نمایش مبدأ برای روابط علمی و دانشگاهی ایران و آفریقای جنوبی

→ روابط علمی و دانشگاهی ایران و آفریقای جنوبی
به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:

روابط علمی و دانشگاهی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آفریقای جنوبی بخشی از شبکهٔ گستردهٔ همکاری‌های فرهنگی و دیپلماتیک میان دو کشور است که در چارچوب سیاست جنوب–جنوب و راهبرد تبادل دانش و فناوری میان کشورهای مستقل تعریف می‌شود. هر دو کشور دارای نظام‌های آموزش عالی پیشرفته در مناطق خود هستند و از دههٔ ۱۳۷۰ش (۱۹۹۰م) تاکنون، همکاری‌های علمی میان دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی آن‌ها پیوسته رو به گسترش بوده است<ref>Ministry of Foreign Affairs of the Islamic Republic of Iran. (2023). ''Africa Policy Statement''.  Tehran: African Affairs Department.</ref>.

نقطهٔ اشتراک راهبردی در روابط علمی دو کشور، تأکید بر «دانش برای توسعه» است. ایران در خاورمیانه و آفریقای جنوبی در قارهٔ آفریقا، هریک به‌عنوان قطب علمی و فناوری منطقه‌ای شناخته می‌شوند و تبادل تجربهٔ آموزشی و پژوهشی میان آن‌ها، از اهداف پایدار سیاست خارجی علمی در هر دو کشور به‌شمار می‌رود<ref>Department of Science and Innovation, Republic of South Africa (DSI). (2023). ''Strategic Plan for Science Diplomacy''. Pretoria.</ref>.

=== پیشینه و چارچوب نهادی همکاری علمی ===

==== 1. آغاز روابط دانشگاهی ====
اولین گام رسمی در همکاری علمی دو کشور در سال ۱۳۷۵ (۱۹۹۶م) با امضای «یادداشت تفاهم همکاری‌های آموزشی و پژوهشی» میان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران و وزارت آموزش عالی و فناوری آفریقای جنوبی و وزارت آموزش عالی و فناوری آفریقای جنوبی برداشته شد. این سند شامل تبادل استاد و دانشجو، پژوهش‌های مشترک و همکاری در علوم پایه و فناوری بود<ref>وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران. (۱۳۷۵). ''یادداشت تفاهم همکاری‌های آموزشی و پژوهشی با جمهوری آفریقای جنوبی''. تهران.</ref>.

در سال‌های بعد، این همکاری با امضای چندین تفاهم‌نامه میان دانشگاه‌های برجستهٔ دو کشور گسترش یافت. دانشگاه‌های تهران، تربیت‌مدرس، صنعتی اصفهان و دانشگاه ادیان و مذاهب از ایران، و دانشگاه‌های پرتوریا، کیپ‌تاون، ویتزواتررند (Wits) و استلن‌بوش از آفریقای جنوبی در حوزه‌های علوم انسانی، انرژی، فناوری و مطالعات تطبیقی دی2. کمیتهٔ مشترک علمی و فناوریردند<ref>دانشگاه تهران. (۱۴۰۱). ''گزارش همکاری‌های علمی بین‌المللی''. تهران.</ref>.

==== 2.کمیتهٔ مشترک علمی و فناوری ====
در قالب کمیسیون مشترک همکاری‌های ایران و آفریقای جنوبی، کمیته‌ای تخصصی برای «علم، فناوری و آموزش عالی» ایجاد شد که وظیفهٔ آن هماهنگی برنامه‌های علمی و ارزیابی پروژه‌های مشترک است. این کمیته هر دو سال یک‌بار نشست‌هایی در تهران یا پرتوریا برگزار می‌کند و آخرین نشست آن در ۱۴۰۳ (۲۰۲۴) بود که طی آن «برنامهٔ اقدام مشترک علمی و دانشگاهی» تصویب شد<ref>Iran–South Africa Joint  Commission. (2024). ''Minutes of the 7th Joint Commission Meeting''. Tehran–Pretoria.</ref>. بر اساس این برنامه، اولویت‌های همکاری شامل انرژی‌های نو، فناوری‌های زیستی، مدیریت منابع آب، زبان و فرهنگ، و مطالعات آفریقا و خاورمیانه تعیین گردید.

