نمایش مبدأ برای ادبیات در عراق

به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
'''ادبیات در عراق'''

تاريخ ادبيات در عراق به بيش از اسلام بر مي‌گردد، ولي ادبيات در آن دوره داراي توان و مايه لازم نبوده است. پس از ايجاد تمدن اسلامي در عراق، به ويژه در دو شهر مهم عراق يعني بصره و کوفه اديباني به‌نام ظهور کردند و دو مدرسه کوفيه و بصريه را تاسيس کردند. البته شعر علوي حتي در دوره اموي داراي جايگاه بلندي بود و با جابجايي قدرت از سوريه که داراي تمايل عربي و بدوي بود به عراق که وابسته و متکي بر ايرانيها و سپس ترکها بود، شعر و ادبيات در عراق رونق گرفت و مکاتب ادبي بسياری بوجود آمد. همچنين نهضت ترجمه رونق گرفت و مدارسي چون نظاميه و المستنصريه و بيت الحکمه به عنوان پايگاه انتشار ادبيات بنا شدند. در عراق بيش از هشتاد شاعر بنام و مشهور که هر کدام داراي مکتب و سبکي هستند وجود داشته که مشهورترين آنها عبارتند از:<sup>[i]</sup>

1. شاعران مثنوي و رباعيات  که از جمله آنها می توان به ابي‌نواس، ابي‌الفناهيه، بن‌بوشنجي، اصبهاني، ابن الجوزي، الواسطي ، ابن تفري و ... اشاره کرد.

2. شاعران مديحه‌سرايي که نام‌آورترين آنها عبدالله السلامي (ابوفرج بيفاء)، بن‌بناته سعدي ، ابوطيب جعفي معروف به مبتني، سبط ابن التعاوندي و صفي‌الدين الحلي بوده‌اند.

3. شاعران مرثيه‌گوي و هجاء که معروفترين آنها انباري، متنبي، السري الرفاء و ابن‌القطان البغدادي بوده‌اند.

4. شاعران شيعه که شاعران بنام بوده و دو موضوع اساسي را مد نظر داشته‌اند: مدح و ذکر سيره ائمه اطهار بويژه امام علي (ع)؛ سوگواري و نوحه سرايي بر شهيدان کربلا و نام‌آورترين این شاعران عبارتند از: الزاهي البغدادي، السري الرفاء، الثعالبي، الناشي الاصغر، الشريف الرضي، ابوالحسن مهيار، و ابن ابي الحديد.

5. شاعران غزل‌سرا که مشهورترين آنها ابونواس، بشار، ابي‌تمام، البحتري، ابن الروحي، ابن العطم، الحاجري و التلعفري بوده‌اند.

6.  شاعران تصوف و زهد که معروفترين آنها ابن السراج البغدادي، المرتضي الشهر زوري و الصرصري هستند.

7. شاعران فلسفه و آموزش علوم که نام‌آورترين آنها ابوالنفيس، ابن‌الشبل البغدادي و ابن‌الهباريه محسوب می‌شوند.  <sup>[ii]</sup>

اما نثر قديم در عراق پس از عصر عباسي رونق گرفت و کتابهايی در نثر علمي، فلسفي، و ادبي نگارش يافت. همچنين نثرهايی براي موعظه، قصه‌ها و همچنين رساله‌هاي شخصي و سياسي نوشته شد. ترجمه  نیز در اين دوره شکوفا شد و معروفترين مترجمان اين دوره عيسي‌بن زرعه البغدادي مي‌باشد. اما نويسندگان معروف در اين فن عبارتند از:<sup>[iii]</sup>الانباري، الاسکافي، النحوي، مهلبي، ثقالبي، ابواسحاق الصابي، العلاء بن الموصلايا و ضياء الدين ابن الاثير صاحب کتاب «الکامل في التاريخ»، ابوحيان توحيدي، ابن مسکويه صاحب کتاب « تَجارِبُ الْاُمَم » و الحريري صاحب «مقامات الحريري».

