نمایش مبدأ برای هنر در عربستان سعودی

به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
هنر در عربستان سعودی شامل مدخل های [[تئاتر در عربستان سعودی]]، [[موسیقی در عربستان سعودی]] و [[سینما در عربستان سعودی]] است که در ذیل شرح داده شده است:

=== [[تئاتر در عربستان سعودی]] ===
تئاتر در عربستان سعودی در طول دهه های گذشته با محدودیتهای فرهنگی و مذهبی مواجه بوده است. محدودیتهایی که عمدتا از تسلط نگرشها و نهادهای وهابی در این کشور ناشی می‌شد. اما در دوره اخیر حاکمیت ملک سلمان، تئاتر نیز مانند سایر عرصه‌های فرهنگی و هنری شاهد رشد و رونق قابل توجهی بوده است.

=== پیشینه تئاتر در عربستان ===
نخستین نشانه‌های تئاتر سعودی از طریق نوشته‌های تئاتری منتشر شده در روزنامه‌ها و مجلات محلی پدیدار شد. در سال ۱۹۳۲، نمایشنامه‌ای از شاعر سعودی، حسین سراج، با عنوان «الظالم نفسه» (ستمکار بر خویشتن)، سنگ بنای فعالیت‌های تئاتری در عربستان شد. نویسندگی تئاتر برای حدود سی و هفت سال تنها عنصر فعال جنبش تئاتری سعودی باقی ماند تا اینکه در سال ۱۹۶۹، یک اجرای تئاتری با عنوان «ثمن الحریه» (بهای آزادی) در پایتخت، ریاض، برگزار شد. اما اجراهای مدرسه‌ای پیش از اجراهای عمومی و نمایشنامه‌نویسی وجود داشتند و در سال ۱۹۲۸ با اجرای نمایشنامه «بین الجاهل والمتعلم» (میان نادان و دانش‌آموخته) در مدرسه خصوصی در عنیزه، استان قصیم، به روی صحنه رفتند. در سال ۱۹۳۵،  ملک عبدالعزیز در تعدادی از نمایشنامه‌های مدرسه‌ای حضور یافت که یکی از آنها «کسری والوفد العربی» (کسری و هیئت عربی) نام داشت<ref name=":0">Saudipedia, Theater in Saudi Arabia, Available for https://www.saudipedia.com/en/article/2708/culture/performing-arts/theater-in-saudi-arabia</ref>.

جنبش انتشارات روزنامه‌نگاری و ادبی در شهر مکه مکرمه به اولین تلاش‌ها برای تأسیس یک تئاتر در پادشاهی در سال ۱۹۶۰، به دست نویسنده سعودی احمد سباعی، تحت نام «دار قریش للتمثیل الروائی» کمک کرد. متون سنتی و داستان‌های مذهبی اساس تئاتر در پادشاهی را تشکیل می‌دادند. بعدها، تئاتر بر متون نویسندگان و شاعران سعودی و همچنین نمایشنامه‌های الهام گرفته از نوشته‌های بین‌المللی، مانند «طبیب بالمشعاب» (پزشک در دره) در سال ۱۹۷۳، که برداشتی از نمایشنامه «پزشک اجباری» اثر نویسنده فرانسوی مولیر بود، تکیه کرد. در مرحله بعد، متون دراماتیک محلی که تحولات اجتماعی را بیان می‌کردند، به شهرت رسیدند. در ابتدا، تئاتر سعودی با ماهیت رمانتیک خود، بیانگر تراژدی‌های اجتماعی و واقع‌گرایانه و سپس تجربی بود<ref name=":0" />.

با آغاز پخش تلویزیون سعودی در دهه ۱۹۶۰، تئاتر تلویزیونی تأسیس شد. این تئاتر مخاطبان خود را با طیفی از بازیگران، صداپیشگان و تابلوهای هنری مختلف آشنا کرد. در دهه بعد، تلویزیون شروع به ضبط و پخش نمایشنامه‌های سعودی کرد که اولین آنها «رزه والبطن الخالی» (رزه و شکم خالی) در سال ۱۹۷۳ بود. علاوه بر این، شب‌های آواز با حضور نام‌های برجسته سعودی مانند محمد عبده، طلال مداح و عبادی الجوهر پخش می‌شد. تلویزیون سعودی همچنین استعدادهای محلی را پرورش داد که مسیر هنری تئاتری خود را از طریق این پلتفرم هموار کردند. چندین نمایشنامه کمدی نیز برای اولین بار در تلویزیون سعودی به نمایش درآمدند و سپس در مناسبت‌های خاص ضبط و پخش شدند. در آن زمان، اکوسیستم تئاتر سعودی توسط طرح‌های فردی و آماتور مدیریت می‌شد تا اینکه اولین نهاد دولتی مرتبط با تئاتر در سال ۱۹۷۳ با نام «انجمن فرهنگ سعودی» تأسیس شد. بعدها نام آن به «انجمن فرهنگ و هنرهای عربستان سعودی» تغییر یافت. دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به دلیل تأسیس شعب این انجمن ، علاوه بر کارآمدی تئاترهای دانشگاهی در پادشاهی و ایجاد باشگاه‌های ادبی در ریاض، مکه، جده، مدینه، جازان و طائف، اوج فعالیت‌های تئاتری در شهرهای بزرگ پادشاهی بود. تئاترهای تجاری که در فصول تعطیلات، روزهای ملی و تعطیلات تابستانی رونق داشتند، برجسته شدند<ref name=":0" />.