=== عرصه‌های همکاری علمی و دانشگاهی ===

==== 1. تبادل استاد و دانشجو ====
بر اساس گزارش وزارت علوم ایران (۱۴۰۲)، بیش از ۲۰۰ دانشجوی آفریقای جنوبی تاکنون در دانشگاه‌های ایران، عمدتاً در رشته‌های الهیات، مهندسی شیمی، داروسازی و مطالعات اسلامی تحصیل کرده‌اند. در مقابل، حدود ۶۰ استاد و پژوهشگر ایرانی در قالب دوره‌های فرصت مطالعاتی یا پروژه‌های تحقیقاتی مشترک به دانشگاه‌های آفریقای جنوبی اعزام شده‌اند<ref>وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران. (۱۴۰۲). ''آمار دانشجویان و پژوهشگران بین‌المللی''. تهران.</ref>.

دانشگاه پرتوریا و دانشگاه ادیان و مذاهب قم از سال ۲۰۱۸ برنامهٔ مشترکی در حوزهٔ گفت‌وگوی ادیان و مطالعات مقایسه‌ای برقرار کرده‌اند که هر ساله منجر به انتشار مقالات علمی مشترک در مجلات بین‌المللی می‌شود<ref>University of Pretoria & University of Religions and Denominations. (2018). ''MoU on Comparative Religious Studies''. Pretoria–Qom.</ref>.

==== 2.پژوهش‌های مشترک در علوم و فناوری ====
در حوزهٔ علوم پایه و فناوری، همکاری میان دانشگاه صنعتی شریف و شورای تحقیقات علمی و صنعتی آفریقای جنوبی (Council for Scientific and Industrial Research – CSIR) در زمینه‌های نانوفناوری، انرژی خورشیدی و فناوری‌های آب‌شیرین‌کن از سال ۲۰۱۶ آغاز شده است<ref>Council for Scientific and Industrial Research (CSIR). (2019). ''Annual Research Report''.  Pretoria.</ref>.

همچنین مؤسسهٔ پژوهشی نفت ایران با دانشگاه استلن‌بوش در پروژه‌های مربوط به پالایش نفت و فناوری‌های انرژی پاک همکاری داشته است. در سال ۲۰۲۳، نخستین آزمایشگاه مشترک تحقیقاتی ایران–آفریقای جنوبی در حوزهٔ انرژی تجدیدپذیر در ژوهانسبورگ افتتاح شد<ref>Stellenbosch University. (2023). ''Joint Renewable Energy Research Lab Report''. Stellenbosch.</ref>.

==== 3. علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ====
در کنار علوم فنی، همکاری‌های گسترده‌ای در علوم انسانی و اجتماعی برقرار شده است. مراکز مطالعات اسلامی و آفریقایی در تهران و پرتوریا پروژه‌هایی در زمینهٔ تطبیق اخلاق اسلامی و فلسفهٔ اوبونتو (Ubuntu) انجام داده‌اند<ref>پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. (۱۴۰۲). ''پروژه تطبیقی فلسفه اوبونتو و اخلاق اسلامی''. تهران.</ref>. همچنین پژوهشگاه علوم انسانی ایران و انستیتوی مطالعات اجتماعی آفریقای جنوبی (Human Sciences Research Council – HSRC) در مطالعات مربوط به عدالت اجتماعی و توسعهٔ پایدار مشارکت علمی دارند<ref>Human Sciences Research Council     (HSRC). (2023). ''Social Justice and Development Programme Report''. Pretoria.</ref>.

