نمایش مبدأ برای تاریخ تفکر دولت‌داری و تدوین قانون در گرجستان

تاریخ تفکر دولتداری و تدوین قوانین مربوط به ساختارهای حاکمیتی مرتبط با سیاست خارجی کشور گرجستان شامل دوران قرون وسطی، دوره سلطه [[روسیه]] تزاری، دوره بازسازی استقلال [[گرجستان]]، دوره شوروی و دوره معاصر استقلال [[گرجستان]] است.

=== دوران‌ قرون وسطی ===
بر اساس نوشته‌های مورخین و استادان گرجی؛ ملت [[گرجستان]] تجربه تاریخی، سیاسی و دولت‌داری بیش از دو هزار ساله دارد ولی اثر مکتوب یا ذکری از وجود یک متن دارای ارزش قانون اساسی کشور در منابع تاریخی به دست ما نرسیده است. بنابراین قانون‌گزاری به دوره تشکیل پادشاهی یکپارچه فئودال [[گرجستان]] در اوایل سده 11 میلادی / اوایل سده 5 هجری قمری بر می‌گردد. طبیعی است که در آن دوره، پس از تشکیل پادشاهی یکپارچه فئودال، ساختار دولت‌داری و نهاد‌های مشخص دولتی، نیازمند قوانین اصلی و جزئی شده بودند که باعث رشد علوم حقوق، قانون‌نویسی‌ و قانون‌مندی در [[گرجستان]] گردید. چنین جریانات، در منابع متعدد گرجی، فارسی، عربی، یونانی، ارمنی و غیره دیده می‌شود.

نخستین قانون با ارزش حقوقی و دولت‌داری [[گرجستان]] (که با قانون نویس کنونی و شکل معاصر تفاوت بسیار دارد)  بین سال‌های  1005 تا 1028میلادی /395 تا 419 هجری قمری، توسط اِکوتیمه آتونِلی Ekvtime Atoneli راهب نامدار گرجی در «صومعه گرجی‌های ایوِری» در یونان، تدوین شد که با تقلید و تشریح از قوانین بیزانس نوشته شده بود و کلیات ساختار سیاسی و دولت‌داری و نیز عناصر قوانین و مقررات دینی، مدنی و جزایی را نیز در بر می‌گرفت. اثر مذکور به «قانون مختصردین» معروف است و در طول بیش از 150 سال به عنوان قانون اصلی کشور [[گرجستان]] مورد استفاده قرار می‌گرفت.

رویدادهای سیاسی [[گرجستان]] در اواخر سده 12 میلادی / اواخر سده 5 هجری به عنوان مرحله جدید و مهم رشد تفکر دولت‌داری و علوم حقوقی محسوب می‌شود. در اوایل دوره حکومت ملکه تامار Tamar تعداد قابل توجه درباریان و اشراف [[گرجستان]] با رهبری وزیر دارایی، خواستار تشکیل مجلس، برقراری سلطنت مشروطه و واگذاری اختیارات قانون‌گذاری به مجلس شدند. برنامه مذکور اجرا نشد، اما اختیارات پادشاه محدود و اختیارات شورای عالی کشور افزایش یافت که در آن دوره موجب تقویت اعتبار حکومت شاهی، نهادهای دولتی و قوه قضایی گردید. در همان قرن، قانون جداگانه‌ای تحت عنوان «موازین تاجگذاری پادشاه» تدوین و ترویج شد که اختیارات و نحوه فعالیت حکومت شاه، دربار، نهادهای دولتی، شورای عالی و قوه قضایی کشور را مشخص می‌کرد. در سده 14 میلادی / 7 هجری قمری در [[گرجستان]] مجموعه قوانین جدیدی تحت عنوان «مقررات دربار شاه» تدوین شد که از نظر محتوی به قوانین اساسی معاصر نزدیک‌تر بود و ساختار حکومت و دولت، اصول دولت‌داری، اختیارات نهادها و مقامات مختلف دولتی، شرایط انتقال قدرت، موازین قانون‌گذاری و امور اجرایی را مشخص و تشریح می‌کرد. مجموعه مذکور تا اوایل سده 18 میلادی / اوایل سده 12 هجری قمری (اواخر دوره صفوی) اعتبار و کاربرد گسترده‌ای داشت.

