نمایش مبدأ برای پيشينه روابط سياسی و اقتصادی اردن با ايران

→ پيشينه روابط سياسی و اقتصادی اردن با ايران
به دلیل زیر، اجازهٔ ویرایش این صفحه ندارید:
عملی که درخواست کرده‌اید منحصر به کاربران این گروه است: کاربران.
می‌توانید مبدأ این صفحه را ببینید و رونوشت بردارید:
روابط کشور شاهنشاهی ایران با [[اردن]] از زمان باستان آغاز گردیده و سپاهیان دلاور ایران در دوره هخامنشیان و دوره‌های بعدی از این سرزمین گذشته و به افریقا و سواحل دریای مدیترانه رفته‌اند. در موزه بیت المقدس که اکنون تحت تصرف رژیم اشغالگر قدس می‌باشد آثار بسیاری وجود دارد که شاهد صادقی بر تاثیر حضور ایرانیان در این سرزمین در اعصار قدیم می‌باشد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 38</ref>. در [[تاریخ معاصر اردن|تاریخ معاصر]] شروع روابط رسمی ایران و [[اردن]] به دوران سلاطین عثمانی برمی‌گردد که ایران در شام کنسولگری داشت. پس از سلطه انگلیسی‌ها بر [[اردن]] و فلسطین، ایران در بیت المقدس کنسولگری دایر کرد<ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 98</ref><ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 39</ref>.

روابط خارجی ایران و [[اردن]] قبل از انقلاب اسلامی ایران در چارچوب کمک‌های خارجی و روابط شخصی شاه ایران و پادشاه [[اردن]] بخاطر شیوه حکومت مشترک یعنی پادشاهی تعریف می‌شد<ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص.93</ref>. به این ترتیب پس از استقلال شرق [[اردن]]، دولت ایران این کشور را به رسمیت شناخت. در سال 1949 ملک عبدالله پادشاه وقت [[اردن]] به ایران مسافرت کرد و عهدنامه مودت میان دوکشور در 16نوامبر 1949 منعقد شد<ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص.99</ref><ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 39</ref>. در اوایل 1950 سفارت ایران در امان در سطح وزیر مختار تاسیس شد که در مارس 1951 به سطح سفارت ارتقاء یافت. در همین سال سفارت [[اردن]] در ایران تاسیس شد و متعاقب سفر رسمی پهلوی دوم در نوامبر 1959 به [[اردن]] که طی آن یک موافقت‌نامه فرهنگی میان دو کشور به امضا رسید، روابط دیپلماتیک میان دو کشور به سطح سفارت کبری ارتقاء یافت و در همان تاریخ سفارت [[اردن]] در تهران (29 نوامبر 1959) به سفارت کبری تبدیل شد. این مسافرت که به دعوت ملک حسین انجام شده بود، مبانی دوستی و همکاری میان دو رژیم را بیش از پیش مستحکم کرد<ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 99</ref><ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 39</ref>.

از این زمان به بعد تا پیروزی انقلاب روابط صمیمانه‌ای میان دو کشور حاکم بود. روابط سیاسی میان دو کشور عمدتا در مناسبات میان دربارهای سلطنتی تبلور یافته بود و در خلال دیدارهای خصوصی سران دو رژیم تعیین و تدبیر می‌شد<ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 99</ref>. ملک حسین پادشاه [[اردن]] از اردیبهشت 1338 تا مرداد 1357 در یک دوره‌ 19 ساله 11 بار همراه با همسر، ولیعهد و نخست وزیرش به ایران مسافرت کرد. تاریخ‌ این سفرها به شرحی است که می‌آید:

11 اردیبهشت 1338، 15 فروردین 1339، 14 اردیبهشت 1346، 26 مرداد 1346، 7 شهریور 1347، 5 تیر 1352، 27 آبان 1352، 2 مرداد 1353، 3 مرداد 1356، 9 دی 1356 و 5 مرداد 1357

علاوه بر این چندین بار نیز دیدار خصوصی ملکه عالیه از ایران‌، چند دیدار خصوصی فرح پهلوی ونیز دو دیدار رسمی محمدرضا شاه پهلوی از [[اردن]]، بخش اعظم کارنامه روابط سیاسی و دیپلماتیک میان دو کشور در این دوره را تشکیل می‌دهد. آمد و شدهای معدود ومحدود دست اندرکاران رسمی سیاست و دیپلماسی دو کشور نیز در واقع دنباله همین دیدارها و روابط خصوصی به حساب می‌آمد<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki> موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی</ref>.

