نمایش مبدأ برای زبان و ادبیات اتیوپی

به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
کشور [[اتیوپی]] نیز همچون دیگر کشورهای آفریقایی زیر خط صحرای بزرگ دربرگیرنده ده‌ها زبان و لهجه بومی است که به [[گروه های قومی اتیوپی|اقوام و قبایل]] مختلف اختصاص دارد. بر اساس بررسی‌های موجود تعداد گویش‌ها و زبان‌های شناخته شده در اتیوپی بالغ بر هشتاد و شش گویش و زبان محلی است که هشتاد و دو زبان بومی همچنان جایگاه خود را در بین قبایل کشور حفظ کرده و چهار زبان محلی نیز رفته رفته به فراموشی سپرده شده‌اند. گویش‌های موجود در این کشور را به صورت کلی می‌توان در سه گروه عمده زبانی طبقه بندی کرد. این زبان‌ها که با عنوان کلی آفرو-آسیاتیک (Afro-Asiatic) شناخته می‌شوند عبارتند از:  

* گروه زبانی سامی (Semitic)؛
* گروه زبانی کوشیتیک (Cushitic)؛
* گروه زبانی اومتیک (Omotic).

سامی زبانان [[اتیوپی]] بیشتر در مناطق مرتفع مرکزی و ش[[مالی]] کشور سکونت دارند. زبان‌های کوشیتیک در نواحی پست و مرتفع جنوبی و میانه این کشور رواج دارد و اومتیک زبانان نیز عمدتا در جنوب اتیوپی زندگی می‌کنند. متکلمان به گروه زبانی نیلو-صحرایی (Nilo-Station) نیز اقلیت کوچکی را در این کشور تشکیل می‌دهند و در حدود دو درصد از بومیان اتیوپی -ساکن در مرزهای [[سودان]]- در زمره این گروه زبانی به شمار می‌روند. مهم ترین و رایج ترین زبان‌های کنونی [[اتیوپی]] عبارتند از: 

[[زبان امهریک|امهریک]] (Amharic)، [[زبان ارومو|ارومو]] (Oromo)، [[زبان تیگرینیا|تیگرینیا]]، [[زبان گیز|گیز]]، انگلیسی <ref>برگرفته از http://www.ethiopiantreasures.co.uk/pages/language.html</ref>
[[پرونده:الفبای زبان امهریک.jpg|بندانگشتی|الفبای امهری (1403). برگرفته از سایت ik-ptz، قابل بازیابی از https://ik-ptz.ru/fa/math/amharskii-alfavit-s-perevodom-na-russkii-amharskii-yazyk-glava-trinadcataya-standartnyi-yazyk-i-yazyk-.html]]

==== [[زبان امهریک]] ====
زبان امهریک به دلیل قدرت و برتری سیاسی قوم امهری، در طول 150 سال گذشته زبان غالب و رسمی [[اتیوپی]] بوده‌است. این زبان در زیر شاخه زبان سامی جای می‌گیرد و در حدود 27 میلیون نفر در [[اتیوپی]] به امهریک سخن می‌گویند. زبان امهریک با الفبای [[زبان گیز|گیز]] (Geez) نوشته می‌شود و پس از عربی، دومین زبان بزرگ سامی از نظر شمار گویش‌وران در جهان است. این زبان در حال حاضر زبان آموزشی کشور [[اتیوپی]] است (هرچند زبان‌های [[قبیله ارومو|ارومو]] و تیگرینیا نیز در مراکز استقرار این دو قبیله به عنوان زبان آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرند) امهریک زبان ارتباطی [[گروه های قومی اتیوپی|اقوام و قبایل]] مختلف این کشور است و تقریبا تمام مردم [[اتیوپی]] به زبان امهریک تسلط دارند<ref>برگرفته از [http://www.britannica.com/Amharic&#x20;language http://www.britannica.com /Amharic language]</ref>.  