در عربستان گروه‌های تئاتر مدرسه‌ای یا دانشگاهی در جشنواره‌های محلی و بین‌المللی شرکت می‌کنند. در سال ۲۰۰۹، گروه دانشگاه ملک عبدالعزیز به نمایندگی از پادشاهی در جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهی در تونس، در کنار گروه‌های تئاتری از بیست کشور دیگر، شرکت کرد. گروه دانشگاه ملک عبدالعزیز سالانه در این جشنواره شرکت می‌کند و برجسته‌ترین اجرای آن، نمایشنامه سعودی «المعطف» (پالتو) بوده است. وزارت آموزش بر تعدادی از جشنواره‌های فرهنگی متخصص در ارزیابی عملکرد گروه‌های تئاتر آموزشی نظارت دارد. این جشنواره‌ها شامل جشنواره گروه‌های تئاتر است که سالانه توسط یک اداره آموزش در یکی از استان‌های مختلف سعودی میزبانی می‌شود<ref name=":0" />.

=== تحول و توسعه تئاتر در دوره ملک سلمان ===
در سالهای بعد از 2015 بعد از حاکمیت ملک سلمان در عربستان و با توجه به در اولویت قرار گرفتن برنامه‌های چشم‌انداز 2030، تئاتر نیز مانند سایر عرصه‌های فرهنگی و هنری مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفت و توسعه یافت. در سال ۲۰۱۹، وزارت فرهنگ اولین تئاتر ملی سعودی را در مرکز فرهنگی ملک فهد تأسیس کرد. نمایشنامه «دریش النور» اولین اثر تئاتری بود که در سال ۲۰۲۰ در آنجا ارائه شد. بخش تئاتر توسط وزارت فرهنگ و اطلاعات نظارت می‌شد و بعدها در سال ۲۰۱۸ به وزارت فرهنگ منتقل شد. در سال ۲۰۲۰، یک نهاد اختصاصی به نام «کمیسیون تئاتر و هنرهای نمایشی» برای مدیریت تئاتر تأسیس شد. تئاتر از زمان اعلام چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان، به عنوان یکی از اجزای برنامه کیفیت زندگی در راستای تحقق چشم‌انداز با هدف توسعه اجتماعی و اقتصادی، مورد توجه قرار گرفته است.

هیئت سرگرمی عمومی عربستان توجه ویژه‌ای به اجراهای تئاتری داشته است. در طول جشنواره موسم ریاض ۲۰۲۲، مجموعه‌ای از نمایشنامه‌ها در چارچوب گسترش گزینه‌های سرگرمی برای مخاطبان ارائه شد. این علاقه به طور مثبتی بر جنبش تئاتری سعودی تأثیر گذاشت، زیرا منطقه "بلوار  شهر ریاض" به عنوان شهرکی تفریحی برای ارائه اجراهای تئاتری، مانند تئاتر بکر الشدی و تئاتر محمد العلی، آماده شد. این پلتفرم‌ها هجده نمایشنامه عربی و شش نمایشنامه بین‌المللی را ارائه دادند و بدین ترتیب یک مقصد سرگرمی فرهنگی ارائه کردند و مخاطبان محلی سعودی را به حضور در نمایشنامه‌ها تشویق کردند.

در دوره جدید سالن‌های تئاتر متعددی در عربستان به فعالیت می‌پردازند. سالن‌های تئاتر دانشگاه پرنسس نوره از جمله سالن‌های برجسته در پادشاهی هستند، مانند تئاتر قرمز، تئاتر آبی و تئاتر البدر (تئاتر سابق دانشگاه پرنسس نوره). آنها اجراهای تئاتری و نمایشنامه‌های محلی، شب‌های شعر و کنسرت‌ها را سازماندهی می‌کنند. منطقه بلوار شهر ریاض همچنین شامل سالن‌های برجسته دیگری مانند محمد عبده آرنا، تئاتر بکر الشدی، تئاتر محمد العلی و صحنه ابوبکر سالم، علاوه بر تئاتر طلال مداح در شهر ابها است. سالن‌های سرپوشده «محمد عبده» و «ابوبکر سالم» که به افتخار این دو خواننده مشهور سعودی نام‌گذاری شده‌اند، با ظرفیت ۱۸هزار و هفت‌هزار تماشاچی در «بلوار شهر ریاض»، از بزرگ‌ترین تالارهای جهان محسوب می‌شوند<ref>اندیشکده جریان (1400)، «بلوار شهر ریاض»، قلب تپنده رویدادها در جشنواره «موسم ریاض»، قابل بازیابی در:https://jaraian.com/1400/12090416-2</ref>.

'''کمیسیون تئاتر و هنرهای نمایشی'''

کمیسیون تئاتر و هنرهای نمایشی نهادی است که مسئول تنظیم بخش تئاتر و هنرهای نمایشی در عربستان است. مسئولیت‌های این کمیسیون شامل توسعه و پیشبرد اجزای این بخش و سازماندهی و برگزاری مسابقات، رویدادها، نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌های محلی و بین‌المللی است. این کمیسیون که در سال ۲۰۲۰ تأسیس شد، یکی از یازده نهاد فرهنگی است که تأسیس آنها به طور همزمان توسط شورای وزیران تصویب شد. این کمیسیون به وزارت فرهنگ وابسته است. کمیسیون فعالیت‌های خود را از دفتر مرکزی خود در ریاض، اداره می‌کند. این کمیسیون دارای هیئت مدیره‌ای به ریاست وزیر فرهنگ است که بر برنامه‌ها و طرح‌های آن نظارت می‌کند و تمام تصمیمات لازم را برای دستیابی به اهداف خود اتخاذ می‌کند<ref name=":1">Saudipedia, Theater and Performing Arts Commission, available for https://saudipedia.com/en/article/325/government-and-politics/commissions/theater-and-performing-arts-commission</ref>.

