نمایش مبدأ برای زیست‌بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی در عمان

→ زیست‌بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی در عمان
به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
'''زیست‌بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی در عمان'''

'''میترا صمیعی'''

'''دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه علامه طباطبائی'''

'''مقدمه'''

عمان تحول دیجیتال را در کشور خود آغاز کرده است و فناوری اطلاعات و ارتباطات را به عنوان رکن اساسی تنوع اقتصادی و توسعه پایدار می‌شناسد. در چارچوب چشم‌انداز ۲۰۴۰ عمان، این کشور به دنبال افزایش سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی از حدود 2 درصد به 10 درصد تا سال ۲۰۴۰ است (صندوق بین‌المللی پول[1]، ۲۰۲۵). این تحول ابعاد متعددی، از جمله توسعه زیرساخت‌های فضای مجازی، پذیرش هوش مصنوعی، ایجاد چارچوب نظارتی و پرورش یک زیست بوم نوآورانه در فضای مجازی را در بر می‌گیرد.

'''زیرساخت های فضای مجازی'''

عمان زیرساخت فضای مجازی قابل توجهی را برای حمایت از اهداف اقتصاد دیجیتال خود توسعه داده است. چارچوب نظارتی مخابراتی این کشور از طریق، سازمان تنظیم مقررات مخابرات[2] انجام می شود. این سازمان بر آزادسازی و توسعه خدمات مخابراتی در سراسر کشور نظارت دارد. سازمان تنظیم مقررات مخابرات نقش محوری در تقویت رقابت، بهبود کیفیت خدمات و گسترش پوشش شبکه در سراسر کشور ایفا می کند. چشم‌انداز زیرساخت دیجیتالی در عمان شامل اجزای متعددی از جمله شبکه‌های تلفن همراه، سیستم‌های پهنای باند ثابت، مراکز داده و امکانات رایانش ابری است. تا سال ۲۰۲۴، تعداد مشترکین تلفن همراه به ۷.۲۴ میلیون نفر رسید که به طور متوسط ۱.۴ اشتراک تلفن همراه به ازای هر نفر را نشان می‌دهد و نرخ نفوذ تلفن همراه فوق‌العاده بالایی را نشان می‌دهد (مسقط دیلی[3]، ۲۰۲۴). بخش مخابرات شاهد گسترش قابل توجهی بوده است و تعداد مشترکین تلفن همراه با افزایش ۷ درصدی نسبت به سال قبل، در سال ۲۰۲۴ به ۷.۵ میلیون نفر رسیده است (اخبار فناوری آفریقا[4]، ۲۰۲۵). استقرار فناوری‌های پیشرفته تلفن همراه در عمان یک اولویت راهبردی بود. عمان پیشرفت قابل توجهی در انتقال زیرساخت تلفن همراه از شبکه‌های قدیمی به فناوری‌های تکاملی بلندمدت) ال.تی.ای)[5] و نسل پنجم (۵G) داشته است. سازمان تنظیم مقررات یک برنامه جامع را برای کنار گذاشتن زیرساخت های نسل سوم (۳G) داشته است، فرآیندی که تا اواخر سال ۲۰۲۴ تا حد زیادی تکمیل شد و به اپراتورهای شبکه تلفن همراه این امکان را می‌دهد تا تغییر کاربری فرکانس را برای استقرار ۵G اختصاص دهند. تعداد سایت‌های ۵G در سال ۲۰۲۳ دو برابر شد و در سال منتهی به ژوئن ۲۰۲۴، ۱۹ درصد افزایش یافت( بادی کام[6]، 2024). زیرساخت پهنای باند ثابت، در مقایسه با خدمات تلفن همراه میزان نفوذ پذیری کمتری را در کشور نشان می‌دهد، ولی با این وجود رشد ثابتی را تجربه کرده است. 

تعداد مشترکین اینترنت ثابت تا سپتامبر ۲۰۲۴ تقریباً به ۵۷۸۰۰۰ نفر رسید که نشان دهنده افزایش ۳.۵ درصدی نسبت به سال قبل است. خدمات پهنای باند پرسرعت، با ارائه سرعت بیش از ۲۵۶ کیلوبیت در ثانیه، اکثریت اشتراک‌های ثابت را به خود اختصاص داده است. بر اساس اعلام سازمان تنظیم مقررات مخابرات، میزان نفوذ پهنای باند ثابت عمان در پایان سال ۲۰۲۴ در سطح ۷۸.۹ درصد قرار داشت (گروه تجارت آکسفورد[7]، ۲۰۲۵). توسعه مراکز داده و زیرساخت ابری نشان دهنده یکی دیگر از اجزای حیاتی زیست بوم فضای مجازی عمان است. ایجاد مرکز ملی داده، که با همکاری نهادهای دولتی توسعه یافته است، زیرساخت متمرکزی از جمله شبکه‌های مشترک و سایت‌های امن برای ذخیره سازی اطلاعات مهم امنیتی و داده‌های شرکت های کلیدی را فراهم می‌کند (وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات[8]، 2025). در عمان پروژه دیتا پارک، که یک سرمایه‌گذاری مشترک بین شرکت دولتی عمانتل و شرکای بخش خصوصی بود را می توان به عنوان نمونه‌ای از همکاری بخش دولتی و خصوصی معرفی کرد. دیتاپارک نقش کلیدی در ارائه راهکارهای رایانش ابری، هوش مصنوعی و محاسبات با کارایی بالا برای حمایت از اولویت‌های دیجیتال ملی را به عهده دارد (عمان دیتا پارک[9]، ۲۰۲۵).

'''میزان نفوذ اینترنت، تلفن‌های هوشمند و پهنای باند اینترنت خانگی''' 

عمان به میزان نفوذ بسیار بالایی در اینترنت دست یافته و خود را در رتبه های بالای اتصال دیجیتالی در بین کشورها قرار داده است. تا ژانویه ۲۰۲۵، ۵.۱۴ میلیون کاربر اینترنت در عمان وجود داشت که منجر به میزان نفوذ اینترنت تا ۹۵.۳٪ شد( دیتا ریپورتال[10]، 2025). این نشان‌دهنده افزایش قابل توجهی نسبت به سال‌های گذشته است، به طوری که تعداد کاربران اینترنت بین ژانویه ۲۰۲۴ و ژانویه ۲۰۲۵، ۲۲۲۰۰۰ نفر یعنی (۴.۵٪) افزایش یافته است. منابع مختلف این یافته‌ها را تأیید می‌کنند، به طوری که صندوق بین‌المللی پول گزارش می‌دهد که تقریباً ۹۸٪ از جمعیت عمان تا اوایل سال ۲۰۲۴ از اینترنت استفاده می‌کردند، که این امر میزان نفوذ اینترنت در کشور عمان را به یکی از بالاترین میزان نفوذ اینترنتی در سطح جهانی تبدیل کرده است (صندوق بین‌المللی پول، ۲۰۲۵). میزان نفوذ بالای اینترنت نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری‌های مستمر عمان در زیرساخت‌های دیجیتالی و ابتکارات سیاستی با هدف کاهش شکاف دیجیتالی است. استراتژی ملی پهنای باند، ارائه خدمات پهنای باند پرسرعت به ۹۵٪ از جمعیت عمان را تا سال 2026 را پیش‌بینی می‌کند، با این آرمان که همه خانه‌ها و مشاغل در کشور عمان به زیرساخت پهنای باند ملی تا سال 2026 دسترسی داشته باشند( بادی کام، 2024). تا سپتامبر ۲۰۲۴، ۹۸٪ از خانوارهای عمان به اینترنت دسترسی داشتند، این مسئله، جایگاه کشور عمان را به عنوان یک مرکز برای اتصال اینترنتی، نوآوری و امنیت مجازی تثبیت می‌کند(گروه تجارت آکسفورد، 2025). میزان استفاده از تلفن‌های هوشمند در عمان به سطوح جهانی نزدیک شده است و این کشور به سرعت  در حال رسیدن به میزان نفوذ کامل تلفن‌های هوشمند در بین مردم است. پوشش پهنای باند تلفن همراه گسترده است و نسل چهارم (4G) به طور جامع در سراسر مراکز جمعیتی در دسترس است(موردور اینتلیجنس[11]، 2025). تعداد اشتراک‌های فعال پهنای باند تلفن همراه تا سپتامبر ۲۰۲۴ به ۵.۸ میلیون رسید که نشان‌دهنده پذیرش قوی اینترنت در تلفن های همراه در عمان است( مسقط دیلی، 2024). تا پایان سال ۲۰۲۳، تعداد اشتراک‌های پهنای باند تلفن همراه به ۶ میلیون رسیده بود که نشان‌دهنده رشد ۵.۵ درصدی نسبت به سال قبل است (موردور اینتلیجنس، 2025). 

شرکت مخابرات عمان (عمانتل)[12] در بازار تلفن ثابت و دسترسی به اینترنت دارای انحصار است. بازوی آن، عمان موبایل[13]، خدمات تلفن همراه را ارائه می کند. دولت عمان پس از عرضه 30 درصد از سهام آن به عموم در سال 2005، مالک 70 درصد از سهام عمانتل شد. در سال 2005، شرکت مخابرات قطر (کیوتل)[14] و شرکا، مجوز دوم ارائه خدمات تلفن همراه در این کشور را تحت نام تجاری نوراس[15] دریافت کردند که اکنون با نام تجاری اوریدو (اوریدو عمان)[16] تغییر نام داده است. عمانتل و اوریدو از نظر پوشش و سرعت برتری نسبت به اپراتورهای دیگر عمان دارند.


عمان در حال حاضر دارای 5 شبکه تلفن همراه است که اینترنت ارائه می دهند. شبکه های ارائه دهنده پوشش 4G عبارتند از عمان موبایل، اوریدو[17]، رنا[18]، ردبول موبایل[19] و فرندی[20]. در سال 2020، عمانتل اولین پوشش 5G خود را در کشور ارائه کرد.

این فضای رقابتی باعث نوآوری، بهبود کیفیت خدمات و افزایش حق انتخاب مصرف‌کننده شده است. اشتراک‌های تلفن همراه شامل خدمات پس‌پرداخت و پیش‌پرداخت است، با یک روند قابل توجه به سمت اشتراک‌های پس‌پرداخت، که با ۲۳٪ افزایش سالانه، تا سپتامبر ۲۰۲۴ به ۲.۱۶ میلیون رسید، در حالی که اشتراک‌های پیش‌پرداخت ۶٪ کاهش یافته است( مسقط دیلی، 2024). نفوذ پهنای باند اینترنت خانگی در عمان کمتر از میزان استفاده از اینترنت تلفن همراه است. تعداد اشتراک‌های پهنای باند ثابت در سال ۲۰۲۴ به ۵۷۳۰۰۰ رسید که نشان‌دهنده افزایش ۲ درصدی نسبت به ۵۶۲۰۰۰ در سال قبل است( اخبار فناوری آفریقا، 2025). زیرساخت پهنای باند ثابت در منازل شهروندهای عمانی، با برنامه‌های توسعه مداوم که توسط سازمان تنظیم مقررات ارتباطات برای گسترش پوشش اینترنت در سراسر کشور عمان اعلام شده است، عمدتاً از شبکه‌های فیبر نوری تشکیل شده است.  ظرفیت بین‌المللی اینترنت عمان به طور قابل توجهی گسترش یافته است و تعداد اشتراک‌ها تا پایان سال 2025 به ۲.۶ میلیون رسیده است که نشان‌دهنده افزایش ۵.۳ درصدی نسبت به سال 2024 است(موردور اینتلیجنس، 2025). با وجود این دستاوردها، چالش‌هایی در برخی زمینه‌ها باقی مانده است. میانگین سرعت اتصال اینترنت تلفن همراه در عمان در آوریل ۲۰۲۴، ۷۷ مگابیت بر ثانیه بود و در رتبه ۳۸ جهانی قراردارد، در حالی که سرعت اتصال اینترنت ثابت در عمان به ۷۱ مگابیت بر ثانیه رسیده است( دیتاریپورتال، 2025). این سرعت‌های اتصالات اینترنتی، اگر چه به نظر مناسب هستند،  ولی با این وجود از سرعت‌های اتصالات اینترنتی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس عقب‌تر هستند، که این نشان‌دهنده آن است که کشور عمان نیازمند ارتقاء مستمر زیرساخت‌ها و مداخلات سیاستی برای افزایش سرعت اتصال اینترنت و حفظ رقابت منطقه‌ای است.

