نمایش مبدأ برای اندیشه ورزی در عراق

به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
اندیشه ورزی در عراق

علی اکبر اسدی (هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)     

عراق، به‌ویژه در دوران اسلامی، در زمینه‌های مختلف علمی از جمله فلسفه، علوم دینی، پزشکی و ریاضیات پیشگام بوده است. بغداد در دوران خلافت عباسی به‌عنوان مرکز علمی جهان اسلام شناخته می‌شد، جایی که بسیاری از دانشمندان بزرگ در آن زمان به فعالیت‌های علمی و فلسفی پرداختند. با این حال، از قرن بیستم به بعد و به‌ویژه پس از جنگ‌های اخیر و تحولات سیاسی و اجتماعی در عراق، توجه به تفکر علمی و فلسفی در سطح جامعه کاهش یافته است. تأثیرات منفی جنگ‌ها و بحران‌ها باعث شده تا نهادهای فکری،  مراکز علمی و دانشگاه‌ها دچار مشکلات جدی در زمینه توسعه علمی شوند و بسیاری از پژوهشگران و نخبگان علمی به خارج از کشور مهاجرت کنند. با این حال در سالهای پس از 2003 تلاشهایی برای بسترسازی و بهبود اندیشه‌ورزی در این کشور انجام شده و برخی اندیشکده‌ها در حال افزایش تولیدات فکری و علمی هستند.

'''حوزه های شاخص اندیشه ورزی در عراق'''

عراق با تاریخ غنی فرهنگی و علمی خود، شاهد انواع مختلفی از حوزه‌های فعالیت فکری و اندیشه‌ورزی بوده است. این حوزه‌ها تأثیر زیادی در شکل‌گیری تفکر اجتماعی، سیاسی، دینی و فرهنگی در عراق و حتی در جهان عرب داشته‌اند. برخی از مهم‌ترین حوزه‌های فکری و اندیشه‌ورزی در عراق در زیر مورد اشاره قرار می‌گیرند.

فقه و علوم دینی:  در عراق فقه و علوم دینی یکی از حوزه‌های فکری مهم و تأثیرگذار به‌ویژه در دنیای اسلام و جهان عرب است. عراق با داشتن حوزه‌ها و مراکز علمی دینی مهمی مانند حوزه نجف و کربلا، نقش محوری در پرورش علما و فقها در تاریخ اسلام، به‌ویژه در مذهب شیعه، ایفا کرده است.  به خصوص در دوره پس از صدام حوزه‌های علمیه و مراکز فکری دینی از رونق بیشتری برخوردار شده‌اند. در این راستا، فقه و علوم دینی در عراق به چندین جنبه مختلف تقسیم می‌شود که شامل مباحث فقهی، اصولی، کلامی، فلسفی و حتی اجتماعی می‌شود. ضمن اینکه در شرایط کنونی در حوزه‌های علمیه عراق می‌توان به مکاتب و مدارس فکری مختلفی از جنبه‌های مختلف اشاره کرد که با برخی مراجع و علمای عالی این کشور مرتبط هستند.


[1]

ادبیات و شعر: از دوران باستان، عراق مهد ادبیات و شعر بوده است. حماسه گیلگمش، یکی از قدیمی‌ترین آثار ادبی جهان، در این سرزمین پدید آمده است. در دوره اسلامی، بغداد به عنوان مرکز فرهنگی و ادبی، شاعران و نویسندگان برجسته‌ای مانند المتنبی و ابونواس را به خود جذب کرد. در قرن بیستم نیز، شاعرانی مانند الجواهری و بدر شاکر السیاب نقش مهمی در توسعه شعر عربی ایفا کردند. 

فلسفه و علوم: در دوران طلایی اسلام، بغداد با تأسیس بیت‌الحکمه، به مرکزی برای ترجمه و توسعه علوم و فلسفه تبدیل شد. دانشمندان برجسته‌ای مانند کندی و فارابی در این دوره به فعالیت پرداختند و آثار فلسفی و علمی مهمی را به جهان عرضه کردند. در دوره معاصر نیز تلاشهایی برای ارتقای حوزه فلسفه و علوم در جریان است، با این حال عراق نتوانسته است مرکزیت پیشین خود در حوزه فلسفه و علوم در جهان عرب و اسلام را بازیابی کند. 

جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی: یکی از حوزه‌های فکری پرطرفدار در عراق، جامعه‌شناسی و تحلیل‌های اجتماعی است. اندیشمندانی چون علی الوردی در این زمینه نقش ویژه‌ای داشتند. تحلیل‌های اجتماعی و بررسی مشکلات جامعه عراق، تأثیرات روان‌شناسی و جامعه‌شناختی جنگ‌ها و بحران‌ها، از مباحث عمده این حوزه است.[2]

اندیشه و تفکرات سیاسی:  عراق در قرن بیستم شاهد ظهور ایدئولوژی‌های مختلفی مانند بعثیسم و ناسیونالیسم عراقی بوده است که بسترها و جنبه‌های فکری و اندیشه‌ای مهمی داشته است. حزب کمونیست عراق نیز نقش مهمی در تحولات سیاسی و فکری عراق ایفا کرده است. در دوره جدید با استقرار نظام سیاسی فدرال- دموکراتیک در عراق، تفکرات سیاسی و راهبردی به این سمت هدایت شده است و چگونگی زیست عراق در شرایط جدید داخلی و بین‌المللی به یکی از محورهای اصلی اندیشه‌ورزان تبدیل شده است. 

اندیشه‌ها و تفکرات اقتصادی و توسعه محور: با توجه به تحولات اقتصادی و نفتی در عراق، اندیشمندان اقتصادی نیز به مسائل مربوط به توسعه، عدالت اقتصادی، و اقتصاد نفتی پرداخته‌اند. این حوزه به‌ویژه در دوره پس از سقوط صدام حسین اهمیت بیشتری پیدا کرده است و بهبود شرایط اقتصادی و توسعه عراق به یکی از دغدغه‌های مهم اندیشه‌ورزان در این کشور تبدیل شده است.

'''مراکز فکری و اندیشکده‌های شاخص در عراق'''

مراکز فکری و اندیشکده‌ها نقش واسطه‌ای بین تولید علم ودانش و تصمیم‌گیرندگان سیاسی دارند. این مراکز وظیفه دارند مسائل را تحلیل کرده، راه‌حل‌های علمی ارائه دهند و دانش را به زبان سیاست تبدیل کنند.  در دهه‌های اخیر  روند شکل‌گیری اندیشکدها در جهان و منطقه تقویت شده است و در عراق بعد از 2003 نیز این روند جدی بوده است. با این حال این کشور همچنان در مقایسه با کشورهای عربی دیگر از جایگاه مناسبی در رتبه‌بندی‌ها برخوردار نیست.[3] مراکز فکری و اندیشکده‌ها در عراق را می‌توان به چهار دسته اصلی تقسیم کرد که عبارتند از: اندیشکده‌های دولتی؛ اندیشکده‌های دانشگاهی؛ جمعیت‌ها و انجمن‌های علمی و؛ مراکز فکری غیردولتی یا مردم‌نهاد.

اندیشکده‌های دولتی: مراکز فکری دولتی در چارچوب نهادهای دولتی مانند وزارتخانه‌ها، نهادهای غیر وابسته به وزارت، یا نهادهای وابسته به نخست‌وزیری یا مجلس فعالیت می‌کنند و مأموریت دارند درباره موضوعات مرتبط با حوزه کاری همان نهاد یا وزارتخانه پژوهش، تحلیل و مطالعه انجام دهند. از ویژگیهای این مراکز عبارتند از: تمرکز بر انجام پژوهش‌ها، تهیه گزارش‌ها، برگزاری نشست‌های علمی و کارگاه‌ها؛ فعالیت در چارچوب مقررات و آیین‌نامه‌های داخلی هر نهاد یا وزارتخانه و؛  فعالیت به عنوان بخشی از ساختار رسمی اداری و نه نهادهای مستقل پژوهشی. تعداد زیادی از نهادهای دولتی دارای مراکز مطالعاتی رسمی هستند. در مجموع وزارتخانه‌ها و مراکز دولتی عراق دارای 62 موسسه و 32 مرکز فکری و مطالعاتی هستند. مراکز فکری دولتی در عراق، اگرچه از لحاظ کمی گسترش یافته‌اند، اما از نظر کیفی هنوز نتوانسته‌اند نقش مؤثر و مؤسسه‌ای واقعی در سیاست‌گذاری عمومی ایفا کنند. نبود استقلال، بی‌توجهی مدیریتی و ساختار بوروکراتیک، اصلی‌ترین موانع در مسیر عملکرد این نهادهاست.[4]

