نمایش مبدأ برای محیط زیست در ترکیه

به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
محیط‌زیست ترکیه به‌سبب موقعیت جغرافیایی ویژه‌اش ــ میان ساختار زمین‌ساختی آناتولی، رشته‌کوه‌های ساحلی و پهنه‌های دریایی اژه، مرمره و مدیترانه ــ شکل گرفته‌است. این سرزمین با وجود تنوع بوم‌ناحیه‌ای چشمگیر، هم‌زمان تحت فشارهای روزافزون شهری، صنعتی و اقلیمی قرار دارد. سیاست‌های محیط‌زیستی ترکیه نیز آمیزه‌ای است از میراث مقررات‌محور گذشته و تلاش‌های تازه برای همسویی با استانداردهای اتحادیه اروپا و توافق‌های جهانی<ref>Ministry of Environment,     Urbanization and Climate Change (MoEUCC). (2023). ''Türkiye Environment     & Climate Policy Overview''. Ankara: MoEUCC.</ref>.

=== چارچوب حقوقی و نهادی محیط‌زیست ===

==== ساختار قانونی ====
قانون اساسی ترکیه (اصلاحات ۱۹۸۲ و پس از آن) حق برخورداری شهروندان از محیط‌زیست سالم را تضمین می‌کند و دولت را موظف می‌سازد که از منابع طبیعی حفاظت کرده و مانع آلودگی شود<ref>Constitution of Türkiye. (1982,     with amendments). ''Official Gazette of the Republic of Türkiye''.</ref>. همچنین، «قانون محیط‌زیست» مصوب ۱۹۸۳ همراه با آیین‌نامه‌های تکمیلی، چارچوب اصلی حقوق محیط‌زیست در کشور را شکل می‌دهد. ترکیه عضو کنوانسیون‌های اصلی مانند:
#کنوانسیون تغییر اقلیم و پیمان پاریس چارچوب اصلی مقابله با تغییرات اقلیمی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای.
#کنوانسیون تنوع زیستی حفاظت از گونه‌ها، زیستگاه‌ها و استفاده پایدار از منابع ژنتیکی.
#کنوانسیون رامسر درباره تالاب‌ها تمرکز بر حفاظت و بهره‌برداری خردمندانه از تالاب‌های با اهمیت بین‌المللی.
#پروتکل‌های بارسلونا برای مدیترانه حفاظت از محیط‌زیست دریایی و سواحل مدیترانه در برابر آلودگی و بهره‌برداری بی‌رویه.
#کنوانسیون بازل در مدیریت پسماندهای خطرناک تنظیم انتقال فرامرزی و دفع ایمن پسماندهای خطرناک<ref>United Nations Treaty     Collection. (2023). ''Status of Environmental Conventions: Türkiye''.     New York: UN.</ref>.

==== نهادهای اصلی ====
نظام مدیریت محیط‌زیست ترکیه بر پایه مجموعه‌ای از نهادهای ملی و محلی شکل گرفته‌است که هرکدام وظایف مشخصی دارند:
{| class="wikitable"
|نهاد
|وظیفه
|-
|وزارت محیط‌زیست، شهرسازی و تغییر اقلیم
|سیاستگذاری کلان و نظارت
|-
|DSİ (سازمان دولتی آب‌ها)
|مدیریت منابع آب
|-
|OGM (مدیریت جنگل‌ها)
|حفاظت و احیای جنگل‌ها
|-
|AFAD
|مدیریت بحران‌های طبیعی و زیست‌محیطی
|-
|TÜİK
|تولید داده و آمار محیط‌زیستی
|-
|EPA‌های محلی
|اجرای مقررات در استان‌ها
|}
ترکیه همسویی با استانداردهای اتحادیه اروپا را از طریق اجرای برنامه انطباق محیط‌زیستی دنبال می‌کند<ref>European Commission. (2023). ''EU–Türkiye     Environment Chapter Alignment Report''. Brussels: EC.</ref>.