در عراق نوين کوشش‌هاي شعري در سده نوزدهم و بيستم انجام گرفت. اين دو كوشش عبارتند از: کوشش در تجديد شعر کلاسيک و قديم و؛ کوشش در ايجاد و استمرار شعر آزاد<sup>[iv]</sup>. شعر در عراق پس از امپراتوري عباسي دوره تاريک و اضمحلال  را سپري کرد. به علت اوضاع مضطرب عراق و تسلط اقوام گوناگون بر  این سرزمین، نهضت شعر روبه افول گراييد، مگر برخي از شاعران که از ظلم زمان و بدبختي ايام اشعاري سروده‌اند. ولي با ورود به سده نوزدهم و بيستم کوششي در تجديد حيات شعري آغاز شد.<sup>[v]</sup>

شعرای گوناگون با توجهات متعددي در سده بيستم به شعر کلاسيک پرداختند. در اين سده دو دوره شعري مهم به چشم مي‌خورد. يکي حرکتي که با آغاز سده بيستم شروع و با جنگ اول جهاني و اشغال عراق بوجود آمد. در اين حرکت شاعران به سرودن اشعار جهادي و مبارزه در مقابل اشغالگر پرداختند و با انقلاب دهه بيستم (1920 م) عراق به اوج خود رسيد. در اين مدت شعرهاي حماسي بسيار درباره حوادث اشغال عراق، حوادث تلخ جهان اسلام و امت عربي و عراق و وضعيتهاي آسف بار مردم نوشته شد. <sup>[vi]</sup> از شعرای مشهور اين دوره مي‌توان به محمد صادقي زهاوي، معروف رصافي، احمد الصافي النجمي، محمد رضا الشبيبي، علي الشرقي، محمد مهدي الجواهري نام برد.

شعر آزاد پس از جنگ جهاني دوم در جهان عرب پايه گذاري شد. پيشگامان اين شعر همگي عراقي بودند و مي‌توان گفت پايه گذاران اين شعر در جهان عرب شاعران نوسراي عراقي بودند.<sup>[vii]</sup> در واقع شعر در عراق پس از جنگ جهاني دوم شاهد تحولي شگرف شد و شاعران سعي کردند از شعر موزون و قافيه‌دار رها شده و به سوي شعر آزاد تمايل کنند. شعر آزاد در عراق سعي کرد روشي جديد را ابداع کند. گرچه اين شعر از شعر هاي غربي بويژه انگليس تاثير پذيرفت و در دهه پنجاه و شصت گرايش سوسياليستي به خود گرفت، اما در دهه‌هاي بعد نتوانست همانند قبل روح حماسه و مقاومت را به جوش آورد. معروفترين شاعران شعر آزاد در عراق عبارت بودند از:  بدرشاکر السياب ، نازك الملائکه، بلند الحيدري و عبدالوهاب البياتي. در نسل هاي بعدي افراد مانند شيخ جعفر سامي مهدي، حميد سعيد و عبدالامير مصله و ديگران به چشم مي‌خورند . اما اين افراد شهرت شاعران قبل را نداشته‌اند.

در خصوص ادبیات معاصر، با نگاهي به فرهنگ موجود در عراق در مي‌يابيم که فرهنگ کنوني داراي هرج و مرج عميقي است. ادبيات کودکان و نوجوانان به علت استبداد و سرکوبهاي رژيم بعثي نتوانست ادبيات اين نسل را پايه گذاري کند و آنها را به ادبيات قديم و نوين علاقمند سازد، مگر در برخي از افراد که کار آنها نیز نگاشتن تجربيات شخصي خود است. بايد گفت دهه هفتاد ميلادي به بعد دوره دوري نسل جوانان از فرهنگ شعر وشاعري و کلاً ادبيات در عراق است . البته نبود نشريات و کتابهاي ادبي، کمبود محتوای فرهنگي و ادبي ، وضعيت اسفبار عراق و شرکت در جنگهاي طولاني و همچنين وضعيت فقر و مسایل معيشتي  از جمله مشکلاتي است که مانع از آن شده که نسل جوان و نوجوان را با ادبيات خود آشنا و تربيت کند.

