جغرافیای طبیعی و انسانی اردن: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
(تغییرمسیر به جغرافیای طبیعی اردن)
برچسب‌ها: تغییر مسیر جدید ویرایشگر دیداری
 
(۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
جغرافیای طبیعی و انسانی در [[اردن|کشور اردن]] شامل [[جغرافیای طبیعی اردن|جغرافیای طبیعی]] مشتمل بر [[موقعیت جغرافیایی اردن|موقعیت جغرافیایی]]؛ [[توپوگرافی اردن|توپوگرافی]]؛ [[ارتفاعات و ناهمواری های اردن|ارتفاعات و ناهمواری ها]]؛ [[آب و هوای اردن|آب و هوا]]؛ [[رودها و دریاچه های اردن|رودها و دریاچه ها]]؛ [[بارندگی در اردن]]؛ [[مناطق حفاظت شده اردن|مناطق حفاظت شده]]؛ [[پوشش گیاهی اردن|پوشش گیاهی]]؛ [[پوشش جانوری اردن|پوشش جانوری]] و [[جاذبه ها و دیدنی های طبیعی اردن]] است و نیز [[جغرافیای انسانی اردن|جغرافیای انسانی]] مشتمل بر [[جمعیت اردن]]؛ [[اقوام و نژادهای اردن]]؛ [[سیاست جمعیتی اردن]]؛ [[پراکندگی جمعیت در اردن]]؛ [[مهاجرت و تراکم جمعیت اردن]]؛ [[وضعیت شهرنشینی و روستا نشینی اردن]] و [[ساختار جمعیت اردن]] است که در ذیل شرح داده شده است:
#تغییر_مسیر [[جغرافیای طبیعی اردن]]
 
[[پرونده:جغرافیای طبیعی اردن.png|بندانگشتی|عقاب در اردن(۱۴۰۳). برگرفته از سایت Jordan Bird Watch، قابل بازیابی از https://www.jordanbirdwatch.com/birds-in-jordan/]]
 
=== [[جغرافیای طبیعی اردن|جغرافیای طبیعی]] ===
کشور [[اردن]] در جنوب شرقی آسیا واقع شده است،شمال غربی عربستان سعودی. [[اردن]] یکی از 15 کشوری است که از آن‌ها به عنوان “مهد بشریت” یاد می‌شود. تا سال 1988 که شاه حسین بخشی از خاک [[اردن]] را به کرانه باختری (West Bank) باز پس داد، مساحت [[اردن]] حدود 92300 کیلومتر مربع بود که شامل 91971 کیلومتر مربع خشکی و 329 کیلومتر مربع دریا بود.
 
در آن زمان کرانه باختری - که وسعتی در حدود 5880 کیلومتر مربع داشت - تحت تصرف و اشغال اسرائیل بود تا ژوئن 1976 که بین اسرائیل و کشورهای [[مصر]]، [[اردن]] و [[سوریه]] جنگ رخ داد.<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 87</ref> [[اردن]] به جز در انتهای جنوبی، محصور به خشکی است. در جنوب با [[خلیج عقبه]] خط ساحلی در حدود 26 کیلومتر دارد، جایی که دسترسی به دریای سرخ را ممکن می‌سازد.
 
