نمایش مبدأ برای جغرافیای انسانی عربستان سعودی

به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
[[پرونده:Pict1.jpg|بندانگشتی|فرهنگ بومی جنوب عربستان: پوشش سنتی و هویت قومی در جازان، قابل بازیابی از https://www.arabnews.com/node/2225301/jserrors/aggregate]]
جغرافیای انسانی [[عربستان سعودی]] بازتابی از پیوندی پیچیده میان جمعیت، فرهنگ، محیط طبیعی و سیاست‌های توسعه‌ای این کشور است. [[عربستان سعودی|عربستان]] با وسعتی بیش از دو میلیون کیلومترمربع، یکی از پهناورترین کشورهای منطقه به شمار می‌آید؛ کشوری که تنوع اقلیمی، منابع طبیعی گسترده، و موقعیت ژئوپلیتیکی آن، الگوهای سکونت، مهاجرت، و تعاملات اجتماعی را به طور مستقیم شکل داده‌اند<ref name=":0">Alghamdi, A. (2023). "Demographic transition and urban sustainability in Saudi Arabia: Challenges and policy directions". Cities, 139, 104345, Available for https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2211464523000519</ref>.

در دهه‌های اخیر، تحولات جمعیتی، [[شهرنشینی و روستانشینی در عربستان سعودی|رشد سریع شهرنشینی]]، و اجرای برنامه‌های بلندمدت توسعه، مسیر اقتصادی کشور را به‌سوی تنوع بیشتر و کاهش وابستگی به منابع نفتی سوق داده‌اند. این دگرگونی‌ها نه‌تنها ساختار اقتصادی را متحول کرده‌اند، بلکه در بازتعریف الگوهای انسانی، فضایی و فرهنگی نیز نقش مؤثری ایفا کرده‌اند. عواملی مانند مهاجرت بین‌المللی، تغییر در نرخ باروری و امید به زندگی، تحول در ساختار سنی جمعیت، و توسعه شهرهای هوشمند، چهره جغرافیای انسانی کشور را به‌گونه‌ای بنیادین دگرگون ساخته‌اند.

مطالعه حاضر باتکیه‌بر داده‌های آماری و تحلیل‌های فضایی، به بررسی پنج محور کلیدی در جغرافیای انسانی [[عربستان سعودی]] می‌پردازد: [[رشد جمعیت در عربستان سعودی|رشد جمعیت]]، [[ساختار هرم جمعیتی عربستان سعودی|ساختار سنی]]، [[شهرنشینی و روستانشینی در عربستان سعودی|شهرنشینی و روستانشینی]]، ویژگی‌های جمعیتی، و پراکندگی فضایی جمعیت. این بررسی، بازه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰ را در بر می‌گیرد و تلاش دارد تصویری دقیق و تحلیلی از روندهای انسانی در این کشور ارائه دهد—روندهایی که نه‌تنها در توسعه داخلی عربستان، بلکه در پویایی‌های منطقه‌ای خاورمیانه نیز تأثیرگذارند<ref name=":0" />.

=== [[ساختار هرم جمعیتی عربستان سعودی|ساختار هرم جمعیتی در عربستان سعودی]] ===
[[ساختار هرم جمعیتی عربستان سعودی|ساختار جمعیتی عربستان سعودی]] طی دهه‌های اخیر تحولات عمیقی را تجربه کرده و از ویژگی‌های یک جامعه جوان به سمت جمعیتی متعادل‌تر و در آینده سالمندتر حرکت کرده است. در سال 2015، بیش از 60 درصد جمعیت این کشور زیر 30 سال بودند و گروه‌های سنی زیر 15 سال بخش قابل توجهی از [[ساختار هرم جمعیتی عربستان سعودی|هرم جمعیتی]] را تشکیل می‌دادند<ref>Monsha’at Atlas. (2022). ''Saudi Arabia Country Profile: Demographic composition by gender and nationality''. Retrieved July 23, 2025, from https://atlas.monshaat.gov.sa/profile/country/saudi-arabia</ref>. این وضعیت نتیجه نرخ بالای زادوولد، ورود نیروی کار جوان مهاجر و سیاست‌های جمعیتی پیشین بود که بر رشد طبیعی جمعیت تأکید داشتند<ref>Darah Journal. (2023). 85(1). Retrieved July 23, 2025, from https://darahjournal.org.sa/Details.php?mag_no=85&article_no=1&#x5D;(https://darahjournal.org.sa/Details.php?mag_no=85&article_no=1) </ref>.
[[پرونده:Pict2.png|بندانگشتی|جوانان سعودی در بازار کار نوین، قابل بازیابی از https://www.zawya.com/en/economy/gcc/number-of-saudi-employees-in-private-sector-soars-35-to-234mln-in-5-years-minister-sseizt3a]]
تا سال 2025، با کاهش نرخ باروری به حدود 2.4 تولد به ازای هر زن و افزایش امید به زندگی به 76.5 سال، ترکیب سنی جمعیت تغییر کرده است. جمعیت در سن کار (15 تا 64 سال) حدود 67 درصد کل جمعیت را شامل می‌شود که نشان‌دهنده ظرفیت بالای نیروی انسانی برای توسعه اقتصادی است. نسبت وابستگی، یعنی نسبت جمعیت زیر 15 سال و بالای 65 سال به جمعیت فعال، حدود 43 درصد است که فرصت بهره‌برداری از «پنجره جمعیتی» را فراهم می‌کند. با این حال، نشانه‌های اولیه پیری جمعیت مشاهده می‌شود، به‌ویژه با افزایش تدریجی سهم گروه‌های سنی بالای 60 سال<ref>[4] Bindhim, N. F., Senitan, M., Almutairi, M. N., Alhadlaq, L. S., Alnajem, S. A., Alfaifi, M. A., & Althumiri, N. A. (2025). ''Demographic, health, and behaviors profile of Saudi Arabia’s aging population 2022–2023''. Frontiers in Aging, 6, Article 1491146. https://www.frontiersin.org/journals/aging/articles/10.3389/fragi.2025.1491146/full</ref>.