گرچه پس از سقوط رژيم بعثي کوششهايی براي انتشار روزنامه يا مجله براي کودکان و نوجوانان انجام گرفت چنانچه در سال 2006 م انجمن اديبان و نويسندگان عراق همايشي درباره ادبيات کودکان برگزار کرد اما تاکنون پيشرفت قابل ملاحظه اي به چشم نمي خورد و تا رسيدن به ساحل مطلوب فاصله زياد وجود دارد.

شاعران که در دوره های مختلف تاریخ بشر، آلام وطن را بر دوش خود حمل نموده اند، در این دوره پس از صدام مهمترین تحولات عراق را در شعر خود منعکس نموده‌اند. در زمینه‌ی تحولات سیاسی، به ورود اشغالگران، اقدامات آنها و ترسیم چهره‌ی واقعی آنان که همان چپاولگران نفت، وحشیانی با منشهای حیوانی گوناگون و گاهی اسلام ستیزانی بی رحم هستند، پرداخته‌اند نویسندگان و شاعران عراقی علاوه بر اشغال،  موضوع تجزیه‌ی عراق را به عنوان تحول سیاسی مهم دیگری در شعر خود بازتاب داده‌اند. در زمینه ی اوضاع اجتماعی- اقتصادی  نیز شعرا و ادباء به بیان کشتارهایی که صحنه ی هر روزه ی خیابانهای عراق است، پرداخته اند. همچنین آنها میان چپاول عراق و مشکلات اقتصادی و فقر مردم رابطه ای مستقیم برقرار نموده و مهاجرت اجباری و پایمال شدن ارزشهای انسانی را از دیگر اوضاع اجتماعی- اقتصادی جامعه‌ی خود برشمرده‌اند. در زمینه ی اوضاع دینی،  شاعران ونویسندگان عراقی، به هتک حرمت ها، اقدامات اسلام ستیزانه و دست بردن در آیین های دینی توسط اشغالگران، اشاره دارند.  شاعران عراقی در کنار ترسیم اوضاع سیاسی، اجتماعی- اقتصادی و دینی جامعه ی خود، از اسلوبهای مختلفی همچون طنز تلخ، رمز، فراخواندن شخصیتهای موروثی عراق و غیره... استفاده نموده اند. شاعران عراقی در این دوره، مضامینی از جمله، دعوت مردم به جهاد و مقاومت، عشق به وطن، فخر، سرزنش کردن سران عراقی و گاهی عربی و نکوهش شخصیتهای روحانی نما، فقدان آزادی، امیدواری به بهبودی اوضاع، غم و اندوه، ناامیدی از آینده ی عراق و موضوعات دیگری را در اشعار خود گنجانده اند. [viii] 

----[i] ـ ضيف شوقي، تاريخ الادب العربي، عصرالدول و العارات، جلد 5، انتشارات دارالمعارف، مصر القاهره. 2012،  ص 323 و 32.

[ii] ـ همان ، صص 325 تا 429.

[iii] ـ همان ، صص 430 تا 478.

[iv] ـ ابوسعد، احمد، الشعر والشعرا في العراق (900ـ1958 م): دراسة ومختارات ، لبنان: دارالمعارف ، 1959، ص 4.

[v] ـ حضارة العراق ، جلد 13 ، عده از محققين عراقي ، بغداد 1985 ، صص 292 و 293.

[vi] ـ ابوسعد، المرجع السابق، ص 7.

[vii] ـ ابوسعد، المرجع السابق، صص 12 و 13.

[viii] نعمت عزیز، بازتاب اوضاع عراق از آغاز اشغال تا کنون در شعر معاصر عراق (2009-2003)، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه لرستان ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، پایان نامه کارشناسی ارشد، 1389، قابل دسترس در: 

<nowiki>https://elmnet.ir/doc/10460272-11654</nowiki>
بازگشت به ادبیات در عراق.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=ادبیات_در_عراق»