مراکز فکری دانشگاهی: این مراکز یکی از مهم‌ترین انواع مراکز فکری و اندیشکده‌ها هستند که زیر نظر وزارت آموزش عالی و در ساختار دانشگاه‌ها فعالیت می‌کنند. این مراکز بخشی از دانشگاه‌های دولتی عراق هستند که تحت نظارت مستقیم وزارت آموزش عالی  و پژوهشهای علمی فعالیت می‌کنند و مسئولیت آن‌ها تولید دانش، پژوهش تخصصی و ارتقاء علمی در حوزه‌های مختلف است. این مراکز به دو گروه تقسیم می‌شوند: مراکز پژوهشی چندرشته‌ای و؛ واحدهای پژوهشی تخصصی. دهها اندیشکده مرتبط با دانشگاهها در عراق فعالیت می‌کنند. فعالیت این مراکز پژوهشی در شش رشته اصلی متمرکز است: پزشکی، مهندسی، علوم پایه، کشاورزی، علوم انسانی و میان‌رشته‌ای. اندیشکده‌های دانشگاهی در عراق، از نظر ساختار علمی و قانونی خوب تعریف شده‌اند و از نظر کمی نیز گسترده‌اند، اما نقش آن‌ها در تأثیرگذاری بر سیاست‌های عمومی، تولید ایده‌های راهبردی و تعامل با جامعه محدود باقی مانده است. برای ارتقاء نقش این مراکز، نیاز به بازنگری در اهداف، توسعه ارتباط با نهادهای حاکمیتی و توجه به نیازهای جامعه وجود دارد.[5]

انجمن‌ها و جمعیت‌های علمی: انجمن‌ها و جمعیت‌های علمی، نهادهایی غیردولتی و تخصصی هستند که توسط اساتید دانشگاه و پژوهشگران تأسیس می‌شوند و فعالیت آن‌ها  بر پژوهش، انتشار علمی و برگزاری رویدادهای علمی و تخصصی متمرکز است. این انجمن‌ها شباهت زیادی به مراکز پژوهشی دانشگاهی دارند ولی مستقل‌تر و متمرکزتر عمل می‌کنند. تعداد کل انجمن‌ها و جمعیت‌های علمی ثبت‌شده در عراق حدود 70 مورد است.[6]

مراکز فکری و مطالعاتی غیر دولتی :این نوع مراکز، سازمان‌های غیردولتی هستند که با اهداف عمومی، اجتماعی و غیرانتفاعی تأسیس می‌شوند و در حوزه تولید دانش، تحلیل سیاست‌ها، ارائه راه‌حل‌ها و برگزاری نشست‌ها با نخبگان و تصمیم‌گیران فعالیت دارند. از جمله فعالیت‌های این مراکز عبارتند از: پژوهش و تحلیل موضوعات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی؛ تهیه گزارشهای سیاستی؛  برگزاری جلسات فکری، کارگاه‌ها و کنفرانس‌ها و؛ تلاش برای اثرگذاری بر سیاست‌های عمومی کشور. در حالی که برخی از این مراکز اسمی و نمایشی یا نیمه فعال هستند، برخی دیگر واقعی و کاملا فعال محسوب می‌شوند. انجمن‌های علمی و مراکز فکری غیردولتی، مکمل یکدیگر در عرصه دانش و اندیشه هستند. با وجود چالش‌های فراوان، مراکز غیر دولتی واقعی توانسته‌اند هویت مستقلی شکل دهند و در حال شکل‌گیری یک هسته تأثیرگذار هستند. آینده این نهادها  به ایجاد قانون حمایتی، منابع مالی مستقل، و تعامل با تصمیم‌گیران بستگی دارد.[7]