مهاجرت نیروی کار خارجی، به‌ویژه در گروه‌های سنی 20 تا 40 سال، نقش مهمی در تقویت جمعیت در سنین کاری ایفا کرده است. بخش عمده این مهاجران در صنایع ساخت‌وساز، خدمات و انرژی مشغول‌اند و حضورشان به تمرکز [[ساختار هرم جمعیتی عربستان سعودی|هرم جمعیتی]] در سنین فعال اقتصادی کمک کرده است. اما سیاست‌های اخیر دولت برای کاهش وابستگی به نیروی کار خارجی و تقویت مشارکت بومیان، ممکن است در بلندمدت به کاهش جمعیت جوان و تسریع پیری منجر شود<ref>Global Media Insight. (2025). ''Saudi Arabia (KSA) Population Statistics 2025 [Infographics]''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.globalmediainsight.com/blog/saudi-arabia-population-statistics/</ref>.

تا سال 2030، پیش‌بینی می‌شود هرم جمعیتی متعادل‌تر شود. کاهش نرخ زادوولد، افزایش سطح تحصیلات زنان و تغییر در الگوهای خانوادگی، مانند بالا رفتن سن ازدواج و کاهش اندازه خانواده‌ها، رشد طبیعی جمعیت را کند کرده و سهم گروه‌های میانسال را افزایش خواهد داد. این تحولات چالش‌هایی مانند تأمین فرصت‌های شغلی برای جوانان، مدیریت سالمندی و اصلاح نظام‌های بیمه‌ای و اجتماعی را به همراه دارد<ref>General Authority for Statistics. (2022). ''Saudi Census 2022: A foundational pillar for Vision 2030''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.stats.gov.sa/w</ref>.
[[پرونده:Pict3.jpg|بندانگشتی|جمعیت جوان در کشورهای عربی قابل بازیابی از https://data.unicef.org/resources/middle-east-north-africa-generation-2030/]]
در افق 2050، [[عربستان سعودی|عربستان]] با جمعیتی روبه‌رو خواهد بود که ویژگی‌های یک جامعه در حال پیر شدن را دارد. انتظار می‌رود بیش از 12 درصد جمعیت بالای 65 سال باشند و نرخ باروری به زیر سطح جایگزینی (2.1 تولد به ازای هر زن) برسد. این تغییرات، فشار بر نظام سلامت، خدمات بازنشستگی و مراقبت‌های بلندمدت را افزایش می‌دهد و نیاز به سیاست‌های نوآورانه برای حمایت از سالمندان را برجسته می‌کند<ref>Strategic Gears. (2024). ''Saudi Arabia’s Changing Age Pyramid: Implications for Policy and Planning''. Retrieved July 23, 2025, from https://engine.strategicgears.com/files/Saudi_Arabias_Changing_Age_Pyramid_EN_.pdf</ref>.