[[اردن]] از شمال با [[سوریه]]، از شرق با عراق، از شرق و جنوب با عربستان سعودی هم مرز می‌باشد و از غرب با اسرائیل و کرانه باختری اشغالی. در مجموع 1635 کیلومتر مرز دارد که تقسیم آن بدین شرح است: 744 کیلومتر مشترک با عربستان سعودی، 375 کیلومتر با [[سوریه]]، 238 کیلومتر با خط سبز 1948 (1948 Green Line) [I] و با عراق 181 کیلومتر و کمترین مرز به طول 97 کیلومتر را با کرانه باختری دارد<ref>https://www.jordan.gov.jo/</ref>. [[اردن]] کنونی وسعتی در حدود 96188 کیلومتر مربع دارد که شامل [[دریای مرده]] نیز می‌شود، این کشور تقریباً هم اندازه کشور اتریش یا پرتغال است<ref>Year Book 2013, Department of statistics, p. 5</ref>. به جز مناطق کوچکی از مرزهای [[اردن]] با اسرائیل و [[سوریه]]، مرزهای بین‌المللی [[اردن]] به درستی تعریف نشده است. مرزها و حدود این کشور در توافقنامه‌های بین‌المللی متفاوتی به ثبت رسیده و به جز استثنائات واضحی در مرز اسرائیل تا اوایل 1989 با هیچ کشوری اختلافی در کار نبود؛ مرز قانونی اسرائیل و اردن بر طبق خط آتش بس توافق شده در تاریخ آوریل 1949 توسط اسرائیل ثبت شد که پس از آن [[اردن]] انتقالی (Trans-Jordan) نامیده شد، این مذاکرات تحت نظارت نماینده [https://www.un.org/en/ سازمان ملل] انجام گرفت.
 
در واقع مرزهای [[اردن]] نشان دهنده جایگاه اسرائیل در زمان اعلام آتش بس، در جنگ تحمیلی می‌باشد و هیچ ارتباطی به مسائل اقتصادی و اداری ندارد. در جنگ 1967، تا زمانی که کرانه باختری در اشغال اسرائیل بود (جنگی که به عنوان جنگ 6 روزه نیز شناخته می‌شود)، خط مرزی، شهر اورشلیم را بین اسرائیل و [[اردن]] تقسیم می کرد. مرز اردن با کشورهای [[سوریه]]، عراق و عربستان سعودی به اندازه مرز اسرائیل اهمیت ندارد. برای همساز کردن موارد معدودی که مردم عشیره به صورت سنتی رفت و آمد می‌کردند و از مرزهای کشور عبور می‌کردند، توافقنامه‌ای بین کشورهای همسایه به امضاء رسید که در آن حق چرای قبایل و نیز حق مهاجرت طبق مقررات خاص آزاد بود.
 
مرز بین [[اردن]] و عربستان سعودی (که طی چندین توافقنامه میان بریتانیا و دولتی که سرانجام عربستان سعودی نامیده شد، فقط تا حدودی تعیین شده بود) اولین بار در توافقنامه حدّا 1925 (Hadda agreement 1925) به طور رسمی‌ تعریف شد. مرزبندی جدید برخی تغییرها را در قلمرو این دو کشور ایجاد کرد. خط ساحلی [[اردن]] و خلیج عقبه چیزی حدود 18 کیلومتر بود<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 88, 89</ref>.
===توپوگرافی===
این کشور به طور عمده از یک فلات به ارتفاع 700 الی 1000 متر تشکیل شده که دره‌ها و گلوگاه‌های باریک، آن را به تله‌هایی بلند و تعداد کمی‌ مناطق کوهستانی تبدیل کرده‌اند. شکستگی‌های سطح زمین در شکاف عظیم زمین شناسی که به سمت جنوب، از [[دره اردن]] و میان خلیج عقبه و دریای سرخ عبور می‌کند کاملا مشهود است، این شکستگی به تدریج در جنوب کشور ناپدید می‌شود. بزرگ ترین بخش کرانه باختری بیابان است که بیانگر شکل زمین و ویژگی‌های دیگر مرتبط با این خشکی وسیع است. بخش گسترده‌ای از شن و ماسه و تپه‌های شنی، به خصوص در جنوب و جنوب شرقی، همراه با دشت نمک وجود دارد. تنها گیاهانی که توانسته‌اند لرزش‌های گاه و بی‌گاه تپه‌های ماسه سنگی و کوه‌های کم ارتفاع را تحمل نموده و در این منطقه رشد کنند، گیاهانی هستند که فقط مدت کوتاهی پس از بارش زمستانی رشد نموده و سپس از رشد باز می‌ایستند.در این مناطق موجودات محدودی می‌توانند زندگی کنند و این منطقه کم‌جمعیت‌ترین مکان [[اردن]] محسوب می‌شود.
 