==== [[زبان ارومو]] ====
دومین زبان رایج در اتیوپی، [[زبان ارومو]] از گروه زبانی کوشیتیک است که 30% جمعیت این کشور به این زبان سخن می‌گویند. زبان ارومو در مناطق ارومو نشین کاربرد آموزشی دارد و همواره به عنوان رقیب [[زبان امهریک]] درنظر گرفته شده‌است. در حال حاضر بسیاری از اروموها، زبان خود را با الفبای لاتین می‌نویسند و این کار را به عنوان نوعی اعتراض علیه سلطه سیاسی دیرینه مدت [[زبان امهریک]] در اتیوپی درنظر می‌گیرند<ref>برگرفته از http://www.gadaa.com/Oromia&#x20;and&#x20;the&#x20;Oromo&#x20;People/2012</ref>. 

==== '''[[زبان تیگرینیا]]''' ====
تیگرینیا (Tigrinya) سومین زبان مهم در [[اتیوپی]] است که در منطقه تیگرای و شمال [[اتیوپی]] تکلم می شود و تقریبا زبان رسمی این منطقه به شمار می‌رود. این زبان در کشور اریتره نیز کاربرد وسیعی دارد<ref>برگرفته از [http://www.britannica.com/Tigrinya&#x20;language http://www.britannica.com /Tigrinya language]</ref>. 

==== [[زبان گیز]] ====
گیز از زبان‌های کهن و باستانی سامی است که هرچند در حال حاضر در این کشور منسوخ گردیده با این حال هنوز در مراسم مذهبی [[یهودی ها در اتیوپی|یهودیان اتیوپی]] و کلیسای ارتدوکس تواحدو مورد استفاده قرار می‌گیرد و مردم این کشور آن را بخشی از فرهنگ باستانی خود می‌دانند<ref>برگرفته از [http://www.princeton.edu/Geez&#x20;language.html http://www.princeton.edu /Geez language.html]</ref>. 

==== زبان انگلیسی ====
زبان انگلیسی، زبان دوم این کشور است که در دبیرستان ها و دانشگاه ها تدریس می‌شود و تقریبا تمام تحصیلکردگان اتیوپیایی به روانی به آن صحبت می‌کنند. بخش قابل توجهی از کتب موجود در کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌های [[اتیوپی]] به زبان انگلیسی است.
==== سایر زبان های رایج ====
زبان‌های حراری، تیگره، اینور، سودو، چها، سیداما، [[قبیله گوراگه|گوراگه]]، اومتو، سومالیایی و عفاری از دیگر زبان‌های محلی [[اتیوپی]] محسوب می‌شوند که بصورت محدود در بخش‌هایی از اتیوپی مورد استفاده قرار می‌گیرند. زبان عربی نیز در مناطق صحرایی اتیوپی کاربرد نسبتا گسترده‌ای دارد. 

برخی از مردمان ساکن در مرزهای جیبوتی نیز به زبان فرانسوی با لهجه سومالیایی سخن می‌گویند. معدودی از کهنسالان منطقه تیگره نیز اندکی به زبان ایتالیایی تسلط دارند که یادگاری از حضور کوتاه مدت ایتالیا در این کشور در اواخر دهه 1930 به شمار می‌رود<ref>برگرفته از [http://www.britannica.com/Ethiopia/&#x20;language http://www.britannica.com /Ethiopia/ language]</ref>.
[[پرونده:مشاهیر ادبی اتیوپی.jpg|بندانگشتی|مشاهیر ادبی اتیوپی (1403). برگرفته از سایت خبرگزاری مهر، قابل بازیابی از [https://www.mehrnews.com/news/4925338/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%88%D9%BE%DB%8C https://www.mehrnews.com/news/4925338/]]]

=== [[مشاهیر ادبی اتیوپی|مشاهیر ادبی]] ===
با توجه به پیشینه عمیق [[تاریخ اتیوپی|تاریخی]] و [[نظام فرهنگی اتیوپی|فرهنگی]] اتیوپی، این کشور از قدیم الایام نقش مهمی در فرآیند ادبی قاره آفریقا ایفا نموده و چهره‌های ادبی درخشانی را نیز به قاره آفریقا و عرصه‌های بین المللی معرفی کرده‌است. مهمترین شعراء و نویسندگان دوره معاصر این کشور که بر دیگر کشورهای قاره آفریقا نیز تا حدودی تأثیرگذار بوده‌اند عبارتند از: 