'''شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها'''

استفاده از رسانه‌های اجتماعی در عمان رشد چشمگیری داشته است و این پلتفرم‌ها به بخشی جدایی‌ناپذیر از ارتباطات، تجارت و انتشار اطلاعات در بین مردم تبدیل شده‌اند. تا ژانویه ۲۰۲۵، عمان میزبان 29/3 میلیون هویت کاربری در رسانه‌های اجتماعی بود که معادل 9/60 درصد از کل جمعیت عمان است( دیتاریپورتال، 2025). این نشان‌دهنده چشم‌انداز پویای رسانه‌های اجتماعی است که معمولا با شاخص هایی چون سطوح تعامل بالا و الگوهای متنوع استفاده از پلتفرم‌ها، مشخص می‌شود. واتس‌آپ در زیست بوم رسانه‌های اجتماعی کشور عمان بیشترین کاربر را به خود اختصاص داده است و به عنوان پلتفرم اصلی ارتباطی در آن کشور عمل می‌کند. بر اساس نظرسنجی‌های انجام شده توسط مرکز ملی آمار و اطلاعات [21]، نشانگر آن است که 93 درصد از کاربران رسانه‌های اجتماعی در عمان از واتس‌اپ استفاده می‌کنند و این باعث شده که پلتفرم واتس آپ به پرکاربردترین پلتفرم در این کشور تبدیل شود( تایمزِ عمان[22]، 2019). رواج این برنامه پیام‌رسان نشان‌دهنده ترجیحات فرهنگی برای ارتباط مستقیم و خصوصی و همچنین عملکرد آن برای اهداف شخصی و تجاری بین مردم عمان است. استفاده از واتس‌اپ در سال ۲۰۲۰ در مقایسه با سال ۲۰۱۹، 3 درصد افزایش یافته است که نشان‌دهنده رشد پایدار این پلتفرم است(عمان آبزرور[23]، 2021). یوتیوب دومین پلتفرم محبوب در بین مردم عمان است و 71 درصد از کاربران رسانه‌های اجتماعی به این سرویس اشتراک‌گذاری ویدیو دسترسی دارند(تایمزِ عمان، 2019). این پلتفرم بین سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ شاهد افزایش ۱۱ درصدی در استفاده بوده است که نشان‌دهنده افزایش مصرف محتوای ویدیویی برای اهداف سرگرمی، آموزشی و اطلاع‌رسانی است(عمان آبزرور، 2021). تا ژانویه ۲۰۲۴، یوتیوب موقعیت خود را به عنوان یک پلتفرم پیشرو در عمان حفظ کرد. اینستاگرام خود را به عنوان یک پلتفرم مهم در چشم‌انداز رسانه‌های اجتماعی عمان تثبیت کرده است. داده‌های منابع تبلیغاتی متا نشان می دهد که اینستاگرام در اوایل سال ۲۰۲۴ دارای 40/2 میلیون کاربر در عمان بوده است که معادل 3/51 درصد از کل جمعیت و 4/67 درصد از مخاطبان واجد شرایط ۱۳ سال به بالا است(دیتاریپورتال، 2025).  این پلتفرم به ویژه برای گروه‌های جمعیتی جوان‌تر در کشور عمان جذاب است و به عنوان یک کانال محبوب برای اشتراک‌گذاری محتوای بصری، تجارت الکترونیک و بازاریابی اینفلوئنسرها عمل می‌کند. داده‌های نظرسنجی مرکز ملی آمار و اطلاعات در سال ۲۰۱۹ نشان می دهد که 50 درصد از کاربران رسانه‌های اجتماعی از اینستاگرام استفاده می‌کنند(تایمزِ عمان، 2019). فیس‌بوک همچنان پایگاه کاربری قابل توجهی در عمان دارد و در آوریل ۲۰۲۴ دارای 79/3 میلیون کاربر بوده است که 6/66 درصد از جمعیت عمان را تشکیل می‌دهد. ترکیب جمعیتی این پلتفرم نشان می‌دهد که پایگاه کاربری آن تحت سلطه مردان است، به طوری که 3/66 درصد از کاربران مرد از این پلتفرم استفاده می کنند و بزرگترین گروه کاربری را افراد ۲۵ تا ۳۴ ساله تشکیل می‌دهند. فیس‌بوک عملکردهای متعددی از جمله شبکه‌سازی اجتماعی، ترویج کسب‌وکار و مشارکت اجتماعی را انجام می‌دهد. سایر پلتفرم‌ها نیز میزان پذیرش قابل توجهی در بین مردم عمان را نشان می‌دهند. لینکدین، پلتفرم شبکه‌سازی حرفه‌ای، در آوریل ۲۰۲۴ دارای 06/1 میلیون کاربر در عمان بود که 3/17 درصد از جمعیت را نشان می‌دهد( ناپلئون کت[24]، 2024). مسنجر، سرویس پیام‌رسانی یکپارچه فیس‌بوک، در عمان 81/1 میلیون کاربر دارد که معادل 7/31 درصد از جمعیت عمان است. استفاده از توییتر (اکنون X) در سال ۲۰۲۰ به 25 درصد رسید، در حالی که نفوذ اسنپ‌چت به 24 درصد رسیده بود (تایمزِ عمان، 2021). داده‌های نظرسنجی مرکز ملی آمار و اطلاعات نشان می‌دهد که میانگین استفاده روزانه از رسانه‌های اجتماعی توسط عمانی‌ها شش ساعت است(تایمزِ عمان، 2019). بیشترین دوره استفاده بین ساعت 8  شب تا نیمه شب رخ می‌دهد که نشان‌دهنده الگوهای مصرف اوقات فراغت است. به طور متوسط، شهروندان عمانی تقریباً سه حساب کاربری در پلتفرم‌های مختلف شبکه‌های اجتماعی دارند. تفاوت‌های جنسیتی در ترجیحات انتخاب پلتفرم در کشور عمان تاثیر گذار است. زنان تمایل بیشتری به استفاده از اسنپ‌چت، اینستاگرام و یوتیوب دارند، در حالی که مردان ترجیحاتی برای استفاده از  فیس‌بوک، توییتر و ایمو[25] را نشان می‌دهند. این الگوهای استفاده، نشان‌دهنده ترجیحات متفاوت مصرف محتوا و سبک‌های ارتباطی در بین گروه‌های جمعیتی عمان است. رسانه‌های اجتماعی اهداف متعددی را برای کاربران عمانی انجام می‌دهند. تماس با خانواده و دوستان انگیزه اصلی است که 91 درصد از مردم عمان برای این اهداف از رسانه های اجتماعی استفاده می کنند( تایمزِ عمان، 2019). مطلع شدن از اخبار و رویدادهای جاری، 47 درصد از کاربران را ترغیب می‌کند و نقش پلتفرم‌ها را در انتشار اطلاعات نشان می‌دهد. تقریباً یک سوم از عمانی‌ها از سایت‌های شبکه‌های اجتماعی برای خرید یا جستجوی کالاها و خدمات استفاده می‌کنند و اینستاگرام و واتس‌اپ به عنوان محبوب‌ترین پلتفرم‌ها برای فعالیت‌های خرید عمل می‌کنند. استفاده کودکان از رسانه‌های اجتماعی به عنوان یک روند مهم در کشور عمان ظاهر شده است. تحقیقات اخیر توسط مرکز ملی آمار و اطلاعات نشان داد که 78 درصد از کودکان زیر ۱۸ سال در سال ۲۰۲۴ در پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی فعال بوده‌اند که نشان‌دهنده افزایش چشمگیری از 14 درصد از سال ۲۰۱۹ تاکنون بوده است(تایمزِ عمان، 2024). تقریباً 60 درصد از این کودکان روزانه به طور متوسط دو ساعت و یک ربع از پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. یوتیوب با 82 درصد به عنوان محبوب‌ترین پلتفرم در بین کودکان مطرح است و پس از آن واتس‌اپ با 47 درصد و اینستاگرام با 31 درصد قرار دارند. اعتماد به رسانه‌های اجتماعی به عنوان منبع خبری الگوهای متفاوتی را نشان می‌دهد. نتایج نظرسنجی مرکز ملی آمار و اطلاعات نشان داد که 36 درصد از عمانی‌ها به رسانه‌های اجتماعی به عنوان منبع اخبار و اطلاعات در مورد رویدادهای مهم اعتماد دارند، در حالی که 35 درصد به آن اعتماد ندارند( تایمزِ عمان، 2019).  سطوح اعتماد بر اساس سطح تحصیلات متفاوت است، به طوری که 42 درصد از افراد دارای تحصیلات عالی در مقایسه با 26 درصد با تحصیلات پایین‌تر به رسانه‌های اجتماعی اعتماد دارند.

'''هوش مصنوعی'''

عمان رویکردی جامع را برای توسعه هوش مصنوعی اتخاذ کرده و هوش مصنوعی را به عنوان یک رکن اساسی در انقلاب صنعتی چهارم و محرکی حیاتی برای تحول اقتصادی می‌شناسد. استراتژی هوش مصنوعی این کشور شامل چارچوب‌های سیاستی، برنامه‌های ملی، ابتکارات تحقیقاتی و کاربردهای عملی در بخش‌های مختلف است.

1'''. سیاست و استراتژی ملی هوش مصنوعی'''

توسعه چارچوب حکمرانی هوش مصنوعی عمان با معرفی سیاست ملی هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۱ آغاز شد که اصول راهنمایی را برای استفاده و توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی در دو بخش دولتی و خصوصی ارائه می‌دهد. این سیاست از طریق یک فرآیند مشاوره عمومی که در آگوست ۲۰۲۴ آغاز شد، به‌روزرسانی شد و نسخه اصلاح‌شده در سال ۲۰۲۵ منتشر شد تا پیشرفت‌های فناوری را منعکس کند و بازخورد دانشگاهیان، کارشناسان صنعت، ذینفعان و کاربران هوش مصنوعی را در خود جای دهد (گروه تجاری آکسفورد، ۲۰۲۵). برخلاف مقررات الزام‌آور قانونی، این سیاست به عنوان قانون ثالث عمل می‌کند و اصول سطح بالایی را بدون تحمیل تعهدات مشخص یا سازوکارهای اجرایی ارائه می‌دهد. سیاست ملی هوش مصنوعی اصول اساسی را برای توسعه و استقرار هوش مصنوعی، از جمله عدالت، شفافیت و پاسخگویی را تعیین می‌کند. این سیاست ایجاب می‌کند که نمونه‌های داده به طور منصفانه و عینی و بدون سوگیری انتخاب شوند، سیستم‌های هوش مصنوعی با درجه بالایی از شفافیت و قابلیت توضیح ساخته شوند و سیستم‌ها از طریق ارزیابی اثرات منفی بالقوه مورد پاسخگویی قرار گیرند(وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، 2025). این سیاست تمام مراحل توسعه و استفاده از فناوری هوش مصنوعی، از جمع‌آوری و ذخیره‌سازی داده‌ها تا طراحی، آموزش، کاربرد و ارزیابی مداوم را پوشش می‌دهد.

