چَچ‌نامه

چَچ‌نامه یا فتح‌نامه سِند کتابی در تاریخ سِند فتح آن سرزمین به دست مسلمانان است که در سالهای آغازین سده هفتم هجری قمری به قلم علی بن حامدبن ابی‌بکر الکوفی بر اساس متن کهن‌تری که به زبان عربی بود، به فارسی ترجمه و تالیف شده است. موضوع کتاب «چچ‌نامه»، تاریخ منطقه سند در دوران پیش از اسلام و فتح این منطقه به دست اعراب مسلمان است. این کتاب افزون ‌بر ارزش تاریخی، به لحاظ ادبی نیز جایگاه بلندی دارد. نثر آن ساده و روان است و در آن معنی فدای لفظ نشده ‌است. کتاب حاضر یکی از متون کهن تاریخی سرزمین سند است که در خصوص گشودن آن به دست مسلمانان و اندکی از تاریخ پیش از آن در زمره منابع دست اول به شمار می‌رود. به جز فصل‌های نخستین کتاب که در آن به تاریخ سلسله رایان و برهمنان آخرین خاندان‌های حاکم سند پیش از فتوحات مسلمانان اشاره شده بقیه مطالب کتاب، شرح جنگ‌ها و لشکرکشی‌های مسلمانان به سرزمین سند و نخستین حکمرانان مسلمان در آن نواحی است.

قدمت این اثر، سده سوم یا چهارم دانسته شده و از این نظر آن را باید کهن‌ترین اثری دانست که درباره تاریخ مسلمانان در شبه قاره تالیف شده است. از نام مؤلف و عنوان اثر وی اطلاع دقیقی در دست نیست؛ به احتمال تألیف شخصی به نام خواجه امام ابراهیم باشد. چون علی‌بن حامد کوفی هنگام ترجمه چچ‌نامه در ۶۱۳، ۵۸ ساله بوده، احتمالاً حدود ۵۵۵ متولد شده است. خاندان وی، چنان‌که نسبتش به کوفی نشان می‌دهد، اصالتاً اهل کوفه بودند و علی‌بن حامد هم در آن‌جا به دنیا آمد و پرورش یافت. وی اوایل عمرش را در زادگاهش در «فراغت و نعمت» گذراند. بعدها وطن را ترک کرد و به سند رفت و در اُچ (مشهور به آچ شریف) اقامت گزید. ظاهراً علی‌بن حامد بار دیگر به اُچ رفته تا کتاب خود را به وزیر تقدیم کند.

وی باقی عمر را تحت حمایت قاضیان آن‌جا به تألیف گذراند و در همان‌جا درگذشت.چچ‌نامه با دیباچه مترجم آغاز می‌شود و پس از آن، شامل این مطالب است:

• گزارشی از تاریخ سند پیش از اسلام و دودمان‌های حاکم بر این ناحیه، مانند سلسله بودایی سیهَرس؛
• شورش چچ ‌بن سیلائج برهمایی و دستیابی وی بر تاج و تخت و تداوم سلسله سیلائج تا زمان فتح لشکر اسلام؛
• تاریخ والیان مسلمان ثَغر هند و سند و حملات مسلمانان به مَکران و سِند در زمان خلفای راشدین و امویان تا روزگار ولید بن عبدالملک؛
• شرح و تفصیل لشکرکشی‌های مسلمانان و پیروزی های محمدبن قاسم ثقفی در سند و پیشروی او به نواحی شمالی هند، سرانجامِ وی و سرنوشت دو دختر داهر، پادشاه شکست‌خورده سند و
• خاتمه مترجم.

این کتاب مأخذ اصلی مورخان هندی-ایرانی برای تاریخ سند پیش از اسلام و آغاز دوره اسلامی بوده است. سید محمد معصوم بهکری جزء اول کتاب خود را تاریخ سند یا تاریخ معصومی گذاشت.چچ‌نامه از نمونه‌های بسیار لطیف نثر پارسی است. این کتاب چندین بار به کوشش استادان ادبیات پاکستان تصحیح شده است.

نیز نگاه کنید به

مکلی نامه؛ میرنظام‌الدین علی‌شیر نوایی