نمونه‌هایی از اندیشکده‌های مؤثر در عراق وجود دارند. مركز البيان للدراسات والتخطيط یکی از مراکز تحقیقاتی مهم است که بر روی مسائل استراتژیک و امنیتی در عراق تمرکز دارد. این مرکز، مطالعاتی در زمینه امنیت ملی و سیاست‌های منطقه‌ای ارائه می‌دهد. مركز البيدر للدراسات نیز یکی از مراکزی است که سعی دارد دیدگاه‌ها و تحلیل‌هایی در زمینه مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ارائه دهد، به‌علاوه اینکه راه‌حل‌های عملی را نیز پیشنهاد می‌کند. المعهد العراقي للحوار به عنوان یک اندیشکده به‌خاطر نقش خود در تسهیل گفت‌وگوها میان بازیگران مختلف سیاسی در عراق شناخته می‌شود. این مرکز مطالعاتی در زمینه گفت‌وگوی ملی و ایجاد صلح ارائه می‌دهد. همچنین، بسیاری از مراکز و مؤسسات مستقل وجود دارند، و اخیراً سازمان محاور للدراسات والبحوث به‌عنوان یک اندیشکده مستقل راه‌اندازی شده است.[8]

اندیشکده‌ها در عراق با چالشهای متعددی روبرو هستند که شامل چالشهای مالی و اقتصادی، حقوقی و ساختاری، سیاسی- حکومتی، منابع انسانی، فناوری و زیربنایی، فرهنگی و اجتماعی، امنیتی و محیطی و در نهایت چالشهای درون حوزه‌ای می‌باشد. بیشتر اندیشکده‌ها وابسته به کمک‌های محدود فردی یا حمایت‌های پراکنده هستند. نبود منابع پایدار، مانع اجرای پروژه‌های بلندمدت و استخدام پژوهشگران متخصص می‌شود. مراکز فکری در عراق اغلب بدون وضعیت حقوقی خاصی فعالیت می‌کنند و در میان هزاران سازمان مردم‌نهاد دیگر گم می‌شوند. عدم ثبت یا تنظیم آن‌ها ذیل قوانین خاص اندیشکده‌ها  باعث می‌شود این مراکز نتوانند از مزایای خاصی مانند معافیت مالیاتی، اعتبار حرفه‌ای یا شفافیت مالی بهره‌مند شوند. تاثیرپذیری برخی اندیشکده‌ها از احزاب سیاسی، بی اعتمادی میان تصمیم‌گیران و اندیشکده‌ها و عدم بکارگیری نتایج پژوهشی در تصمیم‌گیریها بخشی دیگر از این چالشها هستند. برخی دیگر از چالشهای کلیدی اندیشکده‌ها در عرصه‌های مختلف عبارتند از: کمبود پژوهشگران متخصص و حرفه‌ای؛ فقدان آموزش‌های حرفه‌ای در تحلیل سیاست و پژوهش راهبردی؛ فقر زیرساخت‌های اطلاعاتی و دیجیتال؛ نبود کتابخانه‌های الکترونیکی تخصصی و شبکه‌های تحقیقاتی؛ ضعف فرهنگ سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد؛ فقدان درک عمومی از نقش و کارکرد اندیشکده‌ها و...[9]

'''اندیشه‌ورزان و اندیشمندان برجسته در عراق'''

عراق تاریخ طولانی از فکر و فرهنگ دارد و شاهد بسیاری از اندیشمندان و نخبه‌های فکری بوده است که در حوزه‌های مختلف تأثیرگذار بوده‌اند. از برجسته‌ترین این اندیشمندان در عراق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

ابن هیثم (حسن بن حسن بن هیثم): ابن هیثم، متولد ۳۵۴ هجری قمری در بصره، از دانشمندان برجسته در زمینه‌های ریاضیات، نجوم و فیزیک است. او به‌عنوان پیشگام در علم نورشناسی شناخته می‌شود و تأثیر قابل‌توجهی بر علوم در دوره‌های بعدی داشته است. ابن هیثم به مباحث منطقی، فلسفی و طبی نیز پرداخته، اما بیشتر آثار او دربارۀ علوم طبیعی، ریاضیات، فیزیک و هندسه بوده که بسیار مورد توجه و تحسین دانشمندان اروپایی قرار گرفته است. فهرست آثار او که از صد متجاوز است به وسیله ابن ابی اصیبعه در کتاب "طبقات الأطبا" فراهم آمده است. اکثر این آثار دربارۀ ریاضیات و فیزیک نوشته شده است. اما وی به مباحث فلسفی و طبی نیز پرداخته است. در سر تاسر آثار فلسفه او به احاطۀ کامل وی بر نوشته های مؤلفان یونانی بخصوص بطلیموس می توان اشاره کرد.[10]

