نمایش مبدأ برای جمعیت و پراکندگی جغرافیایی پیروان اهل‌بیت (ع) در آفریقای جنوبی

→ جمعیت و پراکندگی جغرافیایی پیروان اهل‌بیت (ع) در آفریقای جنوبی
به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
در تحلیل جمعیت‌شناسیِ پیروانِ اهل‌بیت در [[آفریقای جنوبی]]، نخستین دشواری، نبودِ داده‌های رسمیِ تفکیکی در سرشماری‌های ملی است. دولت [[آفریقای جنوبی]] در سرشماری‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۶، تنها «اسلام» را به‌صورت کلی در کنار دیگر ادیان برشمرده است، بی‌آنکه تفکیک سنی/شیعی یا طریقتی انجام دهد<ref>Statistics South Africa. (2016). ''Census 2016: Religious Affiliation Data''. Pretoria: Stats SA.</ref>. در نتیجه، پژوهشگر ناگزیر است از روش‌های ترکیبی استفاده کند: 

* تجمیع داده‌های میدانی از نهادهای دینی؛
* آمار ثبت‌نام مراکز عبادی؛
* گزارش‌های مرکز تحقیقات پیو (Pew Research Center) و 
* مصاحبه‌های کیفی با رهبران محلی<ref>Pew Research Center. (2009). ''Mapping the Global Muslim Population''. Washington, DC.</ref><ref>Pew Research Center. (2017). ''The Future of World Religions: Population Growth Projections, 2010–2050''.</ref>.

گزارش Pew (2009) جمعیت مسلمانان [[آفریقای جنوبی]] را حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفر برآورد کرده و در نسخهٔ به‌روز (۲۰۱۷) این عدد به نزدیکِ ۹۵۰ هزار نفر افزایش یافته است — معادل حدود ۱٫۶٪ از کل جمعیت کشور<ref>U.S. Department of State. (2023). ''Report on International Religious Freedom: South Africa''. Washington, DC.</ref>. در همین چارچوب، برآورد سهمِ شیعیان از این جامعه بین ۲ تا ۵ درصد در نوسان است<ref>Vahed, G. (2021). ''Muslims in Post-Apartheid South Africa: Race, Community, and Identity''. Journal of Muslim Minority Affairs.</ref>. به بیان دیگر، می‌توان گفت که جامعهٔ شیعی [[آفریقای جنوبی]] احتمالاً در بازهٔ ۲۰ تا ۴۰ هزار نفر قرار دارد، هرچند این عدد تنها تخمین است و به دلیل تعریفِ هویتِ مذهبی (اصلی، فرهنگی یا خانوادگی) نوسان دارد<ref>Goolam, V. (2022). ''Between the Local and the Global: The Iranian Revolution and Sunni–Shia Relations in South Africa''. Brill.</ref>.

=== منابع داده و روش برآورد ===
تحلیل آماریِ جامعهٔ شیعیان نیازمندِ به‌کارگیری سه منبع داده است:

==== داده‌های ثبتی و نهادی ====
فهرست رسمیِ سازمان‌های دینیِ ثبت‌شده در وزارتخانهٔ امور داخلی و کمیسیونِ حقوق بشر آفریقای جنوبی، حدود ۱۶ مرکز با عنوان «Ahlul Bait» یا «Shi’a Foundation» ثبت کرده است<ref>World Organisation of Shi’a Centres (WOCOSHIAC). (2020). ''Directory of Shia Centres: South Africa''.</ref>. این مراکز معمولاً از سوی نهادهای چون AFOSA یا «World Organisation of Shia Centres (WOCOSHIAC)» تأیید می‌شوند. توزیع این مراکز از حیث مکانی نشان می‌دهد که بیشترین تراکم در استان Western Cape، سپس Gauteng و KwaZulu-Natal است.

==== داده‌های میدانی و گزارش‌های رسانه‌ای ====
رسانه‌های محلی مانند ''News24'' و ''Cape Argus'' گزارش‌هایی از افتتاح مساجد شیعی در کیپ‌تاون و دربان منتشر کرده‌اند که با داده‌های ثبت رسمی هم‌خوانی دارد<ref>News24. (2017). ''New Mosque in Ottery Opens to the Public''. Retrieved from https://www.news24.com<nowiki/>/</ref>. این گزارش‌ها گواهی می‌دهند که تمرکز جمعیت شیعی بیشتر در نواحی شهریِ بزرگ وجود دارد.