=== منابع طبیعی و تنوع زیستی ===

==== بوم‌ناحیه‌های اصلی ====
ترکیه سه قلمرو زیست‌جغرافیایی را در بر می‌گیرد:
#مدیترانه‌ای
#اوراسیایی–سیبری
#ایرانی–تورانی
این تنوع زیست‌جغرافیایی، ترکیه را به یکی از کانون‌های مهم تنوع زیستی در منطقه تبدیل کرده است<ref>Ministry of Agriculture and     Forestry. (2023). ''National Biodiversity Strategy and Action Plan     (Updated)''. Ankara.</ref>.

==== جنگل‌ها و پوشش گیاهی ====
حدود ۲۹ درصد از سطح کشور پوشیده از جنگل است. نوار جنگلی دریای سیاه و جنگل‌های مدیترانه‌ای از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های جنگلی به شمار می‌روند<ref>General Directorate of Forestry     (OGM). (2023). ''Forest Statistics 2023''. Ankara: OGM.</ref>. جنگل‌های آنتالیا، موغله، آیدین و آدانا در معرض آتش‌سوزی‌های فصلی قرار دارند، در حالی که جنگل‌های دریای سیاه بیشتر از طوفان و سیلاب آسیب می‌بینند<ref>General Directorate of Forestry     (OGM). (2022). ''Mediterranean Wildfire Risk Report''. Ankara: OGM.</ref>.

==== تالاب‌ها و دریاچه‌ها ====
ترکیه دارای تالاب‌های مهمی است که در فهرست رامسر ثبت شده‌اند؛ از جمله تالاب باش‌تپه و دریاچه وان. با این حال، برخی تالاب‌ها مانند دریاچه توز و آنی تحت فشار برداشت آب و تغییر کاربری قرار دارند<ref>Ramsar Secretariat. (2023). ''List     of Wetlands of International Importance: Türkiye''. Gland: Ramsar     Convention Bureau.</ref>.

==== حیات‌وحش ====
حیات‌وحش ترکیه شامل گونه‌های برجسته‌ای همچون پلنگ آناتولی، بزکوهی، شوکا، کبک دری، پرندگان مهاجر ساحلی و گونه‌های دریایی مدیترانه‌ای است. شکار غیرمجاز و تخریب زیستگاه از مهم‌ترین تهدیدهای این گونه‌ها به شمار می‌رود<ref>Ministry of Agriculture and     Forestry. (2023). ''Wildlife Protection Bulletin''. Ankara.</ref>.

=== فشارهای محیط‌زیستی ===

==== توسعه شهری و فشار کاربری زمین ====
رشد شهرنشینی (بیش از ۷۵ درصد جمعیت) و ساخت‌وساز فشرده به ویژه در استانبول، ازمیر و مرسین، موجب فشار بر فضاهای سبز، افزایش آلاینده‌ها و تراکم ترافیکی شده‌است<ref>Turkish Statistical Institute     (TÜİK). (2023). ''Urbanization Indicators''. Ankara: TÜİK.</ref>.

==== ۳ـ۲) صنعتی‌سازی و آلودگی ====
برخی محورهای صنعتی مانند مرمره شرقی و اژه، کانون‌های آلودگی هوا، پساب صنعتی و زباله‌های خطرناک شده‌اند. صنایع پتروشیمی، فلزات و سیمان سهم عمده‌ای دارند<ref>OECD. (2022). ''Industrial     Emissions Review: Türkiye''. Paris: OECD.</ref>.

==== ۳ـ۳) آلودگی هوا ====
بیشترین آلودگی هوا در استانبول، بورسا، آنکارا، قوجاایلی و اسکی‌شهر گزارش شده و مرتبط با وسایل نقلیه، صنایع و گرمایش شهری است. غلظت PM2.5 در برخی فصول بالاتر از حد راهنمای سازمان جهانی بهداشت است<ref>World Health Organization     (WHO). (2023). ''Air Quality Profile: Türkiye''. Geneva: WHO.</ref>.