مدیریت این گذار جمعیتی نیازمند رویکردهای چندجانبه است. تقویت آموزش و مهارت‌افزایی برای بهره‌برداری از نیروی کار جوان، توسعه زیرساخت‌های سلامت برای سالمندان، و تنظیم مهاجرت هدفمند برای حفظ تعادل سنی، از اولویت‌های کلیدی هستند. این تحولات نه‌تنها بر توسعه داخلی عربستان تأثیر می‌گذارند، بلکه در شکل‌گیری روندهای جمعیتی منطقه خاورمیانه نیز نقش دارند<ref>UNICEF. (2019). ''MENA Generation 2030: Investing in children and youth today to secure a prosperous region tomorrow''. Retrieved July 23,    2025, from https://data.unicef.org/resources/middle-east-north-africa-generation-2030</ref>.
=== [[ویژگی های جمعیتی عربستان سعودی|ویژگی‌های جمعیتی عربستان سعودی]] ===
[[ویژگی های جمعیتی عربستان سعودی|ویژگی‌های جمعیتی عربستان سعودی]] در دهه‌های اخیر، تحت‌تأثیر تحولات ساختاری، فرهنگی و سیاست‌گذاری‌های اجتماعی، دچار دگرگونی‌های چشمگیر شده‌اند. برخلاف گذشته که جمعیت عمدتاً جوان، مردانه و متمرکز بر الگوهای سنتی خانوادگی بود، امروز شاهد افزایش سهم زنان تحصیل‌کرده، رشد مشارکت اجتماعی، و تنوع بیشتر در ترکیب جمعیتی هستیم<ref name=":1">FTI Consulting. (2023). ''A Kingdom in Transition: Demographic Shifts in Saudi Arabia''. Retrieved July 23, 2025, from https://assets.ctfassets.net/.../FTI_Delta-A_Kingdom_in_Transition_V2.pdf</ref>.

==== ترکیب جنسیتی و نقش زنان ====
ترکیب جنسیتی جمعیت همچنان تحت‌تأثیر مهاجرت نیروی کار خارجی نامتوازن است. نسبت مردان به زنان در گروه‌های سنی فعال اقتصادی، به‌ویژه ۲۰ تا ۴۰ سال، بالاتر از میانگین جهانی است. این عدم تعادل، ناشی از حضور گسترده نیروی کار مرد در بخش‌های صنعتی، ساخت‌وساز و خدمات است. بااین‌حال، سیاست‌های توانمندسازی زنان در آموزش، اشتغال و مشارکت اجتماعی، موجب تغییرات تدریجی در ساختار جنسیتی بازار کار شده‌اند<ref>International Labour Organization. (2022). ''Assessment of Labour Migration Statistics: Saudi Arabia Country Profile''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.ilo.org/media/569621/download</ref>.

زنان سعودی در دهه اخیر، نه‌تنها در حوزه آموزش بلکه در عرصه‌های مدیریتی، کارآفرینی و فعالیت‌های مدنی نیز حضور پررنگ‌تری یافته‌اند. افزایش نرخ اشتغال زنان، رشد تعداد شرکت‌های تحت مدیریت زنان، و حضور آنان در نهادهای تصمیم‌گیر، نشان‌دهنده تحول در نقش جنسیتی در جامعه عربستان است<ref name=":2">Alhawsawi, S., & Jawhar, S. S. (2023). ''Education, employment, and empowerment among Saudi women''. Gender and Education, 35(4), 401–419. https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/09540253.2023.2189917</ref>.

==== تحصیلات و سرمایه انسانی ====
سطح تحصیلات در کشور به طور قابل‌توجهی افزایش‌یافته است. نرخ باسوادی بزرگسالان به بیش از ۹۵ درصد رسیده و سهم جمعیت دارای تحصیلات دانشگاهی روبه‌رشد است. زنان سعودی در دهة اخیر پیشرفت چشمگیری در آموزش داشته‌اند و نرخ ثبت‌نام آنان در دانشگاه‌ها از مردان پیشی گرفته است، به‌ویژه در رشته‌های علوم‌انسانی، پزشکی و مهندسی<ref>GlobalData. (2022). ''Literacy Rate in Saudi Arabia (2010–2021,''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.globaldata.com/data-insights/macroeconomic<nowiki/>a</ref>.

این تحول آموزشی، نه‌تنها ظرفیت سرمایه انسانی کشور را افزایش داده، بلکه در تغییر نگرش‌های اجتماعی، سبک زندگی، و الگوهای مصرف نیز تأثیرگذار بوده است. نسل جدید سعودی‌ها، با دسترسی گسترده به فناوری، زبان‌های خارجی، و آموزش بین‌المللی، نقش فعالی در شکل‌گیری جامعه مدرن عربستان ایفا می‌کنند<ref name=":2" />.

==== مشارکت اقتصادی و اجتماعی ====
مشارکت زنان در بازار کار نیز افزایش‌یافته است. در حالی که در سال ۲۰۱۵ کمتر از ۲۰ درصد زنان در بازار کار فعال بودند، تا سال ۲۰۲۵ این نرخ به حدود ۳۵ درصد رسیده است. این تحول، حاصل اصلاحات قانونی، سیاست‌های تشویقی، و تغییرات فرهنگی است، هرچند چالش‌هایی مانند نابرابری شغلی، محدودیت‌های ساختاری، و تفاوت در دستمزدها همچنان پابرجا هستند<ref>Alhokail, L. (2025). ''The inclusion of women in the labour market: Saudi Arabia’s leap from 21.2% to 35.5% and beyond''. World Journal of Women and Sustainable Development, 1(1), 15–27. https://wasdlibrary.org/download/wjwsd-v1-n1-2025-women-labour-market-saudi-arabia</ref>.