به علت گود بودن قسمت غربی کرانه باختری، صحرا به سمت کوهستان‌های اردن افزایش می‌یابد. کشوری استپی با فلات‌های آهکی که برش‌های بلند و عمیق با متوسط ارتفاع 900 متر.دارد. نشست‌های گاه به گاه در این منطقه به 1200 متر در قسمت ش[[مالی]] و بیش از 1700 متر در بخش جنوبی می رسد. مرتفع‌ترین نقطه در کوه رم (Jabal Ramm) به ارتفاع 1754 متر می‌باشد، کوهستان‌ها محل روستاهای قدیمی‌ هستند. لبه غربی این دشت‌ها یک پرتگاه را در راستای شرقی [[رود اردن]]، عمق دریای مرده و ادامه آن جنوب دریای مرده را شکل می‌دهد. اغلب وادی‌ها از دشت‌ها تا فرو رفتگی ها زه‌کشی شده‌اند تا در مدت کوتاه بارش‌های زمستانی بتوانند آب مورد نیاز را تأمین کنند<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 92</ref>.
 
به طور خلاصه بخش اعظم اردن بادیه (۷۸/۴ درصد كل مساحت) تشكیل می‌دهد. همچنین ۱۱/۲ درصد به دشت‌ها و ۹/۲ درصد به دره‌ها و ۰/۶ درصد به كوه‌ها اختصاص دارد و همین درصد از سرزمین [[اردن]] را آب پوشانده است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 93, 94</ref>. نمودار مساحت [[اردن]] بر اساس مناطق جغرافیایی به صورت زیر نمایش داده می‌شود<ref>برگرفته از https://www.dos.gov.jo/ دائرة الاحصائات العامة الاردن</ref>:
===ارتفاعات و ناهمواری‌ها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها===
پست ترین نقطه اردن [[دریای مرده]] است (Dead Sea) با ارتفاع 408- متر پایین تر از سطح دریا و مرتفع‌ترین نقطه آن، قله کوه ام الدمی (Umm Al-Dami) به ارتفاع 1854 متر می باشد. کوه‌ها و ارتفاعات اطراف این دریاچه که به ارتفاع ۱۲00-۸00 متر بالاتر از سطح دریا می‌رسند، عمیق‌ترین نقطه دریا حدود 430 متر است، در نتیجه این نقطه عمقی در حدود 825 متر پایین تر از سطح دریا دارد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi</ref>. [[دره اردن]] (Jordan Valley) از دیگر نشانه‌های [[توپوگرافی اردن]] می‌باشد.
 
تعداد معدودی رودخانه دائمی‌ در ارتفاعات شمالی و به علاوه تعدادی جویبار فصلی در سراسر کشور وجود دارند که معمولاً پس از یک رگبار جریان پیدا می‌کنند. اغلب این جریان‌ها به دره آبرفتی (Rift Valley) می‌ریزند، بعضی از این جویبارها به شرق سرازیر می‌شوند، کویر سوریه یا بادیة الشام (Bidayat Al-Sham)، مکانی که این جویبارها خشک می‌شوند. بخشی از مرز شمال با سوریه تحت تأثیر جریان رودخانة یرموک(Yarmuk) شکل گرفته است. مرز غربی توسط دره آبرفتی، مرز جنوب توسط خلیج عقبه و کوه‌های پرشیب حجاز تعریف شده است. بخشی از مرز شرقی اردن با عربستان سعودی، با وادی سیرحان (Wadi Sirhan)، دومین دره بزرگ اردن شناخته می‌شود<ref>Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 2</ref>.
 