==== داده‌های پژوهشی و پیمایش‌های فرهنگی ====
مطالعات Vahed (2021) و Tayob (1999) نشان می‌دهند که تمایل به هویت اهل‌بیتی در میان بخشی از جامعهٔ مسلمان هندی‌تبار حتی در میان کسانی که فقه سنی دارند، دیده می‌شود. این نکته باعث می‌شود مرزِ آماریِ شیعیانِ مؤمن و «شیعیان فرهنگی» درهم تنیده شود<ref>Tayob, A. (1999). ''Islam in South Africa: Mosques, Imams and Sermons''. University Press of Florida.</ref><ref>Vahed, G. (2001). ''Indian Islam in Colonial Natal, 1860–1910''. University of Natal Press.</ref>. با ترکیبِ این سه منبع می‌توان گفت که جامعهٔ شیعی [[آفریقای جنوبی]] ساختاری «شبکه‌ای و کم‌تراکم» دارد، نه پراکندهٔ تصادفی. به بیان دقیق‌تر، اعضای آن در هسته‌های فشردهٔ شهری گرد آمده‌اند اما از طریق شبکه‌های اجتماعی، مراسم و فعالیت‌های خیریه، با یکدیگر در تماس دائمی هستند.

=== الگوهای جغرافیاییِ تمرکز ===
پراکندگی جغرافیاییِ شیعیان در آفریقای جنوبی تابع سه متغیر کلیدی است: منشأ قومی/زبانی، فرصت‌های اقتصادی، و تاریخچهٔ مهاجرت'''.''' با این شاخص‌ها، می‌توان چهار خوشهٔ اصلی را شناسایی کرد:

==== کیپ‌تاون و Western Cape ====
این منطقه تاریخی‌ترین پایگاه اسلامیِ کشور است و نخستین مسجد شیعی (Ahlul Bait Mosque Complex در اوتری) در همین‌جا تأسیس شد<ref>Mosqpedia. (n.d.). ''Ahlul Bait Mosque Complex''. Retrieved from https://mosqpedia.org/</ref>. جمعیتِ غالب، آفریقایی‌ـ‌مالایی و مخلوط از نسل‌های اندونزیایی و هندی است. فعالیت‌های فرهنگیِ AFOSA، کلاس‌های آموزش قرآن و برنامه‌های اجتماعیِ آن‌جا، کیپ‌تاون را به «پایتخت فرهنگیِ تشیع در آفریقای جنوبی» بدل کرده است<ref>AFOSA. (n.d.). ''Ahlul Bait Foundation of South Africa: About Us''. Retrieved from https://afosa.org<nowiki/>/</ref>.

از نظر فیزیکی، مسجد اهل‌بیت در اوتری نه‌تنها مکان عبادت، بلکه مرکز همایش، آموزش و هم‌زیستیِ بین‌ادیان است. در این ناحیه بیش از ۶۰٪ از جمعیتِ کل شیعی کشور ساکن‌اند<ref>ABNA News Agency. (2018). ''Imam Hussain Programs in Cape Town''. Retrieved from https://en.abna24.com<nowiki/>/</ref>.

==== جوهانسبورگ و پرتوریا (استان گوتنگ) ====
استان گوتنگ (به‌ویژه ژوهانسبورگ و لِنیسیا) دارای جمعیتی متنوع از مسلمانان مهاجر است که در دهه‌های اخیر پذیرای گروه‌هایی از [[لبنان]]، [[پاکستان]] و ایران بوده است. در اینجا، شیعیان بیشتر از طبقهٔ متوسط و تحصیل‌کرده‌اند. دو مرکز شاخص، مرکز امام مهدی «Imam Mahdi Centre» و انستیتو اسلامی اهل بیت «Ahlul Bait Islamic Institute» هستند که فعالیت‌های علمی و نشست‌های بین‌فرهنگی برگزار می‌کنند<ref>Imam Mahdi Centre. (2022). ''Annual Report''. Johannesburg: IMC Publications.</ref>.

