نمایش مبدأ برای ادبیات فارسی در عراق

به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
'''ادبیات فارسی در عراق'''

علی اکبر اسدی (عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)

ادبیات فارسی یکی از غنی‌ترین مکاتب ادبی جهان به شمار می‌رود و شاعران ایرانی همچون فردوسی، سعدی، حافظ، مولانا، خیام و شهریار در زمره‌ی بزرگ‌ترین شاعران تاریخ قرار دارند. این ادبیات با ادبیات عربی درآمیخته و از آن تأثیر پذیرفته و بر آن اثر گذاشته است.. ادبیات فارسی تأثیر بسیاری بر شعر عربی گذاشته است، چنان‌که عربی از عظمت شعر مولانا بهره‌ی فراوان برده و آثار حافظ شیرازی به عربی ترجمه شده است. .در این خصوص از جمله دکتر دلال عباس در مقاله‌ای با عنوان "تأثیر ادبیات فارسی بر زبان و ادبیات عربی" چنین بیان می‌کند: هیچ دو ملتی باوجود تفاوت‌های نژادی، زبانی و فرهنگی، به‌اندازه‌ی ملت‌های عرب و فارس به یکدیگر نزدیک نشده‌اند، تا جایی که گاه تشخیص ادبیات یکی از دیگری، جز از طریق زبان، دشوار است. حتی پیش از اسلام، زبان عربی تحت تأثیر زبان فارسی قرار گرفته بود و بسیاری از واژگان فارسی در اشعار شاعران جاهلی دیده می‌شود. اما پس از اسلام، زبان فارسی با تأثیر از قرآن کریم توسعه یافت و به خط عربی نوشته شد. ایرانیان با پذیرش اسلام، در علوم مختلف همچون فلسفه، ریاضیات، پزشکی، نجوم و علوم دینی شکوفا شدند. آنان بسیاری از آثار خود را به زبان عربی نگاشتند و در علوم بلاغت، نحو، صرف و دیگر شاخه‌های زبان عربی نقش مهمی ایفا کردند. در زمینه‌ی ادبیات، فارسی و عربی در تبادل موضوعات و سبک‌ها تأثیر متقابلی داشتند؛ ادبیات فارسی عمق معنا، تصویرپردازی زیبا و حکمت را به ادبیات عربی بخشید و ادبیات عربی، عروض، بدیع و اندیشه‌های دینی را به فارسی منتقل کرد. "


[1]

'''پیشینه زبان و ادبیات فارسی در عراق'''

در میان کشورهای عربی، عراق به دلیل مجاورت جغرافیایی و پیوندهای تاریخی بیشترین مراوده و اثرپذیری را از زبان و ادبیات فارسی داشته است. پیشینه ادبیات فارسی در کشور عراق به دلیل روابط تاریخی، فرهنگی، و مذهبی عمیق بین ایران و عراق، به ویژه در مناطق شیعه‌نشین، بسیار غنی و قابل توجه است. این پیشینه شامل تأثیرات زبان و ادبیات فارسی بر فرهنگ عراق، حضور شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان، و نیز تأثیر متقابل ادبیات عربی و فارسی در طول قرنها می‌شود. ارتباط فرهنگی و تاریخی بین ایران و عراق به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد و پس از اسلام نیز این ارتباط ادامه یافته است. این تعاملات فرهنگی باعث شده‌اند که زبان و ادبیات فارسی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تأثیرگذار بر ادبیات عربی در عراق شناخته شود. اشتراکات فرهنگی دو کشور ایران و عراق دارای اشتراکات فرهنگی، اعتقادی و تاریخی بسیاری هستند که این امر باعث شده است ادبیات فارسی در عراق جایگاه ویژه‌ای پیدا کند.

