نمایش مبدأ برای تاریخ امارات متحده عربی

تاریخ طولانی [[امارات متحده عربی|امارات]] به سالها پیش چیزی در حدود 100 هزار سال قبل برمی گردد. آثار بجا مانده از عصر حجر که اخیراً در کنار کوه های حجر پیدا شد و قدمت زندگی در این کشور را نشان و بخوبی بیان میکند.

پیش از این آثار، آثاری از حرفه های دوران گذشته که متعلق به 5500 سال قبل از میلاد حضرت مسیح که 7500 سال قبل میباشد میباشد را شامل می شود. زمانی که میزان رطوبت در این اماکن بالاتر بوده و این سرزمین ها سرشار از منابع غذایی بوده است و باعث میشد انسان ها در این اماکن سکنا گزینند. 

وجود شرایط آب و هوایی مناسب در آن زمان باعث ایجاد ارتباط های گستردهتری میشد و این ارتباط ها باعث ایجاد حرفه هایی برای مردم عصر حجر گردید و حاصل زحمات انسان های آن زمان در آثار بجامانده کاملاً مشهود می باشد. 

پس از آنکه آب و هوا رو به خشک شدن گذاشته است انسان ها برای بقای خود اقدام به محسور نمودن مکان های زندگی و ساخت قلعه ها کرده اند و تمرکز خود را روی کار کشاورزی گذاشتند تا بتوانند امرار معاش نمایند. بعدها در این مکان برای گذراندن معشیت خود روبه پرورش شتر آوردهاند که یک محصول استراتژیک محسوب میشده است و در پایان هزاره دوم پیش از میلاد آثاری از کشف آبیاری های جدیدتر برای بهره برداری در مناطق وسیع تری از زمین های کشاورزی صورت گرفته است. و نتیجه گسترش زمین های کشاورزی جمعیت این مناطق نیز بطور افزایندهای رو به افزایش گذاشت<ref name=":0">برگرفته از https://fa.wikipedia.org/</ref>.

در قرن اول بعد از میلاد حضرت مسیح عبور کاروان هایی که از مسیر [[امارات متحده عربی|امارات]] به سمت [[سوریه]] و عراق میرفتند و همچنین گسترش کشتیرانی در خلیج های حوزه کشور [[امارات متحده عربی]] که البته آن موقع هنوز این کشور شکل نگرفته بود و برداشت مرواریدهای با ارزشی که در حدود 1000 سال استخراج آنها از دل دریا صورت میگرفت و به مرور تجارت به شکل جدید و مهمی داشت شکل فعلی خود را بدست می آورد. 

ظهور دین اسلام توسط پیامبر عظیم شأن اسلام، حضرت محمد مصطفی(ص) در سال 630 بعد از میلاد مسیح صورت گرفت که این دگرگونی عظیم شامل این شیخ نشین نیز شد. 

در سال 637 بعد از میلاد مسیح ارتش مسلمانان از جلفا(رأس الخیمه) استفاده بهینه ای جهت تدارک و آماده سازی برای حمله به کشور ایران استفاده نمودند که البته در این کار بسیار موفق هم عمل کردند و توانستند بر کشور ایران تسلط پیدا کنند<ref name=":0" />.

جلفا از یک نظر دیگر نیز حائز اهمیت بود و مهم محسوب میشد و آن هم به لحاظ وجود مرواریدهای بسیار زیادی که در این زمینه وجود داشت و باعث تبدیل شدن به مرکز تجاری و مراودات تاجران بسیاری از سراسر دنیا میشد. 

پرتقالی ها در قرن شانزدهم بعد از میلاد حضرت مسیح(ع) وارد خلیج فارس شده و به این مناطق یورش آوردند و با جنگ های خونین با اعراب و ساکنین بومی این مناطق برآنها چیره شده و کرانه های خلیج فارس را به تصرف خود در آوردند. 

به هر حال زمانی که قدرتهای اروپایی همچون پرتقال و انگلیس بر سر بدست آوردن حاکمیت این مناطق به رقابت پرداختند با سیاست ورزی انگلیسی ها و جمع کردن بیش از20000 ملوان و 60 ناو بزرگ جنگی بر دیگر قدرت ها پیروز شده و خط تجارت و همچنین حاکمیت بر سواحل خلیج فارس و هندوستان را در اختیار گرفتند<ref>Vine, P. and Al Abed, I. (2001). United Arab Emirates: A New Perspective, U.K.: Trident Press</ref>.