کمیسیون تئاتر و هنرهای نمایشی چندین وظیفه را انجام می‌دهد، به ویژه: پیشنهاد پیش‌نویس مقررات و قوانین لازم بر اساس ماهیت فعالیت‌های خود، پیشنهاد معیارها برای بخش تئاتر و هنرهای نمایشی و ارائه آنها به وزارت فرهنگ برای تصویب، علاوه بر کسب مجوز برای فعالیت‌ها در حیطه کاری کمیسیون. علاوه بر این، وظایف آن شامل ایجاد یک پایگاه داده برای بخش تئاتر و هنرهای نمایشی، تشویق سرمایه‌گذاری و تأمین مالی در زمینه‌ها و صلاحیت‌های کمیسیون، و تأسیس یا مشارکت در تأسیس شرکت‌ها است. کمیسیون تئاتر و هنرهای نمایشی همچنین از فعالیت‌های مربوط به تئاترها و سالن‌های اجرا در عربستان و فعالیت‌های مربوط به همه اشکال هنرهای نمایشی، علاوه بر تولید، توسعه و انتشار محتوای آنها، از جمله نمایشنامه‌ها، اپرا، اجراهای زنده و شخصی در تئاترها و اماکن عمومی، و غیره حمایت و آنها را سازماندهی می‌کند. علاوه بر این، کمیسیون از بازیگران، کارگردانان، هنرمندان و تهیه‌کنندگان تئاتر سعودی حمایت کرده و استعدادها و توانایی‌های محلی را توانمند می‌سازد. کمیسیون طرح‌های بسیاری را راه‌اندازی کرده است که دادن شکل، رنگ و بعد ملموس به فرهنگ سعودی، و در نتیجه ترجمه فرهنگ به طرح‌ها و رویدادهایی که چشم‌انداز فرهنگی پادشاهی را غنی کرده و افق‌های متعددی را باز می‌کنند، از جمله اهداف آن است. این طرح‌ها شامل پلتفرم مسابقه کمدی، طرح توسعه مهارت‌ها، مسابقه آهنگسازی تئاتری و مسابقه فولکلور سنتی است<ref name=":1" />.

'''جشنواره تئاتر ریاض'''

جشنواره تئاتر ریاض به عنوان بخشی از تلاش‌های کمیسیون تئاتر و هنرهای نمایشی برای تشویق تولید تئاتری محلی است،  که علاوه بر کشف و توسعه استعدادهای تئاتری برگزار می‌شود. این جشنواره همچنین با هدف افزایش آگاهی جامعه از اهمیت بخش تئاتر و هنرهای نمایشی و تقویت جنبش نقد تئاتری است. این جشنواره از پنج مرحله تشکیل شده است. با دریافت آثار از تولیدکنندگان تئاتری از طریق پلتفرم الکترونیکی اختصاصی در ماه‌های ژوئن و ژوئیه آغاز می‌شود. مرحله دوم شامل مرتب‌سازی و ارزیابی است که در طی آن کمیته جشنواره بیست اجرای تئاتر را برای پیشرفت به مرحله تولید انتخاب می‌کند. پس از آن، مرحله اختصاص داده شده به اجراهای تئاتر در شهرهای مختلف سعودی است که در مرحله نهایی جشنواره در دسامبر به اوج خود می‌رسد<ref>Saudipedia, Theater Pioneers in the Kingdom, available for https://saudipedia.com/en/article/1907/culture/literature/theater-pioneers-in-the-kingdom</ref>.

جشنواره  ۲۰۲۴ دومین دوره جشنواره تئاتر ریاض بود. این جشنواره توسط کمیسیون تئاتر و هنرهای نمایشی، وابسته به وزارت فرهنگ عربستان، از ۱۵ تا ۲۶ دسامبر ۲۰۲۴ در دانشگاه پرنسس نوره بنت عبدالرحمن در شهر ریاض، پایتخت عربستان راه‌اندازی شد. جشنواره تئاتر ریاض، در دومین دوره خود، با هدف تحریک بخش تئاتر و هنرهای نمایشی و همچنین کشف و توسعه استعدادها و احیا و فعال‌سازی تئاتر محلی از طریق رقابت بین گروه‌ها برای جوایز جشنواره برگزار شد. این جشنواره همچنین برای افزایش آگاهی از بخش تئاتر، با تمرکز بر توسعه نقد تئاتر، علاوه بر حمایت از تولیدات محلی برای تئاتر سعودی، تلاش کرد. دوره ۲۰۲۴ جشنواره تئاتر ریاض شامل آثاری در دو عرصه تئاتر اجتماعی و تئاتر معاصر بود. همچنین چندین فعالیت برای حمایت از هنرها و اجرای تئاتر، مانند کارگاه‌ها، سمینارهای فکری و نمایشگاه شخصیت مورد تقدیر، تیز به عنوان بخشهایی از این جشنواره بودند<ref>Saudipedia, Riyadh Theater Festival 2024, Available for https://saudipedia.com/en/article/4481/culture/festivals/riyadh-theater-festival-2024</ref>.

در مجموع تئاتر در عربستان به رغم محدودیتهای پیشین در دوره ملک سلمان شاهد رشد و رونق مناسبی بوده و سیاستها و حمایتهای حکومت باعث شده تا فضا و اشتیاق جدیدی در این خصوص حاصل شد. با این حال تعمیق هنر تئاتر و گسترش آن در عربستان نیازمند گذشت مدت زمانی طولانی تر و رشد چهره های هنری نوینی در این عرصه است.

=== [[سینما در عربستان سعودی]] ===
سینما به عنوان یکی از ارکان هنر مدرن با فراز و نشیبهای قابل توجهی در [https://dmelal.ir/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C عربستان سعودی] مواجه بوده است. شکل‌گیری و رشد تدریجی صنعت سینما و فیلم سازی در [https://dmelal.ir/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C عربستان] از دهه 1950، ممنوعیت سینما در دهه 1980 و آغاز و توسعه جدی فعالیتهای سینمایی در [https://dmelal.ir/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C عربستان] از سال 2018 نشانگر این فراز و فرودهاست.

