نمایش مبدأ برای رسانه در عربستان

به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
   
'''رسانه در عربستان'''

'''زینب سبزی''' 

'''مقدمه'''

تحولات رسانه‌ای در عربستان سعودی، آینه‌ای تمام‌نما از گذار این جامعه سنتی به سوی دنیای مدرن است. این کشور که برای دهه‌ها با انحصار دولتی و نظارت‌های سخت‌گیرانه بر جریان اطلاعات شناخته می‌شد، در سال‌های اخیر با تغییر راهبرد و سرمایه‌گذاری‌های کلان، به یکی از بازیگران اصلی صنعت خبر و سرگرمی در خاورمیانه تبدیل شده است.

امروزه فضای رسانه‌ای عربستان ترکیبی پیچیده از ساختارهای سنتی و فناوری‌های پیشرفته است. حرکت از دوران محدودیت‌های مطلق به عصر شبکه‌های ماهواره‌ای و پلتفرم‌های دیجیتال، نشان‌دهنده تلاشی استراتژیک برای ایجاد تعادل میان حفظ هویت بومی و پذیرش الزامات جهان جدید است؛ جایی که رسانه دیگر صرفاً ابزاری برای اطلاع‌رسانی یک‌سویه نیست، بلکه به نیرویی محرک برای تحولات فرهنگی و رقابت‌های منطقه‌ای بدل شده است.

'''رادیو در عربستان''' 

ارتباطات بی‌سیم و رادیویی از دل ضرورت دولت‌سازی پدید آمد. در میانه دهه ۱۹۲۰، هنگامی که ابن سعود در حال تثبیت کنترل خود بر قلمرویی بود که بعدها عربستان شد، ارتباطات بی‌سیم را برای حکومتش حیاتی می‌دانست و دستور ساخت مراکز رادیویی را صادر کرد. روحانیون محافظه‌کار کشور با این فناوری مخالفت شدید نشان دادند، زیرا بیم داشتند دین را تضعیف کند. برای اینکه آن‌ها را قانع کند این فناوری به گسترش کلام خدا کمک می‌کند، پادشاه آیاتی از قرآن را بین ریاض و مکه به‌صورت دوطرفه از طریق رادیو پخش کرد.  ابن سعود که باور داشت رسانه و ارتباطات، محور مدرن‌سازی پادشاهی صحرایی است، در هر مقطع ورود یک فناوری جدید رسانه‌ای با روحانیت وارد مذاکره شد. او رادیو را در مه ۱۹۴۹ وارد کشور کرد و پسرش فیصل را به‌عنوان ناظر ایستگاه جدید منصوب نمود <sup><nowiki>[[1]]</nowiki></sup>.

در سال ۱۹۶۴ ایستگاه رادیویی ریاض شروع به کار کرد و در سال ۱۹۷۹ این ایستگاه‌ها در قالب «سرویس عمومی»[1] یکپارچه شدند. علاوه بر سرویس عمومی، اکنون چندین شبکه رادیویی دیگر نیز فعالیت می‌کنند؛ از جمله «سرویس برنامه دوم»[2] که برنامه‌های فولکلور، نمایشی، سرگرمی، ادبی و علمی پخش می‌کند. از نظر زمینی، در داخل پادشاهی، ۲۳ ایستگاه رادیویی AM و ۱۶۰ ایستگاه تلویزیونی وجود دارد که ۱۰۰ مورد از آنها رادیو FM نیز پخش می‌کنند<sup><nowiki>[[2]]</nowiki></sup>.

'''عصر بصری: تأسیس تلویزیون در عربستان'''

تلویزیون برای اولین بار در سال 1957، با تلاش شرکت‌های نفتی (آرامکو[3]) و برای کارکنان خارجی راه‌اندازی شد. شرکت نفت کالیفرنیایی-عربی (که بعداً آرامکو شد) اولین سینما و صفحه‌های نمایش بزرگ را در مناطق مسکونی شرق عربستان نصب کرد که فقط فیلم‌های آمریکایی و اروپایی پخش می‌کردند و از اینجا فرهنگ صفحه‌های تلویزیونی رواج یافت. تلویزیون دولتی عربستان در اواسط دهه ۱۹۶۰ با هدف مدرن‌سازی کشور راه‌اندازی شد، اما تحت نظارت شدید روحانیون بود<sup><nowiki>[[3]]</nowiki></sup>.