در زمینه‌های اقتصادی همواره کم و بیش روابط بازرگانی بین ایران و [[اردن]] وجود داشته و برخی کالاهای ایران به ویژه تنباکو به [[اردن]] صادر می‌شده‌ است. در سال 1342 یک قرارداد بازرگانی بین دوکشور امضا شد و انتظار می‌رفت حجم مبادلات بازرگانی بین دوکشور افزایش بسیار پیدا کند لیکن وقوع جنگ بین اعراب و اسرائیل در سال 1967 و سلطه اسرائیل بربخش‌های غربی [[رود اردن]] مانع تحقق این امر شد. سپس اشکال تراشی‌های عراق کار حمل و نقل کالا به [[اردن]] را از طریق خاک عراق به وسیله اتومبیل مشکل ساخت. با این همه کوشش‌هایی که از طرف سفارت شاهنشاهی ایران در امان برای افزایش صادرات صورت پذیرفت موثر بوده و علاوه بر کالاهایی که از قدیم وارد [[اردن]] می‌شد مانند تنباکو، فرش، خشکبار و مواد نفتی، مواد دیگری از جمله محصولات صنعتی ایران مانند انواع بخاری و ظرف‌های ملامین به بازار اردن راه پیدا کرد. در 20 خرداد 1350 توافق نامه‌هایی دو طرفه درباره معافیت متقابل شرکت‌های هوایی دو کشور از پرداخت مالیات به امضا رسید<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 40</ref>.

پس از پیروزی انقلاب، کشور [[اردن]] ایران را به رسمیت شناخت و ملک حسین در اسفند 1357 طی پیامی، پیروزی انقلاب اسلامی ایران را به بنیان‌گذار جمهوری اسلامی تبریک گفت و در سالگرد پیروزی انقلاب، هیئت 10 نفره‌ای متشکل از شخصیت‌های برجسته علمی، به ریاست وزیر اوقاف و امور مقدسات اردن، به ایران آمد<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki> موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی</ref><ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 49</ref>. دولت [[اردن]]، اگرچه ظاهرا اظهار خشنودی می‌کرد، اما در واقع از صدور انقلاب اسلامی و احتمال گسترش فعالیت اسلام گرایان نگران بود<ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 100</ref>.

در کل روابط خارجی ایران و [[اردن]] بعد از انقلاب اسلامی ایران تحت تاثیر متغیرهایی از فراز و نشیب‌های مختلفی برخوردار بوده است که مهم‌ترین عوامل در روابط دو کشور بدین شرح است:

1- عدم برخورداری دولت [[اردن]] از استقلال در تصمیم‌گیری به دلیل نفوذ آمریکا، غرب و رژیم صهیونیستی در این کشور و همراهی با سیاست‌های [[آمریکا]] در منطقه.

2- روند سازش و ارتباط گسترده و تنگاتنگ [[اردن]] با رژیم صهیونیستی و ایفای نقش در پیشبرد آن و عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 93</ref>.

در آذر 1359 حافظ اسد، [[اردن]] را به حمایت از گروه بنیادگرای [[اخوان المسلمین]] برای براندازی رژیم [[سوریه]] متهم کرد و صف‌آرایی نظامی دو کشور در مرزهای مشترک‌، تیرگی روابط را تا حد برخورد مسلحانه پیش برد. روابط حسنه جمهوری اسلامی ایران با [[سوریه|سوریه‌]]، تیرگی روابط [[اردن]] و [[سوریه]] و روی آوردن [[اردن]] به سوی عراق‌، از عواملی بود که به دنبال شروع جنگ تحمیلی‌، قطع روابط دو کشور ایران و [[اردن]] را به دنبال داشت‌.

