نظام آموزش، تحقیقات و فناوری مالی: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''- نظام | '''- نظام آموزشی''' | ||
'''1-10 آموزش و پرورش''' | '''1-10 آموزش و پرورش''' | ||
یكی از مهمترین نهادهای فرهنگی مالی، آموزش و پرورش است كه دولتهای وقت از بدو استقلال کشور، اهمیّت بسیاری برای آن قائل بودند. این گستره كه بسترساز تعلیم و تربیت نسل آیندۀ كشور محسوب میشود، طیّ دهههای گذشته و در جهت رشد و گسترش، دستخوش تغییرات زیادی شده است. بر این اساس، دولتهای وقت تاکنون تلاش کردهاند با توسعۀ آموزشهای عمومی، بهتدریج میزان بیسوادی را در كشور كاهش دهند و وجهۀ كشور را كه در زمرۀ كشورهای كم بهره از سواد عمومی قارۀ آفریقا بهشمار میرود، بهبود بخشند. | |||
'''1-1-10 پیشینۀ آموزش و پرورش''' | '''1-1-10 پیشینۀ آموزش و پرورش''' | ||
آموزش و پرورش در كشور | آموزش و پرورش در كشور مالی تا پیش از ورود استعمار فرانسه بیشتر حالت سنتی داشت. مسلمانان در كودكی به تحصیل در مدارس سنتی قرآنی پرداخته و با مقدمات علوم اسلامی و قرائت و حفظ قرآن كریم آشنایی مییافتند و تنها عده بسیار كمی تحصیلات خود را در حوزههای علمیه و مراكز اسلامی مصر ، الجزایر و دیگر كشورهای اسلامی شمال آفریقا ادامه میدادند. | ||
پس از ورود استعمارگران به | پس از ورود استعمارگران به این كشور مدارس ابتدایی به سبك جدید فعالیت خود را آغاز نمودند كه همانند دیگر كشورهای مسلمان نشین منطقه غرب آفریقا با مخالفت و بایكوت مسلمانان مواجه شدند. علت امر نیز آن بود كه بیشتر این مدارس توسط هیئتهای میسیونری وابسته به كلیساها اداره میشدند و مسلمانان از آن بیم داشتند كه در صورت ثبت نام فرزندانشان در این مركز آموزشی معلمان مدارس كه اكثراً مبلغان مسیحی بودند آنها را به سوی دین مسیحیت سوق دهند. از این روی در بدو استقلال مالی بیسوادی عموم مردم یكی از مشكلات اصلی كشور بود و كمتر از بیست درصد مردم از نعمت خواندن و نوشتن برخوردار بودند. | ||
'''2-1-10 | '''2-1-10 سیاست آموزشی كشور''' | ||
دولت | دولت مالی پس از تشكیل كابینه خود در ابتدای استقلال تدوین استراتژی آموزشی خاصی را در دستور کار خود قرار داد و مودیبو کیتا که خود از سابقه تدریس در مدارس مالی برخوردار بود شخصا تلاش كرد با ایجاد تغییرات ساختاری در نظام آموزشی كشور تعداد بیسوادان مالی را كاهش داده و از طریق فراگیر ساختن آموزش همگانی رایگان نرخ باسوادی عمومی را ارتقاء بخشد. در این راستا بتدریج تعداد مدارس ابتدایی و متوسطه درشهرها و روستاهای مناطق مختلف كشور افزایش یافته و تربیت كادر علمی بویژه معلمان و دبیران با سواد و واجد صلاحیت در رأس برنامههای آموزشی دولت قرار گرفت. | ||
این سیاست در دوره حاکمیت دیگر روسای جمهور مالی خصوصا آلفا عمر کناره و تومانی توره نیز ادامه یافت . در | این سیاست در دوره حاکمیت دیگر روسای جمهور مالی خصوصا آلفا عمر کناره و تومانی توره نیز ادامه یافت . در این ارتباط طی چند دهه گذشته درصد باسوادان كشور از 15 تا 20 درصد درسال 1962 به حدود 55 درصد تا سال 2010 ارتقاء یافته و دولت در تلاش است تا سال 2020 تعداد با سوادان را به رقم 80 درصد افزایش دهد. در این خصوص از سال 1995 كمیسیون ویژهای در وزارت آموزش و پرورش مالی تشكیل شده و مسئولان وزارت آموزش و پرورش امید دارند با كمك سازمانهای جهانی نظیر یونسكو، یونیسف و سازمانهای منطقهای بتوانند بر مشكلات پیش روی خود – خصوصا در ارتباط با توسعه مراكز و فضاهای آموزشی - فائق آیند '''(www.mali country profile, library of congress federal research division.com).''' | ||
'''3-1-10 آموزش ابتدایی و متوسطه''' | '''3-1-10 آموزش ابتدایی و متوسطه''' | ||
نظام | نظام آموزشی كشور مالی همچون دیگر كشورهای فرانكوفون مبتنی بر سیستم آموزش و پرورش كشور فرانسه است. دورۀ تحصیلی در این كشور دوازده سال است كه به سه دورۀ زیر تقسیم میشود: | ||
- دورۀ | - دورۀ ابتدایی | ||
- دورۀ | - دورۀ راهنمایی | ||
- دورۀ متوسطه ( | - دورۀ متوسطه (دبیرستان) | ||
'''*''' دورۀ | '''*''' دورۀ ابتدایی در مالی شش سال یا شش گرید[1] است. هر سال تحصیلی 9 ماه بهطول میانجامد و دانشآموزان پس از اتمام این دورۀ شش ساله و موفقیت در امتحان جامع (امتحان پایان دوره ابتدایی) میتوانند وارد مقطع راهنمایی شوند '''(www.the educational system of mali.com).''' | ||
'''*''' دورۀ آموزش | '''*''' دورۀ آموزش راهنمایی در این كشور سه سال یا گریدهای هفت، هشت و نه است. در پایان این دوره، امتحان نهایی موسوم به دی ای اف[2] برگزار میشود و دانشآموزانی كه این آزمون را با موفقیت سپری کنند، میتوانند در مقطع متوسطه به تحصیلات خود ادامه دهند. در این مقطع زبان انگلیسی به دانشآموزان آموزش داده میشود '''(www.mali high education .com).''' | ||
'''*''' دورۀ متوسطه سه سال (گریدهای ده، | '''*''' دورۀ متوسطه سه سال (گریدهای ده، یازده و دوازده) است و دانشآموزان پس از موفقیّت در امتحانات پایان سال سوم دبیرستان، دیپلم رسمی وزارت آموزش و پرورش دریافت میکنند. در طیّ این دوره، علاوه بر زبان فرانسه ؛ زبانهای انگلیسی، عربی، آلمانی و روسی به دانشآموزان ارائه میشود. امتحان سراسری پایان سال دوازدهم شامل دروس مختلف زیستشناسی، ریاضیات، فیزیك، شیمی، علوم انسانی، زبان، ادبیات و ... است. دانشآموزانی كه در این آزمون موفق شوند، میتوانند وارد دانشگاه شده یا با اخذ بورسیۀ تحصیلی دولتی یا خصوصی، تحصیلات خود را در دانشگاههای خارج كشور ادامه دهند '''(www.the educational system of mali.com))''' | ||
دانشآموزان در صورت علاقهمندی | دانشآموزان در صورت علاقهمندی میتوانند پس از پایان دورۀ راهنمایی، در دورههای فنی و حرفهای كه 2 تا 4 سال طول میکشد، ادامه تحصیل داده و دیپلم دریافت كنند. به دانشآموختگان در پایان دورۀ دو سالۀ آموزش فنی و حرفهای دیپلم سی ای پی[3] و پس از پایان دورۀ چهار سالۀ آن دیپلم بی تی[4] اعطا میشود '''(www.the educational system of mali.com))''' | ||
'''4-1-10 چالشها و مشکلات''' | '''4-1-10 چالشها و مشکلات''' | ||
مشكلات | مشكلات فعلی آموزش و پرورش مالی، كه از بدو استقلال، با تلاشهای بسیار گستردۀ وزارت آموزش و پرورش، هنوز پا برجا مانده عبارتند از: | ||
- درصد | - درصد نسبی ثبت نامكنندگان دورۀ ابتدایی | ||
- كمبود بودجه | - كمبود بودجه آموزشی | ||
- كمبود كادر | - كمبود كادر آموزشی | ||
- كمبود | - كمبود فضاهای آموزشی | ||
'''درصد | '''درصد نسبی ثبت نامكنندگان دورۀ ابتدایی''': | ||