پس از یکپارچه‌سازی پخش مرکزی همه کانال‌ها از طریق کابل کواکسیال، تلویزیون عربستان سعودی پخش رنگی خود را از جده و مکه مکرمه در سال ۱۹۷۴ آغاز کرد. در اولین روز عید فطر سال ۱۹۷۶، ریاض، پایتخت عربستان، شاهد اولین معرفی تلویزیون رنگی خود بود <sup><nowiki>[[4]]</nowiki></sup>.

نقطه عطف بعدی، جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۰ بود که ورود تلویزیون ماهواره‌ای را تسریع کرد. این رویداد به انحصار پخش دولتی پایان داد و راه را برای ظهور شبکه‌های خصوصی قدرتمند و دسترسی به شبکه‌های بین‌المللی هموار ساخت<sup>[3]</sup>.

میانه دهه ۲۰۰۰ شاهد تحولات مهمی در رسانه‌های سعودی، به‌ویژه تلویزیون، بود. مقامات سعودی همواره نگران بازگرداندن بینندگان سعودی از شبکه‌های غیرسعودی بودند. این امر به یک روند «مدرن‌سازی» تلویزیون سعودی انجامید که نتیجه آن راه‌اندازی العربیه در ۲۰۰۳ ، راه‌اندازی الاخباریه در ۲۰۰۴ و شبکه ملی پخش ۲۴ ساعته اخبار بود. در سال ۲۰۱۸، با تمرکز محمد بن سلمان بر رسانه و سرگرمی در چارچوب چشم‌انداز ۲۰۳۰، عربستان شبکه تلویزیونی جدید SBC را راه‌اندازی کرد؛ نام و مخفف یکی از کانال‌های زیرمجموعه سازمان رادیو و تلویزیون سعودی، که مأموریت داشت «جوانان را جذب کند و تصویری مدرن از کشور ارائه دهد». این شبکه به‌عنوان پرچم‌دار سرگرمی طراحی شد تا در کنار یک شبکه مذهبی، یک شبکه آموزشی و شبکه خبری الاخباریه فعالیت کند و همگی تحت مجموعه سازمان رادیو و تلویزیون سعودی قرار گیرند<sup>[Kraidy, OP. cit]</sup>.

تلویزیون سعودی همواره آیینه تغییرات جامعه و توسعه آن بوده و ابزاری مؤثر برای انتقال پیام پادشاهی به داخل و خارج کشور است. این رسانه قادر بوده است در طول دهه‌ها به تغییرات فنی و اجتماعی پاسخ دهد تا به یک سیستم رسانه‌ای جامع تبدیل شود که بین اصالت و نوآوری توازن برقرار می‌کند. با ادامه به‌روزرسانی در چارچوب چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان، این رسانه همچنان نقش حیاتی خود را در ارتقاء آگاهی، تقویت هویت و تحقق توسعه پایدار رسانه‌ای ادامه می‌دهد<sup><nowiki>[[5]]</nowiki></sup>.

'''مطبوعات در عربستان'''

آغاز رسانه‌های سعودی را می‌توان به سال ۱۹۰۸ نسبت داد؛ زمانی که روزنامه‌نگاران لبنانی، سوری و ترک نخستین نشریات این سرزمین را در استان غربی حجاز ـ محل شهرهای مقدس مکه و مدینه ـ منتشر می‌کردند. در سه دهه نخست قرن بیستم، روزنامه‌ها رویکردی انتقادی نسبت به رهبران سیاسی داشتند، اما با تأسیس پادشاهی عربستان توسط ابن‌سعود در سال ۱۹۳۲، مطبوعات تحت نفوذ خانواده حاکم آل‌سعود قرار گرفتند و از مسائل سیاسی به سوی موضوعاتی چون شعر و ادبیات چرخش پیدا کردند. از آن زمان به بعد، روزنامه‌ها بازتاب‌دهنده اهمیت اجماع عمومیِ مورد تأکید حکومت بوده‌اند<sup>[Kraidy, OP. cit]</sup>.