[[رود اردن]]، رودی در جنوب شرقی آسیاست که در دره بزرگ جریان داشته به دریای مرده می‌ریزد. [[رود اردن]] مسیر 75 کیلومتری را تا دریاچه باتلاقی هولا (Hula) که اندکی بالاتر از سطح دریاست و پس از آن مسیری حدود 25 کیلومتر تا دریای گالیله را می‌پیماید، قسمت آخر شیب کمتری داشته و رود قبل از رسیدن به دریای مرده که هیچ خروجی ندارد، شروع به پیچ و خم می‌نماید. بخشی از رود در شمال دریای گالیله (یا جلیله) مرزهای مورد مناقشه اسرائیل با [[سوریه]] را تشکیل می‌دهد. [[رود اردن]] در جنوب دریاچه مرز بین [[اردن]] و کرانه باختری را شکل می‌دهد. در دوران مدرن 70 الی 90 درصد مصرف آب [[رود اردن]]، برای مصارف انسانی است که جریان آب آن بسیار اندک و ناچیز شده است. به همین دلیل و نیز سرعت بالای تبخیر از [[دریای مرده]]، دریا در حال کوچک شدن است. تمام آب‌های کم عمق انتهای جنوبی دریا در دوران مدرن تخلیه شده و در حال حاضر دشت نمک باقی مانده است. آب‌های [[اردن]] منبع بسیار مهمی‌ برای سرزمین‌های خشک اطراف و دلیل مشاجرات بین [[لبنان]]، [[سوریه]]، [[اردن]]، اسرائیل و فلسطینی‌ها می‌باشد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 94</ref>.
 
شاخه اصلی [[رود اردن]]، رود یرموک است که نزدیک به نقطه تلاقی این دو رود، رود یرموک مرز بین اسرائیل در شمال غرب و [[سوریه]] در شمال شرق و [[اردن]] در جنوب را شکل می‌دهد.
 
از ویژگی‌های برجسته زمین شناسی [[اردن]] دره آبرفتی می‌باشد؛ دره‌ای به طول 380 کیلومتر از رود یرموک در شمال تا العقبه (Al-Aqabah) در جنوب کشیده شده است که قسمت شمالی آن از رود یرموک تا [[دریای مرده]]، عموماً به عنوان [[دره اردن]] شناخته می‌شود و توسط [[رود اردن]] به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌شود که با یک پرتگاه پرشیب در هر دو جهت شرقی و غربی مرزبندی می‌شود. عریض‌ترین نقاط این دره در بعضی نقاط به 22 کیلومتر می‌رسد. این دره با نام الغور Al-Ghawr (Al-Ghor)) هم شناخته می‌شود. این دره در بخش جنوبی [[دریای مرده]] با عنوان غور جنوبی و وادی الجیب (Wadi Al-Jayb) معروف است که عموم آن را با عنوان وادی العربه (Wadi Al-Arabah) می‌شناسند. غور جنوبی از وادی الهمّه (Wadi Al-Hammah) در سمت جنوبی [[دریای مرده]] شروع شده و تا غور فایا (Ghawr Faya) ادامه پیدا می‌کند. در حدود 25 کیلومتری جنوب [[دریای مرده]] وادی‌الجیب به طول 180 کیلومتر، از سواحل جنوبی دریای مرده تا العقبه در جنوب کشیده شده است. ارتفاع کف دره در جنوب به حداقل خود یعنی [[دریای مرده]] می‌رسد و در شمال تا بالاتر از سطح دریا افزایش می‌یابد.
 
[[رود اردن]] دارای چندین شاخه الحاقی است که از شرق به این رود می‌پیوندند. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: یرموک (مشترک با [[سوریه]]) و زرقاء.
 
یرموک از جبل دروزی( Jabal Druze) در جنوب [[سوریه]] شروع می‌شود و طولی در حدود 40 کیلومتر را می‌پیماید و منبع آبی بخش کشاورزی برای هر دو کشور [[سوریه]] و [[اردن]] است. دره باریک و عمیقی که یرموک در آن جاری است مرزیست طبیعی که جولان Golan (Jawlan)) در [[سوریه]] را از کوه عجلون (Jabal ‘Ajlun) در [[اردن]] جدا می‌کند. زرقاء نیز رودخانه کوتاهی است که از شمال عمان شروع شده که با جریان خود به سمت غرب، به داخل [[رود اردن]] حد جنوبی عجلون را مشخص می‌کند.
 