با وجود | با وجود تبلیغات وزارت آموزش و پرورش در خصوص لزوم ثبت نام كودكان در مدارس ابتدایی، طیّ چند دهۀ اخیر، هر ساله بسیاری از والدین این كودكان بهویژه در مناطق روستایی، ترجیح میدهند بهجای تحصیل فرزندان خردسال در مدارس، از آنان در مزارع كوچك خود استفاده کرده و از این طریق بخش اندكی از هزینههای زندگی خود را كاهش دهند. | ||
دولت | دولت امیدوار است تا پایان سال 2015 میلادی تمام خانوادههای مالیایی را متقاعد کند تا كودكان خود را حداقل تا پایان دورۀ ابتدایی در مدارس ثبت نام کنند و باسوادی عمومی را افزایش دهند. مطمئناً بخشی از برنامههای رئیسجمهور آینده مالی بر این موضوع متمرکز خواهد شد. | ||
'''كمبود بودجه | '''كمبود بودجه آموزشی''' : | ||
از | از دیگر مشكلات دولت مالی کمبود بودجۀ آموزشی است که با تأكید دولت بر لزوم فراگیر شدن آموزش عمومی برای تمامی شهروندان این كشور، میزان تخصیص بودجۀ سالانۀ دولت به وزارت آموزش و پرورش، بههیچ عنوان نمیتواند هزینههای این وزارتخانه و مراكز تحت پوشش آن را تأمین كند. | ||
كمكهای مقطعی سازمانهای جهانی و كشورهای اسلامی، فقط تخفیفدهندۀ این مشكلات است و باوجود وعدههای مكرر رؤسای جمهور مالی در رفع مشكلات ناشی از بودجۀ وزارت آموزش و پرورش، این وزارتخانه هر ساله با كسری بودجۀ عظیمی مواجه است كه گاهی منجر به عدم پرداخت حقوق معلمان و بهتبع آن، واكنش خشمگینانۀ با اعتراض و شورش میشود. | |||
'''كمبود كادر | '''كمبود كادر آموزشی''' : | ||
کمبود کادر آموزشی شامل معلمان و مدرسان با تجربه، از | کمبود کادر آموزشی شامل معلمان و مدرسان با تجربه، از دیگر مشكلات وزارت آموزش و پرورش مالی است. دولت طیّ چند سال گذشته، چند دانشسرای تربیت معلم را در شهرهای مختلف مالی تأسیس كرده است ولی تعداد دانشآموختگان این مراكز، برای پوشش مدارس ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و مراكز فنی و حرفهای كافی نبست. از سوی دیگر حقوق نازل معلمان معمولاً با فراز و نشیبهایی همراه است و گاه با تأخیر چند ماهه پرداخت میشود. شمار قابل توجّهی از معلمان مالی نیز در دو دهۀ گذشته به كشورهای غرب آفریقا، فرانسه و شمال آفریقا مهاجرت نمودهاند كه مشكلات این بخش را تشدید كرده است. | ||
اعتصاب معلمان که بیشتر برای افزایش حقوق صورت میگیرد، از مشکلات دیگر نظام آموزشی کشور مالی است. این اعتصابات که گاه چندین ماه طول میکشد، موجب بهم ریختگی جدول آموزشی کشور و عقب ماندن دانشآموزان از برنامههای تحصیلی میشود. در این بین عدم توجّه جدی دولت به رفع مشکلات معلمان مدارس دولتی، که به نوبۀ خود موجب تقویت موقعیت مدارس خصوصی است، این شائبه را در محافل فرهنگی تقویت کرده که مقامات عالی آموزشی مالی از وضعیت نابسامان مدارس دولتی و اعتصابات مکرر معلمان این مراکز چندان هم ناراضی نیستند و ثبت نام دانشآموزان خانوادههای متمول، متوسط و نیمهمتوسط در مراکز آموزشی خصوصی را موجب کاهش هزینههای مدارس دولتی میدانند. | اعتصاب معلمان که بیشتر برای افزایش حقوق صورت میگیرد، از مشکلات دیگر نظام آموزشی کشور مالی است. این اعتصابات که گاه چندین ماه طول میکشد، موجب بهم ریختگی جدول آموزشی کشور و عقب ماندن دانشآموزان از برنامههای تحصیلی میشود. در این بین عدم توجّه جدی دولت به رفع مشکلات معلمان مدارس دولتی، که به نوبۀ خود موجب تقویت موقعیت مدارس خصوصی است، این شائبه را در محافل فرهنگی تقویت کرده که مقامات عالی آموزشی مالی از وضعیت نابسامان مدارس دولتی و اعتصابات مکرر معلمان این مراکز چندان هم ناراضی نیستند و ثبت نام دانشآموزان خانوادههای متمول، متوسط و نیمهمتوسط در مراکز آموزشی خصوصی را موجب کاهش هزینههای مدارس دولتی میدانند. | ||
خط ۶۷: | خط ۶۷: | ||
'''کمبود فضاهای آموزشی:''' | '''کمبود فضاهای آموزشی:''' | ||
تنگناهای ناشی از كمبود فضا و امكانات آموزشی نظیر مدارس مقاطع مختلف، مراكز آموزش فنی و حرفهای، كارگاهها، آزمایشگاهها و سالنهای ورزشی از دیگر مشكلات بخش آموزش مالی است. در این ارتباط هر چند در دوره ریاست جمهوری تومانی توره و با حمایت سازمانهای جهانی و دولتهای اسلامی مدارس متعددی در شهرها و روستاهای مالی احداث شدند ولی این كشور همچنان از كمبود مدارس و فضای آموزشی مناسب رنج میبرد. البته دولت تومانی توره امیدوار بود از طریق دریافت چند وام بلاعوض از سازمان همكاری اسلامی، بانك توسعه اسلامی، بانك عرب و كشورهای ثروتمند حاشیه جنوبی خلیج فارس نظیر عربستان، امارت متحده عربی، قطر، كویت و عمان بتواند تا سال 2020 كمبود فضای آموزشی كشور را بنحو قابل توجهی مرتفع سازد. با این حال با تشدید جنگ داخلی طوارق و ویرانی برخی از مدارس در شهرها و روستاهای محل درگیری بین شورشیان و نیروهای دولتی از یک سوی و کاهش قابل ملاحظه کمک های خارجی بنظر نمی رسد این برنامه بتواند بطور کامل تحقق یابد ('''مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی،شماره سند 2367)'''. | |||
'''2-10 آموزش | '''2-10 آموزش عالی''' | ||
یكی از نهادهای مهم آموزشی كشور مالی كه تاكنون به جایگاه واقعی خود دست نیافته بخش آموزش عالی است. آموزش عالی در كشور مالی بر خلاف دیگر كشورهای غرب آفریقا از بدو استقلال این كشور تاكنون از رشد چندانی برخوردار نبوده است و دولت مالی بدلیل مشكلات اقتصادی تاکنون موفق به گسترش مؤسسات آموزش عالی خود نشده است از این روی برخلاف دیگر کشورهای آفریقایی در این کشور تنها دو دانشگاه – دانشگاه باماکو و دانشگاه جدیدالتاسیس سگو– وجود دارد. | |||
1-2-10 '''دانشگاه باماکو''' | 1-2-10 '''دانشگاه باماکو''' | ||
این دانشگاه | این دانشگاه زیر نظر وزارت آموزش و پرورش مالی اداره میشود و هم اکنون در حدود بیست و پنج هزار دانشجو در آن مشغول به تحصیلاند. دانشگاه باماکو فعالیت خود را در سال 1976 آغاز كرد. در سال 1991 و بهدنبال وقوع تحولات عظیم سیاسی در كشور، سقوط دولت موسی ترائوره و روی كار آمدن دولت انتقالی تومانی توره، دانشگاه دچار اغتشاش شد و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی موقتاً آن را تعطیل كرد. تعطیلی دانشگاه تا سال 1996 ادامه یافت و پس از آن كه شورای دانشگاه تشكیل شد و نظام آموزشی آن تغییراتی کرد، مجدداً فعالیت دانشگاه بر مبنای راهبردهای جدید دولت آغاز گردید. این دانشگاه درحال حاضر شامل چند دانشسرا و دانشكده به شرح ذیل است: | ||
- | - دانشسرای عالی | ||
- | - دانشسرای ملی علوم اداری | ||
- | - دانشسرای ملی مهندسی | ||
- | - دانشسرای پزشكی و داروسازی | ||
- دانشكدۀ علوم و | - دانشكدۀ علوم و فناوری | ||
- دانشكدۀ علوم | - دانشكدۀ علوم انسانی هنر و زبانها | ||
- دانشكدۀ حقوق و اقتصاد | - دانشكدۀ حقوق و اقتصاد | ||
- دانشكدۀ | - دانشكدۀ پزشكی، داروسازی و دندانپزشكی | ||