=== دورنمای تاریخی ===
همانطور که گفته شده [[امارات متحده عربی]] از اتحاد هفت شیخ نشین عربی شکل گرفته است که در شبه جزیره عربستان سکنا داشتهاند. این مکان در کرانه های جنوبی خلیج فارس و شمال غرب کرانه های دریای عمان قرار دارد. این منطقه هفت قرن است که تحت دین اسلام قرار گرفته است و بخاطر مشکلات قبیله ای و مرزهای نامشخص به طور مکرر درگیری های مرزی را با همسایگان خود دارد که جدی ترین این درگیری ها که عمدتاً بخاطر اختلافات فرهنگی و زبان میباشد با ایران و بر سر جزایر سه گانه می باشد<ref>جناب، محمد علی(1387). خلیج فارس نفوذ بیگانگان و رویدادهای سیاسی. تهران: [https://books.ihcs.ac.ir انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی]،</ref>. 

عمدتاً ملیت های [[امارات متحده عربی]] از دو قبیله بزرگتر و مهم [[امارات متحده عربی|امارات]] شکل گرفته است به نامهای قواسیم (Qawasim) و ملیت مهم دیگر بنییاس(Baniyas) میباشد و اصل شکل گیری این قبایل قوی تر برقبایل ضعیف تر در قرن هجدهم بوده است. 

=== [[قبایل امارات متحده عربی|قبایل]] ===

==== قبیله قواسیم ====
عمد کار افراد این قبیله تجارت بوده چه در دریا و چه در خشکی که باعث قدرت [[مالی]] و نظامی آنها در منطقه میشد. این قبیله شامل شیخ نشینهای فعلی رأسالخیمه و شارجه میشوند. 

==== قبیله بنییاس ====
افراد این قبیله بیشتر به چوپانی و کشاورزی میپرداختند و امورات داخلی این کشور معمولاً به دست اینها بوده است. ساکنین ثابت و روستانشین مناطقی که در حال حاضر شیخ نشینهای ابوظبی و دبی را تشکیل میدهد که همچنان مدیریت کلی کشور نیز بدست این دو شیخ نشین بزرگ صورت میگیرد.

از قرن هفدهم تا حدود قرن نوزدهم قسمتی از کرانه های دریای عمان به کرانه دزدان دریایی شهرت پیدا کرده بود و دلیل آن حضور دزدان دریایی بود که به کشتی هایی که از این منطقه عبور می کردند حمله ور میشدند و اقدام به غارت کشتی های عبوری می نمودند. پس از تسلط انگلستان بر آب راه های خلیج فارس و دریای عمان این کشور نیروهای مسلح خود را برای مقابله با دزدان دریایی به کرانه های رأسالخیمه و سایر بنادر که محل تردد دزدان دریایی بود اعزام کرد. این جنگ های خونین و سنگین در ظاهر برای امن نگه داشتن خط دریایی انگلستان صورت گرفته بود اما بعضی از تاریخ دانان نوشته اند که هدف انگلستان نشان دادن قدرت خود بر سایر کشورهای اروپایی و بیان تسلط خود بر این مناطق بوده است<ref name=":0" />.

=== قانون انگلیسی ===
در سال 1820 میلادی کشور همیشه سیاست مدار و زیرک انگلیس قرار داد صلحی را با شیخ نشین های اصلی کرانه دزدان(عمان) و بحرین امضا کرد که در این قرارداد به دنبال هدف پایان دادن به غارت و چپاول دزدان دریایی بود و از طرفی آنها را مجبور کند که به خرید و فروش برده پایان دهند البته انگلیسی ها عمدتاً در پی تثبیت قدرت خود در منطقه، همزمان با امن کردن شرایط برای بهره های مالی بوده اند. 

اما این قرارداد تمرینی برای اعراب جهت به نظم درآمدن بود که تا سال 1835 میلادی به درازا کشید که در این سال شیخ نشین های [[امارات متحده عربی|امارات]] به یک قرارداد جدید آتش بس موافقت کردند و در این قرارداد پذیرفتند که به هیچ عنوان به کشتی ها و نیروهای انگلیسی تعرض نکنند و اگر این اتفاق به هر صورتی به وقوع بپیوندد اقدام به جبران خسارت نمایند. البته این قرارداد تا ماه می 1853 میلادی چندین بار تمدید شد و با امضا یک عهدنامه به تفاهم رسیدندکه کلیه خصومت های دریایی را به پایان برسانند. 