رودخانه دیگر در [[اردن]]، شعیب (Shu’ayb) می‌باشد که برای مصارف کشاورزی کاربرد فراوانی دارد که مصرف بیش از حد آن باعث خشک شدن آن در دهه 1970 شد.
 
وادی سرحان دره آبرفتی دیگری است که به عمق و زیبایی آبرفت اصلی نیست. در این وادی چاه‌هایی حفر شده که منابع مهم آب برای گله‌های عشایر بدوی و آبیاری چند روستای کوچک محسوب می‌شود. در شمال غربی آن، واحه مهمی‌ از استخر و دریاچه طبیعی کوچکی به نام ازرق(ٰAzraq) (یعنی آبی) وجود دارد.
 
در جانب شرقی [[دره اردن]] (Jordan Rift)، تعدادی از کوهستان‌های این کشور واقع شده است؛ ارتفاعات شمالی کوه‌های عجلون نام دارند، ارتفاعات مرکز را کوه‌های البلقا (Al-Balqa) و ارتفاعات جنوبی را کوه‌های الشرات (Al-Sharat) می‌نامند. کوهستان‌های اردن به قدری مرتفع هستند که رطوبت زمستانی، حتی بر کوه‌های الشرات جنوبی، به شکل برف دیده می‌شود. ارتفاع قله‌ها از 1000 الی 1300 متر در شمال و تا بیش از 1800 متر در جنوب می‌باشد<ref>Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 3</ref>.
 
دشت تاریخی مادابا (Madaba) در ارتفاعات شرقی، گوشه شمالی [[دریای مرده]] واقع شده است. این منطقه شامل [[کوه نبو]] (Nebo)، حسبان (Hasban)، ام عماد (Umm-e-Amad) و بسیاری از روستاها و شهرهای [[اردن]] است که کمتر شناخته شده‌اند. این منطقه در داستان‌های موآبیت‌ها (Moabites)، آمونیت‌ها (Ammonites) و بنی اسرائیل که در عهد عتیق آمده، ذکر شده است<ref>. M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 94 ,95</ref>.
===[[آب و هوای اردن|آب و هوا]]===
[[اردن]] غربی اقلیمی‌ مدیترانه‌ای است که تابستان‌های گرم و خشک، زمستان‌های مرطوب و سرد و دو فصل کوتاه انتقالی دارد. [[اردن]] را می‌توان به سه منطقه متفاوت جغرافیایی تقسیم کرد: دره اردن (Jordan Valley)، ارتفاعات کوهستانی و بیابان‌های شرقی یا منطقه بادیه (Badia).
 
ویژگی عمده آب و هوایی اردن، تضاد بین دو فصل است؛ یکی نسبتا بارانی از نوامبر تا آوریل که هوا خنک و گاهی سرد و میانگین دما حدود 13 درجه سانتی گراد می‌باشد و آب و هوای بسیار خشک برای ادامه سال می‌باشد. تابستان‌های یکنواخت گرم و خشک و زمستان‌های سرد و متغیر که طی آن تمام نزولات آسمانی رخ می‌دهد. به طور کلی، بخش داخلی کشور که دورتر از دریای مدیترانه است، بیشترین تضاد فصلی در دما را داشته و کم‌باران می‌باشد.
 