علی بن حسین مسعودی: مسعودی، متولد ۲۸۳ هجری قمری، تاریخ‌نگار و جغرافی‌دان معروف عراقی است. مسعودی آثار فراوانی در علوم گوناگون زمان خود داشته که فقط دو کتاب تاریخی ''مروج الذهب'' و ''التنبیه و الاشراف'' باقی مانده است. بعضی، کتاب ''اثبات الوصیة'' را نوشته او می‌دانند؛ اما برخی در آن تردید کرده‌اند. کتاب «مروج الذهب» از آثار برجسته اوست که به تاریخ و جغرافیای جهان اسلام می‌پردازد.[11]

آیت‌الله سید علی سیستانی: آیت الله العظمی سید علی حسینی سیستانی از مراجع تقلید برجسته شیعه است که نقش مهمی در تحولات سیاسی و اجتماعی عراق پس از سال ۲۰۰۳ ایفا کرده است. ایشان به عنوان یکی از چهار مرجع بزرگ تقلید در نجف، جایگاه رهبری دینی برای شیعیان عراق و جهان را داراست. وی پس از درگذشت آیت الله خویی در سال ۱۹۹۲ به این مقام دست یافت.  آیت الله سیستانی به عنوان نمادی از تعادل بین سنت دینی و مدرنیته سیاسی، نقش بی‌بدیلی در تثبیت ساختارهای دموکراتیک عراق پس از صدام حسین ایفا کرده است.<sup>[12]</sup>

عبدالجبار الرفاعی: عبدالجبار الرفاعی، متولد ۱۹۵۴ میلادی در ذی‌قار، متکلم و فیلسوف اسلامی است. او بنیان‌گذار و سردبیر مجله «قضايا إسلامية معاصرة» است که به موضوعات فلسفه دین و علم کلام مدرن می‌پردازد. الرفاعی با تألیف بیش از ۵۰ کتاب، تأثیر بسزایی در نوسازی اندیشه دینی در جهان عرب داشته است. برخی از آثار وی عبارتند از: معجم ما کتب في الحج و الزیارة و المعالم المشرفة في الحجاز؛ معجم ما كتب عن الرسول و أهل‌البيت صلوات‌الله‌عليهم؛ معجم المطبوعات العربية في إيران و؛ محاضرات في أصول الفقه شرح الحلقة الثانیة.[13]

آیت‌الله سید فضل حسینی میلانی: آیت‌الله میلانی، متولد ۱۹۴۴ میلادی در کربلا، از علمای برجسته شیعه و از رهبران دینی در بریتانیا بود. او نقش مهمی در ترویج گفت‌وگوی بین ادیان و تبیین چهره رحمانی اسلام داشت.  ایشان رئیس کالج بین‌المللی مطالعات اسلامی انگلیس، استاد حقوق و فلسفه اسلامی در کالج اسلامی، مسئول بنیاد آیت‌الله خویی(ره) در لندن، استاد فقه دانشگاه کمبریج و صاحب کتاب محاضرات في فقه الإمامية بوده است. آیت‌الله میلانی در سال ۲۰۲۴ میلادی درگذشت.[14]

محمد باقر صدر:  شهید سید محمدباقر صدر در پنجم ذی قعده 1353 قمری در شهر کاظمین چشم به جهان گشود. ایشان یکی از برجسته‌ترین اندیشمندان اسلامی در عراق و جهان عرب بوده است. او تأثیر زیادی در فقه و سیاست داشت و به اعتباری یکی از بنیان‌گذاران نظریه ولایت فقیه بوده است. ویژگی‏های علمی شهید صدر تنها به دانش فقه و اصول محدود نمی‏شود، بلکه دیدگاه‏های فکری او در عرصه‏های منطق، فلسفه، اقتصاد، اخلاق، تفسیر و تاریخ نیز قابل ملاحظه است و او در هر یک از این موضوعات تألیفات ارزشمندی دارد. نوآوری‏ها و سخنان تازه او در موضوعات بالا به هیچ وجه قابل انکار نیست. می توان سه اثر ارزشمند اقتصادنا، فلسفتنا ـ که در اوائل دهه شصت تألیف شدند ـ و الاسس المنطقیه للاستقراء را منابع اصلی اندیشه های سید محمد باقر صدر، در حوزه‌های فلسفه، کلام و اقتصاد دانست. وی و خواهرش بنت الهدی صدر توسط رژیم بعث صدام در سال 1400 ق/1359 ش به شهادت رسیدند.[15]