در دوره پیش از اسلام مناطق جنوبی عراق (بین‌النهرین) و غرب ایران از دیرباز دارای روابط فرهنگی و تجاری بودند و زبانهای ایرانی و بین‌النهرینی در این مناطق تأثیرات متقابل داشتند. در دوره اسلامی پس از فتح ایران توسط اعراب در قرن هفتم میلادی، زبان فارسی و عربی در مناطق مرزی مانند عراق در هم آمیختند. در دوره صفوی و با رسمی شدن مذهب شیعه در ایران و گسترش این مذهب در میان ایرانیان کاروان‌های زائران ایرانی برای زیارت اماکن مقدس شیعیان به عراق که در آن زمان ایالتی وابسته به امپراتوری عثمانی بود سرازیر شدند. بسیاری از زائران ایرانی که به زیارت امامان شیعه در عراق می‌رفتند در همان دیار سکنی می‌گزیدند و دیگر به ایران باز نمی‌گشتند. وجود مکان‌های مقدس که بسیار مورد علاقه ایرانیان شیعه‌مذهب بود و همچنین بازار همیشه گرم این شهر‌ها که رونقشان را از رفت و آمد زائران می‌گرفتند بهترین انگیزه برای این گروه از مردم بود تا این شهر‌ها را برای زندگی انتخاب کنند. اینگونه بود که این خانواده‌های ایرانی‌زبان فرهنگ فارسی را با خود به عراق به خصوص شهرهای نجف، کربلا و کاظمین بردند.[2]

در دوره کشمکش‌ها و جنگ‌های میان دو دولت عثمانی و صفوی شهرهای مقدس در عراق و حتی بغداد برای مدتی به دست صفویان افتاد تا حضور زبان فارسی بیش از پیش در عراق ملموس شود. از سوی دیگر با فروپاشی حکومت صفوی در قرن هجدهم میلادی بسیاری از علمای شیعه از اصفهان به کربلا و سپس نجف مهاجرت کردند. رونق گرفتن حوزه علمیه نجف و سرازیر شدن طلاب ایرانی به عراق باعث شد که حضور زبان فارسی باز هم پررنگ‌تر شود. اما به دلیل در اقلیت بودن فارسی‌زبانان در این شهر‌ها و همچنین به دلیل مقدس بودن زبان عربی به عنوان زبان قرآن و اهمیت این زبان در تحصیلات حوزوی، فارسی هیچ گاه به زبان اول این مناطق تبدیل نشد، ولی حضور واژگان و اصطلاحات فراوان فارسی در لهجه عراقی بیانگر تأثیر چند صد ساله زبان فارسی در این مناطق است.  البته دلایل حضور زبان فارسی به اینجا ختم نمی‌شود. بسیاری از مردم مناطق مرزی عراق در دوره قاجاریه نیز برای تجارت و زیارت به عراق می‌رفتند و با مردم عراق مراوده می‌کردند. با تأسیس دولت جدید در عراق در سال ۱۹۲۱ و همچنین با جدی شدن قانون شناسنامه، رفت و آمد ایرانیان در عراق شکل و شمایل دیگری به خود گرفت و اندکی محدودتر شد، اما حضور طلاب علوم دینی در حوزه نجف همچنان ادامه داشت. اما با روی کار آمدن حزب بعث و به خصوص با به قدرت رسیدن صدام حسین اذیت و آزار اتباع ایران شروع شد. بسیاری از خانواده‌ها به اتهام داشتن فرهنگی ایرانی از عراق اخراج شدند. در این دوران صحبت کردن به زبان فارسی تبدیل به تابو شد و بسیاری از خانواده‌های فارسی‌زبان که از موج‌های تبعید در امان مانده بودند، هویت اصلی خود را پنهان می‌کردند تا مجبور به تبعید و آوارگی نشوند.[3]

بعد از سقوط صدام و ارتباطاتی که میان ایران و عراق شکل گرفت، ضرورتهایی برای یادگیری زبان فارسی ایجاد شد و روابط دولت‌های هر دو کشور در عرصه سیاسی به اهمیت این مسئله افزود. در دوره جدید مهم‌ترین دلایل افزایش علاقه‌مندی به زبان فارسی در عراق شامل رابطه سیاسی دو کشور، رفت‌وآمد زائران و تجارت و بازرگانی است. حضور چشمگیر زائران ایرانی در عتبات عالیات و همچنین سفر زائران عراقی به شهرهای زیارتی نظیر مشهد و قم نقش قابل توجهی در این علاقه‌مندی ایفا کرده است. همچنین فعالیت‌های تجاری میان افراد و شرکت‌ها نیز بر گسترش روابط میان دو کشور و همچنین افزایش استقبال به یادگیری زبان فارسی کمک می‌کند.[4] 

'''استادان، نویسندگان و پژوهشگران ادبیات فارسی در عراق'''