این پیمان که بین هفت شیخ نشین [[امارات متحده عربی|امارات]] و کشور انگلستان صورت گرفت و حق نظارت بر آن به عهده انگلستان بود که در آن هیچ یک از طرفین اجازه هیچ گونه تعرض به یکدیگر و خصوصاً نیروهای انگلیسی را نداشتند و کلیه این شیخ نشین ها زیر نظر انگلستان اقدام به فعالیت مینمودند. این شرایط بعلت جدایی عمان از آنها تا حدودی بی نتیجه میماند و تجاوزات و جنگ های مقطعی بین آنها معمول بود تا اینکه در سال 1971 میلادی تسلط انگلیس از این شیخ نشین ها برداشته شد و [[امارات متحده عربی]] با هفت شیخ نشین اعلام استقلال نمودند. به محض جدا شدن انگلیس از این منطقه البته قبل از استقلال [[امارات متحده عربی|امارات]] در سال 1892 میلادی [[فرانسه]]، آلمان و [[روسیه]] به منطقه خلیج فارس علاقه مند شدند و انگلستان که منافع خود را در خطر میدید با شیخ های [[امارات متحده عربی|امارات]] یک معاهده جدید آتش بس با نام (توافق نامه انحصاری) امضا کرد که مهم ترین مباحث آن در این قرارداد عدم مداخله، فروش زمین یا توافق نامه با هر کشور ثالثی بدون اجازه و هماهنگی با انگلستان بوده است. از این دوره تا سال 1971 که استقلال [[امارات متحده عربی|امارات]] اعلام شد شیخ نشین ها تحت حمایت انگلستان بودند به این معنا که کشور انگلستان مسئولیت دفاع از شیخ نشین ها و تنظیم روابط خارجی آنها را به عهده داشت و تا زمانی که شیخ ها از حکومت سلطنتی عرب بطور سنتی پیروی میکردند و هر حاکم در حیطه حکومتی خود قدرت مطلق واقعی بود این موضوع ادامه داشت<ref name=":1">Darraj & Puller 2004</ref>. 

==== خط استقلال ====
در سال 1952 کشور انگلیس به حاکمان شیخ نشین ها پیش نهاد ایجاد یک انجمن آتش بس و تأسیس آن را دارد تا در زمینه سیاست های عمومی و موضوعات اجرایی آن انجمن تصمیم گیرنده باشد و مصوبات آن مورد تأیید و اجرای همه ی شیخ نشین ها قرار گیرد تا با این کار آنها را برای تشکیل یک اتحادیه تشویق نماید. این حاکمان در هر سال دو بار با یکدیگر دیدار داشتند که تحت نظارت انگلیس به عنوان مأمور سیاسی در دبی هدایت می شد. 

از سال 1958 که نفت خام در سواحل ابوظبی برای اولین بار کشف شد. شرایط مالی در این شیخ نشین رو به بهبود نهاد و همین مسئله منجر به افزایش قدرت و نفوذ این شیخ نشین در میان سایر شیخ نشین ها شد<ref name=":1" />. 

از سال 1960 استخراج رسمی نفت خام آغاز شد و از سال 1962 میلادی توان مالی شیخ نشین ابوظبی بطور فزایندهای گسترش پیدا کرد و توانست این شیخ نشین را به عنوان قویترین شیخ نشین [[امارات متحده عربی|امارات]] حفظ نماید. 

شیخ شاخبوت ابن سلطان آل نوجیان کسی بود که برای اولین بار حق امتیاز استفاده از نفت خام برای گسترش شیخ نشین ابوظبی را در سال 1928 را پیشنهاد کرد و در سال 1966 معذول شد. شورای مشورتی برادر کوچکترش شیخ زایدابن سلطان آل نوجیان را جانشین وی اعلام کرد<ref name=":1" />.

با برنامه ها شیخ زاید شیخ نشین ابوظبی تغییر چهره داد. درآمدهای عمومی که از صنعت نفت کسب کرد را در کارهای عمومی و تدارک برای تهیه خدمات عمومی در این شیخ نشین اختصاص داد. این برنامه ها در کنار ثروت کلانی که ابوظبی از درآمدهای نفتی بدست آورد آن را تبدیل به برترین قدرت و مهمترین شیخ نشین امارات کرد. در سال1966 نفت خام در دبی هم کشف شد و این نعمت بزرگ وخداداد به این شیخ نشین نیز کمک شایانی در جهت پیشرفت و گسترش نمود تا جایی که توانست بعنوان دومین قدرت در بین شیخ نشینها خود را معرفی کند<ref name=":1" />.

