نمایش مبدأ برای حضور ترکیه و جنبش فتح الله گولن در قزاقستان

[[پرونده:فتح الله گولن.jpg|بندانگشتی|فتح الله گولن (1403). برگرفته از سایت ایسنا، قابل بازیابی از https://www.isna.ir/news/92100401885/%D9%81%D8%AA%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%DA%AF%D9%88%D9%84%D9%86-%D9%88-%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4-%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87]]
با استقلال [[قزاقستان]] همچون سایر کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز عدم وجود مراکز آموزشی و ساختار آموزشی مناسب سبب شد که فعالان حوزه آموزش و فرهنگ خارجی از ابتدای استقلال این کشور‌ها حضوری جدی و تأثیر گذار داشته باشند که یکی از فعالان خارجی در [[قزاقستان]] جنبش فتح الله گولن بود که تقریبا در تمام کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز فعالیت‌های آموزشی و اقتصادی خود را آغاز کرد.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز فتح الله گولن در کشورهای استقلال یافته در عرصه‌های آموزشی، فرهنگی و اقتصادی حضوری فعال و چشم گیر پیدا کرد، مدارس و مراکز آموزشی متعددی در شهر‌ها و روستاهای کشورهای استقلال یافته و منجمله در قزاقستان به صورت شبکه‌های به هم پیوسته تأسیس کرد و از این طریق قدرت نرم خود را گسترش داد.

هنگامی که بلوک شوروی در سال ۱۹۹۰ فرو ریخت ترکیه با بهره‌گیری از این فرصت برای ایجاد روابط قوی با جمهوری‌های تازه استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی سابق و کشورهای بالکان و قفقاز استفاده کرد و از طریق جنبش گولن اولین سازمان خود را منطبق با شرایط جدید در این کشور‌ها تأسیس کرد. به خصوص در آذربایجان و [[گرجستان]] و در تمام جمهوری‌های آسیای مرکزی، جنبش گولن، با پشتیبانی از سوی انجمن‌های مختلف اقتصادی ترکیه، ده‌ها مدرسه ایجاد کرد. اولویت آموزشی این مدارس ارائه آموزش و پرورش مدرن و سکولار، مطابق با هنجارهای محلی و همچنین ارائه آموزش‌های مذهبی به عنوان فعالیت‌های فوق برنامه استوار گردید. اما با گذشت زمانی اندک با توجه به خصومت مقامات محلی برای انجام هر نوع تبلیغ دینی اسلامی فعالیت‌های تبلیغی و دینی جنبش فتح الله گول پایان یافت و در تمام کشور‌ها بجز در ازبکستان بخاطر تیرگی روابط بین ترکیه و ازبکستان در سال ۲۰۰۰ تمام مدارس وابسته به فتح الله گولن بسته شد. در سایر کشور‌ها موسسه گولن تنها مجاز به فعالیت‌های آموزشی مدرن و سکولار گردیدند. دولت ترکمنستان نیز در سال ۲۰۱۱ اکثر مدارس موسسه گولن را ضبط کرد و از فعالیت موسسه گولن جلوگیری کرد. اما در هر صورت هم اکنون موسسات آموزشی و اقتصادی گولن در سرتا سر قفقاز و آسیای مرکزی به صورت مستقل یا بصورت مشترک با موسسات محلی همچنان فعال می‌باشد.

موسسه فتح الله گولن در [[گرجستان]]، پنج مدرسه و یک دانشگاه، در آذربایجان یک دانشگاه و چندین مدرسه، در [[قزاقستان]] یک دانشگاه و سی مدرسه، در قرقیزستان یک دانشگاه و ده مدرسه و در [[تاجیکستان]] حدود پنج مدرسه دارد.

بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۲ نگرش دیپلماسی ترکیه در مورد مدارس مبهم بود. برخی از سفرای ترکیه که طرفدار کمالیست بودند با فعالیت‌های جنبش گولن در کشورهای تازه استقلال یافته مخالف بودند. اما در هر صورت خط عمومی سیاست‌های ترکیه در مورد این مدارس عملگرا بود و دیدگاه‌های لیبرالی تورگوت اوزال حمایت نمادین از این مدارس بود تا اینکه وقتی حزب اعتدال و توسعه به قدرت رسید حمایت و پشتیبانی دولت ترکیه از این مدارس بیشتر قابل رؤیت شد. در همان زمان که حزب عدالت و توسعه در ترکیه حاکم شد در ابتدا با اتحاد با گولن موجب نگرانی نخبگان شوروی سابق سکولار شد چون تصور می‌کردند که با فعالیت موسسه‌های آموزشی گولن زمینه نفوذ فعالیت‌های ترکیه در کشورهای استقلال یافته را تثبیت کند.