در تاریخ رسانه‌ای عربستان سعودی، روزنامه «ام‌القرى»[4] جایگاهی ویژه دارد؛ نشریه‌ای که آغاز شکل‌گیری مطبوعات رسمی کشور را رقم زد و نقش محوری در ثبت تحولات سیاسی و اداری عربستان برعهده گرفت. این روزنامه در ۱۲ دسامبر ۱۹۲4 توسط ملک عبدالعزیز آل سعود تأسیس شد و به نام مکه مکرمه که در قرآن کریم ذکر شده است، ام القری نامگذاری شد. نخستین شماره آن با انتشار اسناد و اعلامیه‌های حکومتی، از جمله متن مشهور «اعلامیه مکه»، عملاً مسیر مطبوعات رسمی سعودی را تعریف کرد و بعدها به منبعی برای پیگیری روند تصمیم‌گیری‌ها و رویدادهای تاریخی دولت تبدیل شد<sup><nowiki>[[6]]</nowiki></sup>. 

هفت سال بعد، روزنامه «صوت الحجاز» در سال ۱۹۳۲ به سیستم رسانه‌ای اضافه شد. این روزنامه در شهر مکه مکرمه منتشر می‌شد. روزنامه‌های دیگری نیز تحت عنوان «مطبوعات انفرادی»[5] منتشر می‌شدند، زیرا این روزنامه‌ها پیش از تبدیل شدن به مؤسسات، مالکیت خصوصی داشتند<sup><nowiki>[[7]]</nowiki></sup>.

در دهه۱۹۵۰، هم‌زمان با نخستین رونق نفتی و روند مدرنیزاسیون دولت، فعالیت مطبوعات گسترش یافت و بار دیگر لحن صریح‌تری پیدا کردند؛ به‌ویژه در جده که مرکز تجاری کشور و از نظر اجتماعی آزادترین شهر پادشاهی محسوب می‌شد. با این حال، دولت در اواخر همان دهه دست به سرکوب زد و انتقادی‌ترین روزنامه‌ها را تعطیل و برخی دیگر را با هم ادغام کرد<sup>[Kraidy, OP. cit]</sup>.

در سال 1963 اداره کل مطبوعات و انتشارات به «وزارت رسانه»[6] ارتقا یافت تا نظارت متمرکزتری بر این بخش اعمال شود. در سال بعد « قانون موسسات مطبوعاتی خصوصی»[7] تصویب شد. این قانون با اعطای امتیاز انتشار به موسسات (به جای افراد)، ساختار رسانه‌ای کشور را به مدل شرکتی-نیمه‌دولتی تغییر داد. پس از این قانون، موسسات بزرگی مانند الیمامة (ناشر روزنامه الریاض) و عکاظ (ناشر روزنامه عکاظ) شکل گرفتند که ارکان اصلی مطبوعات عربستان شدند<sup><nowiki>[[8]]</nowiki></sup>.

از اواخر دهه ۱۹۷۰، عربستان استراتژی رسانه‌ای خود را به لندن منتقل کرد تا مخاطبان جهانی را هدف قرار دهد. هم اکنون بیش از ده روزنامه یومیه در تعداد زیادی از مجلات و فصلنامه ها در عربستان سعودی منتشر می شوند. هم چنین دو روزنامه «الحیاه» و «الشرق الائوسط»[8] که در شهرهای عربستان چاپ می شوند؛ در لندن منتشر می گردند. روزنامه الوطن که در سال 2000 راه اندازی شد؛ بالاترین سطح انتشار در سعودی را به دلیل شیوه طراحی متمایز آن با نشریات داخلی دیگر داشته است. روزنامه های سعودی به عنوان مطبوعات نزدیک به دولت و حامی آن در عربستان سعودی به حساب می آیند. این مطبوعات مورد حمایت خاص دولت قرار می گیرند. در در این زمینه می توان گفت که وضعیت خاصی پیش آمده است که میان مالکیت خصوصی از یک جهت و حمایت دولتی از جهت دیگر تلفیقی صورت گرفته است. مثلاً خبرگزاری سعودی خدمات خود را به روزنامه ها به شکل مجانی تقدیم می کند. دولت هم چنین برای حمایت بیشتر، آبونمان بسیاری از روزنامه ها و مجلات را برای کارمندان خود تهیه کرده است<sup><nowiki>[[9]]</nowiki></sup>.