2'''. برنامه ملی هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته دیجیتال'''

وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات با تکیه بر برنامه اجرایی هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته که در سال ۲۰۲۲ راه اندازی شد، برنامه ملی هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته دیجیتالی خود را در سپتامبر ۲۰۲۴ رونمایی کرد (خبرگزاری عمان[26]، ۲۰۲۴). این ابتکار جامع که از سال ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۶ اجرا می‌شود، بخشی از چشم انداز عمان ۲۰۴۰ است و هدف آن قرار دادن فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یک بخش کلیدی در پیشبرد اقتصاد ملی است. این برنامه شامل چندین هدف راهبردی است: 

·      به کارگیری هوش مصنوعی در بخش‌های اقتصادی و توسعه‌ای؛

·      بومی‌سازی فناوری‌های پیشرفته دیجیتالی؛

·      دستیابی به حکمرانی مؤثر برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی با دیدگاهی انسان محور؛ و 

·      پیشبرد کشور به شاخص‌های جهانی. 

به طور خاص، عمان قصد دارد در بین ۵۰ کشور برتر جهانی در شاخص آمادگی دولت در زمینه هوش مصنوعی که توسط آکسفورد اینسایتس[27] منتشر شده است، قرار گیرد (وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، 2025). این کشور پیشرفت چشمگیری در جهت این هدف داشته است و با صعود پنج پله به رتبه ۴۵ جهانی از بین ۱۹۳ کشور جهان در شاخص آمادگی دولت در زمینه هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴ رسیده است( گالف بیزینس[28]، 2025). برنامه ملی هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته دیجیتالی شامل چندین ابتکار شاخص است که به شرح زیر است:

ü    تأسیس یک پلتفرم ملی داده باز با هدف ارائه داده‌های باز برای کارآفرینان، سرمایه گذاران و تصمیم گیرندگان، تسهیل نوآوری و تصمیم گیری مبتنی بر داده است؛

ü    مرکز ملی تحقیق و توسعه در هوش مصنوعی که از محققان و دانشگاهیان حمایت کرده و قابلیت‌های تحقیقاتی پیشرفته در فناوری‌های هوش مصنوعی را تقویت می کند؛

ü    استودیوی هوش مصنوعی به عنوان محل ملاقات متخصصان هوش مصنوعی، شرکت‌ها و مؤسساتی که به دنبال راه حل‌های فنی هستند، عمل می‌کند و همکاری و تبادل دانش را ترویج می‌کند (خبرگزاری عمان، ۲۰۲۴).

یک  پروژه ابتکاری قابل توجه شامل توسعه "Oman GPT" است، که به عنوان یک مدل زبان عمانی بر اساس محتوای فرهنگی، تاریخی، هنری و علمی کشور عمان با استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی مولد آموزش داده شده است(وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، 2025). هدف از این پروژه افزایش بهره وری بخش دولتی و حفظ میراث فرهنگی عمان از طریق قابلیت‌های پیشرفته پردازش زبان طبیعی است. علاوه بر این، عمان قصد دارد یک مرکز هوش مصنوعی با همکاری وزارت اقتصاد و با مشارکت مجمع جهانی اقتصاد ایجاد کند که ششمین مرکز از این دست در خاورمیانه و بیست و دومین مرکز در سطح جهان خواهد بود( گالف بیزینس، 2025). 

'''3.سرمایه‌گذاری و تأثیر اقتصادی'''

در سال های اخیر سرمایه‌گذاری در بخش هوش مصنوعی در عمان، رشد چشمگیری داشته است. میزان سرمایه‌گذاری در زمینه هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴ به ۶۰ میلیون ریال عمان (تقریباً 9/155 میلیون دلار) رسید. در دسامبر ۲۰۲۴، سازمان سرمایه‌گذاری عمان[29]، صندوق ثروت مستقل پادشاهی عمان[30]، ایکس.ای.آی[31] - شرکت هوش مصنوعی ایلان ماسک، سهام خریداری کرد که این نشان‌دهنده تعامل راهبردی این کشور با تحولات جهانی هوش مصنوعی در جهان است (بینش تجاری خلیج عرب<sup>[32]</sup>، 2025). هدف از سرمایه گذاری در برنامه هوش مصنوعی، افزایش سهم اقتصاد دیجیتالی در تولید ناخالص داخلی عمان از 2 درصد در سال ۲۰۲۱ به 5 درصد تا سال ۲۰۳۰ و 10 درصد در سال ۲۰۴۰ بود (عمان آبزرور، ۲۰۲۵). این نشان‌دهنده یک تحول دیجیتال در اقتصاد عمان است که هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته را به عنوان محور اصلی تلاش‌های تنوع اقتصادی در کشور قرار داده است. برنامه ملی اقتصاد دیجیتال[33]، که ابتکار هوش مصنوعی زیر نظر آن فعالیت می کند، به دنبال به حداکثر رساندن سهم اقتصاد دیجیتالی در تولید ناخالص ملی و در عین حال ارتقای رتبه کشور عمان در شاخص‌های مختلف اقتصاد دیجیتالی مانند شاخص توسعه دولت الکترونیکی و شاخص آمادگی کشور در زمینه شبکه سازی هوش مصنوعی است (برنامه اجرایی هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته[34]، 2025).

'''4. ادغام آموزشی و توسعه نیروی کار'''

توسعه نیروی کار یک جزء حیاتی از راهبرد هوش مصنوعی عمان را تشکیل می‌دهد. وزارت آموزش و پرورش با مشارکت یونسکو، از سال ۲۰۲۲ از طریق کارگاه‌های آموزشی در مورد بهترین شیوه‌های جهانی و ارزیابی مهارت‌های دیجیتالی، فناوری هوش مصنوعی را در برنامه درسی دوران ابتدایی مدارس وارد کرد. این وزارتخانه با حمایت شرکت سهامی عام بی‌پی[35] عمان، از طریق پروژه دیجیتال‌سازی برنامه‌های درسی، پیشبرد پذیرش هوش مصنوعی در مدارس را دنبال می‌کند و کتاب‌های درسی را با استفاده از واقعیت مجازی، انیمیشن و شبیه‌سازی برای پایه‌های اول تا چهارم ابتدایی، به قالب‌های تعاملی تبدیل کرده است. تا ژانویه ۲۰۲۵، نزدیک به ۳۳۰۰ معلم در زمینه ادغام هوش مصنوعی در برنامه های درسی آموزش دیدند و آزمایشگاه‌های جدید هوش مصنوعی با همکاری‌های دانشگاه ها ایجاد شدند (گروه تجاری آکسفورد، ۲۰۲۵). این تلاش‌ها باعث شد که عمان در مسابقات بین‌المللی هوش مصنوعی ۲۰۲۴ جایزه طلا را کسب کند، جایی که این کشورر برتری خود را در زمینه ادغام برنامه های آموزشی مبتنی بر هوش مصنوعی، ظرفیت‌سازی، توسعه برنامه درسی و ارتقای زیرساخت‌های فناوری نشان داد.

'''5. کاربردها و پذیرش هوش مصنوعی'''  

فناوری هوش مصنوعی در صنایع مختلف عمان وارد شده است. شرکت‌های هیدروکربنی و کارخانه‌ها در شهر صنعتی الرسایل[36]، سیستم‌های انبارداری هوشمند را ایجاد کردند، در حالی که بخش انرژی در نگهداری پیش‌بینی‌کننده، نظارت بر نشت نفت و بهینه‌سازی فرآیند فعالیت داشته است (گروه تجاری آکسفورد، ۲۰۲۵). شرکت‌های کوچک و متوسط از طریق آزمایشگاه‌های ساخت دیجیتالی و مشارکت در پروژه‌ها در بخش‌هایی از جمله نفت، گاز و مراقبت‌های بهداشتی، نقش فعالی در توسعه هوش مصنوعی ایفا می‌کنند.

زیست بوم هوش مصنوعی در عمان حول سه بعد به هم پیوسته سازماندهی شده است: 

ü    زیرساخت (حسگرها، تراشه‌های هوش مصنوعی و سیستم‌های داده)، 

ü    ابزارهای فناوری (پردازش زبان طبیعی، بینایی کامپیوتری و یادگیری ماشین) و 

ü   کاربردهای عملی (رباتیک، وسایل نقلیه خودران و هوش تجاری) (گروه تجاری آکسفورد، ۲۰۲۵). 

'''ساختارهای حاکمیتی دولتی و غیردولتی''' 

زیست بوم فضای مجازی عمان شامل چندین نهاد دولتی و غیردولتی است که به طورکلی مسیر تحول دیجیتال کشور را شکل می‌دهند. این ساختارهای حاکمیتی و غیر حاکمیتی، راهبری نظارتی، اجرای فنی، توسعه سیاست و خدمات عملیاتی ضروری برای عملکرد اقتصاد دیجیتالی را فراهم می‌کنند.

'''1. ساختارهای دولتی'''

وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، به عنوان نهاد اصلی دولتی مسئول تدوین و اجرای راهبردها و برنامه‌های دیجیتال در عمان عمل می‌کند. این وزارتخانه که از طریق فرمان سلطنتی در اوت ۲۰۲۰ تأسیس شد و وزارت فناوری و ارتباطات را با وظایف حمل و نقل ادغام کرد، بر چندین عملکرد حیاتی از جمله توسعه سیاست‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، ابتکارات دولت الکترونیکی، برنامه‌ریزی زیرساخت‌های دیجیتالی و مقررات بخش فناوری نظارت دارد (اداره تجارت بین الملل[37]، 2020). وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات چندین ابتکار ملی ضروری برای زیست بوم دیجیتالی عمان را مدیریت می‌کند. ''برنامه تحول دیجیتال دولت ۲۰۲۱-۲۰۲'''۵''''' نشان دهنده تلاشی جامع برای انتقال کشور به یک دولت دیجیتالی است که بر اساس اصول حکمرانی داده و فناوری‌های نوظهور ساخته شود. این برنامه شامل چهار مسیر راهبردی است: 

ü    تعالی در خدمات الکترونیکی؛

ü    کارایی راه حل‌ها و زیرساخت‌های دیجیتالی؛

ü    توانمندسازی قابلیت‌های ملی دیجیتال و 

ü    مشارکت و آگاهی جامعه. 

با سرمایه گذاری تخمینی حدود ۱۷۰ میلیون ریال عمان (تقریباً ۴۴۲ میلیون دلار)، این برنامه با هدف بهبود خدمات الکترونیکی دولت و دیجیتالی کردن خدمات اصلی در ۵۹ اداره دولتی است. وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات چندین ابتکار زیرساختی حیاتی را اداره می‌کند. ''مرکز ملی داده''[38]، زیرساخت متمرکزی را برای ذخیره اطلاعات حیاتی و برنامه‌های کاربردی فناوری اطلاعات را در یک چارچوب امنیتی تثبیت شده فراهم می‌کند(وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، 2025''). شبکه دولت عمان''[39]  که به عنوان زیرساخت ارتباطات راه دور عمل می‌کند، نهادهای دولتی را به هم متصل کرده و از ابتکارات دولت الکترونیکی پشتیبانی و خدمات عمومی را بهبود می‌بخشد. ''ابتکار خدمات ابری دولت''[40]، زیرساخت فناوری اطلاعات مشترک را برای خدمت به نهادهای دولتی فراهم می‌کند و استفاده کارآمد از منابع و ارائه خدمات استاندارد را امکان پذیر می‌کند.

''سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی''[41] که در سال 2002 تحت فرمان سلطنتی شماره 30 تأسیس شد، به عنوان نهاد نظارتی مستقل برای خدمات مخابراتی و پستی در عمان عمل می کند. مأموریت این سازمان، شامل توسعه بخش مخابرات از طریق تنظیم و نگهداری خدمات مخابراتی، ترویج منافع ارائه دهندگان خدمات و ذینفعان، و اطمینان از دریافت خدمات مخابراتی با استانداردهای بین المللی برای مصرف کنندگان است. سازمان تنظیم مقررات ارتباطات، عملکردهای نظارتی متعددی را انجام می دهد که به شرح زیر است:

ü    تهیه و اجرای مجوزهای مخابراتی و رادیویی؛

ü    نظارت و اجرای شرایط مجوز؛

ü    تهیه و اجرای طرح های شماره گذاری؛ 

ü    تأیید تجهیزات مخابراتی؛

ü    مدیریت نام های دامنه اینترنتی در کشور عمان((.om ؛

ü    تنظیم شرایط اتصال و فروش مجدد؛

ü    اجرای تعهدات معاهدات بین المللی؛ 

ü    انجام برنامه های آگاهی بخشی؛ و

ü    بررسی شکایات(سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، 2025). 

''گروه واکنش اضطراری رایانه‌ای عمان(اُ.سی.ای.آر.تی''')[42]'''''که زیر نظر وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات تأسیس شده است، به عنوان مرکز هماهنگی ملی برای حوادث امنیت سایبری عمل می کند. مسئولیت های این گروه، شامل نظارت بر تهدیدات سایبری، هماهنگی در واکنش به حوادث، ارائه آگاهی و آموزش امنیت سایبری، صدور توصیه های امنیتی و همکاری با سازمان های بین المللی امنیت سایبری است. ایجاد ''مرکز دفاع سایبری(سی.دی.سی.)''[43] تحت فرمان سلطنتی شماره 64 سال 2020، زیرساخت امنیت سایبری عمان را بیش از بیش تقویت کرد(التمیمی و شرکا[44]، 2021). ''مرکز ملی آمار و اطلاعات'' از طریق جمع آوری داده ها، تجزیه و تحلیل و انتشار اطلاعات در زمینه پذیرش فناوری اطلاعات و ارتباطات، معیارهای اقتصاد دیجیتالی و الگوهای استفاده از رسانه های اجتماعی، به زیست بوم دیجیتالی کشور عمان کمک می کند. مرکز ملی آمار و اطلاعات با وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات در ابتکاراتی مانند پروژه بررسی سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی همکاری می کند. در این پروژه، سهم اقتصاد دیجیتالی عمان در تولید ملی اقتصادی اندازه گیری می شود (گروه تجاری آکسفورد، 2025). ''واحد پیگیری اجرای چشم انداز 2040 عمان'' [45] که توسط فرمان سلطنتی 100 در سال 2020 تأسیس شد، مستقیماً به شورای وزیران گزارش می دهد و بر اجرای چشم انداز 2040، از جمله پیاده سازی مولفه های تحول دیجیتال( نظیر رهبری، حکمرانی، فرهنگ، راهبردها و...) نظارت می کند. این واحد پیشرفت حاصله در زمینه بلوغ دیجیتالی را رصد کرده و هماهنگی بین بخش ها را تسهیل و چالش های اجرا را برطرف می کند و در نهایت از همسویی تلاش های نهادهای حاکمیتی دولتی با اهداف چشم انداز ملی 2040 عمان اطمینان حاصل می کند( چشم انداز2040 عمان، 2025).

'''2. ساختارهای غیردولتی'''

''گروه فناوری اطلاعات و ارتباطات عمان(اُ.آی.سی.تی''')[46]''''' که در اوایل سال ۲۰۱۹ توسط صندوق ثروت ملی عمان تشکیل شد، بر خدمات ابری و داده، امنیت سایبری، برنامه‌های هوشمند و فناوری‌های نسل بعدی تمرکز دارد. این گروه، تمایل خود را برای ایجاد یک مرکز تعالی با تمرکز بر مشاوره و پشتیبانی از SME ها ابراز کرده و به دنبال مشارکت با سازمان‌های فناوری جهانی است(اداره تجارت بین الملل، 2020) پارک داده عمان[47] نشان‌دهنده یک مشارکت مهم دولتی-خصوصی بین شرکت دولتی عمانتل و نهادهای بخش خصوصی است که راه‌حل‌های پیشرفته رایانش ابری، هوش مصنوعی و محاسبات با کارایی بالا را ارائه می‌دهند. این پارک از اهداف اقتصاد دیجیتالی چشم انداز 2040 عمان از طریق ارائه میزبانی امن، مراکز محلی داده (دیتاسنترهای محلی) و خدمات مدیریت شده امنیت سایبری پشتیبانی می‌کند(پارک داده عمان، 2025). ''دانشگاه دانش مسقط(کی.اُ.ام''')'''''[48]، به عنوان یک مرکز فناوری و نوآوری عمل می‌کند و سرمایه‌گذاری های بخش خصوصی را در استارت‌آپ‌های فناوری تشویق می‌کند و شرکت‌های فناوری جهانی را برای انجام پروژه های عملیاتی در عمان جذب می‌کند. دانشگاه دانش مسقط، زیرساخت، فرصت‌های شبکه‌سازی و خدمات پشتیبانی را برای کارآفرینان فناوری و شرکت‌های متمرکز بر نوآوری فراهم می‌کند(گزل‌تک[49]، 2024). ''انجمن فناوری اطلاعات عمان(اُ.آی.تی.اس.)''[50] نقش مهمی در آگاهی رسانی فناوری و ظرفیت‌سازی در زمینه فناوری های نوین پیشرفته ایفا می‌کند. در سال ۲۰۲۴، این انجمن ۳۰ کارگاه آموزشی در زمینه هوش مصنوعی، امنیت سایبری و سایر موضوعات پیشرفته برگزار کرد که بیش از ۱۲۰۰ شرکت‌کننده در آن شرکت داشتند(عمان آبزرور، 2024). این انجمن قصد دارد دامنه تمرکز خود را در زمینه های اینترنت اشیا، بلاک چین، واقعیت مجازی و رباتیک گسترش دهد. اپراتورهای مخابراتی عمان تل، عمان موبایل، عمان اوریدو، رنا، ردبول موبایل و فرندی، به عنوان ارائه‌دهندگان زیرساخت‌های حیاتی، خدمات تلفن همراه، تلفن ثابت و پهنای باند اینترنت را در سراسر کشور ارائه می‌دهند. این اپراتورها در توسعه شبکه، ارتقاء فناوری و نوآوری خدمات، سرمایه‌گذاری می‌کنند و پویایی رقابتی را ایجاد می‌کنند که به نفع مصرف‌کنندگان و کسب‌وکارها باشد. شرکت عمان تل[51]، به عنوان اپراتور مستقر و یک شرکت دولتی، مسئولیت‌های بیشتری از جمله اجرای پروژه‌های شهرهای هوشمند و ارائه راه‌حل‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات را به مشتریان دولتی بر عهده دارد(اداره تجارت بین الملل، 2023).

'''سیاست‌ها، قوانین و برنامه‌های راهبردی و کلان''' 

عمان یک چارچوب قانونی و سیاستی جامع برای اداره زیست بوم فضای مجازی خود تدوین کرده است که به امنیت سایبری، حفاظت از داده‌ها، قوانین و مقررات مخابرات و توسعه اقتصاد دیجیتالی می‌پردازد. این چارچوب ترویج نوآوری را با ملاحظات امنیتی و حمایت از مصرف‌کننده را به انجام می رساند.

1'''.قوانین امنیت سایبری و جرایم سایبری'''



قانون جرایم سایبری[52] که به موجب فرمان سلطنتی شماره ۱۲ در سال 2011 صادر شده است، نشان دهنده قانون اساسی امنیت سایبری عمان است. این قانون به طیف گسترده ای از فعالیت های غیرقانونی که از طریق سیستم ها یا شبکه های دستگاه های رایانه ای انجام می شود، می پردازد و مجازات های کیفری را برای جرایم سایبری مختلف تعیین می کند (وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، 2011). این قانون بر اساس کنوانسیون بوداپست و همسو با چارچوب های قانونی محلی، منطقه ای و بین المللی، با هدف محافظت از شبکه ها و دستگاه ها در برابر تلاش های غیرقانونی هک و ایجاد اعتماد در استفاده از فناوری های رایانه ای است. قانون جرایم سایبری شامل دسته بندی های متعددی از جرایم است. فصل دوم به نقض ایمنی، محرمانه بودن داده ها، اطلاعات الکترونیکی و سیستم های اطلاعاتی می پردازد و دسترسی غیرمجاز به سامانه های دیجیتالی، سیستم های اطلاعاتی یا ابزارهای فناوری اطلاعات را جرم انگاری می کند(عمان آبزرور، 2017). این قانون مجازات هایی از یک ماه تا ده سال حبس و جریمه هایی تا سقف ۵۰۰۰ ریال عمان (تقریباً ۱۳۰۰۰ دلار) بسته به شدت جرم تعیین می کند (التمیمی و شرکا، 2021). این قانون، سازمان فناوری اطلاعات (که اکنون در وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات ادغام شده است) را به عنوان مرجع مسئول مبارزه و پیشگیری از جرایم سایبری در عمان تعیین می کند. این قانون حتی در مورد جرایم سایبری که در خارج از کشورعمان انجام می شود، نیز اعمال می شود، (عمان آبزرور، 2017). ایجاد مرکز دفاع سایبری(سی.دی.سی.)[53] با فرمان سلطنتی شماره ۶۴ سال ۲۰۲۰، چارچوب امنیت سایبری سازمان های کشور عمان را تقویت کرد.  این مرکز، تلاش های ملی امنیت سایبری را هماهنگ می کند، پاسخ به حوادث را مدیریت و کمپین های آگاهی رسانی در مورد امنیت سایبری را اجرا می کند. عمان در گزارش شاخص امنیت سایبری سال ۲۰۲۰ که توسط اتحادیه بین المللی مخابرات[54] منتشر شد، رتبه ۲۱ در سطح جهانی و رتبه سوم در بین کشورهای عربی را به دست آورد که نشان دهنده اثربخشی چارچوب امنیت سایبری در عمان است (التمیمی و شرکا، 2021).

2'''.چارچوب حفاظت از داده ها'''



قانون حفاظت از داده های شخصی(پی.دی.پی.ال)'''''[55]''''' که برای همسویی با استانداردهای بین المللی حفاظت از داده ها به تصویب رسیده است، الزامات جامعی را برای پردازش داده های شخصی در عمان تعیین می کند. این قانون برای نقض قانون، جریمه هایی تا سقف ۵۰۰۰۰۰ ریال عمان (تقریباً ۱.۳ میلیون دلار) تعیین می کند و سازوکارهایی را برای اجرای قانون و نظارت بر انطباق آن ارائه می کند. این قانون به جمع آوری، ذخیره سازی، پردازش، انتقال و امنیت داده ها می پردازد و تعهداتی را بر عهده کنترل کننده ها و پردازشگران داده قرار می دهد.

قانون حفاظت از داده های شخصی، سازمان ها را ملزم می کند تا اقدامات امنیتی مناسب را برای محافظت از داده های شخصی در برابر دسترسی غیرمجاز، تغییر، تخریب یا افشا، اجرا کنند. این قانون شفافیت در فعالیت های پردازش داده را الزامی می کند و سازمان ها را ملزم می کند تا افراد را در مورد اهداف و روش های جمع آوری و پردازش داده ها مطلع کنند. سیاست حفاظت از داده واحدهای دولتی[56]،  راهنمایی‌های بیشتری را برای نهادهای بخش عمومی ارائه می‌دهد و استانداردها و رویه‌هایی را برای رسیدگی به داده‌های شخصی در عملیات دولتی تعیین می‌کند. این سیاست با در نظر گرفتن ملاحظات خاص قابل‌اجرا برای فعالیت‌های پردازش داده‌های دولتی، قانون حفاظت از داده های شخصی را تکمیل می‌کند(وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، 2025). 