==== آلودگی آب ====
ریزش فاضلاب شهری و صنعتی به مرمره و اژه، و فشار کشاورزی بر سفره‌های زیرزمینی در آناتولی مرکزی، مشکلات اصلی‌اند. در سال ۲۰۲۱ پدیده «موسیلِیج» در دریای مرمره نشانه آسیب‌پذیری اکوسیستم دریایی بود<ref>MoEUCC. (2021). ''Sea of     Marmara Mucilage Action Plan''. Ankara.</ref>.

==== پسماند و بازیافت ====
سیاست مدیریت پسماند در ترکیه بر تفکیک، دفن کنترل‌شده و توسعه بازیافت متمرکز است. بیش از ۸۰ درصد پسماند شهری هنوز دفن می‌شود؛ اما برنامه‌های «صفر پسماند» در حال اجراست<ref>MoEUCC. (2023). ''Zero Waste     Programme Annual Report''. Ankara.</ref>.

==== سواحل و دریاها ====
توسعه گردشگری در آنتالیا و اژه و فعالیت کشتیرانی در بسفر و داردانل، فشار بر سواحل و زیستگاه‌های دریایی ایجاد کرده‌است. آلودگی پلاستیک در سواحل مدیترانه چالش جدی است<ref>UNEP/MAP. (2023). ''State of     the Mediterranean Marine and Coastal Environment 2023''. Nairobi/Athens:     UNEP/MAP.</ref>.

=== بحران‌ها و حوادث محیط‌زیستی ===

==== آتش‌سوزی‌های جنگلی ====
سال ۲۰۲۱ به‌عنوان شدیدترین فصل آتش‌سوزی ثبت شد و بیش از ۲۰۰٬۰۰۰ هکتار سوخت<ref>AFAD. (2022). ''Wildfire     Response Report''. Ankara: AFAD.</ref>.

==== سیلاب‌ها ====
سیلاب‌های شدید در منطقه دریای سیاه (کاستامونو، بارتین، سینوپ) طی سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ خسارات جدی وارد کرد<ref>AFAD. (2023). ''Black Sea     Flood Damage Report''. Ankara: AFAD.</ref>.

==== زلزله و پیامدهای زیست‌محیطی ====
زلزله ۲۰۲۳ قهرمان‌مرعش موجب آزادسازی پسماند ساختمانی گسترده و مخاطرات آلودگی خاک و آب شد<ref>MoEUCC. (2023). ''Post-Earthquake     Environmental Response Report''. Ankara.</ref>.

=== سیاست‌های ملی و همسویی با اتحادیه اروپا ===

==== چارچوب سیاستی ====
سیاست محیط‌زیست ترکیه در دو دهه اخیر تحت تأثیر هم‌زمان دو جریان بوده است:

# الزامات عضویت بالقوه در اتحادیه اروپا و پذیرش Acquis Communautaire در حوزه محیط‌زیست؛
# ضرورت پاسخ به آسیب‌پذیری‌های جغرافیایی–اقلیمی داخلی<ref>Presidency of Strategy and     Budget (SBB). (2024). ''12th Development Plan (2024–2028): Environment     & Climate''. Ankara.</ref>.

اسناد کلیدی شامل:
*قانون محیط‌زیست و آیین‌نامه‌های اجرایی آن
*برنامه اقدام محیط‌زیست ملی
*راهبرد تنوع زیستی
*برنامه‌های کنترل آلودگی هوا و کیفیت آب
*«طرح اقدام دریاى مرمره» (۲۰۲۱)
همسویی با سیاست سبز اروپا از طریق «نقشه راه توافق سبز ترکیه» دنبال می‌شود که هدف آن تنظیم استانداردهای تولید، تجارت و انرژی با چارچوب جدید اتحادیه اروپا است<ref>Ministry of Trade. (2022). ''Turkey     Green Deal Action Plan''. Ankara.</ref>.

