نمایش مبدأ برای کودکان در عربستان سعودی

به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
مسئله کودکان یکی از محورهای اساسی در توسعه انسانی و سیاست گذاری اجتماعی شناخته شده و همواره مورد توجه کشورها قرار گرفته است. آنها بخوبی دریافته اند که رشد و توسعه تنها زمانی رخ می دهد که کودکان در جامعه از فرصت های لازم برای شکوفایی و بالندگی برخوردار باشند. درحقیقت کلیه مسائل مربوط به حمایت حقوقی و قانونی از کودکان با تمامی اهداف توسعه در ارتباط تنگاتنگ هستند. بدین صورت که اگر در جامعه ای به کاهش فقر، آموزش کودکان و حذف نابرابری های  جنسیتی توجه کافی نشود، اکثر اهداف توسعه قابل دستیابی نخواهد بود. کشور عربستان نیز همانند سایر کشورها اهمیت این موضوع را بخوبی دریافته و برای بهبود شرایط آن گام های مهمی برداشته است. اما با وجود تحولات گسترده اقتصادی و اجتماعی، وضعیت کودکان در عربستان سعودی همچنان با چالش های زیادی مواجه است. عربستان بویژه در دهه های اخیر تلاش کرده است تا با بهبود زیرساخت های آموزشی، بهداشتی و رفاهی، بستر مناسبی برای رشد و شکوفایی کودکان فراهم سازد، اما وجود موانع و چالش های متعددی همچون نابرابری جنسیتی، فقر و محدودیت های فرهنگی، مسیر رشد و شکوفایی را در این بخش مختل کرده است. در این پژوهش که با هدف بررسی وضعیت کودکان در عربستان سعودی تدوین شده است، به تحلیل ابعاد مختلف زندگی کودکان در جامعه عربستان سعودی می پردازیم و قوانین مرتبط با حقوق کودکان اعم از آموزش، خدمات بهداشتی، رفاهی و حقوق اجتماعی را مورد بررسی و واکاوی قرار می دهیم و بدین ترتیب می توانیم با جمع آوری داده ها و تحلیل سیاست های دولت در این راستا، تصویری واقع گرایانه از شرایط کودکان در عربستان ارائه دهیم.

=== تعریف کودک و جمعیت کودکان در عربستان سعودی ===
مفهوم کودک یکی از مفاهیم بنیادی در حوزه سیاست های اجتماعی، آموزشی، بهداشت و حقوق بشر بشمار می رود. طبق ماده اول کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد(1989) کودک به فردی گفته می شود که زیر هجده سال سن دارد، مگر آنکه طبق قوانین ملی هر کشوری، سن بلوغ زودتر از این رقم تعیین شده باشد. عربستان سعودی در سال 1996 به این کنوانسون ملحق شده و کلیه قوانین مربوطه را رسماً پذیرفته است<ref>موقع منظمه الامم المتحده. (نوفمبر, 1989). تم الاسترداد من اتفاقیه حقوق الطفل، قابل بازیابی از  https://www.ohchr.org</ref>. در این راستا در سال 2014 میلادی قانونی تحت عنوان " نظام حمایت از کودک '''"''' در عربستان به تصویب رسید. طبق ماده دوم این قانون، کودک بفردی اطلاق می شود که سن آن کمتر از هجده سال باشد<ref name=":0">اللائحة التنفیذیه لنظام حمایه الطفل. (2014). تم الاسترداد من موقع نظام، قابل بازیابی از https://nezams.com</ref>. بدین ترتیب قانون وضع شده در داخل عربستان با قوانین و معیارهای بین المللی کاملاً یکسان بوده و براین اساس بستر مناسبی برای اجرای سیاست های حمایتی، آموزشی و بهداشتی در [[عربستان سعودی|عربستان]] فراهم شده است.

از لحاظ جمعیت شناسی، آمارهای بدست آمده نشان می دهد که کودکان، بخش قابل توجهی از جمعیت عربستان را تشکیل می دهند. بر اساس گزارش منتشر شده توسط اداره کل آمار عربستان سعودی در سال 2023، جمعیت کل کشور حدود سی و دو میلیون نفر برآورد شده است که از این میان حدود نه میلیون و ششصد هزار نفر را افراد زیر هجده سال تشکیل می دهند. با توجه به این آمار، حدود سی درصد از جمعیت کل کشور عربستان را کودکان تشکیل داده اند<ref>ابو العنین، زهرا (اکتوبر , 2023). المشهد. تم الاسترداد من عدد سکان السعودیه بدون الاجانب، قابل بازیابی از https://almashhad.com</ref>.