'''3. برنامه‌های راهبردی'''

چشم‌انداز 2040 عمان، چارچوب راهبردی فراگیری را نشان می‌دهد که مسیر توسعه کشور را از سال 2021 تا 2040 هدایت می‌کند. این چشم‌انداز که در سال 2020 توسط اعلیحضرت سلطان هیثم بن طارق[57] تأیید شد، بر تنوع اقتصادی، توسعه پایدار و ارتقای کیفیت زندگی تأکید دارد و تحول دیجیتال به عنوان یک عامل کلیدی توانمندساز عمل می‌کند( چشم انداز 2040 عمان، 2025). این چشم‌انداز، اهداف راهبردی را تعیین می‌کند، از جمله افزایش سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی از 2 درصد به 10 درصد تا سال 2040 و ارتقای رتبه عمان در شاخص‌های مختلف اقتصاد دیجیتالی است. این چشم‌انداز شامل چهار رکن اصلی است: 

ü    مردم و جامعه؛

ü    اقتصاد و توسعه؛

ü    حکمرانی داده و عملکرد نهادی؛ و 

ü    محیط زیست پایدار. 

در رکن اقتصاد و توسعه، فناوری اطلاعات و ارتباطات و تحول دیجیتال مورد تأکید ویژه‌ای قرار گرفته است و اهدافی از جمله توسعه بخش‌های اقتصادی رقابتی، افزایش بهره‌وری از طریق پذیرش فناوری، و تقویت نوآوری و کارآفرینی( بانک جهانی[58]، 2025) را دنبال می‌کنند. برنامه ملی اقتصاد دیجیتال (2021-2025)[59]، جهت‌گیری راهبردی را برای توسعه اقتصاد دیجیتالی ارائه می‌دهد و به دنبال به حداکثر رساندن سهم آن در تولید ناخالص داخلی و در عین حال ارتقای رتبه جهانی کشور عمان در شاخص‌های اقتصاد دیجیتالی مانند شاخص توسعه دولت الکترونیکی و شاخص آمادگی شبکه است. این برنامه شامل هفت ابتکار میان‌مدت است: 

ü    برنامه دولت دیجیتال؛

ü    برنامه زیرساخت دیجیتال؛

ü    برنامه صنعت دیجیتال؛

ü    برنامه تجارت الکترونیک؛

ü    برنامه هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته؛

ü    برنامه فضایی؛ و 

ü    برنامه فین‌تک.

مولفه های هر برنامه، اهداف خاصی را با بازه‌های زمانی مشخص، تعیین می‌کنند. ''برنامه هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته''، هدف آن افزایش سالانه 20 درصدی تعداد استارت‌آپ‌های تخصصی و فنی در توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و SMEهایی است که خدمات مرتبط با هوش مصنوعی را ارائه می کنند. ''برنامه صنعت دیجیتال''، هدف آن جذب پنج شرکت فناوری جهانی برای ایجاد واحدهای عملیاتی در عمان تا سال 2025 است. ''برنامه فین‌تک''، هدف آن صدور مجوز برای 500 اپراتور فین‌تک تا سال 2040 است( صندوق بین المللی پول، 2025'''). ''برنامه تحول دیجیتال دولت'' (2021-2025''')[60] با هدف انتقال دولت عمان به یک دولت دیجیتال مبتنی بر اصول حکمرانی داده و فناوری‌های نوظهور است. این برنامه با سرمایه‌گذاری تقریبی 170 میلیون ریال عمان، بر چهار برنامه راهبردی تمرکز دارد: 

ü    دیجیتالی کردن خدمات دولتی و ارتقای کیفیت آنها؛

ü    افزایش کارایی نهادی و بهبود زیرساخت‌های دیجیتالی؛ 

ü    توانمندسازی قابلیت‌های دیجیتال ملی در تحول دیجیتالی و مهارت های آینده؛ و

ü    افزایش مشارکت و آگاهی جامعه در مورد خدمات الکترونیکی. 

این برنامه، نهادهای دولتی را بر اساس اهمیت و تأثیر خدمات آنها اولویت‌بندی می‌کند و آنها را به سه گروه طبقه‌بندی می‌کند: 

ü    آنهایی که خدمات حیاتی آنها  بر گردش کار در سطح ملی تأثیر می‌گذارد؛

ü    آنهایی که خدمات بسیار مهم آنها با تأثیر قابل توجه بر سرمایه‌گذاری و خدمات اصلی برای شهروندان عمانی انجام می شود؛ و

ü    آنهایی که خدمات مهم آنها  بر کیفیت زندگی شهروندان عمانی تأثیر می‌گذارد. 

پیاده‌سازی این برنامه تقریباً  در 59 اداره دولتی با هدف دیجیتال‌سازی خدمات و بهبود کیفیت انجام شد. پلتفرم شهرهای هوشمند[61]، که توسط وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات در سال ۲۰۱۷ راه اندازی شد، با هدف ایجاد یک مدل ملی یکپارچه برای تبدیل شهرها به محیط‌های هوشمند و پایدار، همسو با چشم انداز  2040 عمان است. این پلتفرم از طریق تأمین بودجه پروژه‌های مبتنی بر فناوری در بخش‌های مهم کشور، نوآوری و تحقیقات علمی را ترویج و به پایداری و تحول دیجیتال در عمان کمک می کند. ابتکار "عمان هوشمند"[62] تلاش‌ها و پروژه‌های هوشمند را تحت یک چتر ملی واحد جمع می‌کند و همکاری بین نهادهای دولتی، بخش خصوصی و نوآوران را تسهیل می‌نماید. 

این پلتفرم شامل چندین ابتکار است، از جمله برنامه "سفیران شهر هوشمند"[63] برای افزایش آگاهی جوانان از مفاهیم انقلاب صنعتی چهارم، و فروم هایی نظیر "شهرهای هوشمند بدون مرز" برای مشارکت شهروندان در توسعه راه حل‌های هوشمند سازی شهرها. این پلتفرم از طریق "برنامه شهرهای هوشمند و استانداری ها" در برنامه چشم انداز ۲۰۴۰  عمان به مرحله دوم خود رسیده است و بر تقویت سیاست‌ها، زیرساخت‌ها و سرمایه انسانی با بهره‌گیری از روایت های موفقیت‌آمیزی چون شهر سلطان هیثم[64] تمرکز دارد(چشم انداز 2040 عمان، 2025).


'''4.چارچوب نظارتی برای فناوری‌های نوظهور'''




عمان رویکردهای نظارتی انعطاف‌پذیری را برای فناوری‌های نوظهور اتخاذ کرده است و بین ترویج نوآوری و نظارت مناسب تعادل برقرار کرده است. سندباکس نظارتی برای خدمات مخابراتی[65]، یک محیط امن را فراهم می‌کند که نوآوران را قادر می‌سازد تا محصولات و خدمات مرتبط با نو آوری های مخابراتی را ایجاد کرده و محصولات نوآورانه، مدل‌های تجاری، داده‌ها و سازوکارهای تحویل را در محیط‌های لایو بررسی نمایند(سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، 2025). این رویکرد زمان و هزینه‌های بازاریابی را کاهش می‌دهد و در عین حال امکان مدیریت نظارتی را در طول مراحل آزمایش فراهم می‌کند. چارچوب سندباکس نظارتی فین‌تک بانک مرکزی عمان[66]، که در سال ۲۰۲۰ راه اندازی شد، یک محیط آزمایشی را برای شرکت‌های فناوری مالی ایجاد می‌کند تا پیش از استقرار در مقیاس کامل، قابلیت دوام خود را ثابت کنند.( اداره تجارت بین الملل، 2023). این چارچوب از نوآوری در راه حل‌های پرداخت دیجیتالی، برنامه‌های کاربردی بلاک چین و سایر فناوری‌های مالی پشتیبانی می‌کند و در عین حال ثبات سیستم مالی و حمایت از مصرف کننده را حفظ می‌کند. سیاست ملی هوش مصنوعی اصول و دستورالعمل‌هایی را برای استفاده اخلاقی از هوش مصنوعی، شفافیت، حکمرانی و پاسخگویی بدون تحمیل الزامات انطباق اجباری یا سازوکارهای اجرایی ارائه می‌دهد. این رویکرد با حوزه‌های قضایی مانند اتحادیه اروپا که مقررات جامع و الزام‌آور قانونی هوش مصنوعی را با مجازات‌های قابل توجهی برای عدم انطباق اتخاذ کرده‌اند، در تضاد است.

'''تجربیات و نوآوری‌ها''' 




عمان تجارب و شیوه‌های نوآورانه متعددی را در زیست بوم فضای مجازی خود توسعه داده است که کاربرد عملی فناوری‌های دیجیتالی را برای حل چالش‌های توسعه‌ای و بهبود کیفیت زندگی نشان می‌دهد.

1.   '''نوآوری در خدمات دولت الکترونیک'''

درگاه عمانونا[67] به عنوان درگاه رسمی خدمات دولت الکترونیکی عمان، دسترسی شهروندان به اطلاعات و خدمات دولتی را به صورت آنلاین فراهم می‌کند (وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، 2025). این درگاه خدمات نهادهای مختلف دولتی را یکپارچه کرده و دسترسی در هر زمان و هر مکان را از طریق کانال‌های وب و تلفن همراه امکان‌پذیر می‌سازد. ناوبری این درگاه از یک مدل ارائه خدمات استفاده می‌کند که حول رویدادهای زندگی سازماندهی شده است و فرآیند یافتن خدمات مرتبط را ساده می‌کند.

درگاه پرداخت الکترونیکی[68]، تراکنش‌های آنلاین امن را برای خدمات دولتی تسهیل می‌کند و نیاز به پرداخت فیزیکی در ادارات دولتی را از بین می‌برد. این نوآوری هزینه‌های تراکنش را کاهش داده، راحتی را بهبود بخشیده و شفافیت در عملیات مالی دولت را افزایش داده است (الشیدانی[69]، بدون تاریخ). این درگاه به استانداردهای بین‌المللی بانکی و امنیتی پایبند است و به صورت امن به حفاظت از اطلاعات مالی شهروندان می پردازد. ابتکارعمل منجم[70]، بر ساده‌سازی رویه‌ها و مهندسی مجدد عملیات خدمات دولتی برای بهبود کارایی و تجربه کاربری تمرکز دارد(چشم انداز 2040 عمان، 2025). این ابتکار عمل، فرآیندهای موجود را تجزیه و تحلیل کرده، ناکارآمدی‌ها و اضافه‌کاری‌ها را شناسایی و جریان‌های کاری را برای به حداقل رساندن موانع بوروکراسی اداری، دوباره طراحی می‌کند. این رویکرد بر طراحی خدمات شهروند محور با در نظر گرفتن نیازها و ترجیحات کاربران نهایی تاکید دارد.