اكثر | اكثر رشتههای دانشگاه باماکو در مقطع كارشناسی ارائه میشود و دانشجویانی كه این دوره را به پایان برسانند، معمولاً یا در مراكز دولتی و خصوصی مشغول به كار میشوند و یا با گرفتن بورسیۀ تحصیلی دولتی، تحصیلات خود را در كشورهای دیگر ادامه میدهند '''(www.university''' '''of''' bamako.org) | ||
نظام | نظام آموزشی دانشگاه در مقطع كارشناسی دربرگیرنده دو دوره است :دورۀ اول به دو سال تقسیم میشود که سال اول را تحصیلات دانشگاهی سال اول[5] و سال دوم را تحصیلات دانشگاهی سال دوم[6] مینامند. دورۀ دوم، پایان دورۀ کارشناسی و یک سال است که به دورۀ لیسانس[7] شهرت دارد. دانشجویان پس از گذراندن این دورهها، مدرک كارشناسی دریافت میکنند. مدت زمان دورۀ فوقلیسانس در مالی یک سال تحصیلی است. | ||
علیرغم فقر در مالی و با وجود مشكلات فراوان ناشی از كسر بودجۀ سالیانه، این كشور اهمّیت زیادی برای آموزش عالی قائل است و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی و شورای دانشگاه، برای دانشجویان ممتاز و یا بیبضاعت بر پایۀ نمرات آنها، كمك هزینههایی را در نظر میگیرند که در صورت عدم کسب نمرات قابل قبول برای ورود به مقاطع بالاتر، كمك هزینۀ تحصیلی دانشجویان قطع میشود. | |||
طی چند سال گذشته و با رشد آگاهی عمومی مردم این كشور تعداد دانش آموزان داوطلب برای ورود به دانشگاه كشور به نحو قابل توجهی افزایش یافته است به گونهای كه از سال 2000 هر سال نزدیك به 5 هزار نفر وارد این دانشگاه میشوند كه این وضعیت در رشتههای پزشكی و مهندسی از شدت بیشتری برخوردار است. ('''مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات''' '''اسلامی، شماره سند 2367'''). | |||
این امر و عدم آمادگی امكانات و فضای آموزشی موجود مشكلاتی را از نظر پذیرش دانشجویان بوجود آورده و دولت در خصوص اعطای بورسیه تحصیلی و كمك هزینه نیز محدودیتهایی را برای دانشجویان در نظر گرفته است. با این حال مسئولان دانشگاه قول دادهاند تا چند سال 2015 با توسعه دانشگاه و ساخت دانشكدههای جدید این این مشكلات را كاهش داده و وضعیت تحصیلی دانشگاه را بهبود بخشند. كمبود اساتید با تجربه و دارای سطح بالای معلومات از دیگر معضلات دانشگاه است و دولت در صدد است از طریق اعزام برخی از دانشجویان به كشورهای اروپایی در آیندهای نه چندان دور این مشكل را نیز مرتفع سازد.[8] | |||
با وجود این مشكلات و | با وجود این مشكلات و اغتشاشاتی كه گاهی در داخل دانشگاه و با رنگ و بوی سیاسی پدید میآید، دانشگاه باماکو بهلحاظ علمی وضعیت قابل قبولی دارد و مدرك تحصیلی آن بهدلیل عضویت در اتّحادیۀ دانشگاههای فرانسه زبان آفریقا، مورد تأیید دانشگاههای اروپایی و كشورهای فرانسه زبان است. دانشجویانی كه با هزینۀ دولت و یا بورسیۀ مؤسسات خصوصی درصدد ادامۀ تحصیل در دانشگاههای اروپا وآمریكای شمالی هستند، باید در آزمون علمی خاصی شرکت کرده و موفق شوند. تحصیل دانشجویان در این دانشگاهها، منوط به قبولی در این آزمون است '''(www.university of bamako.org).''' | ||
خاطر نشان | خاطر نشان میسازد از اوایل سال 2000 میلادی اقداماتی برای آغاز به كار مؤسسات آموزش عالی خصوصی نیز آغاز شده كه این امر بیشتر ناشی از افزایش شمار علاقمندان به تحصیل در مقطع آموزش عالی بوده است. در این ارتباط دانشگاه كبك كانادا از سال 2000 شعبهای در باماكو تأسیس كرده و تعداد كمی از دانشجویان مالیایی در مقطع كارشناسی ارشد در این دانشگاه مشغول به تحصیل شدهاند. مرکز دانشگاهی ماند[9] نیز طیّ قراردادی با دانشگاه مالی، هر سال تعدادی از دانشجویان این کشور را تحت پوشش خود قرار میدهد. با اینهمه اندیشمندان مالیایی معتقدند این اقدامات نمیتواند نیاز رو به افزایش دانشجویان مشتاق به ادامۀ تحصیل در مقاطع آموزش عالی را برطرف کند و دولت باید با كمك كشورهای غربی و سازمانهای جهانی، رأساً به تأسیس مراكز آموزش عالی دولتی و خصوصی اقدام نماید و شمار دانشجویان این كشور را افزایش دهد '''(www.mali high education .com).''' | ||
لازم بذکر است دانشگاه فنی سگو دومین دانشگاه کشور نیز از سال 2011 فعالیت خود را آغاز نموده است. براساس اقدامات انجام شده قرار است این دانشگاه رشتههای مورد نیاز کشور را مانند مهندسی کشاورزی، دامپروری و صنایع وابسته به آنها تا سطح دکترا پوشش دهد. این دانشگاه از حمایت چند دانشگاه اروپایی نیز برخوردار خواهد بود. | لازم بذکر است دانشگاه فنی سگو دومین دانشگاه کشور نیز از سال 2011 فعالیت خود را آغاز نموده است. براساس اقدامات انجام شده قرار است این دانشگاه رشتههای مورد نیاز کشور را مانند مهندسی کشاورزی، دامپروری و صنایع وابسته به آنها تا سطح دکترا پوشش دهد. این دانشگاه از حمایت چند دانشگاه اروپایی نیز برخوردار خواهد بود. | ||
خط ۱۱۲: | خط ۱۱۲: | ||
'''2-2-10 دانشگاه اسلامیسانکوره''' | '''2-2-10 دانشگاه اسلامیسانکوره''' | ||
یكی از شاخصترین جلوههای میراث فرهنگی كشور مالی، كه بخشی از هویت اسلامی دیرینۀ این سرزمین را در خود جای داده، دانشگاه اسلامی سانكوره است. قدمت این دانشگاه به چند قرن پیش باز میگردد و هرچند امروز فقط نامی از آن برجا مانده، با این حال دولت و شخصیتهای علمی فرهنگی این كشور، هنوز از آن با افتخار و غرور یاد کرده و نقش آن را در توسعۀ دین اسلام در غرب آفریقا، بسیار ارزشمند و تأثیرگذار میدانند. | |||
این دانشگاه اسلامی كه در شهر تمبوكتو امروز قرار داشته است در سال 989 توسط القاضی عقیب بن محمدبن عمر تأسیس شد و در حقیقت متشكل از سه مسجد بزرگ آن عصر "مسجد سانكوره" ، " مسجد سید یحیی" و "جن گاریبر"بود که هریک به منزله دانشکده های این دانشگاه بودند و کلاس های درس در داخل یا محوطه این مساجد برگزار می شد.در واقع این دانشگاه حوزه علمیه بزرگی بشمار میرفت كه در قرون میانه اسلامی بویژه قرون پانزدهم و شانزدهم میلادی به اوج خود رسید و طلاب زیادی از كشورهای مختلف آفریقایی بویژه غرب آفریقا در آن تحصیل می کردند . سبك آموزشی این دانشگاه با دانشگاههای معاصر آن در كشورهای اروپایی كاملاً متفاوت بود به گونه ای كه طلاب پس از ثبت نام در این مركز آموزشی با شور و اشتیاق خاصی به مطالعه علوم اسلامی میپرداختند . دانشجویان خارجی شاغل به تحصیل در دانشگاه سانکوره نیز در منازل مسلمانان تمبوكتو اقامت گزیده و به تحصیل علوم اسلامی میپرداختند. برنامههای آموزشی دانشگاه سانكوره در برگیرنده سه مقطع مقدماتی ، ثانوی و عالی بود. '''(www.muslimheritage.com/topics).''' | |||
