نمایش مبدأ برای تعاملات اجتماعی و سیاسی پیروان اهل‌بیت (ع) در آفریقای جنوبی

→ تعاملات اجتماعی و سیاسی پیروان اهل‌بیت (ع) در آفریقای جنوبی
به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
تاریخ سیاسیِ آفریقای جنوبی در قرن بیستم به‌شدت با حضور نهادهای دینی گره خورده است. در دوران آپارتاید (۱۹۴۸–۱۹۹۴)، دین یکی از معدود عرصه‌هایی بود که در آن مقاومت مدنی و بیان اخلاقی در برابر نظام تبعیض نژادی مجال بروز می‌یافت. نهادهای مسیحی، یهودی و مسلمان همگی در مقاطع مختلف به اشکال گوناگون در جنبش‌های آزادی‌خواهانه نقش داشتند<ref>Vahed, G. (2021). ''Muslims in Post-Apartheid South Africa: Race, Community, and Identity''. Journal of Muslim Minority Affairs.</ref>.

در این میان، هرچند جمعیت شیعیان در آن زمان اندک بود، اما تأثیرشان در حوزهٔ گفتمان عدالت و رهایی چشمگیر شد. روحانیان و فعالان شیعی – به‌ویژه از میان دانشجویان مهاجر و روشنفکران هندی‌تبار – آموزه‌های عاشورا و عدالت علوی را در چارچوب مبارزه با تبعیض و استعمار تفسیر کردند<ref>Esack, F. (1994). ''The Qur’an, Liberation and Pluralism''. Oxford: Oneworld.</ref>. از همین بستر، نوعی ''اسلام عدالت‌محور'' در آفریقای جنوبی شکل گرفت که در دههٔ ۱۹۸۰، با انقلاب ایران هم‌زمان بود و به بازاندیشی در نقش دین در سیاست یاری رساند<ref>Goolam, V. (2022). ''Between the Local and the Global: The Iranian Revolution and Sunni–Shia Relations     in South Africa''. Brill.</ref>.

=== شیعیان و جنبش ضدآپارتاید ===
اگرچه نهادهای شیعی رسمی در دوران آپارتاید وجود نداشتند، اما شماری از فعالان مسلمان – که بعدها در بنیاد اهل‌بیت یا AFOSA نقش یافتند – در شبکه‌های عدالت‌خواهانه مانند ''United Democratic Front (UDF)'' و ''Call of Islam'' فعالیت داشتند<ref>Tayob, A. (1999). ''Islam in South Africa: Mosques, Imams and Sermons''. University Press of Florida.</ref>.

گزارش Tayob (1999) و Esack (1994) نشان می‌دهد که این فعالان با الهام از مفاهیم شیعی چون «امر به معروف» و «عدالت علوی»، در سخنرانی‌ها و نشریاتِ زیرزمینی، بر لزوم مقاومت مدنی و اخلاقی تأکید می‌کردند<ref>Esack, F. (2010). ''On Being a Muslim in the Rainbow Nation''. Routledge.</ref><ref>South African History Online. (2020). ''The Role of Muslims in the Struggle Against Apartheid''.</ref>.

یکی از چهره‌های شاخص، فرید اسحاق (Farid Esack) بود که هرچند از لحاظ فقهی سنی به‌شمار می‌آمد، اما آموزه‌های اهل‌بیتی را در گفتمان عدالت تلفیق کرد و بعدها از نخستین حامیان گفت‌وگوی بین‌فرقه‌ای شد<ref>Esack, F. (1997). ''Qur’an, Liberation and Gender Justice''. Cape Town: Claremont Press.</ref>.

در سطح بین‌المللی نیز، پیروزی انقلاب اسلامی ایران (۱۹۷۹) در میان مسلمانان آفریقای جنوبی، ازجمله اقلیت شیعی، نوعی انگیزهٔ اخلاقی ایجاد کرد و پیام‌های امام خمینی در حمایت از مستضعفان در مجلات اسلامی محلی بازتاب یافت<ref>ABNA News Agency. (1981). ''South African Muslims and the Iranian Revolution''.</ref>. این موج موجب شد گروه‌های اسلامی از جمله جامعهٔ مالایی‌تبار کیپ‌تاون، بار دیگر به میراث اهل‌بیت به‌مثابهٔ منبع مقاومت بنگرند.