==== 4. همکاری در چارچوب نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی ====
دو کشور از طریق حضور فعال در مجامع علمی بین‌المللی چون یونسکو، جنبش عدم‌تعهد (NAM)، و بریکس پلاس (BRICS Plus) همکاری علمی خود را تقویت کرده‌اند. در نشست وزرای علوم بریکس در سال ۲۰۲۴، نمایندگان ایران و آفریقای جنوبی بر ضرورت ایجاد «شبکهٔ نوآوری جنوب جهانی» تأکید کردند<ref>BRICS Secretariat. (2024). ''Statement of the Ministers of Science, Technology and Innovation''. Johannesburg.</ref>. همچنین در برنامهٔ همکاری علمی جنوب–جنوب سازمان همکاری اسلامی (COMSTECH)، دو کشور پروژه‌های مشترکی در زمینهٔ بیوتکنولوژی و کشاورزی پایدار ارائه داده‌اند<ref>COMSTECH Secretariat. (2024). ''OIC South–South Scientific Cooperation Report''. Islamabad.</ref>.

==== 5. آموزش مجازی و دیپلماسی علمی دیجیتال ====
هم‌زمان با همه‌گیری کووید–۱۹، همکاری در حوزهٔ آموزش آنلاین میان دانشگاه‌های ایران و آفریقای جنوبی گسترش یافت. پلتفرم «ایران‌موک (IranMOOC)» در سال ۲۰۲۱ با همکاری دانشگاه کیپ‌تاون در قالب طرح آزمایشی ارائه شد تا دوره‌های زبان فارسی، تاریخ ایران و مطالعات تمدنی را برای دانشجویان آفریقایی فراهم کند<ref>University of Cape Town. (2021). ''Online Learning Collaboration with IranMOOC''. Cape Town</ref>. همچنین در ۱۴۰۲، نخستین وبینار مشترک دربارهٔ دیپلماسی علمی دیجیتال میان وزارت علوم ایران و وزارت آموزش عالی آفریقای جنوبی برگزار شد که به امضای تفاهم‌نامه‌ای برای توسعهٔ فناوری‌های آموزشی انجامید<ref>وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران. (۱۴۰۲). ''گزارش وبینار دیپلماسی علمی دیجیتال ایران و آفریقای جنوبی''. تهران.</ref>.

=== نهادها و مؤسسات همکار ===
از جمله نهادهای فعال در گسترش روابط علمی دو کشور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

* وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران (MSRT)؛    
* وزارت آموزش عالی، علم و نوآوری آفریقای جنوبی (Department of Higher Education, Science and Innovation – DHESI)؛
* شورای تحقیقات علمی و صنعتی (CSIR)؛
* شورای تحقیقات علوم انسانی (HSRC)؛
* دانشگاه‌های تهران، صنعتی شریف، تربیت‌مدرس، ادیان و مذاهب، پرتوریا، کیپ‌تاون و ویتزواتررند؛
* کمیسیون مشترک علمی ایران–آفریقای جنوبی<ref>Iran–South Africa Joint Scientific Committee. (2023). ''Action Plan for Science and Innovation Cooperation 2023–2027''. Tehran–Pretoria.</ref>.

این شبکهٔ نهادی، همکاری‌ها را از سطح توافق‌نامه به پروژه‌های عینی پژوهشی و آموزشی منتقل کرده است.

=== چالش‌ها و موانع همکاری علمی ===
هرچند روابط علمی دو کشور رو به گسترش است، چند مانع ساختاری همچنان پابرجاست:

# فاصلهٔ جغرافیایی و هزینه‌های بالای سفر و تبادل استاد و دانشجو؛
# محدودیت‌های مالی و تحریم‌های بانکی بین‌المللی که انتقال بودجهٔ پژوهشی را دشوار کرده است؛
# ناهماهنگی در نظام ارزشیابی علمی و اعتبارسنجی مدارک؛
# تفاوت در زبان آموزشی (فارسی، انگلیسی) و ضرورت ترجمهٔ مشترک منابع علمی<ref>Council on Higher Education (CHE). (2024). ''Quality Assurance Framework for African Universities''. Pretoria.</ref>.

با وجود این چالش‌ها، در نشست ۲۰۲۴ کمیسیون مشترک، دو کشور توافق کردند که تبادلات علمی بیشتر از مسیر آموزش آنلاین، طرح‌های تحقیقاتی چندمرکزی، و تبادل محتوای دیجیتال دنبال شود.