در کنار زنان، جوانان نیز نقش مهمی در تحولات اقتصادی و اجتماعی دارند. با افزایش سطح تحصیلات و دسترسی به فناوری، نسل جوان سعودی به‌سوی کارآفرینی، نوآوری دیجیتال، و مشارکت در اقتصاد دانش‌بنیان حرکت کرده‌اند<ref>PwC Middle East. (2025). ''Saudi Arabia champions youth as it drives talent development to fuel Vision 2030''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.pwc.com/m1/en/media-centre/articles/saudi-arabia-champions-youth-as-it-drives-talent-development-to-fuel-vision-2030.html</ref>.

==== ساختار خانوار، زبان و قومیت ====
[[پرونده:Pict4.png|بندانگشتی|تنوع قومی و زبانی در عربستان سعودی، قابل بازیابی از https://www.worldatlas.com/articles/saudi-arabia-s-ethnic-groups-and-nationalities.html]]
ساختار خانوار در [[عربستان سعودی]] نیز در حال تغییر است. خانواده‌های گسترده و چندنسلی، جای خود را به خانواده‌های هسته‌ای با اندازه کوچک‌تر داده‌اند. سن ازدواج افزایش یافته و نرخ فرزندآوری کاهش یافته است، که این تغییرات در سبک زندگی شهری و تحصیلات زنان ریشه دارد<ref>Al-Khraif, R., Abdul Salam, A., & Abdul Rashid, M. F. (2020). ''Family demographic transition in Saudi Arabia: Emerging issues and concerns''. SAGE Open, 10(1), 1–13. https://doi.org/10.1177/2158244020914556</ref>.

از نظر قومیتی، جمعیت عربستان ترکیبی از گروه‌های عرب، حجاز، نجدی، و اقلیت‌های قومی مانند شیعیان شرق کشور و مهاجران آسیایی است. زبان رسمی عربی است، اما حضور گسترده مهاجران موجب شده زبان‌هایی مانند اردو، بنگالی، انگلیسی و مالایی نیز در فضاهای کاری و شهری رایج شوند<ref>WorldAtlas. (2018). ''Saudi Arabia's ethnic groups and nationalities''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.worldatlas.com/articles/saudi-arabia-s-ethnic-groups-and-nationalities.html</ref>. 

==== مهاجرت و تنوع فرهنگی ====
مهاجرت بین‌المللی نقش مهمی در شکل‌گیری جمعیت دارد. حدود یک‌سوم جمعیت کشور را مهاجران تشکیل می‌دهند که در بخش‌های کلیدی اقتصاد فعال‌اند. این مهاجران، در کنار فرصت‌های اقتصادی، موجب تنوع فرهنگی، زبانی و مذهبی شده‌اند. درعین‌حال، حضور آنان فشارهایی بر خدمات عمومی، زیرساخت‌های شهری، و نظام‌های حقوقی وارد کرده است<ref>International Labour Organization. (2022). ''Assessment of Labour Migration Statistics: Saudi Arabia Country Profile''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.ilo.org/media/569621/download</ref>.

دولت [[عربستان سعودی|عربستان]] در پاسخ به این وضعیت، سیاست‌هایی برای تنظیم مهاجرت، جذب نخبگان، و ارتقای ادغام اجتماعی تدوین کرده است. هدف این سیاست‌ها، حفظ تعادل جمعیتی، بهره‌برداری از ظرفیت‌های مهاجران، و کاهش تنش‌های فرهنگی و اقتصادی است<ref>Migration Policy Institute. (2024). ''Saudi Arabia Country Resource''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.migrationpolicy.org/country-resource/saudi-arabia</ref>.

=== [[رشد جمعیت در عربستان سعودی]] ===
روند [[رشد جمعیت در عربستان سعودی|رشد جمعیت عربستان سعودی]] طی سه دهه اخیر، بازتابی از گذار جمعیتی است که بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه تجربه کرده‌اند. در سال ۲۰۱۵، جمعیت کشور حدود ۳۱ میلیون نفر بود<ref>Migration Policy Institute. (2024). ''Saudi Arabia Country Resource''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.migrationpolicy.org/country-resource/saudi-arabia</ref> و نرخ رشد سالانه به ۲٫۴ درصد می‌رسید. این رشد، عمدتاً حاصل نرخ بالای باروری و ورود گسترده نیروی کار خارجی بود؛ به‌طوری‌که بیش از یک‌سوم جمعیت را مهاجران تشکیل می‌دادند<ref name=":1" />.