=== پس از ۱۹۹۴: حضور رسمی در جامعهٔ دموکراتیک ===
با پایان آپارتاید و استقرار دولت دموکراتیک (۱۹۹۴)، قانون اساسی جدید آفریقای جنوبی آزادی کامل دین، بیان و تشکل را تضمین کرد. در این فضای باز، جامعهٔ شیعی توانست به‌سرعت از یک جمع محدود به یک شبکهٔ نهادینه‌شده بدل شود<ref>Constitution of the Republic of  South Africa. (1996). Chapter 2: Bill of Rights.</ref>.

AFOSA در همین دوره (اواخر دههٔ ۱۹۹۰) تأسیس شد و در مدت کوتاهی به بازیگر رسمی در شورای بین‌الادیان آفریقای جنوبی (South African Interfaith Network - SAIN) پیوست<ref>South African Interfaith Network (SAIN). (2018). ''Annual Report''.</ref>. هدف راهبردی این شورا، ایجاد گفت‌وگو و همکاری دینی در راستای عدالت اجتماعی است.

در نظام جدید، رویکرد شیعیان نه کنش سیاسی حزبی، بلکه ''مشارکت مدنی اخلاقی'' بود؛ آنان به‌جای رقابت سیاسی، بر خدمت عمومی، آموزش، و همبستگی بین‌فرهنگی تمرکز کردند<ref>AFOSA. (2020). ''Mission and  Vision Statement''. Cape Town.</ref>. به تعبیر Esack (2010)، جامعهٔ شیعی آفریقای جنوبی «نمونه‌ای از دین مدنی در خدمت همزیستی» است.

=== تعاملات درون‌اسلامی ===
روابط شیعیان با سایر گروه‌های مسلمان (به‌ویژه جوامع سنی) در آغاز دههٔ ۱۹۹۰ پرچالش بود، زیرا برخی نهادهای سنتی مانند مجلس قضایی مسلمانان(Muslim Judicial Council (MJC)'')'' از نفوذ انقلاب ایران بیم داشتند<ref>Muslim Judicial Council (MJC). (1990). ''Internal Memorandum on Unity''.</ref>. اما گذر زمان و تغییر نسل روحانیون، فضا را تعدیل کرد. از اواسط دههٔ ۲۰۰۰، همکاری‌های مشترک میان AFOSA و MJC در پروژه‌های اجتماعی مانند افطارهای بین‌فرقه‌ای، آموزش جوانان و برنامه‌های ضدافراط‌گرایی شکل گرفت<ref>News24. (2021). ''Muslims  Celebrate Interfaith Iftar in Cape Town''.</ref><ref>SABC. (2022). ''Unity in  Diversity: Interfaith Dialogue in South Africa''.</ref>. این همکاری‌ها در سطح نمادین نیز بازتاب داشت؛ مثلاً روحانیان سنی در مراسم محرم شرکت می‌کنند و در مقابل، نمایندگان شیعه در برنامه‌های خیریهٔ سنی‌ها حضور دارند.

یکی از نقاط عطف، ''کنفرانس وحدت اسلامی'' در کیپ‌تاون (۲۰۱۷) بود که در آن، نمایندگان شیعی و سنی بر سر اصول همزیستی و محکومیت تکفیر توافق کردند<ref>AFOSA. (2017). ''Islamic Unity  Conference Report''. Cape Town.</ref>. این رویداد، الگویی برای «اکومنیزم اسلامی» در جنوب آفریقا قلمداد شد.

=== روابط بین‌الادیان و جامعهٔ مدنی ===
در جامعه‌ای که تنوع مذهبی گسترده است (از مسیحیان و هندوها تا پیروان آیین‌های بومی آفریقایی)، شیعیان با اتخاذ سیاست گفت‌وگوی بین‌الادیان توانسته‌اند چهره‌ای معتدل و فعال ارائه کنند<ref>WIC – World Interfaith Council. (2020). ''Dialogue and Peacebuilding Report''.</ref>. AFOSA و دیگر نهادهای شیعی عضو «شورای ادیان آفریقای جنوبی» هستند و در برنامه‌های مشترک با کلیساهای پروتستان و کاتولیک برای ترویج صلح و برابری جنسیتی مشارکت دارند<ref>Anglican Church of Southern Africa. (2019). ''Faith and Ecology Conference Proceedings''.</ref>.