برنامههای آموزشی دانشگاه سانكوره دارای سه مقطع مقدماتی، ثانوی و عالی بود. مرحلۀ مقدماتی شامل كلیات علوم اسلامی، سوادآموزی و حفظ متون بود كه در سطح پایین تدریس میشد و اساتید این مقطع، وظیفه داشتند طلاب را به لحاظ فكری برای ورود به مقاطع بالاتر آماده کنند. در این مقطع قرائت و حفظ قرآن و فقه و اصول در زمرۀ برنامههای دروس اصلی بود و طلبهها پس از آشنایی با علوم قرآنی، با مفاهیم اولیۀ علوم مختلف اسلامی آشنا میشدند.[10] كلاسهای دورۀ مقدماتی معمولاً صبح زود آغاز میشد و تا غروب ادامه مییافت. شیوۀ تدریس بهصورت پرسش و پاسخ بود و اساتید در پایان هر كلاس، به پرسشهای طلبهها پاسخ میدادند.كلاسها ظهر تعطیل و نماز جماعت به امامت اساتید و یا شیوخ مساجد سه گانه برگزار میشد. این دوره پس از یك سال و چند ماه با برگزاری امتحان قرائت قرآن به پایان میرسید و طلابی كه در این آزمون موفق میشدند، با توصیۀ اساتید، میتوانستند در مقطع بعدی، تحصیلات خود را ادامه دهند. | |||
در مرحلۀ | در مرحلۀ بعدی یا مقطع ثانوی كه معمولاً یك سال بهطول میانجامید، دروس اسلامی منطق، فلسفه، تاریخ اسلام و قرآن به طلاب تدریس میشد. شیوۀ تدریس در این مقطع، كماكان بهصورت طرح موضوعات و ارائۀ دروس و اطلاعات تکمیلی از سوی استادان و سپس بحث و جدل میان دانشجویان بود. در پایان این مقطع، امتحانات دانشجویان برگزار و به دانشجویان ممتاز گواهی پایان دوره اعطا میشد '''(احمدی: 228)'''. | ||
تحصیل در مقطع | تحصیل در مقطع عالی دانشگاه سانکوره اهمّیت زیادی داشت و معمولاً معدودی از طلاب میتوانستند در این مرحله، كه دروس تخصصی ارائه میشد، تحصیلات خود را ادامه دهند. طلبهها طبق علاقه و استعداد خود، به مطالعۀ یكی از رشتههای علوم اسلامی الهیات، تفسیر قرآن، حدیث، حقوق، صرف و نحو، بیان، منطق، فلسفه، تاریخ و علوم باطنی میپرداختند. در پایان این مقطع، دانشجویان با موفقیت در آزمونها، طیّ مراسمی موسوم به عمامهگذاری، به افتخار استادی نائل میشدند[11]. در هریك از سه مقطع تحصیلی، این دانشگاه به روش دانشكدههای امروز، اداره میشد. استادان دانشگاه سانکوره از بهترین دانشمندان این سرزمین و برخی از آنها در كشورهای اسلامی خاورمیانه و شمال آفریقا تحصیل كرده بودند. مدرسان برای تدریس در دانشگاه حقوقی دریافت نمیكردند و برنامۀ درسی مدونی نداشتند و عامل اصلی حضور آنها در این مركز آموزشی، علاقه به نشر و توسعۀ علوم و معارف اسلامی بود. در بین این اساتید، علما، امامان، قضات و مدرسان برجسته و مشهوری نظیر استاد احمد بابا و برادران بامایوثو بودند. رئیس دانشگاه سانكوره، امامت مسجد سانكوره و مقام قاضی اعظم شهر تمبوكتو را نیز بر عهده داشت. در مجاورت این دانشگاه، كتابخانۀ بزرگی مملو از كتابهای دستنویس به زبانهای عربی و آفریقایی وجود داشت كه دانشجویان و مدرسان با مطالعۀ آنها بر دانش خود میافزودند '''(www.muslim heritage.com).''' | ||
این دانشگاه در قرون میانۀ اسلامی نقش مهمّی در توسعۀ معارف اسلامی قارة آفریقا داشت و بسیاری از دانشآموختگان این مركز، در كشورهای مختلف آفریقایی در مقام امام، قاضی، خطیب جمعه و استاد، عهدهدار مشاغل مختلفی شدند. دانشگاه سانكوره و كتابخانۀ آن در سال 1591 و با حملۀ قبایلی از مراكش نابود شد. خرابههای این دانشگاه كه امروزه در اطراف مسجد سانكوره به چشم میآید، از عظمت و شكوه دین اسلام در تمبوكتو و دیگر مناطق كشور مالی در قرون میانۀ اسلامی حكایت دارد.[12] | |||
اگرچه امروزه | اگرچه امروزه هیچ اثری از دانشگاه سانكوره بر جای نمانده است اما یكی از مهمترین عناوین افتخاری كه معمولاً دولت مالی به شخصتهای برجستۀ علمی و فرهنگی دیگر كشورها اعطا میکند، دكترای افتخاری دانشگاه سانكوره است. | ||
'''3-2-10 مراكز | '''3-2-10 مراكز پژوهشی''' | ||
مهمترین مراكز | مهمترین مراكز پژوهشی وابسته به آموزش عالی کشور مالی و در زمرۀ انستیتوهای دانشگاه مالی عبارتند از: | ||
- | - انستیتو تحقیقات كاربردی و علوم بنیادی | ||
- | - انستیتو فناوری | ||
- | - انستیتو مدیریت | ||
- | - انستیتو پلیتكنیك روستایی | ||
- مركز آموزش مخابرات | - مركز آموزش مخابرات | ||
خط ۱۴۵: | خط ۱۴۵: | ||
بزرگترین کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاهی کشور مالی، کتابخانۀ دانشگاه باماکو است که با 25000 جلد کتاب، صدها جلد مجله و نشریات ادواری و هزاران لوح فشرده، یکی از کتابخانههای مهم و ارزشمند کشور مالی بهشمار میرود '''(www.university of bamako.org).''' | بزرگترین کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاهی کشور مالی، کتابخانۀ دانشگاه باماکو است که با 25000 جلد کتاب، صدها جلد مجله و نشریات ادواری و هزاران لوح فشرده، یکی از کتابخانههای مهم و ارزشمند کشور مالی بهشمار میرود '''(www.university of bamako.org).''' | ||
'''5-2-10 بودجۀ | '''5-2-10 بودجۀ تحقیقاتی دانشگاهها''' | ||
اگرچه دولتمردان مالی همواره اهمّیت خاصی برای تحقیق و پژوهش قائل بودند و مراکز علمیکشور را به تمرکز بر انجام پروژههای تحقیقاتی تشویق میکردند و این وضعیت بهویژه در دورۀ ریاست جمهوری آلفا کناره (که خود و همسرش افرادی محقق و دانشگاهی بودند)، از رونق خاصی برخوردار بود؛ مراکز تحقیقاتی این کشور از زمان استقلال تاکنون، در زمرۀ کم رونقترین بخشهای علمیکشور بودهاند. بودجۀ | اگرچه دولتمردان مالی همواره اهمّیت خاصی برای تحقیق و پژوهش قائل بودند و مراکز علمیکشور را به تمرکز بر انجام پروژههای تحقیقاتی تشویق میکردند و این وضعیت بهویژه در دورۀ ریاست جمهوری آلفا کناره (که خود و همسرش افرادی محقق و دانشگاهی بودند)، از رونق خاصی برخوردار بود؛ مراکز تحقیقاتی این کشور از زمان استقلال تاکنون، در زمرۀ کم رونقترین بخشهای علمیکشور بودهاند. بودجۀ پژوهشی و تحقیقاتی دانشگاه باماکو، تنها دانشگاه کشور، فقط حدود 2.5تا 3 درصد از کل بودجۀ پژوهشی دانشگاه است که بهخوبی نشاندهندۀ جایگاه نازل پژوهش در این کشور است '''(www.university of bamako.org)'''. | ||
'''6-2-10 تعداد | '''6-2-10 تعداد دانشجویان در خارج از كشور''' | ||
با توجّه به فقر و مسکنت موجود در جامعه و هزینههای بسیار گران تحصیل در خارج از کشور، دانشآموختگان مالیایی فاقد امکانات لازم برای ادامۀ تحصیل در رشتههای مورد علاقۀ خود در دیگر کشورهای جهاناند. بنابراین، معمولاً معدود دانشجویان مالیایی را که در خارج از کشور تحصیل میکنند، دانشجویان نخبهای تشکیل میدهند که با بورسیۀ دولت و یا اخذ بورسیۀ اتّحادیه اروپا، چین، سازمان ''' | با توجّه به فقر و مسکنت موجود در جامعه و هزینههای بسیار گران تحصیل در خارج از کشور، دانشآموختگان مالیایی فاقد امکانات لازم برای ادامۀ تحصیل در رشتههای مورد علاقۀ خود در دیگر کشورهای جهاناند. بنابراین، معمولاً معدود دانشجویان مالیایی را که در خارج از کشور تحصیل میکنند، دانشجویان نخبهای تشکیل میدهند که با بورسیۀ دولت و یا اخذ بورسیۀ اتّحادیه اروپا، چین، سازمان '''همكاری''' اسلامی و کشورهای اسلامی، در مقاطع فوقلیسانس و دکتری دانشگاههای کشورهای غربی و اسلامی تحصیل میکنند. در حال حاضر، آمار و اطلاعات دقیقی در مورد تعداد دانشجویانی که در دانشگاههای خارجی تحصیل میکنند، وجود ندارد؛ با این حال بهنظر نمیرسد تعداد آنها بیش از یک تا دو هزار نفر باشد '''(مطالعات میدانی نویسنده، 1387)'''. | ||