ادبیات فارسی به‌عنوان منبع الهام برای بسیاری از شاعران و ادیبان عراقی عمل کرده است. شاعران عراقی از مفاهیم، مضامین و سبک‌های ادبی فارسی در آثار خود استفاده کرده‌اند. بسیاری از آثار ادبی فارسی به عربی ترجمه شده‌اند و این ترجمه‌ها نقش مهمی در انتقال افکار و مفاهیم ادبی فارسی به جهان عرب داشته‌اند. به‌ویژه ترجمه‌ی رباعیات خیام توسط النجفی و دیگر شاعران عراقی از جمله این موارد است. سفرهای برخی از شاعران عراقی به ایران و ارتباطات فرهنگی بین دو کشور، تأثیرات عمیقی بر دیدگاه‌ها و اشعار آن‌ها گذاشته است. این ارتباطات فرهنگی نه تنها بر ادبیات عراق تأثیر گذاشته‌اند، بلکه باعث تقویت روابط فرهنگی بین دو کشور نیز شده‌اند. در آثار  بسیاری از شاعران عراقی هیچ‌گونه تعصب یا دشمنی با زبان، ادبیات یا قومیت ایرانی دیده نمی‌شود. این شاعران با احترام به فرهنگ و ادبیات فارسی، از آن به‌عنوان منبع الهام استفاده کرده‌اند.[5]

شاعران عراقی همچون الزهاوی، الرصافی، النجفی و الجواهری زبان و ادبیات فارسی را بسیار ارج می‌نهند و آن را منبع الهام خود می‌دانند. الزهاوی به زبان فارسی تسلط داشت و اشعاری به زبان فارسی سروده است. او تحت تأثیر شاعران بزرگی مانند خیام، فردوسی و سعدی قرار داشت و در اشعار خود به مفاخر ایرانی اشاره کرده است. الرصافی به تاریخ و فرهنگ ایران علاقه‌مند بود و در اشعار خود به شخصیت‌های تاریخی ایران مانند کسری و ابوریحان بیرونی اشاره کرده است. او همچنین از ادبیات فارسی به‌عنوان منبع الهام استفاده می‌کرد. النجفی به شدت تحت تأثیر خیام و رباعیات او قرار داشت و برخی از آثار فارسی را به عربی ترجمه کرده است. او همچنین از دیگر شاعران فارسی‌زبان مانند سعدی و باباطاهر تأثیر پذیرفته بود. الجواهری به دلیل سفرهای متعدد به ایران و آشنایی با زبان و ادبیات فارسی، تحت تأثیر شاعران بزرگی مانند حافظ، سعدی و خیام قرار گرفت و اشعاری در مدح ایران و فرهنگ آن سروده است.<sup>[6]</sup>

ادبیات فارسی در عراق نه تنها به‌عنوان یک منبع الهام و تأثیرگذاری عمیق بر ادبیات عربی عمل کرده است، بلکه به‌عنوان پلی برای تقویت روابط فرهنگی بین دو کشور ایران و عراق نیز ایفای نقش کرده است. شاعران و ادبای عراقی با احترام به فرهنگ و ادبیات فارسی، نقش مهمی در انتقال افکار و مفاخر ایرانی به جهان عرب داشته‌اند و این امر باعث شده است که ادبیات فارسی در عراق جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. نقش ادبیات فارسی در عراق بسیار عمیق و گسترده است و تأثیر آن در ادبیات و فرهنگ عراق به‌ویژه در میان شاعران و ادیبان برجسته‌ی این کشور به وضوح دیده می‌شود.

علما و نویسندگان عراقی مانند آیت الله سید محسن حکیم وآیت‌الله سید ابوالقاسم خویی به زبان فارسی تسلط داشتند و برخی از آثار خود را به فارسی نوشته‌اند. کتابهای فارسی در حوزه‌های علمیه نجف تدریس می‌شد و طلاب عراقی برای مطالعه این آثار به فارسی آموزش می‌دیدند. بسیاری از آثار ادبی و عرفانی فارسی به عربی ترجمه شده و در عراق مورد استقبال قرار گرفته است. برای مثال، آثار مولوی،حافظ و سعدی در میان ادیبان عراقی محبوبیت دارند. ادبیات عاشورایی به‌عنوان یکی از مهمترین اشتراکات فرهنگی ایران و عراق، در هر دو زبان فارسی و عربی رشد کرده است. مرثیه‌ها و شعرهای عاشورایی به هر دو زبان در مراسم مذهبی عراق خوانده می‌شود.