تا سال ۲۰۲۵، جمعیت به حدود ۳۴٫۵ میلیون نفر رسیده<ref>Worldometer. (2025). ''Saudi Arabia Population''. Retrieved July 23,2025, from

https://www.worldometers.info/world-population/saudi-arabia-population/</ref> و نرخ رشد سالانه به ۱٫۶ درصد کاهش‌یافته است. این افت، نتیجه مجموعه‌ای از عوامل ساختاری و فرهنگی است: کاهش نرخ باروری از ۵٫۸ تولد به‌ازای هر زن در دهه ۱۹۹۰ به ۲٫۴ در سال‌های اخیر، افزایش سن ازدواج، و تغییر در سبک زندگی خانوادگی. در کنار این عوامل، سیاست‌های دولت برای کاهش وابستگی به نیروی کار مهاجر و تقویت مشارکت نیروی کار بومی نیز در شکل‌گیری این روند مؤثر بوده‌اند.

از منظر جمعیت‌شناسی، نرخ تولد از ۲۰٫۵ در هزار در سال ۲۰۱۵ به ۱۷٫۲ در هزار در سال ۲۰۲۵ کاهش‌یافته، درحالی‌که نرخ مرگ‌ومیر با اندکی افزایش به ۴٫۱ در هزار رسیده است. این تغییرات نشان‌دهندة عبور عربستان از مرحله رشد سریع جمعیت به مرحله ثبات نسبی هستند—مرحله‌ای که در آن، رشد طبیعی کندتر شده و ساختار سنی به‌تدریج متعادل‌تر می‌شود<ref>PopulationPyramid.net. (2025). ''Population of Saudi Arabia 2050''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.populationpyramid.net/saudi-arabia/2050/</ref>.

جمعیت جوان (زیر ۳۰ سال) همچنان بخش قابل‌توجهی از جامعه را تشکیل می‌دهد، اما با افزایش امید به زندگی به ۷۶٫۵ سال و کاهش نرخ باروری، سهم گروه‌های سنی بالای ۶۰ سال روبه‌افزایش است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که تا سال ۲۰۴۰، جمعیت در سن کار (۱۵ تا ۶۴ سال) بیش از ۷۰ درصد کل جمعیت را در برخواهد گرفت—و این یعنی فرصت بهره‌برداری از «پنجره جمعیتی» همچنان وجود دارد، هرچند محدود و زمان‌مند<ref>FTI Consulting. (2023). ''A Kingdom in Transition: Demographic Shifts in Saudi Arabia''. Retrieved July 23, 2025, from https://assets.ctfassets.net/5hvvfv69ipn6/UMH9LLZpq86uK1ZVpJFq0/3f3362ac5da1fdb970ebe9187ed52767/FTI_Delta-A_Kingdom_in_Transition_V2.pdf</ref>.

در افق ۲۰۳۰، جمعیت کشور به حدود ۴۲ میلیون نفر خواهد رسید و تا سال ۲۰۵۰، این رقم به حدود ۴۷ میلیون نفر افزایش می‌یابد. بااین‌حال، نرخ رشد طبیعی به زیر ۱ درصد کاهش خواهد یافت و ساختار جمعیتی به سمت سالمندی حرکت خواهد کرد. انتظار می‌رود تا میانة قرن، بیش از ۱۲ درصد جمعیت بالای ۶۵ سال باشند—تحولی که پیامدهایی برای نظام‌های رفاهی، سلامت، و اشتغال به همراه دارد<ref>Euromonitor International. (2025). ''Saudi Arabia in 2040: The Future Demographic''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.euromonitor.com/saudi-arabia-in-2040-the-future-demographic/report</ref>.

مهاجرت بین‌المللی همچنان یکی از عوامل کلیدی در پویایی جمعیت [[عربستان سعودی|عربستان]] باقی‌مانده است. اگرچه سیاست‌های اخیر بر کاهش وابستگی به نیروی کار خارجی تأکید دارند، اما حضور مهاجران در بخش‌هایی مانند ساخت‌وساز، خدمات، و انرژی همچنان ضروری است. آینده جمعیت کشور، تا حد زیادی به نحوه مدیریت مهاجرت، جذب نخبگان، و اجرای سیاست‌های ادغام اجتماعی بستگی دارد.

=== [[پراکندگی جمعیت در عربستان سعودی]] ===
[[پراکندگی جمعیت در عربستان سعودی]] ارتباط تنگاتنگی با ویژگی‌های جغرافیایی، منابع طبیعی و طرح‌های توسعه‌ای دارد. در این تحلیل، تمرکز بر چهار ناحیه اصلی کشور است که بدون توجه به نسبت [[شهرنشینی و روستانشینی در عربستان سعودی|شهرنشینی یا روستانشینی]]، بیانگر الگوهای سکونت در گستره سرزمین است.