'''7-2-10 تعداد | '''7-2-10 تعداد دانشجویان خارجی در كشور''' | ||
با توجه به سطح نازل آموزشی دانشگاه باماکو - در مقایسه با دانشگاه های کشورهایی همچون آفریقای جنوبی ، نیجریه ، ساحل عاج و کنیا – تقریبا می توان گفت تعداد انگشت شماری از دانشجویان کشورهای همسایه در این دانشگاه تحصیل می کنند. جدای از آن هر سال برخی از دانشجویان کشورهای فرانسه ، بلژیک ، سوئیس ، ایالات متحده آمریکا و کانادا که در رشته های وابسته به مطالعات آفریقا تحصیل می کنند در قالب موافقتنامه علمی بین دانشگاه خود و دانشگاه باماکو طی یک تا دو ترم در این دانشگاه استقرار یافته و آداب و رسوم قبایل این کشور را مورد مطالعه قرار می دهند '''(www.university of bamako.org)''' | با توجه به سطح نازل آموزشی دانشگاه باماکو - در مقایسه با دانشگاه های کشورهایی همچون آفریقای جنوبی ، نیجریه ، ساحل عاج و کنیا – تقریبا می توان گفت تعداد انگشت شماری از دانشجویان کشورهای همسایه در این دانشگاه تحصیل می کنند. جدای از آن هر سال برخی از دانشجویان کشورهای فرانسه ، بلژیک ، سوئیس ، ایالات متحده آمریکا و کانادا که در رشته های وابسته به مطالعات آفریقا تحصیل می کنند در قالب موافقتنامه علمی بین دانشگاه خود و دانشگاه باماکو طی یک تا دو ترم در این دانشگاه استقرار یافته و آداب و رسوم قبایل این کشور را مورد مطالعه قرار می دهند '''(www.university of bamako.org)''' | ||
خط ۱۸۷: | خط ۱۸۷: | ||
Centre Universitaire Mande -[9] | Centre Universitaire Mande -[9] | ||
[10]. حفظ قرآن و تسلّط به دستور زبان | [10]. حفظ قرآن و تسلّط به دستور زبان عربی برای كلیه دانشجویان الزامی بود. | ||
[11]. اخذ مقطع | [11]. اخذ مقطع عالی دانشگاه سانكوره كه معادل Ph .d امروزین بود ده سال بطول می انجامید. دانشآموختگان این مقطع در مراسم فارغالتحصیلی عمامهای منقوش به كلمه «الله» بر سر میگذاشتند كه سمبلی از نور الهی، عقل، دانش و مكارم اخلاقی بود. آنان پس از بر سرگذاشتن عمامه موظف بودند همواره شخصیتی عالی و متعهد به ارزشها و تعالیم اسلامی را از خود به نمایش بگذارند. www.sankore.com | ||
[12].گفته | [12].گفته میشود دانشگاههای مشهور كنونی اروپا در ابتدا از نظر آزادی فكری متأثر از دانشگاههای سانكوره و كوردوبا بودهاند. |
نسخهٔ ۲۶ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۱۴
- نظام آموزشی
1-10 آموزش و پرورش
یكی از مهمترین نهادهای فرهنگی مالی، آموزش و پرورش است كه دولتهای وقت از بدو استقلال کشور، اهمیّت بسیاری برای آن قائل بودند. این گستره كه بسترساز تعلیم و تربیت نسل آیندۀ كشور محسوب میشود، طیّ دهههای گذشته و در جهت رشد و گسترش، دستخوش تغییرات زیادی شده است. بر این اساس، دولتهای وقت تاکنون تلاش کردهاند با توسعۀ آموزشهای عمومی، بهتدریج میزان بیسوادی را در كشور كاهش دهند و وجهۀ كشور را كه در زمرۀ كشورهای كم بهره از سواد عمومی قارۀ آفریقا بهشمار میرود، بهبود بخشند.
1-1-10 پیشینۀ آموزش و پرورش
آموزش و پرورش در كشور مالی تا پیش از ورود استعمار فرانسه بیشتر حالت سنتی داشت. مسلمانان در كودكی به تحصیل در مدارس سنتی قرآنی پرداخته و با مقدمات علوم اسلامی و قرائت و حفظ قرآن كریم آشنایی مییافتند و تنها عده بسیار كمی تحصیلات خود را در حوزههای علمیه و مراكز اسلامی مصر ، الجزایر و دیگر كشورهای اسلامی شمال آفریقا ادامه میدادند.
پس از ورود استعمارگران به این كشور مدارس ابتدایی به سبك جدید فعالیت خود را آغاز نمودند كه همانند دیگر كشورهای مسلمان نشین منطقه غرب آفریقا با مخالفت و بایكوت مسلمانان مواجه شدند. علت امر نیز آن بود كه بیشتر این مدارس توسط هیئتهای میسیونری وابسته به كلیساها اداره میشدند و مسلمانان از آن بیم داشتند كه در صورت ثبت نام فرزندانشان در این مركز آموزشی معلمان مدارس كه اكثراً مبلغان مسیحی بودند آنها را به سوی دین مسیحیت سوق دهند. از این روی در بدو استقلال مالی بیسوادی عموم مردم یكی از مشكلات اصلی كشور بود و كمتر از بیست درصد مردم از نعمت خواندن و نوشتن برخوردار بودند.
2-1-10 سیاست آموزشی كشور
دولت مالی پس از تشكیل كابینه خود در ابتدای استقلال تدوین استراتژی آموزشی خاصی را در دستور کار خود قرار داد و مودیبو کیتا که خود از سابقه تدریس در مدارس مالی برخوردار بود شخصا تلاش كرد با ایجاد تغییرات ساختاری در نظام آموزشی كشور تعداد بیسوادان مالی را كاهش داده و از طریق فراگیر ساختن آموزش همگانی رایگان نرخ باسوادی عمومی را ارتقاء بخشد. در این راستا بتدریج تعداد مدارس ابتدایی و متوسطه درشهرها و روستاهای مناطق مختلف كشور افزایش یافته و تربیت كادر علمی بویژه معلمان و دبیران با سواد و واجد صلاحیت در رأس برنامههای آموزشی دولت قرار گرفت.
این سیاست در دوره حاکمیت دیگر روسای جمهور مالی خصوصا آلفا عمر کناره و تومانی توره نیز ادامه یافت . در این ارتباط طی چند دهه گذشته درصد باسوادان كشور از 15 تا 20 درصد درسال 1962 به حدود 55 درصد تا سال 2010 ارتقاء یافته و دولت در تلاش است تا سال 2020 تعداد با سوادان را به رقم 80 درصد افزایش دهد. در این خصوص از سال 1995 كمیسیون ویژهای در وزارت آموزش و پرورش مالی تشكیل شده و مسئولان وزارت آموزش و پرورش امید دارند با كمك سازمانهای جهانی نظیر یونسكو، یونیسف و سازمانهای منطقهای بتوانند بر مشكلات پیش روی خود – خصوصا در ارتباط با توسعه مراكز و فضاهای آموزشی - فائق آیند (www.mali country profile, library of congress federal research division.com).
3-1-10 آموزش ابتدایی و متوسطه
نظام آموزشی كشور مالی همچون دیگر كشورهای فرانكوفون مبتنی بر سیستم آموزش و پرورش كشور فرانسه است. دورۀ تحصیلی در این كشور دوازده سال است كه به سه دورۀ زیر تقسیم میشود:
- دورۀ ابتدایی
- دورۀ راهنمایی
- دورۀ متوسطه (دبیرستان)
* دورۀ ابتدایی در مالی شش سال یا شش گرید[1] است. هر سال تحصیلی 9 ماه بهطول میانجامد و دانشآموزان پس از اتمام این دورۀ شش ساله و موفقیت در امتحان جامع (امتحان پایان دوره ابتدایی) میتوانند وارد مقطع راهنمایی شوند (www.the educational system of mali.com).
* دورۀ آموزش راهنمایی در این كشور سه سال یا گریدهای هفت، هشت و نه است. در پایان این دوره، امتحان نهایی موسوم به دی ای اف[2] برگزار میشود و دانشآموزانی كه این آزمون را با موفقیت سپری کنند، میتوانند در مقطع متوسطه به تحصیلات خود ادامه دهند. در این مقطع زبان انگلیسی به دانشآموزان آموزش داده میشود (www.mali high education .com).