در عراق اساتید مختلفی در گروههای زبان و ادبیات مختلف به تدریس و مطالعه در خصوص ادبیات فارسی می‌پردازند. حسین علی محفوظ به عنوان پیشگام مطالعات فارسی در عراق شناخته می‌شود و تلاش‌های او در زمینه ادبیات تطبیقی، ترجمه و تحقیق در متون فارسی و عربی بسیار قابل توجه است. او در حوزه ادبیات تطبیقی عربی و فارسی فعالیت گسترده‌ای داشت و به عنوان یک پژوهشگر برجسته در این زمینه شناخته می‌شد. محفوظ در دانشگاه‌های مختلف تدریس کرد و به عنوان استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی در عراق فعالیت داشت. محفوظ به مطالعه تطبیقی بین دو شاعر بزرگ فارسی و عربی، سعدی شیرازی و المتنبی، پرداخت. محفوظ آثار متعددی از ادبیات فارسی را به عربی ترجمه کرد و در این زمینه بسیار فعال بود . از جمله آثار مهم او می‌توان به ترجمه کتاب "حدود العالم" از فارسی به عربی اشاره کرد. محفوظ نقش مهمی در تأسیس و توسعه رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های عراق داشت و در تأمین منابع و کتاب‌های فارسی برای دانشجویان و محققان تلاش زیادی کرد. محفوظ بیش از 100 کتاب و مقاله در زمینه ادبیات فارسی و عربی تألیف و منتشر کرد. از جمله آثار مهم او می‌توان به "المتنبی و سعدی"، "قواعد اللغة الفارسية" و ترجمه‌های متعدد از متون فارسی به عربی اشاره کرد. محفوظ با تحقیقات و مطالعات خود، نقش مهمی در تقویت روابط فرهنگی و ادبی بین ایران و عراق ایفا کرد. او به عنوان پلی بین دو فرهنگ عربی و فارسی عمل کرد و به معرفی ادبیات فارسی به جهان عرب پرداخت. حسین علی محفوظ پس از شصت سال فعالیت علمی در سال 2009 درگذشت. او به عنوان یکی از بزرگ‌ترین محققان در حوزه مطالعات فارسی در عراق شناخته می‌شود و میراث او همچنان مورد توجه محققان و دانشجویان است.[7]

'''ادبیات فارسی در دانشگاههای عراق'''

زبان و ادبیات فارسی در برخی از دانشگاههای عراق تدریس می‌شود که از جمله آنها می‌توان به دانشگاههای بغداد، کوفه، واسط، سلیمانیه و اربیل اشاره کرد.

بخش زبان فارسی در دانشکده زبان‌شناسی دانشگاه بغداد در سال ۱۹۶۹ میلادی توسط مرحوم استاد دکتر حسین علی محفوظ تأسیس شد. این بخش ابتدا به عنوان یکی از شاخه‌های گروه مطالعات شرقی در دانشکده ادبیات فعالیت می‌کرد که شامل زبان‌های فارسی، ترکی و عبری بود. با گذشت زمان، این شاخه‌ها به بخش‌های مستقل تبدیل شدند و در سال ۱۹۸۷ به دانشکده زبان‌شناسی منتقل گردیدند. همچنین، در سال ۱۹۹۴، دوره‌های تحصیلات تکمیلی در این بخش آغاز شد و تاکنون فارغ‌التحصیلان زیادی در مقاطع دکترا، کارشناسی ارشد و دپیلم عالی تربیت کرده است. بخش زبان فارسی در دانشکده زبان‌شناسی دانشگاه بغداد با هدف پیشرفت در آموزش و پژوهش زبان و ادبیات فارسی، رسالت و اهداف مشخصی را دنبال می‌کند. این بخش به ارتقاء سطح فکری، فرهنگی و آموزشی دانشجویان می‌پردازد، با تمرکز بر توسعه مهارت‌های زبانی، فکری و پژوهشی آنان، به‌گونه‌ای که بتوانند نیازهای بازار کار را برآورده کرده و به جامعه خدمت کنند. همچنین، این بخش به تربیت پژوهشگرانی می‌پردازد که قادر به همگامی با پیشرفت‌های علمی از طریق پژوهش‌های علمی باشند و به ترویج گفت‌وگو، تفاهم و ارتباط بین فرهنگ‌ها در سطح داخلی و بین‌المللی کمک کنند.[8]در دانشگاه بغداد، بیش از ۵۰۰ دانشجو در مقاطع مختلف تا دکتری در حال تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی هستند  و زبان فارسی در بین یازده رشته زبان فارسی در دانشكده زبان های خارجی دانشگاه بغداد هم اكنون بعد از انگلیسی، فرانسه و تركی در رده چهارم قرار دارد.