آمارهای موجود و توزیع سنی جمعیت عربستان که بیانگر سهم بالای کودکان از جمعیت این کشور و اهمیت این قشر از جامعه می باشد، لزوم برنامه ریزی و سیاست گذاری های جامع و دقیق در ابعاد مختلف حقوق کودکان همچون آموزش، بهداشت، امنیت، سلامت جسمی و روانی و حمایت های قانونی را برای رهبران سیاسی عربستان نمایان می سازد.

=== حقوق کودکان در عربستان سعودی ===
عربستان در سال 1996 به کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد ملحق شده و در سال 2014 در سطح داخلی مهم‌ترین سند قانونی در این زمینه را تحت عنوان " نظام حمایت از کودک " به تصویب رسانده است. گفتنی است که این سند از سوی وزارت منابع انسانی و توسعه اجتماعی عربستان تدوین گردیده و در آن به حفظ کرامت کودک و حمایت از آن در برابر آسیب های جسمی، روانی تأکید زیادی شده است و بر اساس آن، خانواده، دولت و جامعه در صیانت از حقوق کودکان مسئولیت دارند<ref name=":0" />.

در قانون " نظام حمایت از کودک "حقوق اساسی مختلفی برای کودکان عربستان تضمین شده است که در اینجا به مهم ترین آنها اشاره می کنیم.

* حق برخورداری از محیطی امن و سالم؛
* حق آموزش رایگان و اجباری؛
* حق دسترسی به خدمات بهداشتی، درمانی و تغذیه مناسب؛
* حق حمایت در برابر سوء رفتار، کار کودک و کودک همسری.

علاوه براین در چهارچوب چشم انداز 2030 عربستان، به حقوق کودکان در عربستان در محور توسعه انسانی و سرمایه گذاری برای ارتقای کیفیت زندگی آنان در جامعه، توجه ویژه ای شده است. در این چشم انداز، برنامه های متعددی در راستای بهبود سطح خدمات آموزشی، بهداشتی و ارائه خدمات روانشناسی کودک و ارتقای سطح آگاهی خانواده از حقوق کودکان و تلاش برای رعایت آن، در نظر گرفته شده است.

این در حالی است که نهادهای بین المللی حامی حقوق کودکان از جمله یونیسف همواره بر ضرورت اجرای قوانین، ارائه آمارهای دقیق و شفاف از وضعیت کودکان در عربستان، پرهیز از تبعیض های جنسیتی و مبارزه با پدیده کودکان کار و ازدواج زود هنگام اجباری تأکید می ورزند.

=== آسیب های اجتماعی حوزه کودکان در عربستان ===
با توجه به گزارش های ارائه شده توسط سازمان ها و نهادها ی بین المللی، آسیب های اجتماعی کودکان در عربستان به شدت تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حقوقی قرار دارد. تبعیض جنسیتی، فقر در برخی مناطق و شهرهای عربستان و قوانین سخت گیرانه سنتی از جمله مردسالاری و فرهنگ قبیله ای باعث شده کودکان در معرض آسیب های جدی اجتماعی قرار بگیرند. در ادامه به بخشی از این موارد به تفضیل اشاره می شود:

==== کودکان کار در عربستان سعودی ====
   پدیده کودکان کار از دیرباز تاکنون در مناطق محروم و در میان خانواده های مهاجر در عربستان بسیار شایع بوده است و همواره دولت را در معرض چالش های جدی و انتقادات بی شمار قرار داده است. گزارش های منتشر شده توسط سازمان ها و نهادهای بین المللی و فعالان حقوق بشر حاکی از گسترش بی رویه قاچاق انسان، کار اجباری کودکان، فعالیت باندهای گدایی و غیره می باشد. در همین راستا و در چهارچوب چشم انداز 2030 و به منظور اجرای طرح ملی جلوگیری از کار کودکان، وزارت کشور و وزارت منابع انسانی، گام های مؤثری برای آفزایش سطح آگاهی، کاهش پدیده کار کودکان و دفاع از حقوق آنها در جامعه برداشته اند. روزنامه ام القری مصوبه هیئت وزیران بشماره 493 مورخ 24/08/1442 هجری قمری را منتشر کرد که در آن سیاست ملی پیشگیری از کار اجباری کودکان تصویب شده است<ref name=":1">جریده الریاض،  ''لا لعمل الاطفال فی المملکه''. (اغسطس, 2024). تم الاسترداد من جریده الریاض، قابل بازیابی از http://www.alriyadh.com</ref>. این طرح با هدف مبارزه با کار کودکان، گسترش پایگاه های افزایش سطح آموزش کودکان، بهبود ساز و کارهای مددکاری اجتماعی، افزایش فرصت های یادگیری با کیفیت و غیره طراحی شده است. طبق قوانین و ضوابط تعریف شده در عربستان حداقل سن برای اشتغال پانزده سال است، بشرطی که مانع حضور آنها در مدرسه یا مشارکت آنها در برنامه های تحصیلی و یا آموزش حرفه ای نشود. همچنین اشتغال کودکان زیر هجده سال در کارهای خطرناک، صنایع مضر و یا در حرفه هایی که ممکن است سلامتی آنان را در معرض خطر قرار دهد و یا آنها را با مشکلات اخلاقی روبرو کند، ممنوع است<ref name=":1" />.