* دورۀ متوسطه سه سال (گریدهای ده، یازده و دوازده) است و دانشآموزان پس از موفقیّت در امتحانات پایان سال سوم دبیرستان، دیپلم رسمی وزارت آموزش و پرورش دریافت میکنند. در طیّ این دوره، علاوه بر زبان فرانسه ؛ زبانهای انگلیسی، عربی، آلمانی و روسی به دانشآموزان ارائه میشود. امتحان سراسری پایان سال دوازدهم شامل دروس مختلف زیستشناسی، ریاضیات، فیزیك، شیمی، علوم انسانی، زبان، ادبیات و ... است. دانشآموزانی كه در این آزمون موفق شوند، میتوانند وارد دانشگاه شده یا با اخذ بورسیۀ تحصیلی دولتی یا خصوصی، تحصیلات خود را در دانشگاههای خارج كشور ادامه دهند (www.the educational system of mali.com))
دانشآموزان در صورت علاقهمندی میتوانند پس از پایان دورۀ راهنمایی، در دورههای فنی و حرفهای كه 2 تا 4 سال طول میکشد، ادامه تحصیل داده و دیپلم دریافت كنند. به دانشآموختگان در پایان دورۀ دو سالۀ آموزش فنی و حرفهای دیپلم سی ای پی[3] و پس از پایان دورۀ چهار سالۀ آن دیپلم بی تی[4] اعطا میشود (www.the educational system of mali.com))
4-1-10 چالشها و مشکلات
مشكلات فعلی آموزش و پرورش مالی، كه از بدو استقلال، با تلاشهای بسیار گستردۀ وزارت آموزش و پرورش، هنوز پا برجا مانده عبارتند از:
- درصد نسبی ثبت نامكنندگان دورۀ ابتدایی
- كمبود بودجه آموزشی
- كمبود كادر آموزشی
- كمبود فضاهای آموزشی
درصد نسبی ثبت نامكنندگان دورۀ ابتدایی:
با وجود تبلیغات وزارت آموزش و پرورش در خصوص لزوم ثبت نام كودكان در مدارس ابتدایی، طیّ چند دهۀ اخیر، هر ساله بسیاری از والدین این كودكان بهویژه در مناطق روستایی، ترجیح میدهند بهجای تحصیل فرزندان خردسال در مدارس، از آنان در مزارع كوچك خود استفاده کرده و از این طریق بخش اندكی از هزینههای زندگی خود را كاهش دهند.
دولت امیدوار است تا پایان سال 2015 میلادی تمام خانوادههای مالیایی را متقاعد کند تا كودكان خود را حداقل تا پایان دورۀ ابتدایی در مدارس ثبت نام کنند و باسوادی عمومی را افزایش دهند. مطمئناً بخشی از برنامههای رئیسجمهور آینده مالی بر این موضوع متمرکز خواهد شد.
كمبود بودجه آموزشی :
از دیگر مشكلات دولت مالی کمبود بودجۀ آموزشی است که با تأكید دولت بر لزوم فراگیر شدن آموزش عمومی برای تمامی شهروندان این كشور، میزان تخصیص بودجۀ سالانۀ دولت به وزارت آموزش و پرورش، بههیچ عنوان نمیتواند هزینههای این وزارتخانه و مراكز تحت پوشش آن را تأمین كند.
كمكهای مقطعی سازمانهای جهانی و كشورهای اسلامی، فقط تخفیفدهندۀ این مشكلات است و باوجود وعدههای مكرر رؤسای جمهور مالی در رفع مشكلات ناشی از بودجۀ وزارت آموزش و پرورش، این وزارتخانه هر ساله با كسری بودجۀ عظیمی مواجه است كه گاهی منجر به عدم پرداخت حقوق معلمان و بهتبع آن، واكنش خشمگینانۀ با اعتراض و شورش میشود.
كمبود كادر آموزشی :
کمبود کادر آموزشی شامل معلمان و مدرسان با تجربه، از دیگر مشكلات وزارت آموزش و پرورش مالی است. دولت طیّ چند سال گذشته، چند دانشسرای تربیت معلم را در شهرهای مختلف مالی تأسیس كرده است ولی تعداد دانشآموختگان این مراكز، برای پوشش مدارس ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و مراكز فنی و حرفهای كافی نبست. از سوی دیگر حقوق نازل معلمان معمولاً با فراز و نشیبهایی همراه است و گاه با تأخیر چند ماهه پرداخت میشود. شمار قابل توجّهی از معلمان مالی نیز در دو دهۀ گذشته به كشورهای غرب آفریقا، فرانسه و شمال آفریقا مهاجرت نمودهاند كه مشكلات این بخش را تشدید كرده است.
اعتصاب معلمان که بیشتر برای افزایش حقوق صورت میگیرد، از مشکلات دیگر نظام آموزشی کشور مالی است. این اعتصابات که گاه چندین ماه طول میکشد، موجب بهم ریختگی جدول آموزشی کشور و عقب ماندن دانشآموزان از برنامههای تحصیلی میشود. در این بین عدم توجّه جدی دولت به رفع مشکلات معلمان مدارس دولتی، که به نوبۀ خود موجب تقویت موقعیت مدارس خصوصی است، این شائبه را در محافل فرهنگی تقویت کرده که مقامات عالی آموزشی مالی از وضعیت نابسامان مدارس دولتی و اعتصابات مکرر معلمان این مراکز چندان هم ناراضی نیستند و ثبت نام دانشآموزان خانوادههای متمول، متوسط و نیمهمتوسط در مراکز آموزشی خصوصی را موجب کاهش هزینههای مدارس دولتی میدانند.
کمبود فضاهای آموزشی:
تنگناهای ناشی از كمبود فضا و امكانات آموزشی نظیر مدارس مقاطع مختلف، مراكز آموزش فنی و حرفهای، كارگاهها، آزمایشگاهها و سالنهای ورزشی از دیگر مشكلات بخش آموزش مالی است. در این ارتباط هر چند در دوره ریاست جمهوری تومانی توره و با حمایت سازمانهای جهانی و دولتهای اسلامی مدارس متعددی در شهرها و روستاهای مالی احداث شدند ولی این كشور همچنان از كمبود مدارس و فضای آموزشی مناسب رنج میبرد. البته دولت تومانی توره امیدوار بود از طریق دریافت چند وام بلاعوض از سازمان همكاری اسلامی، بانك توسعه اسلامی، بانك عرب و كشورهای ثروتمند حاشیه جنوبی خلیج فارس نظیر عربستان، امارت متحده عربی، قطر، كویت و عمان بتواند تا سال 2020 كمبود فضای آموزشی كشور را بنحو قابل توجهی مرتفع سازد. با این حال با تشدید جنگ داخلی طوارق و ویرانی برخی از مدارس در شهرها و روستاهای محل درگیری بین شورشیان و نیروهای دولتی از یک سوی و کاهش قابل ملاحظه کمک های خارجی بنظر نمی رسد این برنامه بتواند بطور کامل تحقق یابد (مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی،شماره سند 2367).
2-10 آموزش عالی
یكی از نهادهای مهم آموزشی كشور مالی كه تاكنون به جایگاه واقعی خود دست نیافته بخش آموزش عالی است. آموزش عالی در كشور مالی بر خلاف دیگر كشورهای غرب آفریقا از بدو استقلال این كشور تاكنون از رشد چندانی برخوردار نبوده است و دولت مالی بدلیل مشكلات اقتصادی تاکنون موفق به گسترش مؤسسات آموزش عالی خود نشده است از این روی برخلاف دیگر کشورهای آفریقایی در این کشور تنها دو دانشگاه – دانشگاه باماکو و دانشگاه جدیدالتاسیس سگو– وجود دارد.
1-2-10 دانشگاه باماکو
این دانشگاه زیر نظر وزارت آموزش و پرورش مالی اداره میشود و هم اکنون در حدود بیست و پنج هزار دانشجو در آن مشغول به تحصیلاند. دانشگاه باماکو فعالیت خود را در سال 1976 آغاز كرد. در سال 1991 و بهدنبال وقوع تحولات عظیم سیاسی در كشور، سقوط دولت موسی ترائوره و روی كار آمدن دولت انتقالی تومانی توره، دانشگاه دچار اغتشاش شد و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی موقتاً آن را تعطیل كرد. تعطیلی دانشگاه تا سال 1996 ادامه یافت و پس از آن كه شورای دانشگاه تشكیل شد و نظام آموزشی آن تغییراتی کرد، مجدداً فعالیت دانشگاه بر مبنای راهبردهای جدید دولت آغاز گردید. این دانشگاه درحال حاضر شامل چند دانشسرا و دانشكده به شرح ذیل است:
- دانشسرای عالی
- دانشسرای ملی علوم اداری
- دانشسرای ملی مهندسی
- دانشسرای پزشكی و داروسازی
- دانشكدۀ علوم و فناوری
- دانشكدۀ علوم انسانی هنر و زبانها
- دانشكدۀ حقوق و اقتصاد
- دانشكدۀ پزشكی، داروسازی و دندانپزشكی
اكثر رشتههای دانشگاه باماکو در مقطع كارشناسی ارائه میشود و دانشجویانی كه این دوره را به پایان برسانند، معمولاً یا در مراكز دولتی و خصوصی مشغول به كار میشوند و یا با گرفتن بورسیۀ تحصیلی دولتی، تحصیلات خود را در كشورهای دیگر ادامه میدهند (www.university of bamako.org)
نظام آموزشی دانشگاه در مقطع كارشناسی دربرگیرنده دو دوره است :دورۀ اول به دو سال تقسیم میشود که سال اول را تحصیلات دانشگاهی سال اول[5] و سال دوم را تحصیلات دانشگاهی سال دوم[6] مینامند. دورۀ دوم، پایان دورۀ کارشناسی و یک سال است که به دورۀ لیسانس[7] شهرت دارد. دانشجویان پس از گذراندن این دورهها، مدرک كارشناسی دریافت میکنند. مدت زمان دورۀ فوقلیسانس در مالی یک سال تحصیلی است.