==== تقسیم‌بندی نواحی جغرافیایی ====

*  دشت ساحلی دریای سرخ؛
* شامل شهرهای جده، مکه و امتداد ساحل شمالی؛
* جمعیت بالا (مهاجران و بومیان)، تمرکز تجارت و گردشگری مذهبی؛
*   دشت ساحلی خلیج‌فارس؛
* متمرکز بر دمام، الظهران و الخبر<ref>Saudi Arabian Monetary Authority (SAMA). (2015). ''Population Aging in Saudi Arabia''. Working Paper WP/15/2. Retrieved July 23, 2025, from https://www.sama.gov.sa/en-US/EconomicResearch/WorkingPapers/population%20aging%20in%20saudi%20arabia.pdf</ref>؛
* مراکز پتروشیمی، بنادر تجاری و سکونت کارکنان صنعت انرژی؛
*  فلات نجد (مرکز کشور)؛
*  ریاض به‌عنوان پایتخت و حلقه حومه‌های اطراف<ref>World Population Review. (2025). ''Saudi Arabia Population 2025''. Retrieved July 23, 2025, from https://worldpopulationreview.com/countries/saudi-arabia</ref>؛
* تراکم متوسط با تمرکز اداری و خدماتی؛
*  مناطق مرتفع جنوب غرب و شمال غرب؛
* شامل عسیر، جازان، تبوک و نئوم؛
* تراکم نسبتاً بالاتر به دلیل اقلیم کوهستانی و توسعه پروژه‌های نوین؛
* بیابان‌های مرکزی و ربع‌الخالی؛
* پهنه‌های بیابانی وسیع با جمعیت اندک (<۱ نفر در هر کیلومترمربع)؛
* حضور محدود در اطراف چاه‌های نفت، کاروان راه‌ها و واحه‌های پراکنده<ref>UNESCO World Heritage Centre. (2018). ''Al-Ahsa Oasis (Saudi Arabia): An Evolving Cultural Landscape''. Retrieved July 23, 2025, from https://whc.unesco.org/document/168727</ref>.

جدول شماره 1. مقایسه‌ نواحی جغرافیایی در [[عربستان سعودی]]
{| class="wikitable"
|ناحیه
|مساحت   (هزار کیلومترمربع)
|جمعیت ۲۰۲۵ (میلیون)
|چگالی   (نفر/ک‌م²)
|سهم از   جمعیت کل ۲۰۲۵ (%)
|-
|دریای سرخ
|300
|10.5
|35
|30
|-
|خلیج‌فارس
|200
|4.0
|20
|12
|-
|فلات نجد
|800
|9.0
|11
|26
|-
|جنوب غرب/شمال  غرب
|155 (عسیر+جازان+تبوک)
|3.5
|23
|10
|-
|بیابان  مرکزی
|650
|0.1
|0.15
|0.3
|-
|سایر  مناطق
|60
|7.4
|123
|21.7
|}

==== روندها و تغییرات تا ۲۰۵۰ ====
[[پرونده:Pict5.jpg|بندانگشتی|بیابان ربع‌الخالی (ربعِ خالی) — گستره‌ای خاموش در قلب عربستان سعودی، قابل بازیابی از    https://saudipedia.com/en/article/983/geography/deserts/al-rub-al-khali-empty-quarter-desert]]

===== تمرکز ساحلی افزایشی =====
تا ۲۰۵۰، به‌واسطه‌ی پروژه‌های نئوم، آمالا و قیدیه، سهم مناطق شمال‌غرب و دریای سرخ از جمعیت کل حدود ۵–۷ درصد رشد خواهد کرد.

===== کاهش فشار نجد =====
فلات نجد پس از سال‌ها رشد بی‌وقفه، با ترانزیت سرمایه‌گذاری به نواحی ساحلی نوظهور، اندکی از سهم جمعیتی خود کاسته و به حدود ۲۳٪ کاهش می‌یابد<ref>Aranca. (2021). ''Demographics in Saudi Arabia: Thematic Report''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.aranca.com/assets/uploads/resources/special-reports/Demographics%20in%20Saudi%20Arabia%20-%20Thematic%20Report.pdf</ref>.

===== ثبات بیابان مرکزی =====
خلأ جمعیتی ربع‌الخالی تا نیمه قرن پایدار می‌ماند؛ مگر آن‌که توسعه زیرساخت‌های آبی و حمل‌ونقلی انقلابی رخ دهد<ref>Saudipedia. (2024). ''Al-Rub' Al-Khali (Empty Quarter) Desert''. Retrieved July 23, 2025, from https://saudipedia.com/en/article/983/geography/deserts/al-rub-al-khali-empty-quarter-desert</ref>.

===== توازن منطقه‌ای =====
سیاست‌های توسعه ناحیه‌ای (ایجاد صنایع سبک، کشاورزی هوشمند) ممکن است سهم جمعیتی مناطق کم‌تراکم را تا ۱–۲درصد افزایش دهد.