حسین علی محفوظ: از برجسته‌ترین اندیشمندان و روشنفکران عراقی که به خاطر نظراتش در زمینه تفکر عربی معاصر و جامعه‌شناسی مشهور است. حسین علی محفوظ در شهر مقدس کاظمین چشم در سال 1344 ه.ق/ 1926، چشم به جهان گشود. تحصیلات رسمی محففوظ از کاظمین و بغداد آغاز شد.دارالمعلمین عالی بغداد در تکوین شخصیت محفوظ به عنوان ادیب، مورخ، نویسنده، مدرس و سخنران سهم بالایی داشت. وی در دانشگاه لنینگراد سابق به تدریس زبان ادبیات عربی پرداخت و در سال 1966 استاد دانشکده ادبیات دانشگاه بغداد شد. وی در دهه‌های هشتاد و نود استاد کرسی زبان فارسی در دانشکده زبانهای دانشگاه بغداد بود. از محفوظ دهها کتاب و مقاله بر جای مانده است که از جمله آنها کتاب متنبی و سعدی است.[16]

علی الوردی:  یکی از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین جامعه‌شناسان و اندیشمندان اجتماعی معاصر عراق بود. علی الوردی در سال۱۹۱۳در شهر کاظمیه‌ی عراق به دنیا آمد. او به‌ویژه به‌خاطر تحلیل‌های جامعه‌شناختی‌اش درباره جامعه عراق و تاریخ اجتماعی آن شناخته می‌شود. الوردی در آثار خود به بررسی ویژگی‌های فرهنگی، روان‌شناسی اجتماعی و تحولات اجتماعی در عراق و جهان عرب پرداخت. دراسه فی طبیعه المجتمع العراقی از جمله کتابهای مهم اوست.[17]

'''سیاست ها، قوانین و طرح های مهم عراق در مورد توسعه زیست بوم اندیشه ورزی'''

عراق در زمینه توسعه زیست‌بوم اندیشه‌ورزی، به‌ویژه در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی انجام داده است تا از طریق سیاست‌ها، قوانین، مقررات و طرح‌های مختلف، زمینه‌ای برای رشد و تقویت  و اندیشه‌ورزی فراهم کند. این تلاش‌ها بیشتر در راستای ارتقای کیفیت پژوهش‌های علمی، بهبود شرایط اجتماعی و اقتصادی، و فراهم آوردن بستر مناسب برای تفکر و سیاست‌گذاری راهبردی است. در این راستا، برخی از سیاست‌ها و طرح‌های مهم عراق در این خصوص در زیر مورد اشاره قرار می‌گیرد. 

پشتیبانی از مراکز تحقیقاتی و اندیشه‌ورزی

  قانون حمایت از مراکز تحقیقاتی و اندیشه‌ورزی: دولت عراق در سال‌های اخیر به‌ویژه پس از جنگ‌ها و بحران‌ها، به اهمیت پژوهش‌های علمی و تحقیقاتی پی برده است. در این راستا، قوانینی برای حمایت از مراکز تحقیقاتی و اندیشه‌ورزی تصویب کرده است که شامل تأمین مالی، پشتیبانی از طرح‌های تحقیقاتی و تسهیل در زمینه‌های ارتباطی با سایر مراکز علمی داخلی و بین‌المللی می‌شود.

  طرح‌های دولتی برای تقویت پژوهش‌های علمی: در این طرح‌ها، دولت عراق سعی دارد از طریق تخصیص بودجه‌های بیشتر به تحقیقاتی که در راستای توسعه کشور، به‌ویژه در زمینه‌های امنیتی، اقتصادی و اجتماعی، انجام می‌شود، توجه بیشتری کند.

تقویت همکاری بین مراکز تحقیقاتی و دولت

  ایجاد کانال‌های ارتباطی میان مراکز تحقیقاتی و تصمیم‌گیرندگان: دولت عراق تلاش کرده است تا از طریق ایجاد روابط مستمر میان مراکز تحقیقاتی و مقامات دولتی، امکان استفاده از نتایج تحقیقات را در سیاست‌گذاری‌های عمومی فراهم کند. این اقدام به‌ویژه برای حل مشکلات جاری عراق در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مهم است.