==== [[تسگای گبره - مدهین]] ====
[[تسگای گبره - مدهین]](Tsegaye Gabre- Medhin)، شاعر، هنرمند و نمایشنامه نویس معروف اتیوپیایی درسال 1936 در حوالی شهر آمبو به دنیا آمد. وی پس از سپری نمودن تحصیلات ابتدایی و متوسطه با به دست آوردن بورسیه تحصیلی مرکز آموزش عالی بلک استون شیکاگو، رهسپار اروپا شد و پس از تحصیل در تئاتر سلطنتی انگلیس و تئاتر کمدی [[فرانسه]] و بازگشت به کشور خود را وقف توسعه [[تئاتر و هنرهای نمایشی اتیوپی|هنر تئاتر در اتیوپی]] نمود. [[تسگای گبره - مدهین|تسگای]] در دهه 1960 در مناسبت‌های فرهنگی مختلف در قاره آفریقا حضور یافت و در سال 1966 و در سن 29 سالگی به دلیل اقدامات ارزنده خود در زمینه توسعه ادبیات [[زبان امهریک|امهریک]] موفق به دریافت جایزه ادبی امپراطور هایله سلاسی شده و لقب ملک الشعرای [[اتیوپی]] را دریافت کرد. 

[[تسگای گبره - مدهین|گبره]] مدهین پس از کودتای 1974 مدت کوتاهی به سمت معاون وزیر فرهنگ و ورزش برگزیده شد وطی دوره مسئولیت کوتاه خود دپارتمان [[تئاتر و هنرهای نمایشی اتیوپی|هنرهای نمایشی]] را در [[دانشگاه آدیس آبابا]] تأسیس نمود. وی در سال 1984 شعر بلند «رد پای زمان» را به همراه تصاویری از عکاسی ایتالیایی منتشر کرد که دربرگیرنده بخش هایی از [[تاریخ اتیوپی]] از قدیم الایام بود. 

[[تسگای گبره - مدهین|گبره]] در مدت حیات ادبی خویش کتب شعر و نمایشنامه‌های تاریخی حماسی ارزشمندی را خلق نمود که هر یک از جذابیت‌های خاصی برخوردارند. وی همچنین تلاش فراوانی به خرج داد تا بخشی از آثار تاریخی و میراث فرهنگی به غارت رفته [[شهر آکسوم|آکسوم]] که در موزه‌ها و کتابخانه‌های انگلیسی نگهداری می‌شوند به این کشور مسترد گردند. [[تسگای گبره - مدهین|تسگای]] برخی از رمان های مشهور ادبی جهان همچون اتللو و هملت اثر شکسپیر و آثاری از مولیر و برتولت برشت را نیز از انگلیسی به [[زبان امهریک|امهریک]] ترجمه کرد. گبره مدهین درسال 2006 در [[ایالات متحده]] [[آمریکا]] درگذشت<ref>برگرفته از http://www.nytimes.com/&#x20;Tsegaye&#x20;Gabre&#x20;Medhin/Ethiopian&#x20;Poet&#x20;Laureate/html</ref>. 