'''رسانه های جدید'''

چشم‌انداز رسانه‌ای عربستان سعودی با سرعت زیادی در حال دگرگونی است؛ دگرگونی‌ای که عمدتاً نتیجه پیشرفت‌های فناوری دیجیتال و گسترش شبکه‌های اجتماعی است. بر اساس یک مطالعه مشترک در سال ۲۰۱۶ از سوی دانشگاه نورث‌وسترن قطر و مؤسسه فیلم دوحه، نرخ نفوذ اینترنت در میان شهروندان سعودی حدود ۹۳ درصد برآورد می‌شود. همچنین طبق پژوهشی که اوایل سال ۲۰۱۶ توسط شرکت بین‌المللی تحقیقات بازار اینترنتی «یوگوو»[9] انجام شد، ساکنان عربستان به‌طور متوسط روزانه پنج ساعت از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. با وجود اینکه رسانه‌های سنتی هنوز نفوذ قابل‌توجهی دارند و بعید است به این زودی کنار زده شوند، اما سازمان‌های رسانه‌ای قدیمی ناچار شده‌اند برای حفظ سهم خود در بازار، به سرعت خدمات و محتوای دیجیتال‌شان را توسعه دهند<sup><nowiki>[[10]]</nowiki></sup>.

اینترنت همچنین بر نحوه تعامل سعودی‌ها با رسانه‌ها تأثیر گذاشته است. طبق گزارشی از گروه مشاوره بوستون در ۲۰۱۶، تنها 18 درصد از نسل Z عربستان سعودی (متولدین 1995 یا بعد از آن) ترجیح می‌دهند محتوای ویدیویی را از تلویزیون تماشا کنند و 82 درصد باقی مانده پلتفرم‌های دیجیتال را انتخاب می‌کنند. همچنین ۶۱ درصد از این گروه سنی روزنامه‌های چاپی نمی‌خوانند. این کشور یکی از بالاترین نرخ‌های نفوذ تلفن همراه در جهان را دارد؛ حدود ۱۸۰ اشتراک به ازای هر ۱۰۰ نفر. این امر تأثیر زیادی بر افزایش مشارکت دیجیتال داشته است. برآورد می‌شود ساکنان عربستان به‌طور متوسط روزانه حدود پنج ساعت در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند؛ آماری که این کشور را به یکی از بزرگ‌ترین بازارهای رسانه‌های اجتماعی در خاورمیانه تبدیل کرده است<sup>[Ibid]</sup>.

طبق داده‌های موسسه تحقیقاتی و آموزشی دانشکده حکومت داری دبی، عربستان حدود ۲.۴ میلیون کاربر توییتر دارد و بیش از ۴۰ درصد از کل کاربران عرب‌زبان توییتر در همین کشور زندگی می‌کنند. همچنین ۱۰ درصد از کاربران فیس‌بوک در خاورمیانه نیز در عربستان هستند. گزارش بی‌بی‌سی در سال ۲۰۱۵ هم نشان داد که عربستان بالاترین میزان مصرف سرانه یوتیوب را در جهان دارد. در میان محبوب‌ترین پلتفرم‌ها، ۳۸ درصد از ۴۰۰۰ نفر شرکت‌کننده در نظرسنجی یوگوو در سال ۲۰۱۶ گفتند که فیس‌بوک را بیشتر از سایر شبکه‌ها استفاده می‌کنند و پس از آن یوتیوب، اسنپ‌چت، توییتر و اینستاگرام قرار داشته‌اند<sup>[Ibid]</sup>.

در حوزه خبر، روزنامه‌های الکترونیکی بومی توانسته‌اند با درک رفتار کاربران موبایلی، جایگزین روزنامه‌های چاپی شوند. روزنامه الکترونیکی «سبق»[10] پیشتاز این عرصه است. علی الحازمی، سردبیر و بنیان‌گذار سبق، استراتژی این رسانه را تماماً بر اساس تلفن همراه بنا کرده است. او اعلام کرده که «نزدیک به ۹۶ درصد از کاربران ما محتوا را از طریق تلفن‌های هوشمند مصرف می‌کنند» که نشان‌دهنده تغییر کامل الگوی مصرف خبر در عربستان است<sup><nowiki>[[11]]</nowiki></sup>.