=== شیخ زاید و [[امارات متحده عربی]] ===
رفاه، هماهنگی و گسترش مدرنیته، مشخصه های [[امارات متحده عربی]] می باشد که تا حد زیادی به نقش شیخ زاید مربوط می شود که در هر دوره قبل از تشکیل فدراسیون و در نزدیک به 33 سال تا زمان مرگ او در نوامبر 2004 میلادی پیگیری شد. شیخ زاید در حدود سال 1918در ابوظبی متولـد شد . شیخ زاید کوچکترین پسر از چهار پسـر شیخ سلـطـان می باشد که در سال 1922 تا سال 1926 بر ابو ظبی حکومت می نموده است. در آن زمان [[امارات متحده عربی|امارات]] هنوز شکل گرفته بود و امیر نشین ابوظبی هم قدرت زیادی نداشت و زندگی برای خانواده حاکمان هم خیلی ساده نبود و عمدتا درگیر جنگ ها و در گیری های داخلی بودند<ref name=":1" />. 

شیخ زاید در سالهای 1920 تا 1930 به مردی بالغ و قوی تبدیل شده بود که تشنه آموزش هایی در دل کویر و دریا بود و از آموخته های آن دوران بعنوان آموزش های طلایی دوران خود یاد می کند که بخشی از آنها به صید مروارید و بخشی دیگر به شکار شاهین در دل صحرا تعلق داشت که این بخش از زندگی شیخ زاید بعنوان علاقه دایم در وی تبدیل شد. 

در اوایل سال 1930 پیش از میلاد زمانی که اولین گروه های اکتشاف نفت بنابر دعوت شیخ زاید به ابوظبی آمدند، اولین تجربه اش در صنعت نفت را توانست کسب کند و وقتی با توفیق همراه شد و منجر به کشف نفت شد این علاقه چند برابر شد. در سال 1946 میلادی شیخ زاید که هم اکنون بعنوان تاثیر گزار ترین شخص [[امارات متحده عربی|امارات]] شناخته می شود بعنوان نماینده حاکم در شرق ابوظبی انتخاب شد ودر واحه العین مستقر شد. شغل جدید شیخ زاید نه تنها شش روستای اطراف واحه العین را شامل می شد بلکه کل بیابان های اطراف را نیز شامل می شد. این شغل جدید به شیخ زاید کمک شایانی در آموزش های حکومت داری کرد و او را آماده حاکمیت بر ابوظبی می نمود. 

شیخ زاید هم که فردی سیاست مدار و فرصت طلب بود از شرایط بوجود آمده نهایت استفاده را برای آموزش و تعمیق روابط با سایر شیخ نشین ها می برد و از هیچ کوششی دریغ نمی کرد. شیخ زاید در وظیفه جدیدیش یک شرکت در زمینه مشاوره و پیدا کردن منابع در آمدی و همچنین کشف منابع نفتی استخدام کرد و توانست درایت خود را در نشان دادن چشم اندازی روشن از آنچه آرزو های وی را شکل می داد را نشان دهد و علاوه بر آن جایگاه خود را برای رهبری حکومت اثبات کند. با وجود فقدان در آمد های مشخص برای حکومت العین شیخ زاید توانست پیشرفت های قابل توجهی را داشته و قدم های موثری را برای پیشرفت در العین بردارد و همین مسایل در کنار قدرت حاکمیتی خاندان آل زیاد کمک شایانی بود برای شیخ زاید در رسیدن به حکومت و قدرت در [[امارات متحده عربی]]. 

زمانی رویاهای شیخ زاید به حقیقت نزدیکتر شد که اولین محموله نفت خام [[امارات متحده عربی|امارات]] در سال 1962 میلادی صادر شد و در آمد های هنگفت نفتی را برای [[امارات متحده عربی|امارات]] به همراه آورد. در 6 آگوست سال 1966 میلادی شیخ زاید با توجه به نفوذ و قدرتی که پیدا کرده بود برادر بزرگتر خود را بعنوان حاکم ابوظبی گمارد و این ماموریت را از طرف خاندانش به او داد که با سرعت هرچه تمام تر با استفاده از پول نفت ابوظبی را به جلو براند و قله های پیشرفت را فتح کند. 