==== [[دیناو منگیستو]] ====
[[دیناو منگیستو]] (Dinaw Mengestu)، نویسنده و رمان نویس مشهور اتیوپیایی ساکن ایالات متحده [[آمریکا]] در سال 1978 در آدیس آبابا به دنیا آمد. وی در سن دو سالگی به همراه خانواده‌اش رهسپار آمریکا شد و تحصیلات ابتدایی، متوسطه و دانشگاهی خود را در این کشور سپری نموده و موفق به اخذ کارشناسی ارشد از دانشگاه کلمبیا گردید. دیناو تاکنون چند رمان ادبی به رشته تحریر درآورده که با استقبال محافل ادبی ایالات متحده، انگلستان و [[اتیوپی]] مواجه شده است. وی مقالاتی را نیز در ارتباط با جنگ داخلی [[سودان]] و منازعات شمال اوگاندا در مجلات معتبر آمریکا به چاپ رسانده‌است. [[دیناو منگیستو|منگیستو]] تاکنون جوایز متعددی را از نشریات معتبر و جشنواره‌های ادبی آمریکا به دست آورده‌است. وی هر چند در ایالات متحده آمریکا سکونت دارد ولی از ارتباط خوبی با کشور خود برخوردار بوده و در جریان امور [[نظام فرهنگی اتیوپی|فرهنگی]] و [[نظام اجتماعی اتیوپی|اجتماعی]] اتیوپی قرار دارد<ref>برگرفته از http://www.nytimes.com/&#x20;Dinaw&#x20;Mengestu</ref>. 

==== [[هادیس آلمایهو]] ====
هادیس آلمایهو (Haddis Alemayehu) وزیر خارجه اسبق [[اتیوپی]] و از چهره‌های سرشناس سیاسی و ادبی اتیوپی در سال 1910 در روستایی در حومه شهر دبره مارکوس به دنیا آمد.

وی تحصیلات ابتدایی و متوسط خود را در مدرسه ای وابسته به کلیسای ارتدوکس اتیوپی به پایان رساند و موفق به اخذ دکتری افتخاری از دانشگاه آدیس آبابا شد.

هادیس آلمایهو در دوران زندگی خود چند رمان به [[زبان امهریک]] به چاپ رساند که سبب معروفیت وی در داخل کشور شد.

وی هر چند به زبان انگلیسی تسلط داشت ولی از طرفداران ادبیات بومی [[اتیوپی]] به شمار می‌رفت و همواره مردم به ویژه جوانان را به حفظ میراث فرهنگی کهن این سرزمین به ویژه زبان های بومی کشور دعوت می‌نمود. آلمایهو در سال 2002 درگذشت<ref>برگرفته از http://www.nytimes.com/Haddis&#x20;Alemayehu</ref><ref>عرب احمدی، امیر بهرام، کریمی، مهرداد (1392). جامعه و فرهنگ [[اتیوپی]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص 225-226.</ref>.

=== [[منگیستو لما]] ===
[[منگیستو لما]] (Mengistu Lemma) شاعر و نویسنده صاحب نام اتیوپیایی در سال 1924 در شهر تاریخی [[حراره|حرار]] و در خانواده ای مسیحی به دنیا آمد. وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در آدیس آبابا سپری نمود و در سال 1948 برای تحصیلات عالیه رهسپار انگلستان شد. لما در سال 1954 به میهن بازگشت و مدت کوتاهی پس از آن به عنوان دیپلمات به هند اعزام گردید. [[منگیستو لما]] در طول دوران حیات خویش چند کتاب و نمایشنامه ارزشمند تألیف نمود که هر یک سهم بسزایی در غنای ادبیات این کشور به دنبال داشت. وی در سال 1988 درگذشت<ref>برگرفته از http://www.nytimes.com/&#x20;Mengistu&#x20;Lemma</ref>. 

==== [[هاما توما]] ====
[[هاما توما]] (Hama Tuma) شاعر و نویسنده [[زبان امهریک|امهریک]] و انگلیسی زبان اتیوپی در سال 1949 در آدیس آبابا به دنیا آمد. توما تحصیلات متوسطه خود را در دانشگاه آدیس آبابا به پایان رسانید و از جوانی به عنوان مدافع دموکراسی و حقوق بشر وارد فعالیت‌های [[ساختار سیاسی اتیوپی|سیاسی]] شد که این امر منجر به اعمال محدودیت‌های شدیدی از سوی دولت‌های وقت علیه وی شد. [[هاما توما|هاما]] در اکثر کتب خود با بهره گیری از طنزی تلخ اقدامات دولتمردان این کشور را به مسخره گرفته‌است. وی تاکنون ده رمان ادبی به رشته تحریر درآورده و به دلیل اقدامات سیاسی ضد دولتی خود در [[فرانسه]] زندگی می‌کند<ref>برگرفته از http://www.nytimes.com/&#x20;Hama&#x20;Tuma</ref>. 