روزنامه الکترونیکی «عاجل»[11] نیز که در سال ۲۰۰۷ تأسیس شد، دیگر بازیگر قدرتمند این حوزه است. این پلتفرم با تمرکز بر خبرهای فوری، توانسته است با میانگین بازدید ۲۳ میلیون بار در ماه و داشتن نزدیک به شش میلیون بازدیدکننده ثابت، جایگاه خود را در میان سایت‌های خبری عربستان تثبیت کند<sup><nowiki>[[12]]</nowiki></sup>.

پادکست‌ها در عربستان فضایی برای گفتگوهای صریح و غیررسمی فراهم کرده‌اند که در رسانه‌های رسمی کمتر دیده می‌شد. شبکه «مستدفر»[12] که در جده پایه‌گذاری شد، به عنوان اولین شبکه پادکست در پادشاهی شناخته می‌شود. این شبکه با شعار بحث و گفتگو درباره موضوعات مختلف فرهنگی، علمی و تکنولوژی با زبان عربی-انگلیسی، بستری برای نسل جدید فراهم کرده است<sup><nowiki>[[13]]</nowiki></sup>.

دولت نیز از شبکه‌های اجتماعی به‌شکلی مؤثر بهره می‌گیرد. یکی از نمونه‌های اخیر قدرت رسانه‌های اجتماعی، استفاده گسترده از آن‌ها در جریان آماده‌سازی‌ها برای معرفی برنامه اصلاحات «چشم‌انداز ۲۰۳۰»[13] عربستان بود. چشم‌انداز رسانه‌ای عربستان در حال دگرگونی است. رسانه‌های سنتی برای دوام آوردن در فضای دیجیتال مجبورند راهبردهای تازه پیدا کنند. رسانه‌های کاملاً آنلاین و آن‌هایی که پلتفرم دیجیتال قوی و خلاق دارند، شانس بیشتری برای موفقیت خواهند داشت؛ به‌ویژه اگر بتوانند مخاطب خود را خارج از مرزهای کشور هم گسترش دهند. رشد سریع مشارکت دیجیتال میان شهروندان سعودی نشانه‌ای امیدوارکننده برای رسانه‌ها و شرکت‌هایی است که از این موج استفاده می‌کنند. با وجود فضای اقتصادی محتاطانه، انتظار می‌رود هزینه‌کرد تبلیغاتی در سال‌های آینده افزایش پیدا کند<sup>[OBG, OP. cit]</sup>.



'''سیاست‌ها، قوانین و مقررات در زمینه رسانه'''

پایه‌های چارچوب مقرراتی کنونی رسانه‌های سعودی توسط فیصل (که در سال ۱۹۶۴ پادشاه شد) بنا نهاده شد؛ او رسانه‌ها و نهادهای تنظیم‌گر سعودی را گسترش داد. این نهادها شامل وزارت اطلاعات در سال ۱۹۶۲ (که بعد ها به وزارت رسانه تغییر نام داد)، آیین‌نامه مطبوعات در ۱۹۶۴ و خبرگزاری سعودی در ۱۹۷۱ بودند. با این حال، این نهادهای رسمی هرگز تنها نیروهای شکل‌دهنده سیاست رسانه‌ای نبوده‌اند. روحانیون سعودی، زمانی که احساس کنند از سوی خاندان سلطنتی دور زده شده‌اند، خود را محق می‌دانند که درباره صنعت تلویزیون اظهارنظر عمومی کنند. به این ترتیب، نهاد دینی سعودی یک عامل مؤثر در سیاست رسانه‌ای است که در برابر گرایش‌های لیبرال مالکان رسانه، روزنامه‌نگاران و روشنفکران عمل می‌کند و به شکل‌گیری جنگ‌های فرهنگی میان این دو اردوگاه می‌انجامد. صدای آنان در جریان جنگ‌های فرهنگی درباره ادبیات، تلویزیون واقع‌نما، ویدئوهای موسیقی و در سال‌های اخیر شبکه‌های اجتماعی، خواهان سانسور به نام اخلاق دینی بوده است<sup>[Kraidy, OP. cit]</sup>.