علیرغم اقدامات و طرح های دولتی برای مبارزه با این پدیده، همچنان جامعه عربستان با کار اجباری کودکان درگیر است و کودکان در چنین شرایطی از آموزش و رشد سالم محروم مانده و با مشکلات جدی روحی و روانی مواجه می شوند. آمارهای دقیقی از تعداد کودکان کار در عربستان در دسترس نیست، اما بر اساس گزارش سازمان بین المللی کار در سال 2016، مشخص می شود که حدود سه درصد از کل کودکان در جهان عرب، درگیر کار اجباری هستند که نیمی از آنها در کارهای خطرناک مشغول به کارند. در مورد وضعیت کودکان کار در عربستان سعودی نیز گمانه زنی ها بسیار زیاد است و گمان می‌رود که حدود یک و نیم درصد از جمعیت کودکان عربستان کار می کنند<ref>السياسه الوطنیه لمنع عمل الأطفال فی المملكه. (2021). تم الاسترداد من جریده ام القری، قابل بازیابی از https://uqn.gov</ref>.

==== کودک همسری در عربستان سعودی ====
پدیده کودک همسری در عربستان از لحاظ تاریخی و فرهنگی سابقه بسیار طولانی دارد. در گذشته بنا به سنت های قبیله‌ای، ازدواج دختران در سنین پایین رایج بود. این امر اغلب به بهانه‌های فرهنگی، اقتصادی، سنتی و مذهبی قابل توجیه بود. همچنین از آنجایی که جامعه نسبت به این پدیده هیچگونه نگاه منفی نداشت، قوانین مشخصی برای تعیین سن ازدواج و جلوگیری از کودک همسری وضع نشده بود، بگونه‌ای که تا پیش از سال 2019 قانونی برای تعیین سن ازدواج وجود نداشت و دادگاه ها می توانستند ازدواج دختران زیر پانزده سال را درصورت رضایت والدین ثبت نمایند<ref name=":2">نسمه. (2025). تعرف علی عقوبه زواج القاصرات فی السعودیه 2025. تم الاسترداد من https://thelawsa.com</ref>.

این درحالیست که سازمان ملل متحد سن ازدواج را هجده سال تعریف می‌کند و ازدواج زیر سن هجده سال عملاً نقض آشکار حقوق بشر است. همچنین تأثیرات بلند مدتی بر سلامت جسمی، روانی و آموزشی افراد برجای می گذارد. در ژانویه سال 2019 وزارت دادگستری عربستان قانونی وضع کرد که براساس آن ازدواج برای دختران و پسران زیر هجده سال ممنوع اعلام شد و ازدواج زیر این سن نیز با موافقت دادگاه و بررسی شرایط، امکانپذیر است<ref name=":2" />. این اقدامات در راستای چهارچوب  چشم انداز 2030 و تلاش برای بهبود شاخص های حقوق بشر و ارتقای جایگاه بین المللی عربستان می باشد. گفتنی است که علیرغم وضع قوانین برای جلوگیری از کودک همسری در عربستان، همچنان جامعه با این معضل به صورت جدی مواجه است. گزارش ها در این زمینه نشان می دهند که از زمان وضع قانون ممنوعیت ازدواج زیر هجده سال تا به امروز، اجرای آن پیشرفت کندی داشته است و به دلیل تعصبات، محافظه کاری فرهنگی و مخالفت برخی روحانیون با محدودیت سنی ازدواج، این تلاش ها شکست خورده اند.

روند کلی جامعه عربستان نشان می دهد که گرایش به تأخیر ازدواج و ارتقای جایگاه زنان در حال تقویت است ولی با این وجود، چالش های فرهنگی و سنت های قومی و مذهبی همچنان مانع حذف کامل پدیده کودک همسری در عربستان شده است.