==== [[نگا مزلکیا]] ====
[[نگا مزلکیا]] (Nega Mezlekia) نویسنده معروف اتیوپیایی در سال 1958 در شهر جیجیگا به دنیا آمد. دوران جوانی او با کودتای نظامیان موسوم به درگ علیه امپراطور هایلا سلاسی همزمان بود و هر چند نگا در ابتدا از مدافعان سرنگونی هایلا سلاسی بود ولی به زودی در سلک مخالفان و منتقدان جدی منگیستو هایله ماریام جای گرفت. نگا در سال 1982 با اخذ بورسیه مهندسی رهسپار هلند شد و علاوه بر درس با گروه هاي مخالف دولت در این کشور ارتباطات گسترده‌ای برقرار کرد بطوری که پس از دو سال به دلیل بیم دستگیری توسط دولت [[اتیوپی]]، از این کشور رهسپار [[کانادا]] شد. وی در کتاب «یادداشت هایی از هینابلی» که در سال 2000 منتشر شد به نوعی خاطرات زندگی خود را به تصویر کشیده‌است. این کتاب در همان سال موفق به دریافت جایزه کتب غیرتخیلی انگلیسی زبان حکمران کل [[کانادا]] گردید. وی رمان «خدایی که شغال را خلق کرده» را نیز مدتی بعد به چاپ رساند. نگا مزلکیا در حال حاضر در کانادا زندگی می‌کند<ref>برگرفته از http://www.nytimes.com/&#x20;Nega&#x20;Mezlekia</ref>. 

==== [[مامو وودنه]] ====
آقای [[مامو وودنه]] (Mammo wudneh) نویسنده، روزنامه نگار و رئیس سابق انجمن نویسندگان [[اتیوپی]] در سال 1921 و در جریان جنگ بین ایتالیا و اتیوپی به دنیا آمد. وی در طفولیت و بر اثر بمباران روستایش توسط هواپیماهای جنگی ایتالیا والدینش را از دست داد. [[مامو وودنه|مامو]] پس از سپری نمودن سختی‌های فراوانی؛ در جوانی به روزنامه نگاری روی آورد و در اثر لیاقت ذاتی خویش به مقام ریاست انجمن نویسندگان [[اتیوپی]] دست یافت. وودنه در جنگ بین [[اتیوپی]] و اریتره اقدامات صلح جویانه‌ای برای خاتمه جنگ انجام داد و از فعالان گفتگوهای دینی در این کشور به شمار می‌رفت. وی از مشوقان ادبیات [[زبان امهریک|امهریک]] بود و کلیه کتب خود را به این زبان تألیف کرد. مامو در سال 2012 درگذشت<ref>برگرفته از http://www.nytimes.com/&#x20;Mammo&#x20;wudneh</ref>. 

==== [[سلاماوی آسگدوم]] ====
آقای [[سلاماوی آسگدوم]] (Selamawi Asgedom) نویسنده اتیوپیایی در سال 1971 در [[اتیوپی]] به دنیا آمد و در هفت سالگی و پس از سپری نمودن سه سال در اردوگاه پناهندگان سودان و در شرایطی بسیار سخت و دشوار، تحت سرپرستی سازمان امداد بین المللی و به عنوان پناهنده به [[آمریکا]] انتقال یافت. وی تحصیلات عالیه خود را در دانشگاه هاروارد انجام داد و از آن زمان در فعالیت‌های [[نظام اجتماعی اتیوپی|اجتماعی]] مربوط به پناهندگان فعالیت دارد. [[سلاماوی آسگدوم]] سخنران برجسته‌ای است و بدفعات در مجامع عمومی ایالات متحده آمریکا در ارتباط با وضعیت پناهندگان و آوارگان ناشی از جنگ‌ها و حوادث طبیعی سخنرانی کرده است. [[سلاماوی آسگدوم|آسگدوم]] تاکنون چند کتاب از جمله شرح زندگانی خود را در آمریکا منتشر کرده که این کتب با استقبال محافل دانشگاهی مواجه شده‌است<ref>برگرفته از http://www.nytimes.com/Selamawi&#x20;Asgedom</ref>.  