حتی با وجود نهاد روحانیتی که توان اثرگذاری بر سیاست رسانه‌ای در مسائل اجتماعی را دارد، رسانه‌های سعودی در تمام مسائل سیاسی از دستورالعمل‌های وزارت رسانه پیروی می‌کنند. وزیر رسانه، همچون دیگر وزرا، با فرمان سلطنتی منصوب می‌شود. از جمله وظایف این وزارتخانه تضمین این موضوع است که رسانه‌ها یک ابزار راهبردی باشند که به پادشاهی امکان می‌دهد با حملات رسانه‌ای خارجی مقابله کند و احساس تعلق ملی را در داخل کشور تقویت کند<sup>[Ibid]</sup>.

در سال ۲۰۰۵ با یک فرمان سلطنتی، رسیدگی به تخلفات حوزه ارتباطات از دادگاه‌ها گرفته شد و به «وزارت فرهنگ و اطلاعات»[14]سپرده شد. از آن زمان این وزارتخانه اختیار پیدا کرد هر رسانه‌ای را که قوانین مطبوعات کشور را نقض کند تعلیق یا تعطیل کند. از سال ۲۰۱۱ هم همه روزنامه‌های آنلاین و وبلاگ‌نویس‌ها موظف شدند برای فعالیت، مجوز ویژه‌ای از همین وزارتخانه بگیرند. عربستان سعودی اجازه مالکیت خارجی بر رسانه‌های خبری بزرگ را نمی‌دهد، بنابراین تمام روزنامه‌ها، ایستگاه‌های رادیویی و شبکه‌های تلویزیونی فعال در پادشاهی سعودی متعلق به اتباع سعودی هستند. با این اوصاف، این کشور همچنان بازار بزرگی برای ماهواره‌های پان‌عرب و تلویزیون‌های پولی است که برنامه‌هایی را از سراسر منطقه و فراتر از آن پخش می‌کنند. مالکیت تلویزیون ماهواره‌ای در بین سعودی‌ها و جمعیت مهاجران بسیار گسترده است<sup>[OBG, OP. cit]</sup>.

شبکه‌های تلویزیونی نیز توسط «سازمان پخش سعودی»[15] اداره می‌شوند که رئیس آن به وزارت رسانه گزارش می‌دهد. سازمان پخش سعودی در سال ۲۰۱۲ پس از تصویب تبدیل فعالیت‌های رادیویی و تلویزیونی به یک سازمان عمومی تأسیس شد. این سازمان نهادی است که مسئول انتقال پیام پادشاهی عربستان سعودی از طریق کلمات و تصاویر به تمام مناطق محلی و بخش‌هایی از جهان است<sup><nowiki>[[14]]</nowiki></sup>.

در عربستان سعودی، اینفلوئنسرها دیگر اجازه ندارند بدون دریافت مجوز دولتی به‌صورت آنلاین فعالیت کنند. هر تولیدکننده محتوایی که از طریق تبلیغات درآمد کسب می‌کند، باید از «کمیسیون کل رسانه‌های دیداری و شنیداری»[16] مجوز رسمی بگیرد. این برنامه‌ی جدید در ظاهر برای سامان‌دهی فعالیت تجاری اینفلوئنسرها طراحی شده، اما احتمال می‌رود اهداف پنهان‌تری هم داشته باشد؛ از جمله تلاش برای تنوع‌بخشی به اقتصاد سعودی یا کنترل شدیدتر گفتار آنلاین. این مجوز برای همه‌ی تولیدکنندگان محتوا بالای ۱۸ سال که در پلتفرم‌هایی مانند توییتر، اینستاگرام، یوتیوب، تیک‌تاک، اسنپ‌چت یا فیس‌بوک فعالیت می‌کنند، الزامی است و تمام انواع تبلیغات (اعم از تصویر، ویدئو، صوت یا متن) را در بر می‌گیرد. هر کسب‌وکاری که بدون مجوز تبلیغ منتشر کند، با جریمه‌های سنگین مالی یا حتی مجازات زندان روبه‌رو می‌شود<sup><nowiki>[[15]]</nowiki></sup>.