==== پایش و استانداردها ====
ترکیه شبکه پایش کیفیت هوا و آب را گسترش داده، اما چالش‌هایی همچون یکپارچگی داده، دسترسی عمومی و ظرفیت نظارتی محلی باقی است<ref>OECD. (2022). ''Environmental     Monitoring & Data Review: Türkiye''. Paris: OECD.</ref>.

==== ارزیابی اثرات زیست‌محیطی ====
مقررات EIA در ترکیه طی سال‌های اخیر بهبود یافته و اجرای آن در پروژه‌های بزرگ مانند سدسازی، حمل‌ونقل و صنایع انرژی الزامی است؛ با این حال نهادهای پژوهشی اروپایی یادآور می‌شوند که استقلال کارشناسی و مشارکت عمومی در برخی موارد نیازمند تقویت است<ref>European Environment Agency     (EEA). (2023). ''EIA Implementation Review: Türkiye''. Copenhagen: EEA.</ref>.

=== گذار سبز، انرژی و اقتصاد چرخشی ===

==== انرژی‌های تجدیدپذیر ====
ترکیه سرمایه‌گذاری چشم‌گیری در انرژی خورشیدی و بادی انجام داده‌است. ظرفیت تجدیدپذیر از مرز ۵۵ گیگاوات گذشت و توسعه پروژه‌های بزرگ بادی در ناحیه مرمره و اژه و زمین‌گرمایی در دنیزلی و آیدین ادامه دارد<ref>Ministry of Energy and Natural     Resources. (2024). ''Renewables Outlook 2024''. Ankara.</ref>.

==== اقتصاد چرخشی و مدیریت پسماند ====
برنامه «صفر پسماند» از سال ۲۰۱۷ آغاز شد و بر کاهش تولید زباله، جداسازی در مبدا، توسعه بازیافت و استفاده از فناوری هوشمند در مدیریت پسماند تأکید دارد<ref>MoEUCC. (2023). ''Zero Waste     Initiative Progress Report''. Ankara.</ref>.

با وجود پیشرفت‌ها، سهم دفن زباله همچنان بالا است و تحقق اهداف اقتصاد چرخشی مستلزم سرمایه‌گذاری صنعتی، آموزش عمومی و زیرساخت شهری است<ref>World Bank. (2023). ''Circular     Economy in Türkiye''. Washington, DC: World Bank.</ref>.

==== کشاورزی پایدار ====
وزارت کشاورزی برنامه‌هایی برای مدیریت مصرف آب، استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای، تناوب کشت و حفاظت خاک اجرا کرده است. چالش اصلی، توازن میان امنیت غذایی، بهره‌برداری از منابع و سلامت خاک است<ref>Food and Agriculture     Organization (FAO). (2023). ''Türkiye Agricultural and Environmental     Report''. Rome: FAO.</ref>.

==== ابتکار «پسماند صفر» (Sıfır Atık) ====
ابتکار «پسماند صفر» نخستین بار در سال ۲۰۱۷ در ترکیه به‌عنوان یک پروژه محدود در نهادهای دولتی آغاز شد و به‌تدریج به یک سیاست ملی در مدیریت پایدار منابع و کاهش ضایعات تبدیل گردید<ref>Ministry of Environment,     Urbanization and Climate Change of Türkiye. (2022). ''Zero Waste Project     Annual Report 2021–2022''. Ankara: Government of Türkiye.</ref>. هدف اصلی این سیاست، کاهش تولید زباله، جداسازی در مبدا، افزایش نرخ بازیافت و جلوگیری از دفن پسماند است.

خانم امینه اردوغان، بانوی اول ترکیه، در معرفی و ترویج این سیاست نقش محوری ایفا کرد. او نه‌تنها در سبک زندگی شخصی خود بر اجرای اصول «پسماند صفر» تأکید داشت، بلکه این ابتکار را در سطح بین‌المللی نیز مطرح کرد. در نتیجه، در مارس ۲۰۲۳ مجمع عمومی سازمان ملل متحد به پیشنهاد ترکیه، ۳۰ مارس به‌عنوان «روز جهانی پسماند صفر» تصویب شد<ref>United Nations. (2023). ''General     Assembly declares 30 March International Day of Zero Waste (A/RES/77/161)''.     New York: United Nations.</ref>. در نخستین مراسم رسمی این روز، دبیرکل سازمان ملل، آنتونیو گوترش، از رهبری ترکیه و خانم اردوغان در این زمینه تقدیر کرد و آن را الگویی برای مقابله با بحران اقلیمی و حفاظت از سلامت عمومی دانست<ref>United Nations Environment     Programme. (2023). ''Zero Waste and circular economy: Global perspectives''.     Nairobi: UNEP</ref>.