==== [[ساهله سلاسی]] ====
[[ساهله سلاسی]] (Sahle selassie) نویسنده مشهور اتیوپیایی در سال 1926 در آدیس آبابا به دنیا آمد. وی از جوانی به نوشتن روی آورد و تاکنون کتب متعددی را به زبان‌های انگلیسی، [[زبان امهریک|امهریک]] و گوراگه تألیف نموده‌است. بخش مهمی از تالیفات [[ساهله سلاسی|ساهله]] در مورد جنگ [[اتیوپی]] با ایتالیا و اشغال این کشور توسط استعمارگران ایتالیایی طی سال های 1936 تا 1941 است. 

==== [[سبهت گبره - اگزیابهر]] ====
[[سبهت گبره - اگزیابهر]] (Sebhat Gebre-Egziabher) نویسنده مشهور اتیوپیایی در سال 1928 در منطقه [[قبیله تیگرای|تیگرای]] و در حوالی شهر تاریخی آدوا به دنیا آمد. وی از جوانی به نوشتن رمان‌های تخیلی و واقعی روی آورد و طی دهه های 1980، 1990 و 2000 آثار ارزشمندی را به زبان‌های [[زبان و ادبیات فرانسه|فرانسه]] و [[زبان امهریک|امهریک]] روانه بازار ساخت که هر یک در زمره برگزیدگان ادبیات بومی اتیوپی به شمار می‌روند.  

سبهت سال‌های متمادی نیز در کسوت روزنامه نگار به نوشتن مقالات مختلف در روزنامه‌ها و مجلات [[اتیوپی]] نظیر هرالد اتیوپی و آدیس زمن اشتغال داشت. بخش عمده ای از شهرت [[سبهت گبره - اگزیابهر|سبهت گبره]] به دلیل سبک خاص نویسندگی او به [[زبان امهریک]] است. وی در سال 2012 درگذشت<ref>برگرفته از http://www.nytimes.com/Sebhat&#x20;Gebre-Egziabher</ref><ref>عرب احمدی، امیر بهرام، کریمی، مهرداد (1392). جامعه و فرهنگ [[اتیوپی]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص 220-230.</ref>. 

== نیز نگاه کنید به ==
[[زبان و ادبیات ژاپن]]؛ [[زبان و ادبیات روسی]]؛ [[زبان و ادبیات کانادا]]؛ [[زبان و ادبیات کوبا]]؛ [[زبان و ادبیات لبنان]]؛ [[زبان و ادبیات مصر]]؛ [[زبان و ادبیات تونس]]؛ [[زبان و ادبیات افغانستان]]؛ [[زبان و ادبیات چینی]]؛ [[زبان و ادبیات سنگال]]؛ [[زبان و ادبیات تایلند]]؛ [[زبان و ادبیات آرژانتین]]؛ [[زبان و ادبیات فرانسه]]؛ [[زبان و ادبیات اسپانیا]]؛ [[زبان و ادبیات مالی]]؛ [[زبان و ادبیات ساحل عاج]]؛ [[زبان و ادبیات سوریه]]؛ [[زبان و ادبیات زیمبابوه]]؛ [[زبان و ادبیات سیرالئون]]؛ [[زبان و ادبیات قطر]]؛ [[زبان و ادبیات سودان]]؛ [[زبان و ادبیات گرجستان]]؛ [[زبان و ادبیات تاجیکستان]]؛ [[زبان و ادبیات قزاقستان]]؛ [[زبان و ادبیات بنگلادش]]؛ [[زبان و ادبیات سریلانکا]]؛ [[زبان و ادبیات اردن]]

== کتابشناسی ==
<references />
[[رده:خط، زبان و ادبیات]]
بازگشت به زبان و ادبیات اتیوپی.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=زبان_و_ادبیات_اتیوپی»