بخش رسانه‌ای عربستان پس از آنکه محمد بن سلمان به‌عنوان ولیعهد انتخاب شد و فوراً توسعه چشم‌انداز ۲۰۳۰ را آغاز کرد، در آستانه تغییرات اساسی قرار گرفت. در این طرح جاه‌طلبانه برای رهایی اقتصاد عربستان از وابستگی به سوخت‌های فسیلی، رسانه و سرگرمی جایگاهی برجسته داشتند، اما نه به‌عنوان سکویی برای آزادی بیان، بلکه به‌عنوان ابزاری برای رشد اقتصادی و آرام‌سازی اجتماعی<sup>[Kraidy, OP. cit]</sup>. بر این اساس هر چند رسانه های عربستان در طول یک دهه اخیر توسعه یافته اند، اما حوزه عملکردی آنها همچنان به برخی عرصه های فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی محدود است و در مقابل از آزادی عمل رسانه‌ها در عرصه سیاسی کاسته شده است. وضعیتی که به الگوی حکمرانی خاص عربستان در دوره جدید مبنی بر توسعه فضای اقتصادی و اجتماعی و انحصارگرایی در عرصه سیاسی باز می‌ گردد.

'''طرح های کلان، نوآوری‌ها و تجارب عربستان در زمینه رسانه'''

بخش رسانه‌ای عربستان سعودی در حال تحولی چشمگیر است و به عنوان محرک اصلی جاه‌طلبی‌های چشم‌انداز ۲۰۳۰ پادشاهی ظهور می‌کند و بستری به سرعت در حال گسترش برای سرمایه‌گذاری و نوآوری ارائه می‌دهد. با پشتیبانی قوی از سیاست‌ها، توسعه زیرساخت‌ها و جمعیتی جوان و آشنا به فناوری، پیش‌بینی می‌شود که این بخش سهم اقتصادی خود را در پنج سال آینده تقریباً دو برابر کند. اداره کل نظارت بر رسانه‌ها پیش‌بینی می‌کند که تا سال ۲۰۳۰، بخش رسانه‌ای عربستان سعودی تقریباً ۱۲ میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی ملی کمک خواهد کرد، که نسبت به سال 2023 حدود ۶ میلیارد دلار افزایش یافته است. اشتغال در این بخش نیز رو به افزایش است. تا پایان سال ۲۰۲۴، مشاغل مرتبط با رسانه به ۶۷۰۰۰ شغل رسید که نسبت به سال قبل ۲۲ درصد افزایش یافته است. مقامات هدف ایجاد ۱۶۰۰۰۰ شغل در بخش رسانه را تا سال ۲۰۳۰ تعیین کرده‌اند. عربستان سعودی از مرز ۱ تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی اسمی عبور کرده و شاهد رشد سالانه ۴.۷ درصدی در بخش غیرنفتی خود بوده است که رسانه‌ها نقش فزاینده‌ای در آن ایفا می‌کنند<sup><nowiki>[[16]]</nowiki></sup>.

به طور کلی چشم‌انداز رسانه‌ای عربستان طی یک قرن گذشته مسیری مرحله‌به‌مرحله را طی کرده است؛ از رسانه‌های ابتدایی و متمرکز دولتی تا ساختار چندلایه‌ای که امروز شامل رادیو، تلویزیون، مطبوعات و پلتفرم‌های دیجیتال می‌شود. آنچه در کل این روند ثابت مانده، نقش محوری دولت در شکل‌دهی به سیاست‌گذاری رسانه‌ای و هماهنگ‌سازی آن با اهداف کلان کشور بوده است.

ورود هر فناوری جدید، از رادیو و تلویزیون گرفته تا ماهواره و رسانه‌های اجتماعی موجب بازتعریف نقش رسانه در کشور شده و ساختارهای نظارتی، حقوقی و سازمانی معمولاً متناسب با آن تنظیم شده‌اند. نهادهای دینی نیز در برخی دوره‌ها تأثیر مشخصی بر سیاست‌های رسانه‌ای داشته‌اند، اما این تأثیر به‌مرور در چارچوب نظام حقوقی و نهادی جدید مدیریت‌شده‌تر شده است.

