نمایش مبدأ برای زبان و تحول آن در عراق

به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
'''زبان و تحول آن در عراق'''

علی اکبر اسدی

عراق چه در گذشته و چه در حال، سرزمینی چندزبانه بوده است. زبان‌های باستانی مورد توجه عراق از جمله شامل زبانهای سومری، اکدی، هوری و آرامی هستند. سومری زبانی منحصربه‌فرد و بدون خویشاوند شناخته‌ شده است و تا حدود 2000 ق.م به‌عنوان زبان گفتاری زنده بود و پس از آن به‌صورت زبان نوشتاری باقی ماند. اکدی (بابِلی و آشوری) زبانی سامی است که جایگزین سومری شد و مدت‌ها به‌عنوان زبان دیوان‌سالاری و ادبی باقی ماند. هوری زبان اقوام شمالی بود که بر فرهنگ‌ها و زبان‌های اطراف تأثیرگذار بود. آرامی اولیه و ادامه آن در دوران اسلامی و معاصر به صورت گویش‌های نوآرامی و سریانی نیز از جمله زبانهای رایج و مطرح در بین‌النهرین بوده است.[i]

زبان‌های زنده در عراق معاصر شامل عربی، کردی، ترکمانی و نوآرامی است. عربی زبانی ملی و اداری است و در دوره پس از 2003 زبان کردی نیز به عنوان زبان دوم در کنار عربی رسمیت یافته است. در کنار عربی، زبانهای کردی، ترکمانی و نوآرامی نقش مهمی در هویت اقلیت‌ها دارند. هر کدام از این زبان‌ها گویش‌ها، تاریخچه و چالش‌های خاص خود را دارند. عربی، زبان غالب و رسمی در عراق مدرن است. عربی فصیح در سطوح رسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما در مناطق مختلف عراق عربی عامیانه با گویش های محلی متفاوتی وجود دارد. در عراق تفاوت‌های آشکاری میان گویش‌های عامیانه  عربی در مناطق مختلف وجود دارد که از جمله شامل گویش‌های شمالی و جنوبی است. گویش شمالی (موصل)  به لهجه‌های شام (سوریه) نزدیک‌تر است و تحت تأثیر ترکی و کردی قرار دارد. گویش جنوبی (بغداد، بصره) نیز با لهجه‌های خلیجی شباهت‌هایی داشته و از آرامی و فارسی تأثیرپذیر است. گویش عراقی در آثار ادبی و شفاهی مانند اشعار مردمی و ضرب‌المثل‌ها کاربرد فراوان دارد و شاعری مانند عبود الکرخی از مهم‌ترین چهره‌ها در ادبیات عامیانه عراقی است. کلمات و ساختارهای نحوی از سومری و اکدی تا امروز در عربی عراقی باقی مانده‌اند.[ii]

زبان عربی در عراق به رغم غنای خود با برخی چالشها نیز مواجه است. یکی از این چالشها رقابت زبان‌های بیگانه مخصوصاً انگلیسی است. در عراق  مانند بسیاری از کشورهای عربی، زبان انگلیسی به‌عنوان زبان علم، فناوری، و حتی اشتغال گسترش یافته است و مدارس خصوصی و دانشگاه‌ها (مخصوصاً در اقلیم کردستان و برخی شهرهای مرکزی) در حال گسترش آموزش به زبان انگلیسی‌اند. این روند هویت زبانی و فرهنگی عربی را تهدید می‌کند. چالش مهم دیگر ضعف آموزشی در زبان عربی است و بسیاری از دانش‌آموزان و حتی دانشجویان عراقی در نگارش، دستور زبان، و مهارت‌های زبانی فصیح ضعیف‌اند.  رواج لهجه‌ها و گویش‌های محلی نیز یکی دیگر از مشکلات است. در عراق، گویش‌های متعددی از عربی رایج است و زبان عامیانه در رسانه، تبلیغات، آموزش غیررسمی و گفتگوهای روزمره بر زبان فصیح غالب شده است. این مسئله موجب شکاف دوگانه زبانی شده است: دانش‌آموزان با زبان فصیح آشنا نیستند و آن را تنها در امتحانات می‌بینند. رواج و فشار زبانهای محلی و قومی، فقدان انگیزه در میان جوانان و نقش ضعیف رسانه‌ها و فناوری در تقویت عربی فصیح نیز از دیگر چالشها محسوب می‌شوند.[iii] 