=== چشم‌انداز آینده و جمع‌بندی ===
در چشم‌انداز آینده، همکاری علمی ایران و آفریقای جنوبی به‌سمت هم‌افزایی در علم و فناوری‌های نوظهور سوق یافته است.

در بیانیهٔ مشترک وزرای علوم دو کشور در ۱۴۰۳ تأکید شد که علم و فناوری، ابزار اصلی توسعهٔ پایدار و رفاه اجتماعی است و همکاری جنوب–جنوب باید بر پایهٔ انتقال متقابل دانش و نوآوری استوار باشد (18).

با توجه به ظرفیت بالای دانشگاه‌های دو کشور، نیروی انسانی تحصیل‌کرده و تجربهٔ موفق در حوزه‌های علمی گوناگون، انتظار می‌رود روابط علمی و دانشگاهی ایران و آفریقای جنوبی در دههٔ آینده به یکی از محورهای اصلی روابط دوجانبه تبدیل شود.

این همکاری، نه‌فقط در تقویت قدرت نرم و جایگاه بین‌المللی دو کشور مؤثر است، بلکه به تحقق هدف مشترک آن‌ها در '''استقلال علمی جنوب جهانی''' نیز یاری می‌رساند.

# Ministry of Foreign Affairs of     the Islamic Republic of Iran. (2023). ''Africa Policy Statement''.     Tehran: African Affairs Department.
# Department of Science and     Innovation, Republic of South Africa (DSI). (2023). ''Strategic Plan for     Science Diplomacy''. Pretoria.
# وزارت     علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران. (۱۳۷۵).     ''یادداشت تفاهم همکاری‌های آموزشی و پژوهشی با     جمهوری آفریقای جنوبی''. تهران.
# دانشگاه     تهران. (۱۴۰۱). ''گزارش     همکاری‌های علمی بین‌المللی''. تهران.
# Iran–South Africa Joint     Commission. (2024). ''Minutes of the 7th Joint Commission Meeting''.     Tehran–Pretoria.
# وزارت     علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران. (۱۴۰۲).     ''آمار دانشجویان و پژوهشگران بین‌المللی''.     تهران.
# University of Pretoria &     University of Religions and Denominations. (2018). ''MoU on Comparative     Religious Studies''. Pretoria–Qom.
# Council for Scientific and     Industrial Research (CSIR). (2019). ''Annual Research Report''.     Pretoria.
# Stellenbosch University.     (2023). ''Joint Renewable Energy Research Lab Report''. Stellenbosch.
# پژوهشگاه     علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. (۱۴۰۲). ''پروژه     تطبیقی فلسفه اوبونتو و اخلاق اسلامی''. تهران.
# Human Sciences Research Council     (HSRC). (2023). ''Social Justice and Development Programme Report''.     Pretoria.
# BRICS Secretariat. (2024). ''Statement     of the Ministers of Science, Technology and Innovation''. Johannesburg.
# COMSTECH Secretariat. (2024). ''OIC     South–South Scientific Cooperation Report''. Islamabad.
# University of Cape Town.     (2021). ''Online Learning Collaboration with IranMOOC''. Cape Town.
# وزارت     علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران. (۱۴۰۲).     ''گزارش وبینار دیپلماسی علمی دیجیتال ایران و     آفریقای جنوبی''. تهران.
# Iran–South Africa Joint     Scientific Committee. (2023). ''Action Plan for Science and Innovation     Cooperation 2023–2027''. Tehran–Pretoria.
# Council on Higher Education     (CHE). (2024). ''Quality Assurance Framework for African Universities''.     Pretoria.
# بیانیه     مشترک وزرای علوم جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آفریقای جنوبی.     (۱۴۰۳). ''متن     رسمی منتشرشده توسط وزارت علوم ایران''.
بازگشت به روابط علمی و دانشگاهی ایران و آفریقای جنوبی.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=روابط_علمی_و_دانشگاهی_ایران_و_آفریقای_جنوبی»