بر اساس گزارش‌های رسمی، اجرای این سیاست در سطح محلی و ملی منجر به افزایش نرخ بازیافت، صرفه‌جویی در منابع طبیعی و ایجاد ارزش اقتصادی قابل‌توجه شده است. تنها بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰، ترکیه توانست بیش از ۲۴ میلیون تُن پسماند قابل استفاده را بازیافت کند که حدود ۳۰ میلیارد لیر ارزش اقتصادی ایجاد کرد و از انتشار بیش از ۳ میلیون تُن گازهای گلخانه‌ای جلوگیری نمود<ref>United Nations Development     Programme Türkiye. (2021). ''Recycled wastes support Turkish economy''.     UNDP Türkiye.</ref><ref>Zero Waste Foundation. (2023). ''Zero     Waste Global Commitment Report''. İstanbul: Zero Waste Foundation.     <nowiki>https://zerowaste.gov.tr</nowiki></ref>. در سال‌های بعد، این سیاست در استان‌ها و شهرهای مختلف گسترش یافت و به همکاری‌های رسمی با سازمان ملل و نهادهای بین‌المللی پیوند خورد<ref>European Environment Agency.     (2022). ''Circular economy and waste prevention in Europe – 2022 status     report''. Copenhagen: EEA.</ref>.

علاوه بر این، ترکیه به دنبال ایجاد یک شبکه بین‌المللی همکاری در زمینه پسماند صفر است. خانم امینه اردوغان در اغلب سفرهای رسمی همراه رئیس‌جمهور، موضوع پسماند صفر را در دستور کار قرار داده و تفاهم‌نامه‌های همکاری با کشورهایی چون مالزی، سنگاپور و ژاپن امضا کرده است. مالزی در سال ۲۰۲۵ حمایت کامل خود را از «اعلامیه استانبول درباره پسماند صفر» اعلام کرد و در کنار بیش از ۱۰۰ کشور دیگر به این ابتکار پیوست<ref>The Star Malaysia. (2025,     October 18). ''Malaysia reaffirms support for Istanbul Declaration on     Zero Waste''.</ref>. سنگاپور و [[ژاپن]] نیز در قالب تفاهم‌نامه‌های دوجانبه، بر تبادل فناوری‌های نوین بازیافت، آموزش کارشناسان و توسعه اقتصاد چرخشی با ترکیه همکاری می‌کنند.

این شبکه تنها محدود به آسیا نیست؛ کشورهای اروپایی مانند ایتالیا و [[اسپانیا]]، کشورهای آفریقایی چون کنیا و مراکش، و کشورهای آمریکای لاتین مانند برزیل و مکزیک نیز در نشست‌های جهانی پسماند صفر حضور داشته‌اند و از این ابتکار حمایت کرده‌اند<ref>The Gulf Observer. (2024,     November 12). ''Türkiye’s Zero Waste Project to thrive through global     cooperation''.</ref>. بدین ترتیب، «پسماند صفر» از یک پروژه ملی به یک جنبش جهانی چندقاره‌ای تبدیل شده است.

برای نهادینه‌سازی این سیاست، ترکیه اقدام به تأسیس بنیاد پسماند صفر کرده است که وظیفه آن هماهنگی پروژه‌ها، آموزش عمومی و توسعه همکاری‌های بین‌المللی است<ref>Zero Waste Foundation. (2023). ''Zero     Waste Global Commitment Report''. İstanbul: Zero Waste Foundation.     <nowiki>https://zerowaste.gov.tr</nowiki></ref>. این بنیاد در کنار وزارت محیط‌زیست، شهرسازی و تغییرات اقلیمی، بازوی اصلی اجرای برنامه‌ها و پیگیری اهداف جهانی در حوزه اقتصاد چرخشی محسوب می‌شود.