زبان کردی دو گویش اصلی در عراق دارد که شامل سورانی و کرمانجی است. سورانی در اربیل و سلیمانیه رایج است، ادبی‌تر  بوده و با خط فارسی-عربی نوشته می‌شود. کرمانجی در دهوک و اطراف آن رایج است و بیشتر با الفبای لاتین نوشته می‌شود. پس از ۱۹۹۱ و به‌ویژه پس از ۲۰۰۳، فضا برای نشر، آموزش و رسانه‌های کردی گسترش یافت. شعر و ادب کردی غنی و متنوع است و شخصیت‌هایی مانند دیلدار (شاعر سرود ملی اقلیم کردستان) شناخته‌شده‌اند.[iv]

جوامع مسیحی (آشوری، کلدانی، سریانی) و یهودی در عراق هنوز  به گویش‌هایی از نوآرامی صحبت می‌کنند. مناطق اصلی که در آنها نوآرامی رایج است شامل نینوا، دهوک، اربیل، و برخی روستاهای اطراف است. نوآرامی گونه‌های مختلفی داردکه از جمله شامل  نوآرامی شمال شرقی (مثلاً در آلقوش، ارمیه)، سریانی نو برای استفاده دینی و آرامی یهودی عراقی (در بغداد، تا پیش از مهاجرت گسترده یهودیان) بوده است. نوآرامی زبانی در خطر انقراض است و بیشتر نسل‌های جوان دیگر آن را صحبت نمی‌کنند. با این حال برخی پژوهش‌های میدانی توسط برخی زبان‌شناسان برای مستندسازی  این زبان در حال انجام است.[v]

ترکمانی به عنوان یکی دیگر از زبانهای رایج در عراق ویژگی‌های خاص خود را دارد. ترکمانی'''،''' زبان ترکی- اویغوری است که در قرون وسطی به‌دلیل استقرار جوامع ترک (نظامیان و مهاجران) در عراق گسترش یافت. ترکمانی از لحاظ ساختاری با زبان ترکی استانبولی نزدیک است، اما واژگان و تلفظ خاص خود را دارد. کرکوک، تلعفر، آلتون‌کُپری، و طوزخورماتو از مراکز اصلی ترکمان‌نشین عراق هستند. این زبان از لحاظ واژگانی و نحوی از عربی و کردی  نیز تاثیر گرفته و هنوز در خانه‌ها و برخی مدارس تدریس می‌شود.  زبان ترکمانی در مواردی نیز به عنوان زبان اداری مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله محمد شیاع السودانی نخست وزیر عراق بر اساس قانون زبان‌های رسمی که در سال 2014 در مجلس نمایندگان به تصویب رسیده، دستور داده است که زبانهای ترکمانی و سریانی دو زبان رسمی در مناطقی که ترکمانها یا سریانی‌ها در آن تراکم جمعیت را تشکیل می‌دهند، در مکاتبات اداری به عنوان سومین زبان رسمی در استان کرکوک، لحاظ شوند.[vi]
----[i] J.N. Postgate, Languages of Iraq, Ancient and Modern, British School of Archaeology in Iraq, University Press, Cambridge,2007, pp .31-115.

[ii]Ibid, 123-180.


[iii]أحمد علي كنعان، اللغة العربية والتحديات المعاصرة وسبل معالجتها، 2012، صص 10-30، علی الموقع: 

<nowiki>https://www.alarabiahconferences.org/wp-content/uploads/2019/04/conference_research-1605442277-1527759470-1982.pdf</nowiki>

[iv] J.N. Postgate, op.cit, pp.135-158. 


[v] J.N. Postgate, op.cit, pp. 95.114.

[vi]  کردپرس، زبان های ترکمانی و سریانی  به دستور سودانی سومین زبان رسمی در استان کرکوک هستند، (11 اسفند 1401)، قابل دسترسی در: kurdpress.com/xp6d
بازگشت به زبان و تحول آن در عراق.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=زبان_و_تحول_آن_در_عراق»