=== تاریخچه فیلم سازی و سینما در [https://dmelal.ir/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C عربستان] ===
اولین ارتباطات عربستان با جهان مدرن غربی به آشنایی سعودیها با صنعت و هنر سینما و ایجاد تدریجی بسترهایی برای ورود سینما به این کشور شد. در نخستین مراحل، کارکنان غربی شرکت آرامکو به نصب پروژکتور و تماشای فیلمهای غربی در مکانهای اقامتی خود پرداختند. با آشنایی سعودیها با صنعت سنما و فیلم سازی، اولین فیلم سعودی در سال 1950 با عنوان "الذباب" یا مگس‌ها تولید شد. این فیلم توسط شرکت آرامکو ساخته شد و حسن الغانم نخستین بازیگر سینمایی سعودی در آن ایفای نقش کرد<ref>السینما السعودیه- المعرفه، (2024/8/8)،علی:  [https://www.marefa.org/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D9%86%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9?utm https://www.marefa.org]</ref>.

در دهه های 1960 و 1970، سینمای عربستان شاهد برخی پیشرفتها بود. از جمله در سال 1966، فیلم "تانیب الضمیر" به کارگردانی سعد الفریح و با ایفای نقش حسن دردیر تولید شد که اولین فیلم 16 میلی متری [https://dmelal.ir/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C عربستان] محسوب می شد. همچنین در سال 1975 ، فیلم تطویر مدینه الریاض (توسعه شهر ریاض) از سوی عبدالله المحيسن فیلم ساخته شد که در جشنواره فیلم مستند [https://dmelal.ir/%D9%82%D8%A7%D9%87%D8%B1%D9%87 قاهره] نیز شرکت کرد. در سال 1977، نیز فیلم مستند "اغتیال مدینه"(ترور یک شهر) در خصوص جنگ داخلی [https://dmelal.ir/%D9%84%D8%A8%D9%86%D8%A7%D9%86 لبنان] تولید شد<ref>البلاد، أول 5 أفلام فی تاريخ السينما السعوديه، الخميس 25 يناير 2018، علی: https://www.albiladpress.com/newspaper/3390/475575.html?utm</ref>.

تحولات داخلی [https://dmelal.ir/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C عربستان] و شرایط منطقه ای به خصوص افزایش نفوذ وهابیت باعث تضعیف شدید سینما در [https://dmelal.ir/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C عربستان] از دهه 1980 شد. از سال 1983 سینما در عربستان ممنوع شد و تنها برخی سینماها به صورت محدود در باشگاههای ورزشی با محیط خصوصی به فعالیت پرداختند. از این مقطع تا سال 2006 فعالیتهای سینمایی در رکود بود و تنها برخی فیلمهای کوتاه و مستند از سوی هنرمندان و علاقه مندان سعودی تولید شد. از سال 2006 به تدریج نشانه هایی از گشایش اندک در صنعت سینمای سعودی بروز کرد و از جمله در این سال اولین فیلم بلند تولید داخل با نام "کیف الحال" به عنوان فیلمی غیرتجاری ساخته شد. همچنین فیلم "وجدة" اثری از هيفاء المنصور، در سال ۲۰۱۲ ساخته شد. این فیلم نخستین فیلم بلند ساخته‌شده کاملاً در عربستان و اولین اثر کارگردان زن سعودی بود. این فیلم در جشنواره  فیلم ونیز و بفتا مورد تقدیر قرار گرفت و برای اسکار فرستاده شد<ref>Cinema Of Saudi Arabia History Timeline and Biographies, 2024-07-14, available for https://history-timeline.net/home/timeline/detail/id/964.html?utm</ref>.

فیلم کوتاه داستانی «حُرمه» به کارگردانی عهد کامل، در بخش مسابقه رسمی فیلم‌های کوتاه جشنواره فیلم برلین در دوره سال ۲۰۱۳ شرکت کرد. این رویداد، اولین حضور یک فیلم سعودی در این جشنواره را رقم زد.همچنین فیلم «برکه يقابل برکه» در سال ۲۰۱۶ به عنوان اولین فیلم بلند داستانی که در جشنواره فیلم برلین به نمایش درمی‌آمد، اکران شد. این فیلم به کارگردانی فیلم‌ساز سعودی، محمود صباغ، در جشنواره‌های مختلف سینمایی عربی و بین‌المللی نیز به نمایش درآمد. فیلم جوایز متعددی را کسب کرد و نامزد دریافت جایزه اسکار بین‌المللی در بخش فیلم خارجی شد<ref name=":02">saudipedia, Cinema in Saudi Arabia, Available for https://saudipedia.com/en/article/1367/culture/performing-arts/cinema-in-saudi-arabia</ref>.

=== توسعه سینما در دوره  ملک سلمان ===
با قدرت گرفتن محمدبن سلمان در عربستان و آغاز برنامه های چشم انداز 2030، سینما مورد توجه جدی قرار گرفت و تحولی اساسی در این خصوص آغاز شد. در سال 2017 اعلام شد که ممنوعیت سینما در عربستان لغو می شود و از سال 2018 فعالیت سینماها و صنعت فیلم سازی در [https://dmelal.ir/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C عربستان] به صورت رسمی از سر گرفته شد. صنعت سینما در عربستان تا سال ۲۰۱۸ که سالن‌های سینما پس از ۳۵ سال بازگشایی شد، تقریبا وجود نداشت، اما این کشور عربی با سرمایه‌گذاری هنگفت در عرصه سینما و برگزاری جشنواره دریای سرخ و در کنار آن ایجاد مشوق‌هایی برای تولید مشترک با سایر کشورها، با شتاب فراوانی خود در صدد جبران عقب ماندگی خود در این حوزه است.