=== مشارکت اجتماعی، آموزش محیط‌زیست و حکمرانی ===

==== آموزش محیط‌زیستی ====
مفاهیم محیط‌زیستی در کتاب‌های درسی و برنامه‌های آموزشی دانشگاهی گنجانده شده و دانشگاه‌های آنکارا، استانبول، METU و Ege کانون پژوهشی مهم هستند<ref>Middle East Technical     University (METU). (2023). ''Environmental Research Programs Catalogue''.     Ankara: METU.</ref>.

==== نقش سازمان‌های مدنی ====
سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه‌های حفاظت از طبیعت، پاکسازی ساحلی، احیای جنگل، و آموزش عمومی فعال‌اند. برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد افزایش آگاهی عمومی و رسانه‌ای موجب بلوغ بیشتر گفتمان محیط‌زیست شده است<ref>Istanbul Policy Center. (2022).     ''Civil Society and Environmental Governance in Türkiye''. Istanbul:     Sabancı University.</ref>.

==== مشارکت محلی ====
برنامه‌ریزی شهری در آنکارا، استانبول، ازمیر و بورسا به سمت مدیریت هوا، کاهش ترافیک، گسترش فضاهای سبز و حمل‌ونقل پاک حرکت کرده است<ref>Istanbul Metropolitan     Municipality (IMM), Izmir Metropolitan Municipality, & Bursa     Metropolitan Municipality. (2023). ''Municipal Climate Action Plans''.     Türkiye.</ref>.

=== چشم‌انداز و چالش‌های آینده ===

==== چالش‌های ساختاری ====
چالش‌های اصلی محیط‌زیستی ترکیه در افق بلندمدت شامل:
*فشار رشد جمعیت شهری
*نیاز به سرمایه‌گذاری پایدار در صنعت و انرژی
*حفاظت جنگل‌ها و پیشگیری از آتش‌سوزی
*مدیریت آب و حفظ تالاب‌ها
*انطباق با سیاست‌های اقلیمی و تجاری اتحادیه اروپا
*ارتقای شفافیت داده و مشارکت عمومی در سیاست‌گذاری<ref>OECD. (2023). ''Environmental     Governance Challenges in Türkiye''. Paris: OECD.</ref>

==== فرصت‌های راهبردی ====
*موقعیت ژئوپلیتیکی برای تبدیل‌شدن به قطب انرژی پاک منطقه
*ظرفیت بالای انرژی‌های خورشیدی و بادی
*امکان توسعه گردشگری پایدار و بوم‌گردی
*قدرت دانشگاهی برای رهبری پژوهش‌های اقلیمی و محیط‌زیستی منطقه<ref>International Renewable Energy     Agency (IRENA). (2024). ''Türkiye Renewable Energy Opportunity Brief''.     Abu Dhabi: IRENA.</ref>

=== جمع‌بندی ===
محیط‌زیست ترکیه در حال گذار از یک شیوه‌ی سنتی مدیریت به الگویی نوین است که بر پایه‌ی حفاظت از منابع، سازگاری با تغییرات اقلیمی، توسعه انرژی‌های پاک و هماهنگی با استانداردهای جهانی شکل می‌گیرد. تحقق این گذار تنها با تداوم سیاست‌های پایدار، تقویت نهادهای مسئول و ارتقای آگاهی عمومی امکان‌پذیر خواهد بود.

منبع اصلی

حکیم پور، علی(1397). نگاهی به ترکیه. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی.

نویسنده : علی حکیم پور

ویرایش: دانشنامه ملل

== کتابشناسی ==
بازگشت به محیط زیست در ترکیه.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=محیط_زیست_در_ترکیه»