در سال ۲۰۱۹، نشست مشترک با کلیسای انگلیکان آفریقای جنوبی( Anglican Church of Southern Africa) دربارهٔ «عدالت اقلیمی» برگزار شد که نمایندهٔ شیعیان در آن با استناد به آموزه‌های امام علی(ع) دربارهٔ نظارت و مسئولیت در برابر طبیعت سخن گفت<ref>University of Cape Town – Centre for Interreligious Dialogue. (2021). ''Annual Bulletin''.</ref>. در فضای دانشگاهی نیز، دانشکده‌های الهیات در دانشگاه‌های کیپ‌تاون و ویتواترسرند برنامه‌هایی با محور گفت‌وگوی بین‌ادیان برگزار می‌کنند و طلاب شیعی در آنها حضور پررنگ دارند<ref>U.S. Department of State. (2023). ''Report on International Religious Freedom: South Africa''.</ref>.

=== کنش اجتماعی و عدالت‌خواهی ===
یکی از مهم‌ترین ابعاد تعامل شیعیان با جامعهٔ گسترده‌تر، مشارکت در پروژه‌های عدالت اجتماعی است. در این زمینه، مفاهیم «عدالت علوی» و «مقاومت حسینی» در قالبی مدرن بازخوانی شده‌اند.

پروژه‌هایی مانند «Ashura for Humanity» و «Hussaini Relief Fund» نه‌تنها خدمات بشردوستانه ارائه می‌دهند، بلکه پیام دینی را با مسئولیت اجتماعی پیوند می‌زنند<ref>AFOSA. (2022). ''Ashura for     Humanity Initiative''. Cape Town.</ref>. این پروژه‌ها به‌ویژه در محله‌های فقیر Cape Flats، به نمادهای امید و همبستگی تبدیل شده‌اند.

در بحران کووید–۱۹ (۲۰۲۰)، مراکز شیعی با همکاری کلیساها و گروه‌های یهودی در توزیع بسته‌های غذایی و حمایت از بیماران نقش داشتند؛ رسانه‌های محلی این اقدام را «نمونه‌ای از همبستگی ابراهیمی» نامیدند<ref>South African Broadcasting Corporation (SABC). (2020). ''Faith Communities Respond to COVID-19''.</ref>.

=== حضور سیاسی و تعامل با دولت ===
از لحاظ نهادی، جامعهٔ شیعی در احزاب سیاسی حضور سازمان‌یافته ندارد. بااین‌حال، برخی چهره‌های تحصیل‌کرده و فعال اجتماعیِ شیعی در نهادهای مشورتی دولت، به‌ویژه در حوزهٔ آموزش و حقوق بشر، حضور دارند<ref>South African Human Rights Commission. (2023). ''Religious Inclusion Report''. Pretoria.</ref>. دولت [[آفریقای جنوبی]] به‌دلیل سیاست خارجیِ متعادلش، روابط دیپلماتیک مثبتی با کشورهای مسلمان، از جمله ایران، دارد. در نتیجه، فعالیت‌های فرهنگی و دینی مرتبط با ایران معمولاً در چارچوب قانونی و بدون حساسیت امنیتی انجام می‌شود<ref>Department of International Relations and Cooperation (DIRCO). (2022). ''South Africa–Iran Bilateral     Report''.</ref>.

در سال ۲۰۱۶، هیئت مشترکی از وزارت فرهنگ آفریقای جنوبی و نمایندگان مراکز شیعی برای گفت‌وگو دربارهٔ «نقش دین در انسجام اجتماعی» دیدار کردند<ref>Government Gazette. (2016). ''Religious and Cultural Dialogue Forum Report''.</ref>.

در سطح بین‌المللی، شیعیان آفریقای جنوبی در همایش‌های جهانی وحدت اسلامی در تهران و قم حضور داشته‌اند و گزارش‌های آن در رسانه‌های داخلی منتشر شده است. این ارتباطات اگرچه محدود است، اما موجب ارتقای دانش دینی و دیپلماسی فرهنگی می‌شود<ref>World Organisation of Shi’a Centres (WOCOSHIAC). (2021). ''Global Shia Network Activities''.</ref>.