در سال 2018، همزمان با اعلام حضور عربستان در [https://dmelal.ir/%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D9%83%D9%86 جشنواره فیلم کن]، عواد العواد وزیر فرهنگ [https://dmelal.ir/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C عربستان سعودی] و رئیس اداره کل فرهنگ عمومی عنوان کرد [https://dmelal.ir/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C عربستان سعودی] در حال توسعه صنعتی پویا و پایدار است که از تمام مراحل چرخه تولید فیلم حمایت می‌کند و طیف وسیعی از مکان‌های خاص را در اختیار فیلم‌سازان جهان قرار می‌دهد. در همان سال، مرکز دولتی ارتباطات بین‌المللی [https://dmelal.ir/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C عربستان سعودی] اعلام کرد قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ حدود ۳۵۰ مجتمع سینمایی در این کشور احداث کند. این تأسیسات نمایشی بیش از ۲۵۰۰ سالن را در بر خواهد گرفت و قرار است سالانه حدود یک میلیارد دلار از طریق فعالیت‌های آن‌ها درآمد حاصل شود<ref>انتظاری،  کمیل (1402. تلاش موفق عربستان سعودی برای تصویرسازی ملی از طریق سینما، قابل بازیابی در: https://spri.sharif.ir/uploads</ref>.

مسئولان سعودی در کنار هموار کردن مسیر اکران آثار هالیوودی و غیرهالیوودی در سینماهای این کشور، جشنواره فیلم دریای سرخ را از سال ۲۰۲۱ کلید زدند و "ادوارد وینتروپ" مدیر سابق بخش دوهفته کارگردانان کن را به عنوان مدیر هنری اولین دوره این رویداد سینمایی انتخاب کردند و "کاترین دنوو" بازیگر سرشنای [https://dmelal.ir/%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87 سینمای فرانسه] به همراه «جک لانگ» وزیر سابق فرهنگ [https://dmelal.ir/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87 فرانسه] و «گاسپار نوئه» کارگردان آرژانتینی از جمله میهمانان مهم جشنواره بودند. در دومین دوره این جشنواره نیز "الیور استون" کارگردان آمریکایی ریاست هیات داوران را بر عهده داشت و جمعی از ستاره‌های هالیوودی برای نخستین بار به این جشنواره نوظهور رفتند. سومین دوره جشنواره دریای سرخ نیز با حضور چهره‌های مطرح هالیوودی برگزار شد و "ویل اسمیت"، "جانی دپ"، "باز لورمن"، "دایان کروگر" و چندین چهره دیگر سرشناس بین‌المللی به عربستان رفتند<ref name=":12">ایسنا، چرا عربستان به سینما اهمیت داد؟، (۱۲ آذر ۱۴۰۲ )، قابل بازیابی در https://www.isna.ir/news/1402091208584</ref>.

علاوه بر جشنواره بین‌المللی فیلم دریای سرخ که شهرت قابل توجهی را کسب کرده است می‌توان به برخی دیگر از تلاشها در عربستان برای توسعه صنعت فیلم و سینما اشاره کرد. از جمله جشنواره فیلم سعودی که در سال ۲۰۰۸ در شهر دمام تأسیس شد و بعدها به ظهران منتقل شد، به توسعه فیلم‌سازی معاصر در کشور کمک می‌کند.  این جشنواره پس از وقفه‌ای هفت‌ساله، در سال ۲۰۱۵ دوباره فعالیت خود را آغاز کرد. تا سال ۲۰۲۳، این جشنواه نه دوره برگزار کرده و تحت نظارت مرکز فرهنگی ملک عبدالعزیز (اثرا) و با حمایت کمیسیون فیلم ادامه دارد. همچنین. باشگاه سینمایی رنگ‌ها که در سال ۲۰۲۱ در جده تأسیس شد، محیطی فرهنگی برای علاقه‌مندان، متخصصان و دانشجویان سینماست. این باشگاه در چارچوب پلتفرم "هاوی" از ابتکارات برنامه کیفیت زندگی، به رشد استعدادهای جوان کمک می‌کند<ref name=":02" />.

صندوق توسعه فرهنگی عربستان سعودی برنامه مالی ۲۳۴ میلیون دلاری بخش فیلم خود را به طور رسمی راه‌اندازی کرده است. هدف این برنامه رشد صنعت فیلم عربستان با ارائه بسته‌های مالی به بخش خصوصی است و ۳۰ درصد از بودجه این برنامه برای کمک به تأسیس شرکت‌ها و موسساتی است که از بخش فیلم حمایت می‌کنند و ۷۰ درصد باقی‌مانده این صندوق صرف توسعه، تولید و توزیع محتوای فیلم می‌شود. کمیسیون فیلم عربستان که یک نهاد دولتی سعودی وابسته به وزارت فرهنگ است و در فوریه ۲۰۲۰ در ریاض تأسیس شده، فیلمسازان بین‌المللی را با مشوق‌های بسیار به ساخت فیلم تولید مشترک با عربستان در خاک این کشور ترغیب می‌کند. این کشور در سال ۲۰۲۲ در جریان هفتاد و پنجمین جشنواره بین‌المللی فیلم کن اعلام کرد تا ۴۰ درصد هزینه‌ ساخت فیلم‌هایی را که عوامل و استعدادهای سعودی را جذب و فرهنگ، تاریخ و پادشاهی این کشور را معرفی کنند، پرداخت می‌کند<ref name=":12" />.

در سال ۲۰۲۴، شورای وزیران عربستان  انتقال کامل نظارت بر صنعت فیلم و سینما را از اداره کل رسانه‌ها به کمیسیون فیلم تصویب کرد. این وظایف شامل صدور مجوزهای دائمی و موقت سالن سینما، مجوز استودیوهای تولید، مجوز توزیع و واردات فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی می‌شود. کمیسیون فیلم در سال ۲۰۲۱ استراتژی جامع خود را برای توسعه صنعت فیلم تدوین کرد. این استراتژی با بررسی الگوهای موفق در بیست کشور پیشرو در این حوزه تدوین شد و شامل نوزده ابتکار استراتژیک است که از حمله عبارتند از: ایجاد زیرساخت‌های تولید فیلم؛ آموزش و توانمندسازی استعدادهای محلی؛ نمایشگاه‌های صنعت فیلم؛ حمایت از تولید و نمایش فیلم؛ برنامه‌های مشوق تولید؛ بایگانی ملی فیلم؛ سامانه الکترونیکی خدمات سینمایی؛ شبکه استودیوهای منطقه‌ای؛ برنامه‌های شراکت و تولید مشترک و؛ توسعه کسب‌وکار در حوزه سینما<ref name=":02" />.