یکی از این پله های ابتدایی که برای وی تعریف شده بود افزایش دادن مشارکت ایالات [[امارات متحده عربی|امارات]] بود که در سال 1968 میلادی اعلام آتش بس داده بودند در صندوق ملی گسترش [[امارات متحده عربی|امارات]]. شیخ زاید پس از استقلال [[امارات متحده عربی|امارات]] در سال1971 از زیر یوق انگلستان شروع به برقراری روابط حسنه در زمینه های مختلف فرهنگی و اقتصادی با سایر امیر نشین ها کرد، این تلاشها در رسیدن به [[امارات متحده عربی]] به اوج خود رسید. شیخ زاید توسط حاکمان دیگر به عنوان اولین رییس جمهور برگزیده شد و ریاست جمهوری وی برای پنج سال پیاپی از طرف آنها تمدید شد<ref name=":1" />.

در طول سال هایی که شیخ زاید در العین بود چشم انداز خود را برای پیشرفت کل [[امارات متحده عربی|امارات]] گسترش داد و زمانی که به حکومت ابوظبی و سپس به ریاست جمهوری [[امارات متحده عربی|امارات]] رسید بیش از سه دهه برای به عمل رساندن چشم اندازهای خود تلاش کرد و توانست بسیاری از آنها را به عینیت رساند. یکی از مهم ترین و اساسی ترین تفکرات شیخ زاید استفاده از منابع عمومی کشور به نفع تمام مردم [[امارات متحده عربی|امارات]] بود و اعتقاد داشت در این راستا همه مردم چه زن و چه مرد بایستی مشارکت داشته باشند و تحت نظر وی زنان به مشارکت در امور کشور بغیر از امور خانه داری تشویق می شدندو یکی دیگر از تفکرات مهم و استراتژیک وی تاکید بر حفظ ارزشهای بومی [[امارات متحده عربی|امارات]] و امیر نشین ها بود که در این راستا طرح های بزرگ ملی را به اجرا در آورد تا جوانان با فرهنگ های بومی [[امارات متحده عربی|امارات]] آشنا شوند و در مقابل تهاجم فرهنگ هایی که بواسطه پیشرفت های تکنولوژیک بر آنها غلبه میکرد حرکت سازنده ای نمایند. 

از جمله کارهای فرهنگی شیخ زاید ساخت مسجدی بزرگ می باشد. مسجد شیخ زاید، سومین مسجد بزرگ جهان که در ابوظبی، پایتخت [[امارات متحده عربی]] قرار دارد، نام این مسجد از «شیخ زاید بن سلطان آل نهیان»گرفته شده‌است که بنیان‌گذار و نخستین رئیس جمهور [[امارات متحده عربی|امارات]] بوده‌است. مسجد شیخ زاید بن سلطان آل نهیان با طلا و سنگ مرمر تزئین شده و گنجایش بیش از ۴۰ هزار نمازگزار را دارد. در این مسجد همچنین بزرگترین فرش دنیا و بزرگترین لوستر قرار داده شده است. فرش دستبافت این مسجد در ایران با نقشه هنرمند ایرانی علی خالقی توسط ۱۲۰۰ بافنده در نیشابور بافته شده و بیش از هفت هزار متر مربع از مساحت مسجد را پوشش می‌دهد و وزن آن ۴۷ تن است. 

لوستر استفاده شده در مسجد نیز از کریستال مشهور چک یعنی سواروفسکی ساخته شده و ابعاد آن ۱۰ در ۱۵ متر است. گنبدهای مسجد آل نهیان که ارتفاع آنها بیش از ۷۰ متر از داخل و ۸۵ متر از خارج است، در کتاب رکوردهای گینس ثبت شده است. این مسجد همچنین دارای چهار گلدسته به ارتفاع ۱۰۰ متر است. در این مسجد از ۲۸ نوع سنگ مرمر مختلف استفاده شده است که از ایتالیا و [[چین]] و دیگر کشورها آورده شده‌اند. پیش‌بینی شده این مکان به یکی از بزرگترین اماکن گردشگری [[امارات متحده عربی|امارات]] تبدیل شود. این مسجد به طور رسمی در ماه رمضان در سال ۲۰۰۷ میلادی گشوده شد. این مسجد در منطقه‌ای بزرگ میان دو پل مصفا و مقطع قرار دارد. ورود به این مسجد بر خلاف تمامی مساجد [[امارات متحده عربی|امارات]] برای نامسلمانان نیز مجاز می باشد<ref name=":1" />.