  تشویق به پژوهش‌های کاربردی و اجتماعی: سیاست‌های دولتی بر این تمرکز دارد که مراکز تحقیقاتی نه‌تنها به تحقیقاتی در زمینه‌های نظری بلکه به پژوهش‌هایی در زمینه مسائل اجتماعی و چالش‌های روز کشور بپردازند. این امر می‌تواند باعث تقویت قدرت اجرایی پژوهش‌ها در حل مشکلات واقعی مردم و جامعه عراق شود.


توسعه زیرساخت‌های علمی و پژوهشی

سرمایه‌گذاری در دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی: دولت عراق در تلاش است تا زیرساخت‌های علمی خود را تقویت کند. این شامل ارتقاء کیفیت دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی و نیز به‌روزرسانی سیستم‌های آموزشی و پژوهشی است تا به محققان و پژوهشگران شرایط مناسبی برای انجام تحقیق و پژوهش در زمینه‌های مختلف فراهم آید.

  ایجاد شبکه‌های علمی و تحقیقاتی بین‌المللی: عراق سعی دارد از طریق توافق‌نامه‌های همکاری علمی و تحقیقاتی با کشورهای دیگر و نهادهای بین‌المللی مانند یونسکو، بانک جهانی و سازمان ملل، به انتقال دانش و فناوری‌های پیشرفته کمک کند.

پشتیبانی از نوآوری و تفکر استراتژیک

حمایت از استارتاپ‌ها و پروژه‌های نوآورانه: در سال‌های اخیر، عراق توجه بیشتری به حمایت از استارتاپ‌ها و پروژه‌های نوآورانه در زمینه‌های مختلف به‌ویژه در فناوری اطلاعات، انرژی‌های تجدیدپذیر و کشاورزی دارد. این سیاست به‌ویژه از طریق تأمین مالی و مشاوره به این شرکت‌ها و مراکز نوآور پیگیری می‌شود.

طرح‌های ملی برای ارتقای تفکر استراتژیک: دولت عراق همچنین به‌طور جدی به‌دنبال ایجاد برنامه‌ها و طرح‌هایی است که به مراکز تفکر این امکان را می‌دهد که به تحلیل‌های استراتژیک و سیاست‌گذاری‌های بلندمدت پرداخته و در جهت رشد و توسعه کشور از این طریق تأثیرگذار باشند.

قانون‌گذاری و مقررات در زمینه نوآوری و پژوهش

  قوانین حمایتی برای پژوهشگران: قوانین و مقرراتی برای پشتیبانی از پژوهشگران و محققان تصویب شده است که شامل تسهیلات مالی، حقوقی و امکانات لازم برای تحقیق و پژوهش است. این قوانین می‌تواند شامل اعطای مجوزهای تحقیقاتی، فراهم‌آوری امکانات به‌روز برای آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، و حمایت از پایان‌نامه‌ها و پروژه‌های علمی باشد.

  تقویت حقوق مالکیت فکری: برای تشویق به نوآوری و پژوهش، عراق قوانین مربوط به حقوق مالکیت فکری و ثبت اختراعات را تقویت کرده است. این موضوع به پژوهشگران و محققان این اطمینان را می‌دهد که دستاوردهای علمی آن‌ها مورد حفاظت قرار خواهد گرفت.

طرح‌های آموزشی و آکادمیک

تقویت دوره‌های آموزشی در زمینه پژوهش و سیاست‌گذاری: وزارت آموزش عالی عراق در حال گسترش دوره‌های آموزشی در زمینه‌های پژوهش و سیاست‌گذاری عمومی است. این برنامه‌ها به تقویت مهارت‌های تحلیلی و پژوهشی برای متخصصان در زمینه‌های مختلف می‌پردازد.

توسعه برنامه‌های آموزش عالی در زمینه اندیشه‌ورزی: این برنامه‌ها به‌ویژه در رشته‌های علوم اجتماعی، علوم سیاسی، فلسفه، و حقوق طراحی شده‌اند تا پژوهشگران و متخصصان عراق بتوانند دانش و مهارت‌های خود را در زمینه‌های مرتبط با اندیشه‌ورزی و تفکر استراتژیک ارتقا دهند.