عربستان سعودی به لحاظ رشد صنعت سینما و به خصوص فروش بلیت رشد بالایی را در دوره جدید تجربه کرده است. فروش بلیتهای سینما در عربستان تا پایان سال 2024، بیش از 225 میلیون بوده و حدود 5/17 میلیون دلار بلیت فروخته شده است. بر اساس ارزیابیها در این دوره بیش از پنج هزار شغل جدید مستقیم و هفت هزار شغل غیرمستقیم درحوزه صنعت سینما و فیلم سازی ایجاد شده است. پیش بینی می شود تا پایان دهه جاری حدود 450 هزار شغل در این حوزه ایجاد شود و سهم صنعت فیلم سازی و سینما از تولید ناخالص داخلی به حدود 2/4 درصد برسد. همچنین بر اساس پیش بینیها میانگین رشد بازار سینما در عربستان در سال 2025 به 616 میلیون دلار خواهد رسید و رشد مرکب این صنعت از سال 2025 تا 2030 حدود 4/3 درصد پیش بینی می‌شود. با تداوم برنامه چشم انداز 2030 که هدف ایجاد 350 سینما و 2500 صفحه نمایش در عربستان را دنبال می کند، پیش بینی می‌شود میزان فروش سالانه بلیط به بیش از یک میلیارد دلار برسد<ref>  TIM DAMS, How Saudi cinema-going has transformed since Covid – for the better, 3 DECEMBER 2022, available fort: https://www.screendaily.com/features/how-saudi-cinema-going-has-transformed-since-covid-for-the-better/5177121.article?utm_source=chatgpt.com</ref>.

در مجموع به رغم ممنوعیت سینما در عربستان برای چهار دهه متوالی، در سالهای پس از 2018 صنعت سینما و فیلم سازی در این کشور شاهد رشد و توسعه قابل توجهی بوده است. رشدی که هم ابعاد فرهنگی و هنری خاص خود را دارد و هم در متنوع سازی اقتصادی این کشور دخیل است. با این حال محدودیتهایی مانند ملاحظات سیاسی و سانسور و یا چالشهایی مانند فقدان عمق و ثبات برای صنعت سینما نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

=== [[موسیقی در عربستان سعودی]] ===
موسیقی در عربستان ترکیبی از موسیقی سنتی و مدرن محسوب می شود. سابقه موسیقیایی عربستان به دوره قبل از اسلام برمی گردد، اما در دوره اسلامی رونق بیشتری گرفت. با شکل گیری عربستان در شکل مدرن خود با توجه به غلبه وهابیت، موسیقی در این کشور رشد خاصی نداشت و با محدودیتهایی همراه بود. اما در دوره اخیر ملک سلمان، موسیقی در کنار سایر حوزه های فرهنگی و هنری دوره‌ای جدید و پویایی‌های قابل توجهی را شاهد است.

=== پیشینه موسیقی در عربستان ===
شبه جزیره عربی یا عربستان کنونی در دوره پیش از اسلام سابقه و برجستگی خاصی در خصوص موسیقی به عنوان هنر در معنای امروزین نداشت. آنچه به عنوان موسیقی جاهلی نامیده می‌شود و آن را اصل غنای عربی خوانده اند، "حداء" است که به سخن موزون هنگام شتر رانی گفته می‌شود؛ یعنی خواندن شعری به آواز که شتر را در راه رفتنش گرمی می‌افزاید. "رجز" ساده ترین اوزان شعر عربی و آسان ترین و نزدیک ترین آنها به نثر است. با ظهور اسلام، سنت‌های فرهنگی عربی رنگ و بوی دینی به خود گرفتند. اولین اذان که توسط بلال حبشی خوانده شد، به دلیل کیفیت موسیقایی فوق‌العاده‌اش شهرت یافت و به نمادی از هم‌آمیزی ایمان و هنر تبدیل شد. موسیقی‌های آیینی برای استقبال از زائران مکه نیز بخشی از این سنت غنی بود. در کنار موسیقی، رقص‌های فولکلوریک مانند «العرضه» (رقص شمشیر) و «المزمار» (رقص با چوب) که ریشه در آیین‌های قبیله‌ای و جنگی داشتند، به عنوان بخشی از میراث فرهنگی حفظ شدند. در دوره اولیه اسلامی و به خصوص همزمان با توسعه قلمرو مسلمانان و آشنایی آنان با تمدنهایی مانند ایران، موسیقی در سرزمینهای اسلامی و از جمله شبه جزیره عربی وارد مرحله جدید و پویایی قابل ملاحظه‌ای شد. به خصوص اینکه از دوره خلفای اموی تجمل‌گرایی نیز در میان مسلمانان راه یافت و موسیقی نیز به عنوان بخشی از این شرایط رونق گرفت. در این راستا در شهرهایی چون مکه و مدینه نیز مکاتب موسیقی جدیدی شکل گرفت که با ظهور برخی موسیقی‌دانان و خوانندگان برجسته همراه بود<ref>سپهری، محمد(1392). موسيقی حجاز در عصر امويان، ''فصلنامه علمی  پژوهشی پژوهشنامه ی تاریخ اسلام''، 3(9)، 140-146.</ref>.