==== استقلال ====
شیخ نشین های [[امارات متحده عربی]] در سال 1966 به یک اتحاد اولیه دست یافته و آن را اعلام کردند و تا مارس سال 1971 میلادی مقدمات استقلال کامل [[امارات متحده عربی]] به طول انجامید. در این سال کشور انگلستان ارتش خود را از [[امارات متحده عربی|امارات]] خارج کرد و بحرین و [[قطر]] جدایی خود را از این اتحاد اعلام کردند در جولای 1971 میلادی شش تا از متحدین آتش بس(ابوظبی، عمان، الفوجیره، دبی، شارجه و امالقیون) با یک اتحاد مشروطه مبنی بر دست یافتن به استقلال بعنوان کشور [[امارات متحده عربی]] موافقت کردند و در یکم دسامبر سال 1971 میلادی متحدین حکومت سلطنتی بریتانیای کبیر تمام معاهدات موجود با متحدین کرانه آتش بس یافته را فسخ کردند و روز بعد را روز استقلال [[امارات متحده عربی|امارات]] نامیدند. هفتمین شیخ نشین یعنی رأس الخیمه در فوریه 1972 میلادی به [[امارات متحده عربی]] متصل شد. 

در زمان استقلال شیخ زاید ابن سلطان آل نوجیان به عنوان اولین رئیس جمهور [[امارات متحده عربی|امارات]] برگزیده شد. شیخ زاید این مقام را تا زمان مرگش در سال 2004 میلادی در اختیار داشت و پس از او حاکم دبی شیخ راشدابن سعید آل مختوم که نائب رئیس جمهور بود جانشین وی شد و پسر بزرگ شیخ زاید یعنی شیخ مختوم که ولیعهد دبی میباشد بعنوان نخست وزیرانتخاب شد. در سال 1986 شیخ زاید هر دو پست نائب رئیس و نخست وزیری را خودش بعهده گرفت تا به اختلافات در [[امارات متحده عربی|امارات]] و خصوصاً شیخ نشین دبی دامن نزده باشد اما پس از مرگش در سال 1990 شیخ مختوم موفق شد بعنوان حاکم دبی، نائب رئیس و نخست وزیر [[امارات متحده عربی]] انتخاب شود. 

در سال1991 [[امارات متحده عربی]] یک قانون اساسی را پذیرفت که مشروط بر انقضا پنج ساله بود و در سال 1996 بعنوان یک قانون دائم پذیرفته شد<ref>Potts, D. (2003). Archaeology of the United Arab Emirates, Trident press.</ref>. پیش از آن حکومت مرکزی در سال 1976 کلیه اختیارات حکومتی فدرال یا همان اتحادیه [[امارات متحده عربی|امارات]] را در دست گرفت که شامل وزارت دفاع، خدمات هوشمند(فناوری اطلاعات و مخابرات) مهاجرت، امنیت عمومی یا همان پلیس و کنترل مرزها می باشد<ref>کشاورز شکری، عباس، اقبالی، ابوالفضل (1392). آشنایی با [[امارات متحده عربی]]. تهران: [https://www.icro.ir سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] ( در دست انتشار)</ref>.

== نیز نگاه کنید به ==
[[تاریخ روسیه]]؛ [[تاریخ سودان]]؛ [[تاریخ کانادا]]؛ [[تاریخ ژاپن]]؛ [[تاریخ لبنان]]؛ [[تاریخ تونس]]؛ [[تاریخ مصر]]؛ [[تاریخ چین]]؛ [[تاریخ کوبا]]؛ [[تاریخ لبنان]]؛ [[تاریخ افغانستان]]؛ [[تاریخ سنگال]]؛ [[تاریخ ساحل عاج]]؛ [[تاریخ مالی]]؛ [[تاریخ اردن]]؛ [[تاریخ فرانسه]]؛ [[تاریخ سودان]]؛ [[تاریخ سوریه]]؛ [[تاریخ آرژانتین]]؛ [[تاریخ اسپانیا]]؛ [[تاریخ قطر|تاریخ قط]]<nowiki/>ر؛ [[تاریخ اتیوپی]]؛ [[تاریخ سیرالئون]]؛ [[تاریخ اوکراین]]؛ [[تاریخ زیمبابوه]]

== کتابشناسی ==
<references />
[[رده:تاریخ]]