علیرغم فقر در مالی و با وجود مشكلات فراوان ناشی از كسر بودجۀ سالیانه، این كشور اهمّیت زیادی برای آموزش عالی قائل است و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی و شورای دانشگاه، برای دانشجویان ممتاز و یا بیبضاعت بر پایۀ نمرات آنها، كمك هزینههایی را در نظر میگیرند که در صورت عدم کسب نمرات قابل قبول برای ورود به مقاطع بالاتر، كمك هزینۀ تحصیلی دانشجویان قطع میشود.
طی چند سال گذشته و با رشد آگاهی عمومی مردم این كشور تعداد دانش آموزان داوطلب برای ورود به دانشگاه كشور به نحو قابل توجهی افزایش یافته است به گونهای كه از سال 2000 هر سال نزدیك به 5 هزار نفر وارد این دانشگاه میشوند كه این وضعیت در رشتههای پزشكی و مهندسی از شدت بیشتری برخوردار است. (مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، شماره سند 2367).
این امر و عدم آمادگی امكانات و فضای آموزشی موجود مشكلاتی را از نظر پذیرش دانشجویان بوجود آورده و دولت در خصوص اعطای بورسیه تحصیلی و كمك هزینه نیز محدودیتهایی را برای دانشجویان در نظر گرفته است. با این حال مسئولان دانشگاه قول دادهاند تا چند سال 2015 با توسعه دانشگاه و ساخت دانشكدههای جدید این این مشكلات را كاهش داده و وضعیت تحصیلی دانشگاه را بهبود بخشند. كمبود اساتید با تجربه و دارای سطح بالای معلومات از دیگر معضلات دانشگاه است و دولت در صدد است از طریق اعزام برخی از دانشجویان به كشورهای اروپایی در آیندهای نه چندان دور این مشكل را نیز مرتفع سازد.[8]
با وجود این مشكلات و اغتشاشاتی كه گاهی در داخل دانشگاه و با رنگ و بوی سیاسی پدید میآید، دانشگاه باماکو بهلحاظ علمی وضعیت قابل قبولی دارد و مدرك تحصیلی آن بهدلیل عضویت در اتّحادیۀ دانشگاههای فرانسه زبان آفریقا، مورد تأیید دانشگاههای اروپایی و كشورهای فرانسه زبان است. دانشجویانی كه با هزینۀ دولت و یا بورسیۀ مؤسسات خصوصی درصدد ادامۀ تحصیل در دانشگاههای اروپا وآمریكای شمالی هستند، باید در آزمون علمی خاصی شرکت کرده و موفق شوند. تحصیل دانشجویان در این دانشگاهها، منوط به قبولی در این آزمون است (www.university of bamako.org).
خاطر نشان میسازد از اوایل سال 2000 میلادی اقداماتی برای آغاز به كار مؤسسات آموزش عالی خصوصی نیز آغاز شده كه این امر بیشتر ناشی از افزایش شمار علاقمندان به تحصیل در مقطع آموزش عالی بوده است. در این ارتباط دانشگاه كبك كانادا از سال 2000 شعبهای در باماكو تأسیس كرده و تعداد كمی از دانشجویان مالیایی در مقطع كارشناسی ارشد در این دانشگاه مشغول به تحصیل شدهاند. مرکز دانشگاهی ماند[9] نیز طیّ قراردادی با دانشگاه مالی، هر سال تعدادی از دانشجویان این کشور را تحت پوشش خود قرار میدهد. با اینهمه اندیشمندان مالیایی معتقدند این اقدامات نمیتواند نیاز رو به افزایش دانشجویان مشتاق به ادامۀ تحصیل در مقاطع آموزش عالی را برطرف کند و دولت باید با كمك كشورهای غربی و سازمانهای جهانی، رأساً به تأسیس مراكز آموزش عالی دولتی و خصوصی اقدام نماید و شمار دانشجویان این كشور را افزایش دهد (www.mali high education .com).
لازم بذکر است دانشگاه فنی سگو دومین دانشگاه کشور نیز از سال 2011 فعالیت خود را آغاز نموده است. براساس اقدامات انجام شده قرار است این دانشگاه رشتههای مورد نیاز کشور را مانند مهندسی کشاورزی، دامپروری و صنایع وابسته به آنها تا سطح دکترا پوشش دهد. این دانشگاه از حمایت چند دانشگاه اروپایی نیز برخوردار خواهد بود.
2-2-10 دانشگاه اسلامیسانکوره
یكی از شاخصترین جلوههای میراث فرهنگی كشور مالی، كه بخشی از هویت اسلامی دیرینۀ این سرزمین را در خود جای داده، دانشگاه اسلامی سانكوره است. قدمت این دانشگاه به چند قرن پیش باز میگردد و هرچند امروز فقط نامی از آن برجا مانده، با این حال دولت و شخصیتهای علمی فرهنگی این كشور، هنوز از آن با افتخار و غرور یاد کرده و نقش آن را در توسعۀ دین اسلام در غرب آفریقا، بسیار ارزشمند و تأثیرگذار میدانند.
این دانشگاه اسلامی كه در شهر تمبوكتو امروز قرار داشته است در سال 989 توسط القاضی عقیب بن محمدبن عمر تأسیس شد و در حقیقت متشكل از سه مسجد بزرگ آن عصر "مسجد سانكوره" ، " مسجد سید یحیی" و "جن گاریبر"بود که هریک به منزله دانشکده های این دانشگاه بودند و کلاس های درس در داخل یا محوطه این مساجد برگزار می شد.در واقع این دانشگاه حوزه علمیه بزرگی بشمار میرفت كه در قرون میانه اسلامی بویژه قرون پانزدهم و شانزدهم میلادی به اوج خود رسید و طلاب زیادی از كشورهای مختلف آفریقایی بویژه غرب آفریقا در آن تحصیل می کردند . سبك آموزشی این دانشگاه با دانشگاههای معاصر آن در كشورهای اروپایی كاملاً متفاوت بود به گونه ای كه طلاب پس از ثبت نام در این مركز آموزشی با شور و اشتیاق خاصی به مطالعه علوم اسلامی میپرداختند . دانشجویان خارجی شاغل به تحصیل در دانشگاه سانکوره نیز در منازل مسلمانان تمبوكتو اقامت گزیده و به تحصیل علوم اسلامی میپرداختند. برنامههای آموزشی دانشگاه سانكوره در برگیرنده سه مقطع مقدماتی ، ثانوی و عالی بود. (www.muslimheritage.com/topics).
برنامههای آموزشی دانشگاه سانكوره دارای سه مقطع مقدماتی، ثانوی و عالی بود. مرحلۀ مقدماتی شامل كلیات علوم اسلامی، سوادآموزی و حفظ متون بود كه در سطح پایین تدریس میشد و اساتید این مقطع، وظیفه داشتند طلاب را به لحاظ فكری برای ورود به مقاطع بالاتر آماده کنند. در این مقطع قرائت و حفظ قرآن و فقه و اصول در زمرۀ برنامههای دروس اصلی بود و طلبهها پس از آشنایی با علوم قرآنی، با مفاهیم اولیۀ علوم مختلف اسلامی آشنا میشدند.[10] كلاسهای دورۀ مقدماتی معمولاً صبح زود آغاز میشد و تا غروب ادامه مییافت. شیوۀ تدریس بهصورت پرسش و پاسخ بود و اساتید در پایان هر كلاس، به پرسشهای طلبهها پاسخ میدادند.كلاسها ظهر تعطیل و نماز جماعت به امامت اساتید و یا شیوخ مساجد سه گانه برگزار میشد. این دوره پس از یك سال و چند ماه با برگزاری امتحان قرائت قرآن به پایان میرسید و طلابی كه در این آزمون موفق میشدند، با توصیۀ اساتید، میتوانستند در مقطع بعدی، تحصیلات خود را ادامه دهند.
در مرحلۀ بعدی یا مقطع ثانوی كه معمولاً یك سال بهطول میانجامید، دروس اسلامی منطق، فلسفه، تاریخ اسلام و قرآن به طلاب تدریس میشد. شیوۀ تدریس در این مقطع، كماكان بهصورت طرح موضوعات و ارائۀ دروس و اطلاعات تکمیلی از سوی استادان و سپس بحث و جدل میان دانشجویان بود. در پایان این مقطع، امتحانات دانشجویان برگزار و به دانشجویان ممتاز گواهی پایان دوره اعطا میشد (احمدی: 228).