==== چالش‌ها و فرصت‌ها ====

* نیاز به مدیریت منابع آب و زیرساخت‌های حمل‌ونقل برای پشتیبانی از مناطق ساحلی پرتراکم؛
* طراحی سیاست‌های انگیزشی برای جذب سرمایه‌گذاری و جمعیت به نواحی جنوب غرب و بیابان مرکزی؛
* تضمین عدالت فضایی در دسترسی به خدمات آموزش و بهداشت، فراتر از محورهای شهری اصلی؛
* بهره‌برداری از پروژه‌های هوشمند منطقه‌ای برای توزیع متوازن‌تر جمعیت و کاهش فشار بر کلان‌شهرها. 

در مجموع، [[پراکندگی جمعیت در عربستان سعودی]] تا نیمه قرن بیستم میلادی روندی به سمت تقویت نواحی ساحلی و پروژه‌های توسعه نوین داشته؛ ولی تعادل فضایی با سیاست‌گذاری دقیق و توجه به زیرساخت‌ها قابل‌دستیابی است<ref>Consultancy ME. (2023). ''Saudi Arabia’s demographic transition calls for policy response''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.consultancy-me.com/news/5596/saudi-arabias-demographic-transition-calls-for-policy-response</ref>.

=== [[شهرنشینی و روستانشینی در عربستان سعودی]] ===
[[پرونده:Pict6.png|بندانگشتی|تغییرات نرخ شهر نشینی و روستانشینی در عربستان سعودی، قابل بازیابی از <ref>JLL MENA. (2024). ''Reimagining Saudi Arabia's Urban Landscape''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.jll-mena.com/en/<nowiki/>trends-and-insights/cities/reimagining-saudi-arabias-urban-landscape</ref>]]
[[شهرنشینی و روستانشینی در عربستان سعودی|شهرنشینی در عربستان سعودی]] یکی از مهم‌ترین تحولات جغرافیای انسانی این کشور در قرن بیست ویکم است. در سال 2015، حدود 83٪ از جمعیت (تقریباً 25.7 میلیون نفر از کل 31 میلیون نفر) در مناطق شهری، به‌ویژه در شهرهای بزرگی مانند ریاض (حدود 6.5 میلیون نفر)، جده (حدود 4 میلیون نفر)، دمام (حدود 1.1 میلیون نفر) و مکه (حدود 1.8 میلیون نفر) زندگی می‌کردند. این تمرکز نتیجه مهاجرت داخلی، توسعه زیرساخت‌های شهری و تمرکز خدمات عمومی در شهرها بود<ref>UN-Habitat. (2015). ''Country Profile: Saudi Arabia''. Retrieved July 23, 2025, from https://unhabitat.org/sites/default/files/download-manager-files/Country%20Profile%20Saudi%20Arabia%20English.pd<nowiki/>f</ref>.

تا سال 2025، نرخ شهرنشینی به 87٪ (حدود 30 میلیون نفر از کل 34.5 میلیون نفر) افزایش یافته است. توسعه شهرهای جدید، مناطق اقتصادی ویژه و پروژه‌های شهر هوشمند مانند نئوم، این روند را تقویت کرده و الگوهای سکونت را تغییر داده است. این پروژه‌ها سرمایه‌گذاری و مهاجرت داخلی را جذب کرده‌اند<ref>JLL MENA. (2024). ''Reimagining Saudi Arabia's Urban Landscape''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.jll-mena.com/en/<nowiki/>trends-and-insights/cities/reimagining-saudi-arabias-urban-landscape</ref>.

در مقابل، جمعیت روستایی کاهش‌یافته و از 17٪ (حدود 5.3 میلیون نفر) در سال 2015 به 13٪ (حدود 4.5 میلیون نفر) در سال 2025 رسیده است. مهاجرت جوانان به شهرها، تمرکز فرصت‌های شغلی در مناطق شهری و محدودیت‌های اقلیمی و زیرساختی در روستاها از دلایل اصلی این کاهش هستند<ref>UN-Habitat. (2020). ''Urbanization in Saudi Arabia: Building Inclusive & Sustainable Cities''. Retrieved July 23, 2025, from https://unhabitat.org/saudi-arabia</ref>. با این حال، برخی مناطق روستایی در جنوب (مانند جازان) و شمال (مانند تبوک) همچنان در کشاورزی و حفظ فرهنگ محلی نقش دارند<ref>Saudi Press Agency (SPA). (2024). ''Jazan: A Crucible of Livestock Wealth and a Pillar of National Food Security''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.spa.gov.sa/en/N2165153</ref>.