ملک حسین در 1359/1/20 ش. ضمن شرکت در جلسه عادی کابینه [[اردن|اردن‌]]، موضع آن کشور را در قبال بحران روابط ایران و عراق چنین بیان کرد: «وظیفه اعراب است که برای وحدت خود و جلوگیری از سرایت خطرات از هرکجا که باشد همکاری کنند، ما وظیفه داریم که جهان اسلام را آرام و قرین همبستگی داشته باشیم‌، ما می‌خواهیم ایران پشتیبان ما باشد و در آن آرامش برقرار و دارای خط مشی درستی باشد. عراق کشور عربی است و برادری که نباید مورد هیچ‌گونه تهدید خارجی قرار گیرد و یا آسیبی از هر منبعی که باشد به آن برسد. ما به عنوان عرب نباید اجازه دهیم هیچ‌گونه تجاوز از هر مصدر که باشد به هیچ جزئی از خاک میهن عرب صورت گیرد.»

بعد از کنفرانس سران کشورهای عربی در بغداد و [[تونس|تونس‌]]، روابط بین عراق و [[اردن]] روز به روز نزدیک‌تر و عمیق‌تر شد و صراحتاً ملک حسین به نفع عراق و علیه ایران موضع‌گیری کرد و با کمک‌های سیاسی‌، اقتصادی و نظامی فراوان‌، حمایت خود را از عراق تداوم بخشید. در طول جنگ هشت ساله بین ایران و عراق‌، تنها سیستم حمل و نقل به عراق از طریق [[اردن]] صورت می‌گرفت‌. در این چارچوب‌، شبکه حمل و نقل وسیعی بین دو کشور ایجاد گردید و بندر عقبه برای حمل و نقل سلاح و تجهیزات نظامی سبک و سنگین در اختیار عراق قرار گرفت‌. به علاوه دولت [[اردن]] نیروهای نظامی خود را نیز برای سرکوبی مردم مسلمان عراق و شرکت در جنگ علیه ایران‌، به عراق گسیل داشت. هم چنین ملک حسین نیز در نطقی گفت که اگر ضرورت ایجاب کند نیروهای بیشتری را به عراق اعزام خواهد کرد<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki> موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی</ref>.

پخش تصویر تلویزیونی ملک حسین در جنگ تحمیلی ایران و عراق در حال کشیدن طناب شلیک توپ در برابر خط مقدم از تلویزیون عراق مبین نهایت حمایت [[اردن]] از عراق بوده است که این امر موجب قطع روابط سیاسی تا سال 1991 گردید<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 63</ref>.

عواملی که باعث شد [[اردن]] در دهه 1360 و در طول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران‌، از عراق حمایت کند و حمایتش را از این کشور در بحران کویت نیز ادامه دهد به شرح ذیل است:

* کمک‌های [[مالی]] عراق به [[اردن|اردن‌]]، این کمک‌ها از سوی حامیان عراق نظیر عربستان و کویت نیز به [[اردن]] پرداخت می‌شد.
* تهدیدات [[سوریه]] علیه [[اردن]] و حمایت جمهوری اسلامی ایران از [[سوریه]]
* نیاز شدید عراق به بندر عقبه و درآمد عمده‌ای که برای [[اردن]] داشت.
* شاه حسین قصد داشت نقش رهبر عربی را بازی کند. از این رو عامل تعیین کننده سیاست خارجی [[اردن]] قومیت عرب و وحدت و یکپارچگی آن است و دین اسلام در درجه دوم اهمیت قرار دارد. شاه حسین با شعار «ما در کنار برادران خود هستیم‌»، حمایت خود را از عراق اعلام کرد.
* [[اردن]] می‌خواست از ثمرات این جنگ به نفع خود استفاده کند، اما با پایان گرفتن جنگ تحمیلی و بحران خلیج فارس‌، این سیاست نتیجه‌ای جز خسران و صدمات اقتصادی و اجتماعی برای [[اردن]] درپی نداشت‌. براین اساس [[اردن]] مجدداً روابط خود را با جمهوری اسلامی ایران عادی ساخت<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki> موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی</ref>.