پس از تأسیس پادشاهی مدرن عربستان سعودی، چشم‌انداز فرهنگی این کشور برای دهه‌ها تحت تأثیر تفاسیر محافظه‌کارانه وهابیت از دین قرار گرفت. در این دوره، هنرهایی مانند موسیقی از میان نرفت، بلکه به حوزه‌های خصوصی یا اشکال کاملاً کنترل‌شده عمومی محدود شد و یک دوره طولانی رکود فرهنگی را تجربه کرد. به خصوص در دهه 1980 در نتیجه تحولات سیاسی و فرهنگی جدید بسیاری از امور فرهنگی و هنری از جمله موسیقی با محدودیتهای مهمی همراه شد. با این حال در این دوره نیز برخی از تحولات تدریجی در عرصه موسیقی عربستان قابل اشاره است. در سال ۱۹۵۳ وزارت دفاع و هوانوردی مدرسه گروه موسیقی ارتش عربستان سعودی را با هدف اجرای سرود سلطنتی سعودی و فراهم کردن سرگرمی برای افسران، درجه‌داران و سربازان تأسیس کرد. در سال 1961،  تأسیس گروه موسیقی رادیو سعودی به عنوان پایه‌ای برای استودیوهای رادیویی و حمایت از آهنگ‌های نوظهور در آن زمان بود. در سال 1973، انجمن فرهنگ و هنر برای حمایت از هنرمندان و برگزاری رویدادهای موسیقی تاسیس شد. در سال 1983 شرکت‌هایی برای تولید نوارهای کاست در عربستان تاسیس شد. در سال 1999 نیز ظهور اینترنت به دانلود و مبادله دیجیتالی آثار هنری و معرفی سی‌دی‌های دیجیتال منجر شد<ref>Saudipedia, Timeline of the Development of the Music Industry in the Kingdom, available for https://saudipedia.com/en/article/2013/culture/cultural-affairs/timeline-of-the-development-of-the-music-industry-in-the-kingdom</ref>.

=== توسعه موسیقی در دوره ملک سلمان ===
به قدرت رسیدن ملک سلمان و در اولویت قرار گرفتن برنامه های چشم انداز 2030 با ابعاد فرهنگی و اجتماعی خاص خود به تحولات مهمی در عرصه فرهنگی عربستان و از جمله توسعه و رشد موسیقی در این کشور انجامید. نهادسازیها و سرمایه‌گذاریهای عربستان در عرصه موسیقی که به خصوص با ورود و تسلط موسیقی و هنرمندان غربی همراه بوده است، به ایجاد شرایط جدیدی انجامید که سابقه چندانی در این کشور نداشته است. شکل گیری هیئت تفریح و سرگرمی، ایجاد استراتژی برای موسیقی و همچنین تاسیس کمیسیون موسیقی از جمله اصلی ترین اقدامات نهادی دولت سعودی برای توسعه بخش موسیقی در دوره جدید بوده است.

کمیسیون موسیقی نهادی است که به فعالیت‌های مرتبط با تولید، توسعه و انتشار محتوای موسیقی در پادشاهی عربستان سعودی، از جمله اجراهای زنده و ضبط‌شده، ضبط‌های موسیقی، موسیقی دیجیتال، نوآوری‌های صوتی و غیره می‌پردازد.  این کمیسیون که در سال ۲۰۲۰ تأسیس شد، یکی از یازده نهاد فرهنگی است که به طور همزمان توسط شورای وزیران تأیید شده و وابسته به وزارت فرهنگ است. کمیسیون فعالیت‌های خود را از مقر اصلی خود در ریاض، اداره می‌کند. این کمیسیون از یک هیئت مدیره به ریاست وزیر فرهنگ تشکیل شده است که بر برنامه‌ها و طرح‌های کمیسیون نظارت کرده و تصمیمات لازم برای دستیابی به اهداف آن را اتخاذ می‌کند. کمیسیون موسیقی برنامه‌های آموزشی و نهادهای صدور گواهینامه تخصصی در زمینه‌های آموزشی تحت صلاحیت خود را تأیید می‌کند، علاوه بر این، بورسیه‌های تحصیلی برای افراد با استعداد، همراه با برنامه‌های حرفه‌ای و آموزشی ارائه می‌دهد. کمیسیون موسیقی از جمله با هدف ترویج فرهنگ به عنوان یک سبک زندگی، با فراهم کردن دسترسی به موسیقی‌شناسی برای همه کودکان، از جمله کودکان با نیازهای ویژه، و همچنین پذیرش و توانمندسازی کودکان با استعداد، فعالیت می‌کند<ref name=":03">Saudipedia, The Music Commission, Available for https://saudipedia.com/en/article/174/government-and-politics/commissions/the-music-commission</ref>.

کمیسیون موسیقی چندین وظیفه را بر عهده دارد که مهمترین آنها حمایت از فعالان بخش موسیقی، توانمندسازی استعدادهای محلی، تشویق تولیدات هنری موسیقی، ابلاغ قوانین در بخش موسیقی، تشویق تأمین مالی و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های صلاحیت کمیسیون، ایجاد پایگاه داده بخش موسیقی، صدور مجوز برای فعالیت‌ها در زمینه کاری خود، سازماندهی رویدادها و مسابقات، و برگزاری نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌های محلی و بین‌المللی است. طرح‌های استراتژیک کمیسیون موسیقی از جمله شامل تأسیس آکادمی‌های کلیدی موسیقی بوده است. این هدف از طریق افتتاح مرکز موسیقی سعودی، که به دلیل روش‌شناسی، جامعیت، گستره وسیع آموزشی و تمرینی، و پراکندگی جغرافیایی، اولین در نوع خود در پادشاهی است، محقق شد. شعب این مرکز در چندین منطقه از پادشاهی توزیع شده‌اند، که با دو شعبه اصلی در ریاض و جده شروع می‌شود که شروع به دریافت درخواست‌های ثبت‌نام برای علاقه‌مندان به یادگیری موسیقی کرده‌اند. مرکز موسیقی سعودی درس‌هایی در زمینه سازهای عربی، سازهای غربی، تولید موسیقی با کامپیوتر، مهارت‌های تنظیم آهنگ، خوانندگی و سایر رشته‌های موسیقی ارائه می‌دهد. در سال ۲۰۲۲، کمیسیون موسیقی راه‌اندازی مرکز موسیقی سعودی را با دریافت درخواست‌های همه علاقه‌مندان به یادگیری موسیقی و هنرهای مختلف آن، تحت نظارت مربیان معتبر موسیقی، اعلام کرد<ref name=":03" />.