در اوایل سده 18 میلادی / اوایل سده 12 هجری قمری (اواخر دوره صفوی) واختانگ ششم Vakhtang IV پادشاه کارتلی Kartli (پادشاهی مرکزی [[گرجستان]] شرقی) مجموعه تکمیل شده قانون اصلی کشور [[گرجستان]] را تحت عنوان «دستورالعمل» تدوین و مقرر کرد مجموعه یاد شده تمام موارد اعتبار، اختیارات، ساختار و موارد دیگر دولت‌داری و حکومت شاه، اختیارات قوه‌های مختلف دولتی، امور تشریفات درباری و وزارتخانه‌ها، نحوه فعالیت دادگاه، امور قوانین مدنی و جزایی را به صورت ساماندهی شده معین ساخت. می‌توان گفت که «دستورالعمل» به نوعی تسامحاً، شبیه قانون اساسی محسوب می‌شد. بود که به [[گرجستان]] ثبات سیاسی، اقتصادی و حقوقی بخشید. مجموعه مذکور تا اوایل سده 19 میلادی / اواخر سده 12 هجری شمسی اعتبار داشت.

==== دوره سلطه [[روسیه]] تزاری ====
اوایل سده 19 میلادی / اواخر سده 12 هجری شمسی داوید باگراتیونی Davit Bagrationi ولیعهد [[گرجستان]]، نخستین مجموعه موازین قانون اساسی به سبک اروپایی را تدوین کرد، اما دولت [[روسیه]] تزاری پس از اشغال [[گرجستان]]، دولت‌های محلی این کشور و تمام نهاد‌های دولتی و قوانین و موازین مرتبط را منحل و قوانین امپراتوری [[روسیه]] را جایگزین آن‌ها کرد. در سال 1832 میلادی / 1211 هجری شمسی، قیام بزرگ اشراف و نخبگان ملت [[گرجستان]] علیه سلطه [[روسیه]] تزاری شکست خورد. در پرونده بازداشت‌شدگان مطالب قابل توجه در خصوص برنامه آینده ساختار سیاسی و اجتماعی [[گرجستان]] مستقل که طرفداران زیادی هم داشت، درج شده است. اکثریت نخبگان [[گرجستان]] طرفدار برنامه تشکیل سلطنت مشروطه با مجلس ملی دارای اختیارات گسترده‌ای بودند. جنبش مذکور با وجود شکست، در تاریخ دولت‌داری و تدوین قانون‌ در [[گرجستان]] نقش مهمی را ایفا کرد و موجب تربیت نسل‌های جدید طرفدار مشروطیت یا جمهوری‌خواه گردید.
====دوره بازسازی استقلال [[گرجستان]]====
[[گرجستان]] در طول 117 سال، زیر سلطه [[روسیه]] تزاری ماند و از نظر تاریخی معاصر، با وجود سابقه و سنت دیرین، ایجاد قانون اساسی کشور فقط از اوایل سده 20 میلادی سرآغاز گرفت. 26 می سال 1918 میلادی / 4 خرداد سال 1297 هجری شمسی، [[گرجستان]] در پی فروپاشی امپراتوری [[روسیه]] تزاری، استقلال خود را به دست آورد. شورای ملی و دولت کشور، کمیسیون ویژه تدوین [[قانون اساسی گرجستان]] را تعیین کرد که پس از تقریباً دو سال فعالیت، برای اولین بار در تاریخ ملت [[گرجستان]]، قانون اساسی کامل مطابق با استانداردهای آن دوره را تدوین و جهت تصویب به مجلس ارائه کرد. 15 فوریه سال 1921 میلادی / 26 بهمن 1299 هجری شمسی، ارتش سرخ [[روسیه]] شوروی به [[گرجستان]] حمله و پس از جنگ خونین، کشور را اشغال کرد. [[قانون اساسی گرجستان|قانون اساسی]] مذکور 21 فوریه سال 1921 میلادی / 2 اسفند 1299 هجری شمسی در شورای ملی [[گرجستان]] در وضعیت جنگی تصویب شد؛ اما فقط 4 روز اعتبار داشت چراکه در تاریخ 25 فوریه / 6 اسفند، دولت اشغالی کمونیستی تشکیل جمهوری سوسیالیستی [[گرجستان]] را اعلام کرد و دولت جمهوری دموکراتیک [[گرجستان]]، مجبور به مهاجرت و پناهندگی به اروپا شد. قانون اساسی [[گرجستان]] مستقل توسط دولت جدید کمونیستی لغو شد. قانون اساسی مذکور شامل 17 بخش و 149 اصل بود و تقریباً با قوانین اساسی کشورهای اروپایی مطابقت کامل داشت.