با پایان جنگ تحمیلی دو کشور در تاریخ 1369/10/27 روابط خود را از سر گرفتند<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 49</ref>. پس از شروع مجدد روابط سیاسی دو کشور برای ارتقاء سطح مناسبات به تبادل سفیر پرداختند. [[اردن]] از سال 1372 سفیر خود را به ایران اعزام نمود، لیکن پس از گذشت دوسال به کار او پایان داده شد و ایران نیز از اواسط سال 1372 سفیر خود را معرفی نمود. آقای کروبی نخستین رئیس مجلس ایران است که پس از پیروزی انقلاب، در تاریخ 2 بهمن 1372 به [[اردن]] سفر کرد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 49</ref>.

روابط [[اردن]] با جمهوری اسلامی ایران پس از مرگ ملک حسین در بهمن 1377، تغییر قابل ملاحظه‌ای نکرد. همان روندی که پس از پایان اشغال کویت به صورت رویکرد مرحله به مرحله حکومت امان به جمهوری اسلامی ایران آغاز شده بود، در دوره ملک عبدالله دوم نیز پی گرفته شد<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki> موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی</ref>. در خرداد سال 1378 آقای خرازی به عنوان اولین وزیر خارجه ایران به [[اردن]] سفر نمود. ملاقات ملک عبدالله با رئیس جمهور وقت کشورمان در حاشیه اجلاس مجمع عمومی [https://www.un.org/en/ سازمان ملل] در پائیز 1379 در نیویورک بالاترین سطح تماس بین دو کشور بود<ref>برگرفته از <nowiki>http://amman.mfa.ir</nowiki> سایت سفارت ایران در [[اردن]]</ref>. این نخستین دیدار میان یک پادشاه [[اردن]] با رئیس جمهور ایران از زمان برقراری حکومت اسلامی در ایران بود<ref>  آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 50</ref>. علاوه بر این، ملکه رانیا همسر [[ملک عبدالله دوم]] پادشاه [[اردن]] بنا به دعوت خانم زهره صادقی همسر رئیس جمهوری ایران در تاریخ 13 تیر 1379 جهت دیداری غیر رسمی<ref>  آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 50</ref> به همراه جمعی از زنان دربار [[اردن]] وارد ایران شدند. کیفیت روابط امان با تهران درسال‌های پس از پایان جنگ 8 ساله عراق علیه جمهوری اسلامی ایران نتیجه دو پدیده متضاد است‌. اول علاقه مقامات اردنی به گسترش رابطه با تهران و دوم اصرار [[آمریکا]] به فاصله گرفتن [[اردن]] از جمهوری اسلامی ایران. مقامات امان نیز همواره تلاش کرده‌اند تا در مناسبات مستقل خود با ایران‌، هردو رویکرد را رعایت کنند<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki> موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی</ref>.