بخش زبان فارسی در دانشکده ادبیات دانشگاه کوفه در سال تحصیلی ۲۰۱۸/۲۰۱۹ تأسیس شد. این تأسیس بر اساس توافق علمی با دانشگاه فردوسی ایران و با تأیید وزارت آموزش عالی و پژوهش‌های علمی عراق صورت گرفت. در سال اول، دو استاد به صورت دائمی در این بخش مشغول به کار بودند و دو استاد ایرانی از دانشگاه مذکور به تدریس پرداختند. بخش فارسی در دانشکده ادبیات دانشگاه کوفه می‌کوشد زبان فارسی را به دانشجویان عرب و خارجی آموزش دهد تا جامعه را با نیروهای متخصص تجهیز کند. این امر از طریق تدوین برنامه‌های آموزشی با کیفیت بالا در زمینه زبان، ادبیات و ترجمه فارسی صورت می‌گیرد. این برنامه‌ها با تحولات جهانی هم‌راستا هستند و به توسعه و پیشرفت جامعه کمک می‌کنند. همچنین، این بخش به تقویت ارزش‌های تعلق، مسئولیت‌پذیری، خلاقیت و تفکر سازنده می‌پردازد.[9]

دانشگاه واسط عراق در راستای توسعه و ترویج زبان و ادبیات فارسی، اقدامات متعددی انجام داده است. در اسفندماه ۱۴۰۰، این دانشگاه با بنیاد سعدی تفاهم‌نامه‌ای برای آموزش و گسترش خط و زبان فارسی در عراق امضا کرد. همچنین، اتاق ایران و مرکز آموزش زبان فارسی در دانشگاه واسط با حضور مسئول بخش علمی دانشگاهی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بغداد راه‌اندازی شد. در ادامه، دوره‌های آموزش زبان فارسی به همت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و نماینده بنیاد سعدی در استان واسط آغاز شد. همچنین، با همکاری دانشگاه فردوسی مشهد، گروه زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه واسط تأسیس شد. [10]

دانشگاه سلیمانیه عراق به‌عنوان یکی از معتبرترین دانشگاه‌های این کشور، در راستای توسعه و ترویج زبان و ادبیات فارسی، اقدامات متعددی انجام داده است. این دانشگاه دارای گروه مستقلی برای تدریس زبان و ادبیات فارسی است که اساتید برجسته‌ای در آن مشغول به تدریس هستند. گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ملی سلیمانیه در حال حاضر تعداد ۷۸ نفر دانشجو در چهار سال تحصیلی و ۱۴ نفر استاد و استادیار دارد. دانشگاه سلیمانیه با دانشگاه‌های ایرانی نیز همکاری‌هایی داشته است. بر اساس توافق میان مرکز آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه سلیمانیه، تدریس زبان فارسی برای دانشجویان و استادان این دانشگاه آغاز شده است. تاکنون در دانشگاه سلیمانیه سه مرحله آغازین زبان فارسی با حضور ۵۳ نفر فارسی‌آموز برگزار شده است.[11]