تدوین استراتژی برای بخش موسیقی نیز یکی از دیگر از اقدامات مهم در این عرصه در دوره جدید بوده است. استراتژی توسعه بخش موسیقی یک طرح ملی سعودی است که برای رشد بخش موسیقی در عربستان از طریق مجموعه‌ای از طرح‌ها و برنامه‌ها که تحت پنج ستون اصلی سازماندهی شده‌اند، تدوین شده است. این استراتژی توسط کمیسیون موسیقی، یکی از کمیسیون‌های وزارت فرهنگ، در تاریخ ۲۰ دسامبر ۲۰۲۱ با هدف تأسیس و تحکیم پایه‌های هنرهای موسیقی در پادشاهی راه‌اندازی شد. کمیسیون موسیقی از طریق این استراتژی برای احیای میراث موسیقی سنتی، تحریک تولیدات هنری محلی و افزایش مشارکت پادشاهی در مجامع جهانی موسیقی تلاش می‌کند. کمیسیون موسیقی از طریق استراتژی توسعه بخش موسیقی قصد دارد کارایی این بخش را افزایش داده و از افراد با استعداد و فعالان این حوزه حمایت کند، که این امر به تبدیل بخش موسیقی به یکی از حامیان اقتصاد محلی و ایجاد فرصت‌های شغلی برای تقریباً ۶۵,۰۰۰ نفر تا سال ۲۰۳۰ کمک می‌کند. استراتژی توسعه بخش موسیقی در عربستان بر اساس پنج ستون اصلی عمل می‌کند که عبارتند از: آموزش، تولید، حمایت و ارتقاء آگاهی، اجراهای موسیقی، و حفاظت از آثار آهنگسازان از طریق یک سیستم صدور مجوز و حقوق مالکیت معنوی برای موسیقی. این ستون‌ها از طریق حدود شصت طرح اجرا می‌شوند<ref>Saudipedia, Music Sector Development Strategy, Available for https://saudipedia.com/en/article/2009/culture/cultural-affairs/music-sector-development-strategy</ref>.

در دوره جدید برگزاری جشنواره های فرهنگی و کنسرتهای موسیقی به یکی از روندهای فرهنگی و اجتماعی مهم در عربستان تبدیل شده است. از جمله کنسرت شاهکارهای موسیقی سعودی یک کنسرت بین‌المللی بود که توسط کمیسیون موسیقی، در سال ۲۰۲۲ برگزار شد. این کنسرت در تئاتر دو شاتله  پاریس، با مشارکت گروه موسیقی ملی و گروه کر عربستان، علاوه بر ارکستر فیلارمونیک فرانسه، برگزار ‌شد. این کنسرت اولین مشارکت عربی در تاریخ تئاتر دو شاتله را با اجرایی ترکیبی بین یک گروه سعودی و یک ارکستر فرانسوی به نمایش گذاشت. علاوه بر ارکستر فیلارمونیک فرانسه، بیست و دو نوازنده و چهل خواننده از گروه موسیقی ملی عربستان در کنسرت شاهکارهای موسیقی سعودی شرکت کردند. این دو گروه یک اجرای موسیقی مشترک ارائه دادند که شامل نواختن و خواندن مشهورترین آهنگ‌های سعودی مانند «شرطان الذهب»، «کل ما نسنس»، «مجموعه انسان» و «من عذابی» بود<ref>Saudipedia, Masterpieces of Saudi Music Concert, Available for https://saudipedia.com/en/article/589/culture/performing-arts/masterpieces-of-saudi-music-concert</ref>.

برداشته شدن ممنوعیت برگزاری کنسرت‌های عمومی در عربستان باعث شده این کشور میزبان جشنواره‌های ‌های موسیقی بزرگی باشد. جشنواره‌های موسیقی در عربستان سعودی در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای محبوب شده‌اند. این جشنواره‌ها بخشی از تلاش‌های این کشور برای تنوع بخشیدن به اقتصاد خود و ایجاد فرصت‌های سرگرمی و گردشگری هستند. یکی از بزرگترین این جشنواره‌ها، جشنواره "طوفان صدا است که در ریاض برگزار می‌شود و هنرمندان بین‌المللی و محلی در آن به اجرای برنامه می‌پردازند. همچنین، جشنواره "زمستانی طنطوره در العلا نیز یک جشنواره فرهنگی سالانه است که شامل کنسرت‌های موسیقی و رویدادهای دیگر می‌شود. جشنواره میراث موسیقی که در جده برگزار می‌شود، نیز بر روی تاریخچه و میراث موسیقی عربستان سعودی تمرکز دارد<ref>عصر ایران، جشنواره موسیقی در عربستان سعودی، ( مورخ 1 فروردین 1400)، قابل بازیابی از   https://www.asriran.com/fa/news/818708</ref>.

در مجموع در دوره ملک سلمان در پرتو اصلاحات فرهنگی جدید، بخش موسیقی در عربستان شاهد تحرکات و پویایی‌های مهمی بوده است. ایجاد زیرساختهای جدید، برگزاری جشنواره‌های بزرگ، افزایش علاقه‌مندی به موسیقی در جامعه و رشد تدریجی برخی هنرمندان از جمله نتایج سیاستهای جدید در عرصه موسیقی عربستان بوده است. با این حال چالشهای مهمی مانند تداوم برخی محدودیتهای مذهبی و اجتماعی، کنترل و سانسور نسبی محتوای موسیقی، آموزش محدود موسیقی در مدارس، مراکز و دانشگاهها، فقدان سابقه قوی عربستان در عرصه موسیقی و تسلط موسیقی غربی در رویدادهای هنری در این خصوص قابل توجه است.

== نیز نگاه کنید به ==



<references />

== نویسنده مقاله ==
معصومه فاریابی
بازگشت به هنر در عربستان سعودی.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=هنر_در_عربستان_سعودی»