==== کودکان مهاجر در عربستان سعودی ====
کودکان مهاجر در عربستان که به همراه خانواده خود و یا به تنهایی برای تحسین وضع معیشتی، فرار از جنگ، فقر و تنگدستی در این کشور مقیم شده اند، همواره با آسیب های اجتماعی متعددی مواجه هستند. اغلب این افراد از کشورهای پاکستان، هند، بنگلادش، مصر، یمن و اتیوپی می باشند. در آخرین گزارش منتشر شده توسط سازمان ملل متحد در سال 2022 حدود سیزده و نیم میلیون مهاجر در عربستان بسر می برند. بخش عمده این مهاجران با فقر اقتصادی و فرهنگی روبرو هستند. اوضاع وخیم اقتصادی منجر به سوء تغذیه، عدم دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی و شرایط زندگی نامناسب می شود. سیاست‌های سختگیرانه اقامتی، دسترسی کودکان مهاجر به آموزش رایگان را محدود ساخته و به دلیل عدم آموزش زبان عربی و انگلیسی در انزوای اجتماعی بسر می برند. پدیده کار اجباری در میان این کودکان بسیار شایع است و این درحالیست که آنها به دلیل فقر و عدم دسترسی به خدمات بهداشتی، با مشکلات سلامتی متعددی مواجه می شوند. گزارش ها حاکی از آنست که کودکان مهاجر کمتر به پزشک مراجعه می‌کنند و بدین ترتیب نرخ بیماری‌هایی مانند دیابت، آسم و سوء تغذیه در میان آنها بالاست. بسیاری از آنان به دلیل عدم برخورداری از کارت اقامت معتبر، از دسترسی به مراقبت های بهداشتی، محروم مانده اند که باعث افزایش مرگ و میر و بیماری های مزمن در میان آنها می شود<ref>''واقعیت هولناک از زندگی آفریقایی‌ها در عربستان''. (آبان, 1401). قابل بازیابی از https://www.tasnimnews.com</ref>.           

همچنین زندگی در چنین شرایط نابسامانی می‌تواند به افزایش ضطراب، افسردگی و مشکلات رفتاری در کودکان مهاجر منجر شود. از آنجاکه این پدیده به عنوان یک چالش جدی در عربستان شناخته شده است، اخیراً اقداماتی برای اصلاح وضعیت کودکان مهاجر و خانواده های آنها اتخاذ شده است. برخی از سازمان های خیریه و مدارس عربستان خدمات آموزشی و حمایتی از این کودکان درنظر گرفته اند. همچنین تلاش هایی برای ثبت نام بدون مدارک کودکان و تسهیل برقراری بیمه سلامت انجام شده است ولی تاکنون فراگیر نشده و بصورت قطعی به مرحله اجرا درنیامده است.

=== طرح ها و نوآوری های عربستان در حوزه حمایت از کودکان ===
عربستان سعودی طی دو دهه اخیر و در راستای چارچوب چشم انداز 2030، طرح های مؤثری در زمینه حمایت از کودکان و ارتقای سطح ارائه خدمات به آنها اتخاذ کرده است. به منظور تسهیل اجرای برنامه های حمایت از کودکان، عربستان سعودی تعدادی برنامه، شورا، نهاد و مؤسسه ایجاد کرده است. برنامه ایمنی خانواده در سال 2005، شورای امور خانواده که در آن به امور کودکان از بدو تولد تا سن هجده سالگی رسیدگی می کند، مؤسسه کنترل اموال کودکان یتیم و بی سرپرست و پروژه‌ها و برنامه‌های دیگر از جمله برنامه " رفق " برای کاهش خشونت در مدارس و برنامه راهبردی وزارت بهداشت برای مراقبت از کودکان و توسعه و گسترش برنامه های مهدکودک از جمله اقداماتی است که دولت عربستان بویژه در دو دهه اخیر در راستای حمایت از کودکان اتخاذ نموده است. گفتنی است که عربستان برای مدت زمان طولانی به دلیل نقص قوانین مربوط به کودکان، از جانب سازمان ها و نهادهای بین المللی در معرض فشارهای زیادی قرار گرفته است. براین اساس مقامات دولتی عربستان سعی نموده اند با اجرای طرح های نوآورانه، اعمال قوانین جدید، اصلاحات و توسعه زیرساخت های آموزشی و بهداشتی، به بهبود وضعیت کودکان بپردازند و به تعهدات بین المللی خود پایبند باشند.