=== دوره شوروی ===

==== [[قانون اساسی جمهوری سوسیالیستی گرجستان]] ====
2 مارس سال 1922 میلادی / 11 اسفند 1300 هجری شمسی، حکومت کمونیستی [[گرجستان]] بر اساس دستورالعمل مسکو، نخستین [[قانون اساسی جمهوری سوسیالیستی گرجستان]] شامل 23 بخش و 134 اصل را تصویب کرد که با [[قانون اساسی روسیه]] شوروی هیچ تفاوتی نداشت و حفظ استقلال [[گرجستان]] و حقوق بشر را  به صورت ظاهری تایید می‌کرد.

==== [[قانون اساسی فدراسیون سوسیالیستی قفقاز]] ====
13 دسامبر سال 1922 میلادی / 21 آذر 1301 هجری شمسی، توسط حکومت اشغالگر کمونیستی، جمهوری فدراسیون سوسیالیستی قفقاز جنوبی شامل [[گرجستان]]، جمهوری آذربایجان و ارمنستان تشکیل و قانون اساسی آن نیز تصویب شد. 30 دسامبر / 8 دی همان سال اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی متشکل از فدراسیون [[روسیه]]، اوکراین، بلاروس و جمهوری فدراسیون سوسیالیستی قفقاز جنوبی تشکیل شد. در سال 1924 میلادی / 1302 هجری شمسی اجلاس دوم شوراهای کمونیستی قانون اساسی اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی را تصویب کرد. بر اساس قانون اساسی سراسری جدید، جماهیر شوروی موظف شدند قانون اساسی خود را مطابق با قانون اساسی شوروی اصلاح کنند.
=====دومین قانون اساسی جمهوری سوسیالیستی [[گرجستان]] =====
در سال 1927 میلادی / 1306 هجری شمسی دولت کمونیستی [[گرجستان]] قانون اساسی جدید جمهوری سوسیالیستی [[گرجستان]] شامل 8 بخش و 114 اصل را تصویب کرد. [[گرجستان]] در نتیجه اصلاحات اجباری و واگذاری بخشی از اختیارات اساسی به دولت مرکزی مسکو، مدیریت و تصمیم‌گیری در امور خارجی، امور دریایی، امور دفاعی و امور تجارت بین‌المللی را از دست داد.
=====سومین [[قانون اساسی گرجستان|قانون اساس]]<nowiki/>ی جمهوری سوسیالیستی [[گرجستان]] (قانون اساسی استالین)=====
در سال 1937 میلادی / 1315 هجری شمسی دولت کمونیستی [[گرجستان]] در پی تصویب قانون اساسی جدید شوروی، قانون اساسی سوم، اصطلاحاً «قانون اساسی استالین» را تصویب کرد که شامل 14 بخش و 162 اصل بود و چهل سال اعتبار داشت.
=====چهارمین [[قانون اساسی گرجستان|قانون اساسی]] جمهوری سوسیالیستی [[گرجستان]] (قانون اساسی برژنف)=====
در سال 1978 میلادی / 1357 هجری شمسی، دولت کمونیستی [[گرجستان]] بار دیگر در پی تصویب قانون اساسی جدید شوروی، قانون اساسی چهارم، اصطلاحاً «قانون اساسی برژنف» را تصویب کرد که شامل مقدمه، 11 باب، 22 بخش و 185 اصل بود که در سال‌های 1986، 1989، 1990 و 1991 میلادی مورد اصلاحات اساسی قرار گرفت و تا زمان فروپاشی شوروی اعتبار رسمی داشت.