تحصیل در مقطع عالی دانشگاه سانکوره اهمّیت زیادی داشت و معمولاً معدودی از طلاب میتوانستند در این مرحله، كه دروس تخصصی ارائه میشد، تحصیلات خود را ادامه دهند. طلبهها طبق علاقه و استعداد خود، به مطالعۀ یكی از رشتههای علوم اسلامی الهیات، تفسیر قرآن، حدیث، حقوق، صرف و نحو، بیان، منطق، فلسفه، تاریخ و علوم باطنی میپرداختند. در پایان این مقطع، دانشجویان با موفقیت در آزمونها، طیّ مراسمی موسوم به عمامهگذاری، به افتخار استادی نائل میشدند[11]. در هریك از سه مقطع تحصیلی، این دانشگاه به روش دانشكدههای امروز، اداره میشد. استادان دانشگاه سانکوره از بهترین دانشمندان این سرزمین و برخی از آنها در كشورهای اسلامی خاورمیانه و شمال آفریقا تحصیل كرده بودند. مدرسان برای تدریس در دانشگاه حقوقی دریافت نمیكردند و برنامۀ درسی مدونی نداشتند و عامل اصلی حضور آنها در این مركز آموزشی، علاقه به نشر و توسعۀ علوم و معارف اسلامی بود. در بین این اساتید، علما، امامان، قضات و مدرسان برجسته و مشهوری نظیر استاد احمد بابا و برادران بامایوثو بودند. رئیس دانشگاه سانكوره، امامت مسجد سانكوره و مقام قاضی اعظم شهر تمبوكتو را نیز بر عهده داشت. در مجاورت این دانشگاه، كتابخانۀ بزرگی مملو از كتابهای دستنویس به زبانهای عربی و آفریقایی وجود داشت كه دانشجویان و مدرسان با مطالعۀ آنها بر دانش خود میافزودند (www.muslim heritage.com).
این دانشگاه در قرون میانۀ اسلامی نقش مهمّی در توسعۀ معارف اسلامی قارة آفریقا داشت و بسیاری از دانشآموختگان این مركز، در كشورهای مختلف آفریقایی در مقام امام، قاضی، خطیب جمعه و استاد، عهدهدار مشاغل مختلفی شدند. دانشگاه سانكوره و كتابخانۀ آن در سال 1591 و با حملۀ قبایلی از مراكش نابود شد. خرابههای این دانشگاه كه امروزه در اطراف مسجد سانكوره به چشم میآید، از عظمت و شكوه دین اسلام در تمبوكتو و دیگر مناطق كشور مالی در قرون میانۀ اسلامی حكایت دارد.[12]
اگرچه امروزه هیچ اثری از دانشگاه سانكوره بر جای نمانده است اما یكی از مهمترین عناوین افتخاری كه معمولاً دولت مالی به شخصتهای برجستۀ علمی و فرهنگی دیگر كشورها اعطا میکند، دكترای افتخاری دانشگاه سانكوره است.
3-2-10 مراكز پژوهشی
مهمترین مراكز پژوهشی وابسته به آموزش عالی کشور مالی و در زمرۀ انستیتوهای دانشگاه مالی عبارتند از:
- انستیتو تحقیقات كاربردی و علوم بنیادی
- انستیتو فناوری
- انستیتو مدیریت
- انستیتو پلیتكنیك روستایی
- مركز آموزش مخابرات
4-2-10 كتابخانهها و مراكز اسناد دانشگاهی
بزرگترین کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاهی کشور مالی، کتابخانۀ دانشگاه باماکو است که با 25000 جلد کتاب، صدها جلد مجله و نشریات ادواری و هزاران لوح فشرده، یکی از کتابخانههای مهم و ارزشمند کشور مالی بهشمار میرود (www.university of bamako.org).
5-2-10 بودجۀ تحقیقاتی دانشگاهها
اگرچه دولتمردان مالی همواره اهمّیت خاصی برای تحقیق و پژوهش قائل بودند و مراکز علمیکشور را به تمرکز بر انجام پروژههای تحقیقاتی تشویق میکردند و این وضعیت بهویژه در دورۀ ریاست جمهوری آلفا کناره (که خود و همسرش افرادی محقق و دانشگاهی بودند)، از رونق خاصی برخوردار بود؛ مراکز تحقیقاتی این کشور از زمان استقلال تاکنون، در زمرۀ کم رونقترین بخشهای علمیکشور بودهاند. بودجۀ پژوهشی و تحقیقاتی دانشگاه باماکو، تنها دانشگاه کشور، فقط حدود 2.5تا 3 درصد از کل بودجۀ پژوهشی دانشگاه است که بهخوبی نشاندهندۀ جایگاه نازل پژوهش در این کشور است (www.university of bamako.org).
6-2-10 تعداد دانشجویان در خارج از كشور
با توجّه به فقر و مسکنت موجود در جامعه و هزینههای بسیار گران تحصیل در خارج از کشور، دانشآموختگان مالیایی فاقد امکانات لازم برای ادامۀ تحصیل در رشتههای مورد علاقۀ خود در دیگر کشورهای جهاناند. بنابراین، معمولاً معدود دانشجویان مالیایی را که در خارج از کشور تحصیل میکنند، دانشجویان نخبهای تشکیل میدهند که با بورسیۀ دولت و یا اخذ بورسیۀ اتّحادیه اروپا، چین، سازمان همكاری اسلامی و کشورهای اسلامی، در مقاطع فوقلیسانس و دکتری دانشگاههای کشورهای غربی و اسلامی تحصیل میکنند. در حال حاضر، آمار و اطلاعات دقیقی در مورد تعداد دانشجویانی که در دانشگاههای خارجی تحصیل میکنند، وجود ندارد؛ با این حال بهنظر نمیرسد تعداد آنها بیش از یک تا دو هزار نفر باشد (مطالعات میدانی نویسنده، 1387).
7-2-10 تعداد دانشجویان خارجی در كشور
با توجه به سطح نازل آموزشی دانشگاه باماکو - در مقایسه با دانشگاه های کشورهایی همچون آفریقای جنوبی ، نیجریه ، ساحل عاج و کنیا – تقریبا می توان گفت تعداد انگشت شماری از دانشجویان کشورهای همسایه در این دانشگاه تحصیل می کنند. جدای از آن هر سال برخی از دانشجویان کشورهای فرانسه ، بلژیک ، سوئیس ، ایالات متحده آمریکا و کانادا که در رشته های وابسته به مطالعات آفریقا تحصیل می کنند در قالب موافقتنامه علمی بین دانشگاه خود و دانشگاه باماکو طی یک تا دو ترم در این دانشگاه استقرار یافته و آداب و رسوم قبایل این کشور را مورد مطالعه قرار می دهند (www.university of bamako.org)
8-2-10 كشورهای مقصد دانشجویان
کشورهای فرانسه، چین، روسیه و نیجریه مقصد اصلی دانشجویان مالیایی اند که با اخذ بورسیۀ تحصیلی دولت مالی یا کشورهای خارجی، در دانشگاههای این چهار کشور تحصیلات خود را در مقاطع تکمیلی ادامه میدهند.
Grade -[1]
D. E. F -[2]
CAP -[3]
BT -[4]
DEUGI 1-[5]
DEUGI 2 -[6]
Licence -[7]
[8] وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی مالی در اواخر سال 2011 میلادی اعلام کرد دانشگاه باماکو در آیندهای بسیار نزدیک به چهار دانشگاه مستقل تقسیم میشود. مقامات دولتی معتقدند تقسیم دانشگاه باماکو به چهار دانشگاه مستقل موجب ارتقای علمی این دانشگاه خواهد شد. این دانشگاهها عبارتنداز:
- دانشگاه علوم و تکنولوژی
- دانشگاه علوم انسانی
- دانشگاه علوم اجتماعی و کاربردی
- دانشگاه حقوق و علوم سیاسی
Centre Universitaire Mande -[9]
[10]. حفظ قرآن و تسلّط به دستور زبان عربی برای كلیه دانشجویان الزامی بود.
[11]. اخذ مقطع عالی دانشگاه سانكوره كه معادل Ph .d امروزین بود ده سال بطول می انجامید. دانشآموختگان این مقطع در مراسم فارغالتحصیلی عمامهای منقوش به كلمه «الله» بر سر میگذاشتند كه سمبلی از نور الهی، عقل، دانش و مكارم اخلاقی بود. آنان پس از بر سرگذاشتن عمامه موظف بودند همواره شخصیتی عالی و متعهد به ارزشها و تعالیم اسلامی را از خود به نمایش بگذارند. www.sankore.com
[12].گفته میشود دانشگاههای مشهور كنونی اروپا در ابتدا از نظر آزادی فكری متأثر از دانشگاههای سانكوره و كوردوبا بودهاند.