در این منطقه، همزیستی میان فرقه‌ها نسبتاً باثبات است و تنش‌های آشکار اندک‌اند؛ اما رسانه‌های محلی گاه در زمان درگیری‌های خاورمیانه، به بازنمایی‌های منفی دامن زده‌اند. با این حال، حضور شیعیان در سازمان‌های دانشگاهی (مثلاً در دانشگاه ویتواترسرند) موجب شده در حوزهٔ گفت‌وگوی بین‌مذهبی فعال‌تر باشند<ref>University of the Witwatersrand. (2023). ''Religion and Diversity Program: Muslim Communities''. Johannesburg.</ref><ref>Kaarsholm, P. (2008). ''Migration, Islam and Identity Strategies in KwaZulu-Natal''. Nordic Africa Institute.</ref>.

==== ناتال و دربان (KwaZulu-Natal) ====
این منطقه میراث‌دار جامعهٔ مسلمانانِ هندی‌تبار است. اگرچه اکثریت آنان سنی‌اند، اما تعدادی از خانواده‌های گجراتی‌الاصل شیعی (به‌ویژه از جماعت خواجایی) در اینجا ریشه دارند. در سال‌های اخیر، برگزاری مراسمِ محرم و کلاس‌های اخلاق اهل‌بیتی در دربان افزایش یافته است<ref>Durban Shia Jamaat. (2020). ''Annual Muharram Report''. Durban.</ref>. تفاوت زبانی و طبقه‌ای در این منطقه باعث شده جامعهٔ شیعی ساختاری نسبتاً بسته‌تر و خانوادگی‌تر داشته باشد.

==== سایر مناطق شهری ====
در شهرهای پورت‌الیزابت، بلومفونتین و کیمبرلی، تنها حضورهای نمادین یا فردی از شیعیان گزارش شده است، معمولاً در قالب کارمندان مهاجر یا دانشجویان بین‌المللی<ref>UCT Institute for Religious Studies. (2023). ''Minority Faith Communities in South Africa''. Cape Town.</ref>. بااین‌حال، پروژه‌هایی در دست اجرا است تا مراکز کوچک عبادی در این نواحی شکل گیرد.

=== الگوهای درونیِ سازمانی و پیوندهای فراملی ===
جامعهٔ شیعی [[آفریقای جنوبی]] را باید به‌مثابهٔ «شبکهٔ چندلایه» دید؛ بدین معنا که هر خوشهٔ محلی درون خود متشکل از سه سطح است:
{| class="wikitable"
|سطح سازمانی
|نهاد نمونه
|کارکرد
|ویژگی
|-
|مرکزی  / ملی
|AFOSA
|آموزش  و هماهنگی ملی
|پیوند  با نهادهای بین‌المللی
|-
|شهری  / منطقه‌ای
|Ahlul Bait Mosque Complex –  Ottery
|عبادت،  آموزش، رسانه
|تمرکز  بر خدمات محلی
|-
|خرد  / خانوادگی
|انجمن‌های  خیریه و هیئت‌های عزاداری
|پیوند  اجتماعی، انتقال فرهنگی
|پایایی  سنت‌ها
|}
پیوند فراملی عمدتاً از مسیرهای آموزشی و فرهنگی برقرار است. دانشجویان و مبلغانِ دینیِ جوان به حوزه‌های قم و نجف اعزام می‌شوند و پس از بازگشت، نقش واسطهٔ معرفتی را ایفا می‌کنند<ref>Esack, F. (1994). ''The Qur’an, Liberation and Pluralism''. Oxford: Oneworld.</ref>. این امر اگرچه موجب ارتقای سطح علمی می‌شود، اما گاه حساسیت‌هایی دربارهٔ «وابستگی خارجی» برمی‌انگیزد. برای مدیریت این حساسیت، AFOSA و دیگر نهادها تأکید دارند که فعالیتشان در چارچوبِ قانون اساسی و با استقلالِ محلی است<ref>U.S. Department of State. (2018). ''Report on International Religious Freedom: South Africa''.</ref>.