سرانجام پادشاه [[اردن]] در شهریور 1382 به تهران سفر کرد. این سفر را علی‌رغم کوتاه بودن آن می‌توان نقطه عطفی در روابط دو کشور دانست و به دنبال آن وزیر خارجه وقت [[اردن]] برای پیگیری مسائل مطروحه در دیدار ملک عبدالله و در پاسخ به سفر وزیر خارجه کشورمان به جمهوری اسلامی ایران عزیمت نمود. [[اردن]] در شهریور ماه سال 84 با اعزام فرستاده ویژه، پیام حسن نیت و تبریک انتخاب آقای احمدی نژاد به ریاست جمهوری را ابلاغ کرد. در سال 1384 ملک عبدالله با رئیس جمهور کشورمان در حاشیه نشست مجمع عمومی [https://www.un.org/en/ سازمان ملل] دیدار نمود. هم چنین در اردیبهشت 1385 وزیر خارجه کشورمان در پاسخ به سفر همتای اردنی خود به امان سفر نمود. وزرای خارجه دو کشور طی سال‌های اخیر در حاشیه اجلاس‌های همسایگان عراق، سازمان کنفرانس اسلامی و غیرمتعهدها با یکدیگر دیدار نمودند. در خرداد 1389 امیرغازی مشاور پادشاه [[اردن]] به تهران سفر کرد. آخرین ملاقات وزرای خارجه دو کشور در اوایل آذر ماه 1389 در حاشیه نشست منامه صورت گرفت. در آذر ماه 1389 مشائی مشاور اول رئیس جمهور ضمن انجام دیدار رسمی از [[اردن]] طی ملاقات با ملک عبدالله پادشاه [[اردن]] پیام کتبی آقای احمدی نژاد را به وی تسلیم نمود. در اسفند ماه 1389 سفر ملک عبدالله پادشاه اردن به تهران برنامه ریزی شد، ولی این سفر بنا به دلایلی لغو گردید. در اسفند 1390 کمالوندی معاون وزیر امور خارجه و مؤید مدیر کل امور اداری به امان سفر نمودند<ref>برگرفته از <nowiki>http://amman.mfa.ir</nowiki> سایت سفارت ایران در [[اردن]]</ref>.

گرچه موضع‌گیری مقامات اردنی در خصوص مسائل و تحولات جمهوری اسلامی ایران با در نظر گرفتن روابط دوستانه این کشور با غرب، تاکنون در مجموع مثبت و قابل قبول بوده است، ولی این کشور معمولا به قطعنامه‌های وضعیت حقوق بشر در ایران رای ممتنع داده است. پادشاه [[اردن]] همواره با استفاده از گزینه نظامی برای پرونده هسته‌ای کشورمان مخالفت کرده و از حق ایران برای داشتن فناوری صلح آمیز هسته‌ای دفاع کرده است. ایران نیز در رای گیری‌ها در مجامع بین‌المللی بارها به کاندیدای اردن رای داده است مانند شورای سازمان انرژی اتمی و انتخاب معاونت فیفا<ref>  برگرفته از <nowiki>http://amman.mfa.ir</nowiki> سایت سفارت ایران در [[اردن]]</ref>. ولی تل آویو با طرح مسایلی در سطوح نظامی ‌و امنیتی این کشور، سعی دارد خطر نفوذ حزب الله در [[اردن]] را بزرگ‌نمایی کند تا از بسط و تعمیق روابط تهران - عمان جلوگیری کند<ref>برگرفته از <nowiki>http://irdiplomacy.ir/fa/page/11875</nowiki> دیپلماسی ایرانی</ref>.

== نیز نگاه کنید به ==
[[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی روسیه و ایران]]؛ [[روابط کانادا و ایران قبل از انقلاب اسلامی]]؛ [[پیشینه روابط ژاپن و ج.ا.ایران در دوران باستان]]؛ [[پیشینه روابط ژاپن و ج.ا.ایران در سده های میانی]]؛  [[پیشینه روابط مصر و ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی سنگال با ج.ا.ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی فرانسه و ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی مالی و ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی ساحل عاج و ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی زیمبابوه و ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی تایلند و ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی اوکراین و ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی اسپانیا و ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی اتیوپی و ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی سیرالئون و ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی قطر و ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی آرژانتین و ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و فرهنگی بنگلادش و ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و فرهنگی سریلانکا و ج. ا. ایران]]؛ [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی گرجستان و ایران]]

== کتابشناسی ==
<references />

== منبع اصلی ==
لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]] . تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی](در دست انتشار).

== نویسنده مقاله ==
غلامرضا لایقی
[[رده:روابط و همکاری‌های با ایران (سیاسی، اقتصادی)]]
بازگشت به پيشينه روابط سياسی و اقتصادی اردن با ايران.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=پيشينه_روابط_سياسی_و_اقتصادی_اردن_با_ايران»