=== دوره معاصر استقلال [[گرجستان]] ===

=====[[قانون اساسی گرجستان|قانون اساسی]] دوره انتقالی=====
28 اکتبر سال 1990 میلادی / 6 آبان 1369 هجری شمسی، در [[گرجستان]] انتخابات آزاد برگزار و حزب ملی‌گرا با رهبری «زویاد گامساخوردیا» پیروز شد. مجلس جدید در [[قانون اساسی گرجستان|قانون اساسی]] دوره شوروی سال 1978 میلادی / 1356 هجری شمسی، اصلاحات بنیادین را وارد و آن را به عنوان قانون اساسی دوره انتقالی اعلام کرد.
=====اعتبار مجدد و موقت [[قانون اساسی گرجستان|قانون اساسی]] مورخ  21 فوریه سال 1921 میلادی=====
در پایان سال 1991 میلادی / 1370 هجری شمسی با حمایت کرملین در [[گرجستان]] کودتای نظامی رخ داد؛ که موجب سرنگونی دولت قانونی گامساخوردیا و روی کار آمدن شورای نظامی موقت گردید. شورای نظامی مذکور [[قانون اساسی گرجستان|قانون اساسی]] موجود را لغو و قانون اساسی 21 فوریه سال 1921 میلادی / 2 اسفند 1299 هجری شمسی را به عنوان قانون اساسی موقت اعلام کرد که البته [[قانون اساسی گرجستان|قانون اساسی]] مذکور از نظر حقوقی خیلی قدیمی‌شده و غیر قابل کاربرد بود.
=====[[قانون اساسی گرجستان|قانون اساسی]] مختصر=====
در سال 1992 میلادی / 1371 هجری شمسی انتخابات مجلس جدید برگذار شد که در اولین جلسه خود «ادوارد شواردنادزه» را به مقام ریاست مجلس و رییس کشور منصوب کرد. همان سال «قانون ساختار حکومت» که تحت عنوان «[[قانون اساسی گرجستان|قانون اساسی]] مختصر» نیز معروف است، از طرف مجلس تصویب شد که در کشور بدون قانون اساسی، نقش تنها قانون حقوقی را ایفا می‌کرد.
=====اولین [[قانون اساسی گرجستان|قانون اساسی]] جدید [[گرجستان]] پس از فروپاشی شوروی=====
در سال 1993 میلادی / 1372 هجری شمسی جهت اصلاح قانون اساسی 21 فوریه سال 1921 میلادی / 2 اسفند 1299 هجری شمسی، با ریاست ادوارد شواردنادزه کمیسیون تدوین قانون اساسی جدید تشکیل شد که پس از دو سال فعالیت، برگزاری همایش و سمینارهای تخصصی متعدد و همکاری بسیار گسترده با کمیسیون ونیز، قانون اساسی کاملاً جدید را به مجلس کشور ارائه کرد. 24 آگوست سال 1995 میلادی / 2 شهریور 1374 هجری شمسی مجلس [[گرجستان]] قانون اساسی جدید را تصویب کرد<ref>بنیاد مطالعات قفقاز (۱۳۹۲). جامعه و فرهنگ [[گرجستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص147-152.</ref>.
== نیز نگاه کنید به ==
[[گرجستان]]؛ [[سیاست و حکومت گرجستان]]؛ [[سند امنیت ملی گرجستان]]
==کتابشناسی==
<references />
[[رده:ساختارهای حاکمیتی مرتبط با سیاست خارجی]]