دانشگاه صلاح‌الدین در اربیل، یکی از دانشگاه‌های معتبر اقلیم کردستان عراق، از سال ۱۹۹۸ رشته زبان و ادبیات فارسی را در برنامه‌های آموزشی خود قرار داده است. در سال‌های اخیر، دوره‌های آموزش زبان فارسی با همکاری رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اربیل برگزار شده است. برای مثال، در سال ۲۰۱۷، چهار دوره آموزش مقدماتی و پیشرفته زبان فارسی در مؤسسه غیردولتی مرویی شهر اربیل آغاز شد که تدریس آن‌ها بر عهده اساتید گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه صلاح‌الدین بود. با این حال، برخی دانشجویان کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه صلاح‌الدین اربیل با مشکلاتی در ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر مواجه بوده‌اند. به‌طوری‌که دانشگاه‌های ایران مدارک تحصیلی آن‌ها را برای ادامه تحصیل و بورس نمی‌پذیرند، که این مسئله باعث کاهش تمایل دانشجویان اقلیم کردستان به تحصیل در رشته زبان فارسی شده است. به منظور رفع این مشکلات و تقویت آموزش زبان فارسی، توافق‌نامه‌هایی برای ایجاد مراکز زبان فارسی در دانشگاه‌های اقلیم کردستان با نظارت دانشگاه فردوسی مشهد به امضاء رسیده است. همچنین، ایجاد مقطع فوق لیسانس زبان فارسی در اربیل نیز در دست بررسی است[12].

همچنین برخی از دانشگاه‌های ایرانی میزبان دانشجویان عراقی در رشته زبان و ادبیات فارسی هستند. دانشگاه فردوسی مشهد با ارائه برنامه‌های آموزشی متنوع و مرکز آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان، سالانه میزبان تعداد زیادی از دانشجویان عراقی است. دانشگاه رازی کرمانشاه نیز از دانشگاههایی است که دوره آموزش زبان فارسی را برای دانشجویان عراقی  برگزار کرده و دانشجویان عراقی در این رشته در حال تحصیل هستند. دانشجویان عراقی در کلاس‌های مشترک با دانشجویان ایرانی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام شرکت کرده و از محضر اساتید بهره‌مند می‌شوند. همچنین حدود بیست دانشجوی اقلیم کردستان عراق در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی در این دانشگاه مشغول به تحصیل هستند.

'''همکاریهای مراکز و دانشگاههای ایران و عراق در زمینه ادبیات فارسی'''

در دوره اخیر، روابط میان دانشگاه‌ها و مراکز علمی ایران و عراق در زمینه زبان  و ادبیات فارسی تقویت شده است. بر همین اساس شاهد برگزاری دوره‌های ویژه زبان فارسی با برنامه‌های درسی جدید، روش‌های تدریس نوین و اساتید متخصص و باتجربه هستیم. دانشگاه فردوسی مشهد و بنیاد سعدی نقش مهمی در توسعه کرسی‌های زبان فارسی در عراق ایفا می‌کنند، به‌طوری‌که طی سال‌های اخیر تفاهم‌نامه‌های همکاری مختلفی میان دانشگاه‌ها و مراکز علمی فرهنگی دو کشور امضا شده است.[13]

بنیاد سعدی، به‌عنوان نهاد اصلی گسترش و آموزش زبان فارسی در جهان، در عراق نیز فعالیت‌های متنوعی را به‌منظور ترویج زبان و ادبیات فارسی انجام داده است. برخی از این فعالیت‌ها عبارت‌اند از: امضای تفاهم‌نامه همکاری با دانشگاهها و مراکز علمی مختلف عراق برای آموزش و توسعه زبان فارسی؛ برگزاری نشستهای مختلف با اساتید فارسی دانشگاههای عراق و ایجاد برنامه های مشترک؛ برگزاری دوره‌های دانش‌افزایی برای اساتید عراقی و؛ مشارکت در نمایشگاه‌های کتاب عراق از جمله نمایشگاه سلیمانیه.[14]

انجمن دوستداران زبان و ادب فارسی در عراق نیز یکی از نهادهای مهم در عراق برای توسعه زبان و ادبیات فارسی محسوب می‌شود. این انجمن به منظور توسعه و گسترش زبان فارسی در این کشور تأسیس شده و با تلاش‌های رایزنی فرهنگی ایران در عراق و حضور اساتید زبان فارسی از دانشگاه‌های مختلف عراق، از جمله دانشگاه‌های بغداد، اهل بیت (ع)، امام جواد (ع)، کربلا و کوفه، شکل گرفته است. از جمله اهداف اصلی انجمن عبارت‌اند از: ایجاد ارتباط میان اساتید، فارغ‌التحصیلان و دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی در عراق؛ برگزاری مراسم بزرگداشت شعرا و نویسندگان برتر زبان و ادب فارسی و معرفی آن‌ها به علاقه‌مندان؛ توسعه و گسترش زبان فارسی در عراق؛ ایجاد ارتباط نهادینه میان اعضای انجمن و نهادهای مسئول در حوزه آموزش زبان فارسی در ایران. این انجمن با برگزاری نشست‌ها و کارگاه‌های آموزشی، از جمله نشست‌های علمی، تخصصی و ادبی «شنبه‌های شعر و داستان»، به ترویج زبان و ادبیات فارسی در عراق می‌پردازد. همچنین، با همکاری مراکز آموزشی ایران، کارگاه‌های تخصصی برای اساتید زبان فارسی در عراق برگزار شده است تا آن‌ها با آخرین روش‌های تدریس زبان و ادبیات فارسی آشنا شوند.[15] 