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال 2030، بیش از 90٪ جمعیت (حدود 37.8 میلیون نفر از 42 میلیون نفر) در مناطق شهری ساکن خواهند بود، با تمرکز بیشتر در شهرهای ساحلی و مراکز اقتصادی جدید. شهرهایی مانند ریاض و جده به قطب‌های منطقه‌ای تبدیل می‌شوند، در حالی که نئوم نقش جهانی‌تری خواهد داشت<ref>Fadel, E. H., & Mohamed, A. B. (2025). ''Neom City: A Paradigm Shift in Urban Development and Economic Transformation''. Cairo: Elgezeera Academy for Engineering. Retrieved July 23, 2025, from https://publication-cpas-egypt.com/wp-content/uploads/2025/01/Neom-City-A-Paradigm-Shift-in-Urban-Development-and-Economic-Transformation.pdf</ref>. تا سال 2050، جمعیت روستایی ممکن است به کمتر از 10٪ (حدود 4.7 میلیون نفر از 47 میلیون نفر) کاهش یابد. این روند چالش‌هایی مانند امنیت غذایی، حفظ تنوع فرهنگی و تعادل فضایی ایجاد می‌کند، اما فرصت‌هایی برای توسعه گردشگری بومی و کشاورزی هوشمند نیز فراهم می‌آورد<ref>ArchDaily. (2024). ''Saudi Arabia's 2030 Vision Unveiled through Mega Projects''. Retrieved July 23, 2025, from https://www.archdaily.com/1012457/saudi-arabias-2030-vision-unveiled-through-mega-projects</ref>.

=== چشم‌انداز آینده ===
[[پرونده:Pict7.png|بندانگشتی|معماری زیست‌محور در نئوم: تلفیق طبیعت با ساختار شهری آینده، قابل بازیابی از https://controltap.com/article/neom-projects-saudi-arabia/]]
[[عربستان سعودی]] در مسیر گذار جمعیتی قرار دارد: از جامعه‌ای جوان و پر رشد به‌سوی ساختاری متعادل‌تر و در آینده، پیرتر. کاهش نرخ باروری، افزایش امید به زندگی، و رشد شهرنشینی، چهره جمعیتی کشور را دگرگون کرده‌اند. تا سال 2050، جمعیت شهری به بیش از 90٪ خواهد رسید و سهم سالمندان به‌طور چشمگیری افزایش خواهد یافت<ref>SAMA Working Paper. (2015). ''Population Aging in Saudi Arabia''. Saudi Arabian Monetary Agency. Retrieved July 23, 2025, from https://www.sama.gov.sa/en-US/EconomicResearch/WorkingPapers/population%20aging%20in%20saudi%20arabia.pdf</ref>. 

در این مسیر، چالش‌هایی چون فشار بر منابع، نیاز به بازنگری در سیاست‌های رفاهی، و مدیریت مهاجرت مطرح‌اند. در مقابل، فرصت‌هایی برای توسعه انسانی، بهره‌برداری از نیروی کار تحصیل‌کرده، و گسترش شهرهای هوشمند نیز وجود دارد. آینده جغرافیای انسانی [[عربستان سعودی|عربستان]] سعودی وابسته به سیاست‌گذاری‌های پایدار، سرمایه‌گذاری در آموزش و سلامت، و تعادل فضایی در توسعه است.

== نیز نگاه کنید به ==
[[جغرافیای انسانی روسیه]]؛ [[جغرافیایی جمعیتی در چین]]؛ [[جغرافیای انسانی سودان]]؛ [[جغرافیای انسانی اردن]]؛ [[جغرافیای انسانی ژاپن]]؛ [[جغرافیای انسانی کانادا]]؛ [[جغرافیای انسانی کوبا]]؛ [[جغرافیای انسانی لبنان]]؛ [[جغرافیای انسانی تونس]]؛ [[جغرافیای انسانی مصر]]؛ [[جغرافیای انسانی ساحل عاج]]؛ [[جغرافیای انسانی مالی]]؛ [[جغرافیای انسانی افغانستان]]؛ [[جغرافیای انسانی تایلند]]؛ [[جغرافیای انسانی آرژانتین]]؛ [[جغرافیای انسانی فرانسه]]؛ [[جغرافیای انسانی اسپانیا]]؛ [[جغرافیای انسانی اوکراین]]؛ [[جغرافیای انسانی سوریه]]؛ [[جغرافیای انسانی قطر]]؛ [[جغرافیای انسانی امارات متحده عربی]]؛ [[جغرافیای انسانی اتیوپی]]؛ [[جغرافیای انسانی سیرالئون]]؛ [[جغرافیایی انسانی سنگال]]؛ [[جغرافیای انسانی زیمبابوه]]؛ [[جغرافیای انسانی گرجستان]]؛ [[جغرافیای انسانی تاجیکستان]]؛ [[جغرافیای انسانی قزاقستان]]؛ [[جغرافیای انسانی بنگلادش]]؛ [[جغرافیای انسانی پاکستان]]؛ [[جغرافیای انسانی یمن]]؛ [[جغرافیای انسانی عراق]]

== کتابشناسی ==
<references />

== نویسنده مقاله ==
نرگس شکوری
بازگشت به جغرافیای انسانی عربستان سعودی.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=جغرافیای_انسانی_عربستان_سعودی»