'''2. پیاده‌سازی‌های شهر هوشمند'''

شهر سلطان هیثم[71]، نماینده پروژه شاخص شهر هوشمند عمان است و به عنوان الگویی برای توسعه‌های شهری پایدار آینده عمل می‌کند. این شهر حسگرهای اینترنت اشیا، تجزیه و تحلیل هوش مصنوعی و زیرساخت‌های پیشرفته را برای بهینه‌سازی استفاده از منابع، ارتقای کیفیت زندگی و ترویج پایداری زیست‌محیطی به کارگرفته است( گروه تجاری آکسفورد، 2025). سیستم‌های حمل و نقل هوشمند، راهکارهای مدیریت انرژی و مدیریت هوشمند ساختمان، اجزای اصلی این پروژه را تشکیل می‌دهند. ابتکارات شهر هوشمند فراتر از شهر سلطان هیثم گسترش می‌یابد و شامل پروژه‌هایی در مسقط و سایر استان‌ها می‌شود. شهر مسقط، پایتخت عمان، سیستم‌های مدیریت ترافیک هوشمند را با استفاده از تجزیه و تحلیل داده‌های بلادرنگ برای بهینه‌سازی جریان ترافیک، کاهش تراکم و بهبود ایمنی جاده‌ها پیاده‌سازی کرده است(چشم انداز 2040 عمان، 2025).  راهکارهای پارک هوشمند از حسگرها و برنامه‌های تلفن همراه برای هدایت رانندگان به فضاهای موجود پارک، کاهش زمان جستجو و انتشار گازهای گلخانه‌ای استفاده می‌کنند.

'''2.    تحول دیجیتال در مراقبت‌های بهداشتی'''

سامانه اطلاعات بهداشتی عمان(اُ.اچ.آی.اس)[72]، نمایانگر یک سیستم جامع پرونده الکترونیکی سلامت است که در سراسر مراکز بهداشت عمومی مستقر شده است. این سامانه داده‌های بیماران را از نقاط تماس متعدد یکپارچه کرده و به ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی امکان می‌دهد به سوابق پزشکی کامل، نتایج آزمایشگاهی، مطالعات تصویربرداری و سوابق درمانی دسترسی داشته باشند (ال-عذری[73] و همکاران، ۲۰۱۹). این یکپارچگی هماهنگی مراقبت را بهبود می‌بخشد، خطاهای پزشکی را کاهش می‌دهد و تصمیم‌گیری بالینی را ارتقا می‌بخشد. 

ابتکار خدمات پزشکی از راه دور[74] در طول همه‌گیری کووید-۱۹ شتاب قابل توجهی به دست آورد و از آن زمان به یکی از اجزای ثابت مدل ارائه مراقبت‌های بهداشتی عمان تبدیل شده است. بیماران می‌توانند از طریق کنفرانس ویدیویی با ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی از راه دور مشورت کنند، نسخه‌ها را به صورت الکترونیکی دریافت کنند و بدون مراجعه حضوری به کلینیک به مراقبت‌های بعدی دسترسی داشته باشند (گروه تجاری آکسفورد، ۲۰۲۵). این نوآوری به ویژه برای جمعیت‌های روستایی و دورافتاده مفید است و موانع جغرافیایی دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی را کاهش می‌دهد.کاربردهای هوش مصنوعی در مراقبت‌های بهداشتی شامل سیستم‌های پشتیبانی تشخیصی برای تفسیر تصویربرداری پزشکی، تجزیه و تحلیل پیش‌بینی‌کننده برای نظارت بر شیوع بیماری و رویکردهای پزشکی شخصی‌سازی‌شده بر اساس داده‌های ژنتیکی و سبک زندگی است. وزارت بهداشت با همکاری ارائه‌دهندگان فناوری، استفاده آزمایشی از ابزارهای تشخیصی پیشرفته مبتنی بر هوش مصنوعی را برای بیماری‌هایی از جمله رتینوپاتی دیابتی و بیماری‌های قلبی عروقی آغاز کرده است(گروه تجاری آکسفورد، ۲۰۲۵).

'''4. نوآوری‌های فناوری آموزشی'''

برنامه آموزش مجازی عمان[75]، که در طول همه‌گیری کووید-۱۹ توسعه بیشتری یافت، زیرساخت جامعی از یادگیری آنلاین را در مدارس ایجاد کرده است که از طریق این برنامه دانش‌آموزان، معلمان و محتوای آموزشی را به هم متصل می‌کند. پلتفرم گوگل کلاس‌روم[76]، که در سراسر مدارس دولتی عمان مصوب و اجرا می شود، محیط‌های یادگیری مشارکتی، مدیریت تکالیف و کانال‌های ارتباطی را برای دانش آموزان فراهم می‌کند (وزارت آموزش و پرورش[77]، 2025). این برنامه در طول اختلالات از خود انعطاف‌پذیری نشان داد و از آن زمان به یک مدل ترکیبی تبدیل شده است که آموزش حضوری و آنلاین را با هم ترکیب می‌کند.

پروژه دیجیتالی‌سازی برنامه‌های درسی[78]، کتاب‌های درسی سنتی را به مواد یادگیری دیجیتال تعاملی تبدیل می‌کند که واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، انیمیشن‌ها و شبیه‌سازی‌ها را در خود جای داده است (گروه تجاری آکسفورد، ۲۰۲۵). این ابتکار برای کلاس‌های اول تا چهارم تجربه‌های یادگیری فراگیر ایجاد می‌کند و تعامل و درک مفاهیم را برای دانش آموزان افزایش می‌دهد. این پروژه نشان‌دهنده همکاری بین وزارت آموزش و پرورش و شرکت سهامی عام بی‌پی عمان است که مشارکت بخش دولتی و خصوصی در نوآوری آموزشی را نشان می‌دهد. ادغام هوش مصنوعی در آموزش و پرورش به پلتفرم‌های یادگیری شخصی‌سازی‌شده گسترش می‌یابد تا دشواری محتوا و سرعت را بر اساس عملکرد فردی دانش‌آموز تطبیق دهد. سیستم‌های آموزش هوشمند، پشتیبانی تکمیلی را برای دانش‌آموزانی که به کمک اضافی نیاز دارند، ارائه می‌کنند، در حالی که داشبوردهای تحلیلی معلمان را قادر می‌سازد تا پیشرفت درسی دانش آموزان را نظارت کرده و دانش‌آموزانی را که در معرض خطر عقب ماندن از درس هستند را شناسایی کند (گروه تجاری آکسفورد، ۲۰۲۵).

'''5. کاربردهای بلاک‌چین''' 

عمان کاربردهای فناوری بلاک‌چین را در بخش‌های مختلف بررسی کرده است. وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، راهکارهای بلاک‌چین را برای مدیریت هویت دیجیتالی مورد تحقیق قرار داده و اعتبارنامه‌های هویتی امن و غیرقابل دستکاری را ایجاد کرده است تا شهروندان بتوانند از آن‌ها برای دسترسی به خدمات دولتی و اثبات هویت در تراکنش‌های دیجیتالی استفاده کنند. در بخش لجستیک، پروژه‌های آزمایشی بلاک‌چین، قابلیت ردیابی زنجیره تامین را بررسی کرده‌اند و امکان ردیابی کالاها از مبدا تا مقصد را با سوابق تغییرناپذیر نقل و انتقالات، بازرسی‌های کیفیت و ترخیص کالا از گمرک را فراهم می‌کنند. بندر صلاله، یکپارچه‌سازی بلاک‌چین را برای مستندات لجستیک دریایی بررسی کرده است که به طور بالقوه می تواند زمان پردازش اسناد را کاهش داده و شفافیت را افزایش دهد. بخش مالی شاهد آزمایش بلاک‌چین در زمینه‌هایی از جمله پرداخت‌های فرامرزی، تامین مالی تجارت و تسویه اوراق بهادار بوده است. بانک مرکزی عمان تحولات مربوط به ارزهای دیجیتالی بانک مرکزی(سی.بی.دی.سی.)[79] را زیر نظر داشته و در بحث‌های منطقه‌ای در مورد ابتکارات بالقوه مشترک ارزهای دیجیتالی بانک مرکزی در چارچوب شورای همکاری خلیج فارس شرکت کرده است( اداره تجارت بین الملل، 2023). 


'''6. اکوسیستم‌های نوآوری و کارآفرینی'''

''آزمایشگاه‌های نوآوری عمانتل''[80]، منابع، مشاوره و بودجه برای استارت‌آپ‌های فناوری که راهکارهای دیجیتال نوآورانه را توسعه می‌دهند را فراهم می‌کنند. این مرکز رشد، بر زمینه‌هایی از جمله هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، فناوری مالی و سلامت دیجیتال تمرکز دارد و به استارت‌آپ‌های منتخب، دسترسی به زیرساخت‌های فنی، پشتیبانی از توسعه کسب و کار و فرصت‌های آزمایشی بالقوه با عمانتل و مشتریان سازمانی آن را ارائه می‌دهد( عمان تل[81]، 2025). ''صندوق فناوری عمان''[82]، که توسط دولت برای حمایت از نوآوری و کارآفرینی تاسیس شده است، سرمایه‌گذاری‌هایی از طریق خرید سهام و وام‌هایی را به استارت‌آپ‌ها و SMEهای فناوری ارائه می کند. این صندوق، سرمایه‌گذاری در پروژه‌هایی را در اولویت قرار می‌دهد که راهکارهایی منطبق با اولویت‌های چشم‌انداز ۲۰۴۰عمان از جمله تحول دیجیتال، پایداری محیط زیست و تنوع اقتصادی داشته باشند(چشم انداز 2040 عمان، 2025). مسابقات هکاتون و نوآوری[83]، به ویژگی‌های زیست بوم نوآوری عمان تبدیل شده‌اند. هکاتون شهرهای هوشمند[84]، توسعه‌دهندگان، طراحان و کارآفرینان را گرد هم می‌آورد تا راهکارهایی برای چالش‌های شهری ارائه کنند. چالش هوش مصنوعی عمان از گروه های کارآفرین دعوت می‌کند تا برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی را برای بخش‌های اولویت‌دار کشور از جمله آموزش، بهداشت و درمان، کشاورزی و خدمات دولتی توسعه دهند(عمان آبزرور، 2024).


'''7. نوآوری‌های امنیت سایبری'''

مرکز امنیت سایبری عمان(اُ.سی.اس.سی.)[85]، پلتفرم‌های تهدیدهای اطلاعاتی را اداره می‌کند تا بتواند اطلاعات مربوط به تهدیدات سایبری  را برای سازمان‌های کشور عمان، جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل و منتشر کند. این مرکز با سازمان‌های بین‌المللی امنیت سایبری، از جمله گروه های سی.ای.آر.تی از سایر کشورها، اتحادیه های منطقه‌ای امنیت سایبری و ارائه دهندگان تهدید های اطلاعاتی بخش خصوصی همکاری می‌کند (التمیمی و شرکاء، ۲۰۲۱).

تمرینات ملی امنیت سایبری[86]، سناریوهای حمله سایبری را شبیه‌سازی می‌کنند و قابلیت‌های واکنش نهادهای دولتی، اپراتورهای زیرساخت‌های حیاتی و سازمان‌های بخش خصوصی را آزمایش می‌کند. این تمرینات، آسیب‌پذیری‌های نهادها را شناسایی، رویه‌های واکنش به حادثه را تأیید و ظرفیت را در بین متخصصان امنیت سایبری ایجاد می‌کنند (عمان آبزرور، ۲۰۲۱).کمپین‌های آگاهی رسانی عمومی که توسط نشست توافقی اورسی در مورد آموزش رباتیک اروپا[87] و وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات انجام می‌شود، شهروندان و مشاغل را در مورد بهترین شیوه‌های امنیت سایبری، تهدیدات رایج و اقدامات حفاظتی آموزش می‌دهد. کمپین "عمان امن سایبری"[88] از رسانه‌های اجتماعی، رسانه‌های سنتی و رویدادهای اجتماعی برای انتشار پیام‌های آگاهی رسانی برای امنیت سایبری استفاده می‌کند(وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، 2025).