علاوه بر موارد بالا موسسات و انجمنهای دیگری نیز در حوزه گسترش زبان و ادبیات فارسی در عراق فعالند. مؤسسه حوزوی اسلام اصیل نجف اشرف با همکاری رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، دوره‌های آموزش زبان فارسی را برای طلاب و روحانیون برگزار می‌کند. مرکز فرهنگی ایران در بغداد نیز کلاس‌های آموزش زبان فارسی را در قالب دوره‌های مختلف برگزار کرده و به ترویج زبان و فرهنگ ایرانی می‌پردازد. همچنین مرکز مطالعات کربلا نخستین دوره آموزش زبان و ادبیات فارسی را با همکاری بنیاد سعدی برگزار کرده و به توسعه آموزش زبان فارسی در منطقه کمک می‌کند. موسسه زبان نامی در شهر سلیمانیه نیز با همکاری مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان دانشگاه کردستان، کلاس‌های آموزش زبان فارسی برگزار می‌کند. مدرسان این دوره‌ها از اساتید توانمند مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه کردستان هستند و در پایان هر دوره، گواهی پایان دوره توسط این مرکز صادر می‌شود.[16]

'''خدمات و فعالیتهای نمایندگی‌های فرهنگی ایران در عراق در زمینه ادبیات فارسی'''

نمایندگی‌های فرهنگی ایران در عراق با اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌های متنوع، نقش مهمی در ترویج و گسترش زبان و ادبیات فارسی ایفا می‌کنند. این اقدامات شامل برگزاری نمایشگاه‌های کتاب، ارائه دوره‌های آموزشی زبان فارسی، اعزام اساتید به عراق و مشارکت در همایش‌های فرهنگی است.  راه‌اندازی مؤسسات آموزش زبان فارسی و تقویت دیپلماسی علمی و فرهنگی از اولویت‌های رایزنی فرهنگی ایران در عراق به شمار می‌آید. در این راستا، مراکز آموزش زبان فارسی در شهرهای بغداد، نجف اشرف، سلیمانیه، اربیل و بصره راه‌اندازی شده است. رایزنی فرهنگی ایران در بغداد و سایر مناطق از جمله بصره، کربلا، نجف و سلیمانیه، مراکز آموزش تخصصی زبان فارسی راه‌اندازی کرده‌ است. مرکز فرهنگی ایران در بغداد در راستای سیاست‌های رایزنی فرهنگی ایران، زبان فارسی را توسط استادان باتجربه و مجرب در سه سطح مقدماتی، متوسطه و پیشرفته برای علاقه‌مندان عراقی برگزار می‌کند و فارسی‌آموزان پس از گذراندن این دوره‌ها، مهارت اصلی خواندن، نوشتن و صحبت کردن به زبان فارسی را آموخته و از اطلاعات مطلوبی نسبت به زبان فارسی و فرهنگ دیرینه ایران زمین برخوردار می‌شوند. آموزش زبان فارسی در این مرکز بر اساس روش‌های آموزشی مختلف از جمله کتاب‌های آموزشی بنیاد سعدی و دیگر مراکز است که به دو روش برخط و حضوری برگزار می‌شود. برگزاری دوره‌های مقدماتی آموزش فارسی در بغداد  از سوی رایزنی فرهنگی به بیش از سیصد دوره  رسیده است.[17]