=== چالش‌ها و تنش‌های احتمالی ===
با وجود فضای باز دینی، چند چالش نیز وجود دارد:

# '''تصورات نادرست رسانه‌ای:''' گاه رسانه‌های غرب‌گرا یا برخی گروه‌های محافظه‌کار داخلی، تشیع را با افراط‌گرایی یا نفوذ خارجی اشتباه می‌گیرند<ref>News24. (2019). ''Misinformation and Sectarianism in South Africa''.</ref>؛
# '''شکاف نسلی:''' جوانان تحصیل‌کرده در دانشگاه‌ها گاه میان هویت مذهبی و ارزش‌های مدرن تعارض می‌بینند و نیازمند بازتبیین هستند<ref>AFOSA Youth Council. (2023). ''Youth  Identity Report''.</ref>؛
# '''فشار اقتصادی:''' وابستگی مالی مراکز به کمک‌های مردمی باعث ناپایداری پروژه‌ها شده است؛
# '''حساسیت‌های فرقه‌ای در جهان اسلام:''' تنش‌های سیاسی خاورمیانه گاه بر فضای داخلی آفریقای جنوبی تأثیر رسانه‌ای می‌گذارد<ref>Vahed, G. & Tayob, A. (2020). ''Islam and Global Politics in Southern Africa''. Routledge.</ref>.

بااین‌حال، جامعهٔ شیعی با استفاده از گفت‌وگو و آموزش عمومی توانسته تا حد زیادی این تنش‌ها را مهار کند.

'''۹. فرصت‌های نوین'''

در مقابل، فرصت‌های فراوانی پیشِ‌روست:

* فضای قانونیِ تضمین‌شده برای آزادی دینی؛
* افزایش ارتباطات دانشگاهی و علمی؛
* ظهور رسانه‌های اجتماعی که امکان معرفی مستقیم هویت اهل‌بیتی را می‌دهند؛
* تمایل نهادهای مدنی به همکاری با گروه‌های دینی در زمینه‌های زیست‌محیطی و ضدتبعیض.

به تعبیر  واحد(2021)، «شیعیان در آفریقای جنوبی با وجود کوچکی عددی، در حال تبدیل‌شدن به الگویی از دین مدنی اخلاق‌محورند که با منطق خدمت و گفت‌وگو حضور خود را تثبیت می‌کند»<ref>Vahed, G. (2021). ''Muslims in  Post-Apartheid South Africa''</ref>.

=== جمع‌بندی تحلیلی ===
تعاملات اجتماعی و سیاسیِ شیعیان آفریقای جنوبی را می‌توان از دو منظر ارزیابی کرد:

* در سطح تاریخی، آنان از دوران آپارتاید تا دموکراسی، حامل گفتمانی عدالت‌خواهانه و اخلاقی بوده‌اند که از عاشورا الهام گرفته است؛
* در سطح نهادی، تشیع در قالب سازمان‌های مدنی چون AFOSA و Hussaini Relief Fund توانسته جایگاهی در میان نهادهای رسمی بیابد، بی‌آنکه در سیاست حزبی گرفتار شود.

این الگو را می‌توان «مدل شیعیِ مدنی» نامید:<blockquote>مدلی که سیاست را نه در رقابت قدرت، بلکه در خدمت اجتماعی و گفت‌وگوی اخلاقی تعریف می‌کند. چنین مدلی، در بافت چندقومیتی [[آفریقای جنوبی]]، کارآمدترین شکل تداوم هویت دینی است.</blockquote>

== نیز نگاه کنید به ==
[[جریان‌های شاخص اهل بیت(ع) در عراق]]؛ [[جنبش‌ سراسری اجتماعی، سياسی مسلمانان‌ روسيه‌]]

== کتابشناسی ==
<references />

== نویسنده مقاله ==
علی نصیری

ویرایش دانشنامه ملل
[[رده:جریان های شاخص پیرو اهل بیت(علیهم السلام)]]
بازگشت به تعاملات اجتماعی و سیاسی پیروان اهل‌بیت (ع) در آفریقای جنوبی.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=تعاملات_اجتماعی_و_سیاسی_پیروان_اهل‌بیت_(ع)_در_آفریقای_جنوبی»