'''8. توسعه تجارت الکترونیک'''

قانون تجارت الکترونیک عمان[89]، که انتظار می‌رود در راستای اهداف چشم‌انداز ۲۰۴۰ عمان به تصویب برسد، یک چارچوب قانونی جامع برای معاملات آنلاین، حمایت از مصرف کننده، حل اختلاف و تنظیم پلتفرم های مالی را ارائه می کند (صندوق بین المللی پول، ۲۰۲۵). هدف این قانون ایجاد اعتماد در تجارت الکترونیک، حمایت از حقوق مصرف کنندگان و ایجاد تعهدات روشن برای اپراتورهای تجارت الکترونیکی است. زیرساخت پرداخت دیجیتالی به طور قابل توجهی در عمان گسترش یافته است و کیف پول‌های موبایل، بانکداری آنلاین و سیستم‌های آنلاین فروش فراگیر شده‌اند. بانک مرکزی عمان قابلیت همکاری بین سیستم‌های پرداخت را ترویج می کندوانجام تراکنش‌های یکپارچه را در پلتفرم‌ها و ارائه دهندگان خدمات مختلف امکان پذیر ساخته است(چشم انداز 2040 عمان، 2023). معرفی سیستم‌های پرداخت فوری، امکان انتقال آنی وجوه را فراهم می‌کند و کارایی تراکنش‌های تجارت الکترونیک را افزایش می‌دهد.  در عمان پلتفرم‌های تجارت الکترونیک محلی، از جمله بازارهای خاص بخش برای تحویل غذا، خرده فروشی و خدمات مالی دیجیتالی، ظهور کرده‌اند. این پلتفرم‌ها از هوش مصنوعی برای توصیه‌های شخصی، چت‌بات‌ها برای خدمات مشتری و تجزیه و تحلیل داده‌ها برای بهینه‌سازی موجودی و پیش‌بینی تقاضا برای مصرف، استفاده می‌کنند( گروه تجاری آکسفورد، 2025).

'''9. فناوری کشاورزی'''

ابتکارات  هوشمند کشاورزی[90] از حسگرهای اینترنت اشیا، تصاویر ماهواره‌ای و تجزیه و تحلیل هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی بهره‌وری کشاورزی و استفاده از منابع بهره می‌برد.  این ابتکارات با فنون دقیق کشاورزی، رطوبت خاک، سطوح مواد مغذی و سلامت محصول را نظارت کرده و آبیاری و کوددهی هدفمند را امکان‌پذیر می‌سازند که این امر منجر به صرفه‌جویی در مصرف آب و کاهش هزینه‌ها می‌شود( اداره تجارت بین المللی، 2023). 

مرکز ملی مدیریت آب و منابع کشاورزی[91]، سیستم‌های پشتیبانی از تصمیم‌گیری را توسعه می دهد تا داده‌های آب و هوا، ویژگی‌های خاک، نیازهای محصول و دسترسی به آب را برای ارائه برنامه‌های آبیاری بهینه به کشاورزان انجام دهد. برنامه‌های کاربردی تلفن همراه این اطلاعات را مستقیماً به تلفن‌های هوشمند کشاورزان ارائه کرده و دسترسی به دانش پیشرفته کشاورزی را دموکراتیزه می‌کند(گروه تجاری آکسفورد، 2025).کاربردهای فناوری پهپاد در کشاورزی شامل نظارت بر محصول، تشخیص آفات و سمپاشی دقیق است. این نوآوری‌ها به کمبود نیروی کار رسیدگی کرده، دقت کاربرد را بهبود بخشیده و اثرات زیست‌محیطی مواد شیمیایی کشاورزی را کاهش می‌دهد ( اداره تجارت بین المللی، 2023).

'''10. پایش محیط زیست و پایداری'''

درگاه داده‌های محیط زیست عمان[92]، داده‌ها را از منابع متعددی از جمله حسگرهای زمینی، مشاهدات ماهواره‌ای و ابتکارهای علمی شهروندان جمع‌آوری می‌کند تا کیفیت هوا، منابع آب، تنوع زیستی و شاخص‌های آب و هوایی را پایش و رصد کند. این درگاه، دسترسی عمومی به اطلاعات زیست‌محیطی را فراهم کرده و از تحقیقات، سیاست‌گذاری و آگاهی عمومی پشتیبانی می‌کند(وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، 2025). فناوری‌های شبکه هوشمند[93]، توزیع برق را بهینه می‌کنند، منابع انرژی تجدیدپذیر را ادغام می‌نمایند و برنامه‌های پاسخگویی به تقاضا را فعال می‌کنند. زیرساخت اندازه‌گیری پیشرفته[94]، داده‌های مصرف را در زمان واقعی ارائه می‌دهد و به مصرف‌کنندگان این امکان را می‌دهد تا مصرف انرژی را مدیریت کنند و از شرکت‌های خدمات آب و برق در تعادل بار و مدیریت قطعی برق پشتیبانی می‌کنند (گروه تجاری آکسفورد، ۲۰۲۵). سیستم‌های مدیریت آب[95] از حسگرها و تجزیه و تحلیل برای تشخیص نشت، نظارت بر الگوهای مصرف و بهینه‌سازی شبکه‌های توزیع استفاده می‌کنند. با توجه به چالش‌های کمبود آب عمان، این نوآوری‌ها به طور قابل توجهی به مدیریت پایدار منابع آب کمک می‌کنند( ادره تجارت بین الملل، 2023). 

'''چالش‌ها و مسیرهای آینده'''

علیرغم دستاوردهای چشمگیر، زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی عمان با چالش‌های متعددی روبرو است که نیازمند توجه مستمر می باشد. شکاف مهارت‌های دیجیتالی همچنان وجود دارد و تقاضا برای قابلیت‌های تخصصی در هوش مصنوعی، امنیت سایبری، علم داده و توسعه نرم‌افزار وجود دارد (صندوق بین‌المللی پول، ۲۰۲۵). برای رفع این چالش، سرمایه‌گذاری مستمر در آموزش، تربیت و برنامه‌های سواد هوش مصنوعی نیروی انسانی ضروری است. تهدیدات امنیت سایبری همچنان از نظر پیچیدگی و مقیاس در حال تکامل هستند و نیازمند هوشیاری مداوم و انطباق اقدامات دفاعی هستند. افزایش دیجیتالی شدن زیرساخت‌های  مهم و حیاتی کشور، همچنین دیجیتال سازی خدمات دولتی، سطح حمله  هکرها را افزایش داده و این مسئله نیازمند معماری‌های امنیتی قوی و قابلیت‌های واکنش به حادثه و تهدیدات امنیتی است (ال تمیمی و شرکاء، ۲۰۲۱). شکاف دیجیتال، در زمینه کیفیت دسترسی نه فقط اتصال به اینترنت، اگرچه در حال کاهش است ولی همچنان یک نگرانی برای دولت عمان است. اطمینان از اینکه همه بخش‌های جامعه می‌توانند به طور موثر از فناوری‌های دیجیتالی استفاده کنند و از فرصت‌های اقتصاد دیجیتالی بهره‌مند شوند، نیازمند توجه به سواد دیجیتالی، مقرون به صرفه بودن و طراحی فراگیر خدمات در کشور است (صندوق بین‌المللی پول، ۲۰۲۵). چارچوب‌های نظارتی باید به تکامل خود ادامه دهند تا به فناوری‌ها و مدل‌های کسب‌وکار نوظهور رسیدگی کنند. ایجاد تعادل بین ترویج نوآوری با نظارت مناسب، حمایت از مصرف‌کننده و ملاحظات اخلاقی چالش‌های مداومی را ارائه می‌دهد. همکاری‌های نظارتی بین‌المللی با فراتر رفتن خدمات دیجیتالی از مرزهای ملی، اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کند. با نگاه به آینده،  می توان گفت زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی عمان در مسیر رشد و بلوغ دیجیتالی قرار دارد. همسویی چندین ابتکار عمل در چشم‌انداز ۲۰۴۰ عمان، انسجام بین برنامه راهبردی کشور را فراهم کرده است، در حالی که سرمایه‌گذاری‌های مستمر در زیرساخت‌ها، سرمایه انسانی و زیست بوم های نوآوری، پایه‌های توسعه پایدار را ایجاد می‌کند. 

'''نتیجه‌گیری'''

عمان پیشرفت‌های چشمگیری در توسعه زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی خود داشته است و از مصرف‌کننده مخابرات به یک شرکت‌کننده فعال در اقتصاد دیجیتال تبدیل شده است. این کشور از طریق سرمایه‌گذاری‌های راهبردی در زیرساخت‌ها، چارچوب‌های جامع سیاستی، ایجاد ظرفیت‌های نهادی و نوآوری‌های عملی، پایه‌های تحول دیجیتال مستمر را در راستای اهداف چشم‌انداز ۲۰۴۰ عمان ایجاد کرده است. میزان بالای نفوذ اینترنت، اتصال گسترده تلفن همراه و زیرساخت رو به رشد پهنای باند ثابت، شرایط ضروری را برای توسعه اقتصاد دیجیتالی را فراهم می‌کند. پذیرش رسانه‌های اجتماعی نشان‌دهنده استقبال جامعه عمانی از فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات دیجیتالی است. ابتکارات هوش مصنوعی، شامل توسعه سیاست‌ها، ادغام آموزشی و کاربردهای بخشی این فناوری، عمان را در موقعیتی قرار می‌دهد تا از پتانسیل تحول‌آفرین هوش مصنوعی بهره‌مند شود.

زیست بوم نهادی، متشکل از نهادهای دولتی مانند وزارت ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان تنظیم مقررات مخابرات و تیم واکنش اضطراری رایانه‌ای عمان، در کنار بازیگران غیردولتی از جمله اپراتورهای مخابراتی، استارت‌آپ‌های فناوری و مراکز نوآوری، حاکمیت، ارائه خدمات و قابلیت‌های نوآوری لازم را فراهم می‌کند.

چارچوب‌های قانونی و سیاستی که به امنیت سایبری، حفاظت از داده‌ها، توسعه اقتصاد دیجیتالی و فناوری‌های نوظهور می‌پردازند، قوانین واضحی را برای تعامل ایجاد می‌کنند و در عین حال انعطاف‌پذیری برای نوآوری را حفظ می‌کنند. برنامه‌های راهبردی در چشم‌انداز ۲۰۴۰  عمان، روندها و منابعی را برای توسعه مستمر ازیست بوم فراهم می‌کند.

نوآوری‌های عملی در سراسر دولت الکترونیک، شهرهای هوشمند، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش، بلاک چین، کارآفرینی، امنیت سایبری، تجارت الکترونیک، کشاورزی و پایداری زیست‌محیطی، ظرفیت عمان را برای تبدیل استراتژی به اجرا نشان می‌دهد و مزایای ملموسی را برای شهروندان، مشاغل و عملیات دولتی ارائه می‌دهد.

همانطور که عمان به سمت اهداف چشم‌انداز ۲۰۴۰ خود پیش می‌رود، موفقیت مستمر آن نیازمند سرمایه‌گذاری‌های پایدار، حکمرانی داده، توسعه نیروی کار، همکاری بین‌المللی و تعهد به تحول دیجیتالی فراگیر است تا تضمین کند همه عمانی‌ها می‌توانند در اقتصاد دیجیتالی مشارکت داشته و از آن بهره‌مند شوند. پایه‌های ایجاد شده در زمینه هوش مصنوعی و فناوری های پیشرفته، عمان را در موقعیت خوبی قرار داده است تا فرصت‌ها و چالش‌های عصر دیجیتالی را هدایت کرده و به تنوع اقتصادی، توسعه پایدار و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان عمانی کمک کند.