در کنار برگزاری دوره‌های آموزش زبان فارسی، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب، هفته علم، و تبادل استاد و دانشجو نیز از جمله برنامه‌های اصلی رایزنی فرهنگی و دفاتر وابستگی فرهنگی ایران در عراق است، اقداماتی که عمده تمرکزشان بر  توسعه دیپلماسی علمی و آموزش زبان فارسی است. در حالی که کمبود اساتید خبره دانشگاهی زبان و ادبیات فارسی از مشکلات برخی از گروه‌های زبان فارسی دانشگاهی در عراق است، با اقدامات رایزنی فرهنگی نظیر اعزام اساتید دانشگاهی خبره از ایران این مشکلات تا حدی برطرف شده است. همچنین اعطای بورسیه تحصیلی در مقاطع تحصیلات تکمیلی زبان و ادبیات فارسی ویژه نخبگان این رشته در عراق  از دیگر اقدامات است که موجب کادرسازی آموزشی و پژوهشی برای دانشگاه‌های این کشور خواهد شد.[18]

از دیگر اقدامات و فعالیتهای رایزنی و مراکز فرهنگی ایران در عراق عبارتند از: برگزاری جلسات آموزش خط نستعلیق فارسی؛ برگزاری نشستهای مختلف در حوزه زبان و ادبیات فارسی؛ اهدای جوایز مختلف به فعالان، اساتید و دانش پژوهان زبان و ادبیات فارسی؛ ایجاد ارتباط و زمینه سازی برای گسترش مراکز علمی و دانشگاهی دو کشور در حوزه زبان و ادبیات فارسی. 


'''منابع و مآخذ:'''
----[1] الوفاق،  الأدب الفارسي والعربي.. جناحي تطور الثقافة، علی الموقع:

<nowiki>https://al-vefagh.net/72426/%D8%.82/</nowiki>


[2] حمدی ملک، زبان فارسی در عراق از صفویه تا صدام، (4 مهر 1400)، قابل دسترسی در: 

<nowiki>https://parsianjoman.org/8600/%</nowiki> 9%85/

[3] همان

[4] رونق زبان فارسی در عراق با نقش‌آفرینی زائران و تاجران، (9/10/1400)، قابل دسترسی در:

<nowiki>https://khabarfarsi.com/u/205412796</nowiki>


[5]  مهر علی یزدان پناه، اللغه الفارسیه و آدابها من منظور شعراء، مجله الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها، فصیله محکمه، العدد 22، ربیع 1391 ه. ش/ 2012م، صص 50-70.

[6]  المرجع السابق.

[7] حمید مجید هدو، حسین علی محفوظ رائد الادراسات الفارسیه فی العراق،  مجله مرکز الدراسات الکوفه- جامعه الگوفه، العدد الخامس و العشرون، 2012، صص 165-187.

[8]قسم اللغة الفارسية فی کلیه اللغات جامعه بغداد، علی الموقع: 

<nowiki>https://colang.uobaghdad.edu.iq/?page_id=15034#:~:text=%D8%AA8%A9</nowiki>

[9] <nowiki>https://languages.uokufa.edu.iq/archives/5450</nowiki>


[10] <nowiki>https://intr.um.ac.ir/index.php/fa/baygania/7174-new9?utm</nowiki>

[11] <nowiki>https://www.um.ac.ir/news/%.AF.html?utm</nowiki>

[12] <nowiki>https://www.mehrnews.com/news/3845528/%.84?utm</nowiki>

[13] زبان فارسی در عراق به ابزاری کلیدی در تحکیم روابط تبدیل شده است»- گفت‌وگو، ( 1403/10/29) ، قابل دسترسی در: 

<nowiki>https://www.icro.ir</nowiki> %88/21245

[14] <nowiki>https://saadifoundation.ir/fa/news/4985/%D8.?utm</nowiki>.

[15]<nowiki>https://www.icro.ir/%</nowiki> %86?utm_

[16]<nowiki>https://uok.ac.ir/web/plc/w/-1-1?utm</nowiki>. 

[17] دوره‌های مقدماتی آموزش فارسی در بغداد به عدد ۳۳۱ رسید، (۲۳ مهر ۱۴۰۲)، قابل دسترسی در:

<nowiki>https://saadifoundation.ir/fa/news/4543/%D8%</nowiki> %AF


[18] اعطای بورس تحصیلی به برگزیدگان دوره‌های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه‌های عراق، ( ۲۱ شهریور ۱۴۰۱)، قابل دسترسی در: 

<nowiki>https://saadifoundation.ir/fa/news/4081/%D8%A7%</nowiki> %D9%82
بازگشت به ادبیات فارسی در عراق.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=ادبیات_فارسی_در_عراق»