=== ویژگی‌های جامعه‌شناختیِ جمعیت شیعی ===
از حیثِ جامعه‌شناختی، جامعهٔ شیعی [[آفریقای جنوبی]] ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از دیگر اقلیت‌های مذهبی متمایز می‌سازد:

==== ترکیبِ قومی و زبانی چندگانه ====
در این جامعه سه زبانِ انگلیسی، اردو و آفریکانس نقش محوری دارند. این تنوع زبانی گاه موجب ایجاد خرده‌فرهنگ‌های مذهبی شده است، اما در عین‌حال باعث انعطاف‌پذیری تبلیغی نیز گردیده است<ref>Tayob, A. (2006). ''Islamic Discourse in Africa''. Ohio University Press</ref>.

==== نقش بالای تحصیلات ====
بسیاری از رهبران و اعضای فعال، تحصیلات دانشگاهی دارند. این ویژگی باعث می‌شود خطابه‌ها و فعالیت‌ها رویکردی مدرن و تحلیلی داشته باشند<ref>Vahed, G. (2017). ''Globalization and Religious Networks in Southern Africa''. Routledge.</ref>.

==== غلبهٔ طبقهٔ متوسط ====
بیشتر شیعیان از نظر اقتصادی در طبقهٔ متوسط یا بالاترند؛ این امر امکان سرمایه‌گذاری در ساخت مراکز عبادی و خیریه را فراهم آورده است<ref>AFOSA Women’s Wing. (2022). ''Activity Report''. Cape Town.</ref>.

==== حضور پررنگ زنان ====
در مقایسه با برخی جوامع مسلمان دیگر، مشارکت زنان در مدیریت مراکز فرهنگی و آموزشی شیعی در [[آفریقای جنوبی]] چشمگیر است؛ انجمن‌های بانوان اهل‌بیت در کیپ‌تاون و دربان نمونه‌های برجسته‌اند<ref>News24. (2021). ''South African Muslims Celebrate Interfaith Ramadan Dinners''.</ref>.

==== گرایش به دیالوگ بین‌مذهبی ====
بر خلاف جوامع بسته، جامعهٔ شیعی [[آفریقای جنوبی]] به‌شدت به همکاری با سایر گروه‌های اسلامی و مسیحی مایل است. برنامه‌های مشترک AFOSA با کلیساها و شوراهای بین‌الادیان، نمونه‌ای از «تشیع مدنی» در بستر چندفرهنگی است<ref>World Interfaith Council (WIC). (2020). ''Annual Dialogue Report''. Johannesburg.</ref>.

=== چالش‌های آماری و پویایی‌های جدید ===
با وجود گسترش نهادها، آمار دقیق همچنان چالش‌برانگیز است. دو مسئلهٔ اصلی وجود دارد:

'''الف)''' بسیاری از شیعیانِ فرهنگی (cultural Shias) در آمار دینی خود را صرفاً «Muslim» معرفی می‌کنند، نه «Shia»، تا از طبقه‌بندی فرقه‌ای دور بمانند. این امر باعث می‌شود شمار رسمی پایین‌تر از واقعیت باشد<ref>Pew Research Center. (2022). ''Faith and Identity in Sub-Saharan Africa''.</ref>.

'''ب)''' مهاجرت‌های معکوس و رفت‌وآمد میان کشورها (ایران، [[لبنان]]، [[پاکستان]]) آمار جمعیت ثابت را دشوار می‌کند؛ بخشی از اعضای فعال در مناسبت‌ها حضور دارند اما ساکن دائمی نیستند<ref>Esack, F.,& Tayob, A. (2019). ''Muslim Minorities and the Ethics of Citizenship''. Routledge.</ref>.

در مقابل، پدیدهٔ جدیدی نیز در حال ظهور است: گرایش‌های فردی به آموزه‌های اهل‌بیت در میان مسلمانان سنی‌تبار. در فضای دیجیتال و آموزش آنلاین، شماری از جوانان بدون تغییر رسمی مذهب، از منابع فکری شیعی بهره می‌برند. این «تأثیر نرم» گسترهٔ واقعی نفوذ اهل‌بیتی را از مرزهای آماری فراتر می‌برد<ref>ABNA. (2023). ''Youth Movements of Ahlul Bait in Africa''</ref>.