تصویب '''" نظام حمایت از کودک "''' در سال 2014 با هدف مقابله با خشونت، بی توجهی و مقابله با هرگونه رفتاری که برای کودکان مضر باشد، یک نقطه عطف مهمی در سیاست های عربستان بشمار می رود. واحد امور کودکان دادسرای خانواده و نوجوانان در سال 2022 توسط مقامات سعودی راه اندازی شد. هدف  از این اقدام حمایت از حقوق کودکان و تلاشی برای ایجاد محیط اجتماعی امن برای آنهاست. اصلاحات مربوط به ازدواج و جلوگیری از کودک همسری نیز بخشی از تحولات در این حوزه شناخته می شود. همچنین سرمایه گذاری کلان عربستان در سیستم آموزشی و اجرای طرح مدارس هوشمند، و پلتفرم های دیجیتال، امکان یادگیری ترکیبی را برای میلیون ها دانش آموز فراهم کرده است. در حوزه بهداشت و سلامت نیز طرح هایی مانند واکسیناسیون اطفال و پایش رشد و تغذیه، غربالگری نوزادان، ممانعت از چاقی کودکان و ترویج تغذیه سالم، گامی مهم در زمینه حمایت از کودکان محسوب می گردد. البته کودکان معلول و بی سرپرست هم از این قاعده مستثنی نبوده و دولت با راه اندازی مراکز رشد و توانبخشی و خانه های حمایتی کودک، سعی در ارائه خدمات بهتر به این افراد در جامعه دارد. از سوی دیگر با  گسترش استفاده کودکان از اینترنت و فضای مجازی، عربستان برنامه cyber cafe را که شامل آموزش سواد رایانه ای، هشداردهی به والدین، توسعه سامانه های فیلترینگ هوشمند می شود را راه اندازی کرده است و با همکاری پلتفرم های جهانی به دنبال حذف محتوای مضر و غیراخلاقی و آموزش هدفمند به کودکان است. طرح ابتکاری حمایت از کودکان در فضای مجازی توسط ولیعهد محمد بن سلمان در سال 2020 به منظور حمایت از کودکان در فضای مجازی راه اندازی شد. هدف اصلی این طرح حفاظت و افزایش سطح آگاهی کودک در زمینه امنیت سایبری و مقابله با چالش هایی همچون آزار و اذیت سایبری، سرقت هویت و غیره می باشد<ref>''حقوق الطفل فی السعودیه''. (بلا تاريخ). تم الاسترداد من سعودیبیدیا، قابل بازیابی از https://saudipedia.com</ref>.

در مجموع بررسی وضعیت کودکان در عربستان سعودی نشان می‌دهد که این کشور طی سال‌های اخیر گام‌های مهمی در جهت بهبود حقوق و رفاه کودکان از طریق اصلاحات قانونی، توسعه زیرساخت‌های آموزشی و بهداشتی و اجرای برنامه‌های نوآورانه نظیر آموزش دیجیتال و حفاظت سایبری برداشته است. تصویب قوانین حمایت از کودک، محدود کردن ازدواج در سنین پایین، و گسترش طرح‌های واکسیناسیون و غربالگری، بیانگر تعهد دولت به ارتقای شاخص‌های سلامت و آموزش است. با این حال، داده‌ها و شواهد موجود حاکی از آن است که چالش‌های ساختاری از جمله نابرابری در دسترسی به خدمات برای کودکان مهاجر و فاقد مدارک اقامتی، آسیب‌پذیری کودکان در مناطق روستایی و قبیله‌ای و ضعف در نظام‌های حمایت روانی-اجتماعی همچنان در جامعه پابرجاست. علاوه بر این، وابستگی ساختاری برخی گروه‌ها به نظام کفاله و محدودیت دسترسی به آموزش و سلامت، به‌ویژه برای کودکان خانواده‌های کم‌درآمد یا مهاجر، شکاف‌های جدی در تحقق کامل رعایت حقوق کودک ایجاد کرده است.

بطور کلی تجربه عربستان نشان می‌دهد که موفقیت سیاست‌های کودک‌ محور، نه تنها به اصلاحات قانونی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، بلکه به اجرای مؤثر، نظارت دقیق، و کاهش تبعیض ساختاری بستگی دارد. همسویی با استانداردهای بین‌المللی، تقویت همکاری با سازمان‌های جهانی، و ایجاد سازوکارهای جامع حمایت اجتماعی می‌تواند مسیر پیشرفت این کشور را در تضمین رفاه و رشد همه‌جانبه کودکان تسریع کند.

== نیز نگاه کنید به ==
[[کودکان در عراق]]؛ [[فرزند خواندگی کودکان چینی]]

== کتابشناسی ==
<references />

== نویسنده مقاله ==
اسراء قطبی فرد
[[رده:کودکان]]
بازگشت به کودکان در عربستان سعودی.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=کودکان_در_عربستان_سعودی»