر مدرسان مصری تشکیل می‌دهند. این جمعیّت درصدد بهبود دانش قرآنی در بین مسلمانان مالیایی و تشویق آنان برای شرکت در مسابقات بین‌المللی حفظ و قرائت قرآن کریم است<ref>جماعات الاسلاميه فی مالی، باماكو: 2007.ص.16.</ref>.
=====منظمه المخطوطات=====
این مرکز با هدف حمایت از کتب و نسخ خطی اسلامی و دفاع از ارزش‌های اسلامی این کشور در قرون نخستین و میانه اسلامی تأسیس شده و در واقع همان کتابخانه باباحیدرا شهر تمبوکتو است که بدلیل دارا بودن انبوه نسخه‌های خطی اسلامی شهرت جهانی یافته است<ref name=":13" />.
=====انجمن اقدام اسلامی=====
  این سازمان متشکل از گروهی از شیوخ تحصیلکرده در کشورهای اسلامی است که با سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی نیز دارای ارتباطاتی می‌باشند. اعضاء انجمن اقدام اسلامی درصدد ایجاد جامعه‌ای اسلامی بدور از مشکلات موجود بوده و معتقدند برخی از آداب و رسوم و سنت‌های اسلامی موجود در جامعه که ریشه آنها به دوره پرستش آئین‌های سنتی سیاهان مالی باز می‌گردد باید از طریق فرهنگ‌سازی تغییر نموده و چهره دین اسلام از این گونه آلودگی‌ها پالایش یابد. آنان سحر و جادو و توسل به اشیاء بی‌جان و اعمالی همچون ختنه زنان را در زمره این گونه سنت‌های غلط می‌دانند و معتقدند تمامی سازمان‌های اسلامی باید دست به دست یکدیگر داده و با کمک و مساعدت دولت در راه بهبود وضعیت اجتماعی و فرهنگی مسلمانان بکوشند<ref>عرب احمدی،امیربهرام(1388)."[[تمبوکتو در مالی|تمبوکتو]] گوهری تابناک در قلب صحرای بزرگ آفریقا"، فصل‌نامۀ آفریقا، 1(3)، ص.88.</ref><ref>عرب احمدی، امیر بهرام(1392). جامعه و فرهنگ [[مالی]]. ناظر علمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین المللی الهدی]، ص.195-207.</ref>.

== نیز نگاه کنید به ==
[[اسلام در مالی]]؛ [[مدارس قرآنی در مالی]]؛ [[مدارس اسلامی در مالی]]

== کتابشناسی ==