پشتیبانی از تحقیقات بین‌المللی

  توسعه ارتباطات با مراکز تحقیقاتی جهانی: عراق با تلاش برای برقراری همکاری‌های تحقیقاتی با مراکز تحقیقاتی معتبر جهانی، از جمله دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی در کشورهای پیشرفته، سعی دارد به دانش‌پژوهان خود این امکان را بدهد که به‌روزرسانی‌هایی از پیشرفت‌های علمی و تحقیقاتی جهانی داشته باشند.

'''منابع و مآخذ'''
----[1] عبدالوهاب فراتی، بررسی مدارس فکری نجف و نسبت آن با اندیشه انقلاب اسلامی، (10 آذر 1400)، قابل دسترسی در: <nowiki>https://shouba.irD9%87/</nowiki>

[2] شفيق إبراهیم صالح الجبوری، علم ااجتماع المعرفه عند علی الوردی، آداب الرافدین، العدد 50، 2008، صص 3-15.

[3] مهدی نبوی، نگاهی به رتبه بندی برترین اندیشکده های دنیا در سال 2015 و جایگاه ایران در این رتبه بندی، گزارش شماره 6، موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام، قابل دسترسی در: 

<nowiki>https://iiwfs.com/wp-content/uploads/2016/04/www.iiwfs_.com_reports_special-report-iiwfs6.pdf</nowiki>

[4] اسامه الشبیب و غزوان المنهلاوی، تجربة مراكز التفكیر والدراسات فی العراق، مرکز البیدر للداراسات و التخطیط، ( 09/08/2024)، صص 4-5.  علی الموقع: <nowiki>https://www.baidarcenter.org/wp-content/uploads/2024/09/k3n3mb31.pdf</nowiki>

[5]  المرجع السابق، ص 6.

[6] المرجع السابق، ص 7.

[7]  المرجع السابق، ص 8.

[8]سدير الشايع،  دور مراكز التفكير في التأثير على القرار السياسي في العراق: التحديات والفرص، 

[9] لقمان عبد الرحيم الفيلي، الإرتقاء بمراكز التفكير العراقية رؤية في تطوير الأداء مع مدونة سلوك، مرکز البیدر للدراسات و التخطیط

[10] دانشنامه اسلامی، ابن هیثم،( ۳۰ مهٔ ۲۰۲۳)، قابل دسترسی: 

<nowiki>https://wiki.ahlolbait.com/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%87%DB%8C%D8%AB%D9%85</nowiki>

[11] ویکی شیعه، علی بن حسین مسعودی، ( ۱۸ فوریهٔ ۲۰۲۵)، قابل دسترسی در: 

<nowiki>https://fa.wikishia.net/view/%</nowiki>

[12] كارولين مرجي صايغ، المرجعية الدينية ّ الموقف الوطني في العراق بعد 2003، ترجمة: نصر محمد علي ، مراجعة: حسن ناظم،  الطبعة األولى، بيروت/ لبنان، 2020، صص 129-205.

[13] ویکی نور، رفاعی عبدالجبار، ( ‏۱۰ اکتبر ۲۰۲۴)، قابل دسترسی در: 

<nowiki>https://fa.wikinoor.ir/wiki/%</nowiki>

[14] ویکی نور، حسینی میلانی، سید فاضل، (۹ مارس ۲۰۲۵)، قابل دسترسی در:

<nowiki>https://fa.wikinoor.ir/wiki/%</nowiki> 84

[15] رحیم ابوالحسینی، پیشگامان تقریب: شهید سید محمد باقر صدر، اندیشه تقریب، شماره 6، 1385.

[16] جویا جهانبخش،  دکتر حسین علی محفوظ و کتابخانه‌اش، آینه پژوهش، سال بیست و ششم، شماره دوم، خرداد و تیر 1394، صص 45-48.

[17] هدی بصیری، مروری بر زندگانی و آرای علی الوردی جامعه شناس شهیر عراقی، (28 تیر 1399)، قابل دسترسی در:

<nowiki>https://shouba.ir</nowiki>
بازگشت به اندیشه ورزی در عراق.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=اندیشه_ورزی_در_عراق»