در کنار این بعد نظارتی، تحول رسانه در عربستان به‌ویژه در دو دهه اخیر جنبه اقتصادی و فناورانه نیز پیدا کرده است. رشد سریع مصرف رسانه‌های دیجیتال، استفاده گسترده از تلفن همراه و نرخ بالای مشارکت در شبکه‌های اجتماعی، رسانه را به یکی از بخش‌های پویا در ساختار اقتصادی و فرهنگی کشور تبدیل کرده است. برنامه‌های توسعه‌ای مانند چشم‌انداز ۲۰۳۰ نیز نقش رسانه را در ایجاد اشتغال، جذب سرمایه و گسترش صنایع فرهنگی پررنگ‌تر کرده‌اند.
----[1] General Service

[2] Second Programme Service

[3] Aramco 


[4] Umm al-Qura

[5] individual press

[6] Ministry of Media

[7] Law of Private Press Establishments

[8] Asharq Al-Awsat


[9] YouGov

[10] Sabq

[11] Ajel

[12] Mstdfr

[13] Vision 2030

[14] MCI

[15] SBA

[16] GCAM
----[1] Kraidy, M. M. (2021). Saudi Arabia: From National Media to Global Player. Available for <nowiki>https://books.openbookpublishers.com/10.11647/obp.0238/ch6.xhtml</nowiki>


[2] Asia-Pacific Broadcasting Union (n.d.). Saudi Broadcasting Authority (SBA). Available for <nowiki>https://www.abu.org.my/portfolio-item/saudi-broadcasting-authority/</nowiki>


[3] Alardawi, M. M. (2025). A Historical Analysis of the Genesis of the Television in Saudi Arabia. Asian Social Science, 21(2), 10–19.


[4] Saudipedia (2024). Saudi Television. Available for <nowiki>https://saudipedia.com/en/article/4252/government-and-politics/media/saudi-television</nowiki>


[5] Saudi Press Agency (2025). Saudi Television has traversed a fruitful path of media activities over six decades. Available for <nowiki>https://www.spa.gov.sa/fa/N2354360</nowiki>


[6] Saudi Press Agency (2022). Umm Al-Qura Newspaper… A Century in Saudi Media Process. Available for <nowiki>https://www.spa.gov.sa/2342081</nowiki>


[7] Saudipedia (2024). Media in Saudi Arabia. Available for <nowiki>https://saudipedia.com/en/article/4847/government-and-politics/media/media-in-saudi-arabia</nowiki>


[8] Saudipedia (2024). Timeline of the Saudi Press. Available for <nowiki>https://saudipedia.com/en/article/2093/government-and-politics/media/timeline-of-the-saudi-press</nowiki>


[9] پایگاه جامع شناخت وهابیت (1392). رسانه در کشور عربستان سعودی. قابل دسترسی در <nowiki>https://www.alwahabiyah.com/fa/articleview/637/%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C/</nowiki>


[10] Oxford Business Group (2016). Shifting tide: Social media and digital content are transforming the sector. Available for <nowiki>https://oxfordbusinessgroup.com/reports/saudi-arabia/2016-report/economy/shifting-tide-social-media-and-digital-content-are-transforming-the-sector</nowiki>


[11] Campaign Middle East (2021). Varied and highly engaging: Sabq.org’s Ali Al Hazmi and DMS’s Carol Matta discuss content marketing. Available for <nowiki>https://campaignme.com/varied-and-highly-engaging-sabq-orgs-ali-al-hazmi-and-dmss-carol-matta-discuss-content-marketing/</nowiki>


[12] Ajel (n.d.). About Us. Available for <nowiki>https://english.ajel.sa/about-us</nowiki>


[13] Obaid, R. (2018). Two Saudi debaters launch country's first podcast network. Available for <nowiki>https://www.arabnews.com/node/1230121/saudi-arabia</nowiki>


[14] Saudipedia (2024). Saudi Broadcasting Authority. Available for <nowiki>https://saudipedia.com/en/article/334/government-and-politics/commissions/saudi-broadcasting-authority</nowiki>


[15] SMEX (2022). Influencers License in Saudi Arabia: Regulation or Censorship?. Available for <nowiki>https://smex.org/influencers-license-in-saudi-arabia-regulation-or-censorship/</nowiki>


[16] Saudi Gazette (2024). Saudi Arabia's media industry undergoes transformation, aims for $12 billion GDP contribution. Available for <nowiki>https://saudigazette.com.sa/article/651941/SAUDI-ARABIA/Saudi-Arabias-media-industry-undergoes-transformation-aims-for-$12-billion-GDP-contribution</nowiki>
بازگشت به رسانه در عربستان.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=رسانه_در_عربستان»