=== چشم‌انداز جمعیتی و فرهنگی ===
اگر روندهای کنونی ادامه یابد، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۵ جمعیتِ مسلمانان کشور از مرز یک‌میلیون‌ونیم بگذرد و جامعهٔ شیعی نیز به‌طور نسبی رشد یابد (احتمالاً ۴۵ تا ۵۰ هزار نفر)<ref>UNDP. (2023). ''South Africa Human Development Report''. New York</ref>. افزایشِ تعاملاتِ بین‌الادیان، گسترشِ تحصیلات دینی، و حضورِ دیجیتال عوامل تقویت‌کننده‌اند؛ در مقابل، چالش‌هایی چون کمبود نیروی بومی تربیت‌یافته، فشار اقتصادی، و حساسیت نسبت به منابع خارجی ممکن است مانع پایداریِ نهادها شود. به لحاظ فرهنگی، آیندهٔ جامعهٔ شیعی به توانِ آن در ایجاد «مدل‌های بومی از تشیع اجتماعی» بستگی دارد — یعنی تشیعی که بتواند در زبان و رفتار بافتِ [[آفریقای جنوبی]] آمیخته شود و در کنارِ سایر ادیان به‌صورت سازنده بماند. الگوهای جدید، نظیر برگزاری مراسم محرم با محوریتِ کمک‌های خیریه یا کمپین‌های محیط‌زیستی، نشان از همین تحول دارد<ref>AFOSA. (2024). ''Green Ashura Initiative''. Cape Town</ref><ref>South African Broadcasting Corporation (SABC). (2023). ''Faith and Society: Shia Contributions''.</ref>.

=== جمع‌بندی تحلیلی ===
جامعهٔ شیعی [[آفریقای جنوبی]] نه از نظر عددی بزرگ است و نه از نظر نهادی کاملاً متمرکز؛ اما از لحاظ فرهنگی و شبکه‌ای نمونه‌ای شاخص از اقلیت‌های مؤثر و منسجم به‌شمار می‌آید. ویژگی بنیادینِ آن در «تمرکز بالا و پیوند افقی» است: تعداد مراکز محدود، اما شبکهٔ ارتباطی گسترده و پویا. همین ویژگی سبب شده که حتی با شمار اندک، در گفت‌وگوهای بین‌ادیان و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی صدایی شنیدنی داشته باشند. از دیدگاه جامعه‌شناسیِ دین، الگوی شیعیان آفریقای جنوبی نمونه‌ای از ''دین'' اقلیت با پویایی شبکه‌ای است — دینی که نه از مسیر قدرتِ سیاسی، بلکه از طریق آموزش، ارتباط و خدمت اجتماعی حضور خود را تثبیت می‌کند. پیشنهادهای سیاستی برای پایداریِ جمعیتی و فرهنگیِ این جامعه شامل موارد زیر است:

# تدوین «بانک اطلاعات دینیِ ملی» با تفکیک فرقه‌ای داوطلبانه (برای پژوهش‌های علمی، نه سیاسی)؛
# تقویتِ آموزش و تربیت مبلغان بومی برای کاهش وابستگی به نیروهای خارجی؛
# تشویقِ همکاری‌های بین‌مذهبی و میان‌فرهنگی برای جلوگیری از انزوا؛
# مستندسازی دیجیتال و آماریِ فعالیت‌های مراکز شیعی برای ارزیابی‌های آینده.

== نیز نگاه کنید به ==
[[تركیب جمعیت شیعیان در بنگلادش]]؛ [[ترکیب جمعیتی مسلمانان ژاپن]]؛ [[جمعیت اهل بیت مالی]]؛ [[جمعیت پیروان اهل بیت و پراکندگی در عراق]]؛ [[چالش‌ها و چشم‌انداز آینده جامعه پیروان اهل‌بیت (ع) در آفریقای جنوبی]]

== کتابشناسی ==
<references />

== نویسنده مقاله ==
مهدی نصیری

ویرایش دانشنامه ملل
[[رده:جمعیت پیروان اهل بیت(علیهم السلام) و پراکندگی آن]]
بازگشت به جمعیت و پراکندگی جغرافیایی پیروان اهل‌بیت (ع) در آفریقای جنوبی.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=جمعیت_و_پراکندگی_جغرافیایی_پیروان_اهل‌بیت_(ع)_در_آفریقای_جنوبی»