با این حال کیفیت آموزش و پرورشی که توسط این مدارس ارائه می‌شد بجز ترکمنستان که بتدریج فعالیت مدارس گولن را محدود کرد سایر مقامات محلی متقاعد شدند که بصورت کنترل شده به این مدارس اجازه فعالیت بدهند.

حزب عدالت و توسعه و جنبش گولن ایده‌ها و اهداف مشترک ترکیه را برای سال‌های زیادی ترویج کردند. آنها در میان مردم و مسئولین پایگاه اجتماعی و دفاع از ارزش‌های مناسبی به دست آوردند و در نتیجه اتحاد حزب اعتدال و توسعه و گولن باعث شد که قدرت کمالیست‌ها در ارتش ترکیه کاهش یابد و به تدریج باعث عقب نشینی ارتش ترکیه از سیاست شد. اما بتدریج اتحاد بین گولن و دولت حزب اعتدال و توسعه رو به افول نهاد و در نهایت منجر به اختلاف اساسی بین آن‌ها شد.

در نتیجه این اختلافات و موضع گیری‌های دو جناح متخاصم مدارس موسسه فتح الله گولن را تحت تأثیر خود قرار داد و حاکمیت موسسه گولن بر این مدارس را زیر سؤال برد و کم کم این مدارس تحت قیمویت دولت ترکیه در آمد.

در ابتداء از سوی دولت ترکیه در آسیای مرکزی، مبارزه با جنبش گولن هنوز آغاز نشده بود ولی بتدریج دولت ترکیه در صدد محاکمه و تعقیب مخالفین و افراد وابسته به جنبش در ترکیه که به آسیای مرکزی پناه برده بودند برآمد. بنا بر این آنچه رخ داده در ترکیه نقطه عطفی برای جنبش خارج از کشور موسسه گولن بوده است.

جنبش فتح الله گولن معمولا در تمام کشورهایی که حضور یافته است با رویکرد فعالیت‌های آموزشی فعالیت‌های اقتصادی و نفوذ سیاسی خود و ترکیه را به دنبال دارد. در آسیای مرکزی و قفقاز نیز با تأسیس مدارس، مرکز آموزشی و دانشگاه‌ها حضوری فعال یافته است.

پس از کوتای ناموفق ژوئیه سال ۲۰۱۶ در ترکیه رجب طیب اردوغان در جریان ملاقاتی که با سلطان نظربایف داشت قراقستان را متقاعد کرد که فعالیت مدارس فعال فتح الله گولن را محدود کند و دولت قزاقستان بر فعالیت این مدارس نظارت جدی داشته باشد.

[[اسلام در قزاقستان|اسلام]] مورد تبلیغ گولن با الهام از زندگی و فعالیت‌های محقق صوفی سعید نرسی گرفته شده است به همین خاطر فتح الله گولن مدارس خود را به نام مدارس نرسی نامگذاری کرده است.

[[تاجیکستان]] آخرین مدارس مورد حمایت گولن را در سال ۲۰۱۵ و ترکمنستان نیز در اوایل ماه اوت مدارس وابسته به گولن را بستند.

دانشگاه بین المللی [[قزاقستان]]- ترکیه در ترکستان به نام خواجه احمد یسوی از جمله مراکزی است که با حمایت دولت ترکیه و جنبش فتح الله گولن مشغول فعالیت است.

مدارس گولن در آسیای مرکزی عموما با استدلال که موسسه گولن از طریق این مدارس و آموزش هایی که در مدارس داده می‌شود درصدد شستشوی مغزی کودکان است<ref>مقاله "مدارس گولن" در آسيای ميانه15، اوت 2116 : в школы» Гюленовские «Центральной Азии  http://rus.azattyq.org/a/shkoly-gulena-v-centralnoy-azii/27921422.html مبلغين مدارس فتح هللا گولن در آسيای مرکزی و نقش آنها در گسترش اسالم و ترکيسم Миссионерские школы Фетхуллы Гюлена в Центральной Азии и их роль в распространении тюркизма и ислама http://www.gumilev-center.ru/missionerskie-shkoly-fetkhully-gyulena-v-centralnojj-azii-i-ikh-rol-v-rasprostranenii&#x02;tyurkizma-i-islama/</ref><ref>صابری، اصغر (1395). جامعه و فرهنگ [[قزاقستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص 429-432.</ref>.

== کتابشناسی ==