'''منابع'''

Al-Azri, M. H., Al-Rawas, A., Al-Kindi, H., Al-Salmi, I., & Al-Zakwani, I. (2019). Electronic health records in Oman: A quantitative evaluation. ''Perspectives in Health Information Management'', 16(1), 1-9.

Al Shidhani, A. (n.d.). ''E-government transformation in Oman''. Ministry of Transport, Communications and Information Technology.

Al Tamimi & Company. (2021). ''Cybersecurity in Oman: An overview'', Available for <nowiki>https://www.tamimi.com/law-update-articles/cybersecurity-in-oman-an-overview/</nowiki>

Arab Gulf Business Insight. (2025). ''Oman's AI sector sees RO60 million investment inflow in 2024''. Available for <nowiki>https://www.agbi.com/?s=Oman%27s+AI+sector+&x=7&y=0</nowiki>

BuddeComm. (2024). ''Oman - Telecoms, mobile and broadband - Statistics and analyses''. Available for <nowiki>https://www.budde.com.au/Research/Oman-Telecoms-Mobile-and-Broadband-Statistics-and-Analyses</nowiki>

DataReportal. (2025). ''Digital 2025: Oman''. Available for <nowiki>https://datareportal.com/reports/digital-2025-oman</nowiki>

Executive Program for AI and Advanced Technologies. (2025). ''National digital economy program''. Ministry of Transport, Communications and Information Technology. Available for <nowiki>https://oman.om/docs/default-source/default-document-library/the-executive-program-for-ai-and-advanced-technologies.pdf</nowiki>

Gazelletec. (2024). ''Knowledge Oasis Muscat: Driving technology innovation in Oman,'' Available for <nowiki>https://www.gazelletec.com/</nowiki>

Gulf Business. (2025). ''Oman climbs in global AI readiness rankings'', Available for <nowiki>https://gulfbusiness.com/oman-climbs-in-global-ai-readiness-rankings/</nowiki>

International Monetary Fund. (2025). ''Oman: Selected issues''. IMF Country Report No. 25/022. Available for <nowiki>https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2025/01/09/Oman-Selected-Issues-559214</nowiki>

Ministry of Education. (2025). ''Virtual education program''. Sultanate of Oman, Available for <nowiki>https://home.moe.gov.om/?GetLang=en</nowiki>

Ministry of Transport, Communications and Information Technology. (2011). ''Cyber crime law''. Royal Decree No. 12/2011, Available for <nowiki>https://www.mtcit.gov.om</nowiki>

Ministry of Transport, Communications and Information Technology. (2025). ''National artificial intelligence policy'',  Available for <nowiki>https://ictd.portal.gov.bd/sites/default/files/files/ictd.portal.gov.bd/notices/7093abbf_7ade_4e10_b129_dab2ecd0652f/National_AI_Policy_2024_DRAFT.pdf</nowiki>

Ministry of Transport, Communications and Information Technology. (2025). ''Digital transformation'', Available for <nowiki>https://prod.mtcit.gov.om/ITAPortal/Pages/Page.aspx?NID=292734&PID=200797</nowiki>

Mordor Intelligence. (2024). ''Oman telecoms market size & share analysis - Growth trends & forecasts (2024-2029)'', Available for <nowiki>https://www.mordorintelligence.com/industry-reports/oman-automotive-market</nowiki>

Muscat Daily. (2024, December 18). ''Mobile, internet subscriptions see growth in Oman,'' Available for <nowiki>https://www.muscatdaily.com/2024/12/18/mobile-internet-subscriptions-see-growth-in-oman/</nowiki>

NapoleonCat. (2024). ''Social media users in Oman'', Available for <nowiki>https://napoleoncat.com/stats/social-media-users-in-oman</nowiki>

Oman Data Park. (2025). ''About us'', Available for <nowiki>https://www.omandatapark.om/about-us</nowiki>

Oman News Agency. (2024, September 16). ''Oman launches national programme for AI and advanced digital technologies'', Available for <nowiki>https://omannews.gov.om</nowiki>

Oman Observer. (2017). ''Cyber crime law: What you need to know'', Available for <nowiki>https://www.omanobserver.om</nowiki>

Oman Observer. (2021). ''Oman strengthens cybersecurity framework''. <nowiki>https://www.omanobserver.om</nowiki>

Oman Observer. (2024). ''Oman IT Society organizes 30 workshops on emerging technologies'', Available for  <nowiki>https://www.omanobserver.om</nowiki>

Oman Observer. (2025, January 5). ''Digital economy to contribute 5% to GDP by 2030'', Available for <nowiki>https://www.omanobserver.om</nowiki>

Omantel. (2025). ''Innovation labs'', Available for <nowiki>https://www.omantel.om/innovation</nowiki>

Oman.om. (2025). ''Oman Vision 2040'' , Available for <nowiki>https://www.oman2040.om/?lang=en</nowiki>

Oxford Business Group. (2025). ''Oman focuses on AI and digital infrastructure development'', Available for <nowiki>https://oxfordbusinessgroup.com/reports/oman/2025-report/</nowiki>

TechAfrica News. (2025, January 8). ''Oman's telecommunications sector records 7% growth in mobile subscriptions'', Available for <nowiki>https://www.techafricanews.com</nowiki>

Telecommunications Regulatory Authority. (2025). ''About TRA'', Available for <nowiki>https://www.tra.gov.om/about-tra</nowiki>

Times of Oman. (2019, November 24). ''93% of Omanis use WhatsApp: Survey'', Available for <nowiki>https://timesofoman.com/article/93-of-omanis-use-whatsapp-survey</nowiki>

Times of Oman. (2021, February 15). ''Social media usage patterns in Oman'', Available for <nowiki>https://timesofoman.com</nowiki>

Times of Oman. (2024). ''78% of Omani children under 18 active on social media'', Available for <nowiki>https://timesofoman.com/article/78-of-omani-children-under-18-active-on-social-media</nowiki>

Trade.gov. (2020). ''Oman - Information and communications technology''. U.S. Department of Commerce, International Trade Administration, Available for <nowiki>https://www.trade.gov/country-commercial-guides/oman-information-and-communications-technology</nowiki>

Trade.gov. (2023). ''Oman - Information and communications technology''. U.S. Department of Commerce, International Trade Administration , Available for <nowiki>https://www.trade.gov/trade-search?q=Oman+-+Information+and+communications+technology</nowiki>

World Bank. (2025). ''Oman overview,'' Available for <nowiki>https://www.worldbank.org/ext/en/region/mena/gcc</nowiki>


----[1] . International Monetary Fund

[2] . Telecommunications Regulatory Authority(TRA)

[3] . Muscat Daily

[4] . TechAfrica News

[5] . Long-Term Evolution(LTE)

[6] . BuddeComm : <nowiki>https://www.budde.com.au/</nowiki>

[7] . Oxford Business Group

[8] . Ministry of Transport, Communications and Information Technology

[9] Oman Data Park

[10] . DataReportal: <nowiki>https://datareportal.com/</nowiki>

[11] . Mordor Intelligence

[12] Oman Telecommunication Company ([Omantel])

[13] Omanmobile

[14] Qatar Telecommunication Company (Qtel)

[15] Nawras

[16] Ooredoo Oman

[17] . Ooredoo

[18] Renna

[19] RedBull Mobile

[20] Friendi

[21] National Centre for Statistics and Information (NCSI)

[22] Times of Oman

[23] Oman Observer

[24] NapoleonCat

[25] IMO

[26] Oman News Agency

[27] Oxford Insights

[28] Gulf Business

[29] The Oman Investment Authority,

[30] the sultanate's sovereign wealth fund

[31] xAI

[32] Arab Gulf Business Insight

[33] The National Digital Economy Program

[34] Executive Program for AI and Advanced Technologies


[35] . شرکت سهامی عام بی‌پی (که قبلاً شرکت سهامی عام بریتیش پترولیوم و شرکت سهامی عام بی‌پی آموکو نامیده می‌شد؛ که به صورت حروف کوچک "bp" نوشته می‌شود) یک شرکت چندملیتی نفت و گاز بریتانیایی است که دفتر مرکزی آن در لندن، انگلستان قرار دارد. این شرکت یکی از "ابرشرکت‌های" نفت و گاز و یکی از بزرگترین شرکت‌های جهان از نظر درآمد و سود است. این شرکت یک شرکت یکپارچه عمودی است که در تمام زمینه‌های صنعت نفت و گاز، از جمله اکتشاف و استخراج، پالایش، توزیع و بازاریابی، تولید برق و تجارت فعالیت می‌کند. ریشه‌های بی‌پی به تأسیس شرکت نفت انگلیس و ایران در سال 1909 برمی‌گردد که به عنوان زیرمجموعه‌ای از شرکت نفت برمه برای بهره‌برداری از اکتشافات نفتی در ایران تأسیس شد. در سال 1935، به شرکت نفت ایران و انگلیس و در سال 1954، نام بریتیش پترولیوم را برگزید. ادرس اینترنتی: <nowiki>https://www.bp.com/en/global/corporate/what-we-do/bp-worldwide/bp-in-oman.html</nowiki>


[36] Al Rusayl

[37] international trade administration: Trade.gov


[38] The National Data Center

[39] The Oman Government Network

[40] The Government Cloud Services initiative

[41] Telecommunications Regulatory Authority


[42] The Oman Computer Emergency Response Team (OCERT)

[43] Cyber Defence Centre (CDC)

[44] Al Tamimi & Company

[45] The Oman Vision 2040 Implementation Follow-up Unit

[46] The Oman ICT Group (OICT(

[47] Oman Data Park

[48] Knowledge Oasis Muscat (KOM(

[49] Gazelletec

[50] The Oman IT Society (OITS)

[51] Omantel

[52] The Cyber Crime Law

[53] The Cyber Defence Centre (CDC)

[54] . The International Telecommunication Union(ITU)

[55] The Personal Data Protection Law (PDPL)

[56] The Data Protection Policy of Government Units

[57] His Majesty Sultan Haitham Bin Tarik

[58] World Bank

[59] The National Digital Economy Program (2021-2025)

[60] The Government Digital Transformation Program (2021-2025)

[61] The Smart Cities Platform

[62] The "Smart Oman" initiative

[63] Smart City Ambassadors" programme

[64] Sultan Haitham City.

[65] The Regulatory Sandbox for Telecommunications Services


[66] The Central Bank of Oman's Fintech Regulatory Sandbox Framework

[67] The Omanuna Portal

[68] The e-Payment Gateway


[69] Al Shidhani

[70] The Manjam Initiative

[71] Sultan Haitham City

[72] The Oman Health Information System (OHIS)

[73] Al-Azri et.al

[74] The Telemedicine Services initiative

[75] The Oman Virtual Education Program

[76] Google Classroom

[77] Ministry of Education

[78] The Digitalisation of Curricula project

[79] central bank digital currencies) CBDC(

[80] Omantel Innovation Labs

[81] Omantel

[82] The Oman Technology Fund

[83] Hackathons and Innovation Competitions

[84] The Smart Cities Hackathon

[85] The Oman Cyber Security Centre (OCSC)

[86] The National Cybersecurity Exercises

[87] Orsi Consensus Meeting on European Robotic Training (OCERT)

[88] The "Cyber Safe Oman"

[89] The Oman E-Commerce Law

[90] Smart farming initiatives

[91] The National Centre for Agricultural Water and Resource Management

[92] The Oman Environmental Data Portal

[93] Smart grid technologies

[94] Advanced metering infrastructure

[95] Water management systems
بازگشت به زیست‌بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی در عمان.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=زیست‌بوم_فضای_مجازی_و_هوش_مصنوعی_در_عمان»