فشار جوی در طول ماه‌های تابستان نسبتا یکنواخت است، در حالی که ماه‌های زمستان فشار کم، همراه با جبهه سرد است. این توده‌های نا آرام اغلب به سمت شرق حرکت کرده، چندین بار در ماه از آب‌های مدیترانه گذر می‌کنند و باعث بارش‌های پراکنده می‌شوند. تابستان طولانی این کشور در ماه اوت به اوج می‌رسد. معمولاً ژانویه سردترین ماه سال است. محدوده نسبتا وسیع تغییرات دما در طول 24 ساعت در طول ماه‌های تابستان در بیشترین حد است که با افزایش ارتفاع و فاصله از ساحل دریای مدیترانه افزایش می‌یابند. درجه حرارت در طول روز در طول ماه‌های تابستان اغلب بیش از 36 درجه سانتی گراد و به طور متوسط 32 درجه است.
 
به مدت یک ماه، کمی‌ قبل و بعد از فصل خشک و گرم تابستان هوای خشک از سمت بیابان، به سبب فشار، پایین کشیده می شود و بادهای شدیدی را در منطقه جنوب یا جنوب شرقی در حد طوفان، سبب می‌شود. این طوفان در خاورمیانه با نام‌های مختلف از جمله خمسین (Khamsin) شناخته می‌شود. شمال (Shammal) باد مهم دیگری است که از شمال و شمال غربی و در فاصله زمانی بین ژوئن و سپتامبر می‌وزد. باد شمال در طول ساعات روز ثابت است اما در شب تبدیل به نسیم می‌شود.
 
ژوئیه و اوت با دمایی بیش از 36 درجه سانتی گراد، گرم‌ترین و خشک ترین ماه‌های سال، به خصوص در امان و [[دره اردن]] و مناطق بیابانی می‌باشد. بهار و پاییز لذت بخش ترین زمان برای دیدن روزهای بی غبار و پاک و آفتابی با دمای معتدل است. ماه‌های زمستان از نوامبر تا آوریل بسیار سرد و همراه با بارش برف و باران و وزش باد مخصوصاً در امان است. اما در مناطق بیابانی و در عقبه بارندگی کم است و این مناطق را به استراحت‌گاه دلپذیری در زمستان تبدیل می‌کند<ref>. M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 96 ,97</ref>.
===[[بارندگی در اردن|بارندگی]]===
بارش باران یا فقدان آن از عوامل مهمی‌ است که الگوی سکنی گزینی در طول [[تاریخ اردن]] را رقم زده است. به طور کلی این کشور کم باران است و همین مقدار اندک هم به کوهستان‌های شمالی محدود می‌شود. بارش باران اغلب در فصل زمستان است و طی ماه‌های مِی تا نوامبر بسیار کم و یا حتی صفر می‌شود. سطح بسیار وسیعی از این کشور، حدود چهار پنجم آن، سالانه بیشتر از 150 میلی متر باران ندارند. بخش عمده کرانه شرقی کمتر از 120 میلی متر در سال باران دریافت می کند و می تواند به عنوان یک بیابان خشک و یا منطقه استپ طبقه بندی شود.
 
جایی که زمین مرتفع می‌شود تا کوهستان‌های شرقی [[دره اردن]] را بسازد، بارش تا حدود 300 میلی متر در جنوب و 500 میلی متر یا بیشتر در شمال افزایش می یابد. [[دره اردن]] در بادپناه ارتفاعات کرانه باختری واقع شده، منطقه باریکی با اقلیمی‌ که سالانه تا 300 میلی متر در قسمت شمالی باران دریافت می‌کند را تشکیل داده است. باران در رأس [[دریای مرده]] به کمتر از 120 میلی متر می‌رسد.
 
تغییرات میزان بارندگی در سمت شرق و جنوب از بارش 500 میلی متر در سال در کوه‌های عجلون به کمتر از 50 میلی متر در سال در المدوّره (Al-Mudawwarah) نزدیک مرز جنوب شرقی با عربستان کاهش پیدا می‌کند<ref>Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 3</ref>.
===[[مناطق حفاظت شده اردن|مناطق حفاظت شده]]===
برای اردن طرفداری از محیط زیست تجملات محسوب نمی‌شود. منابع کمیاب این کشور و اکوسیستم‌های ضعیف و آسیب‌پذیر آن، نیازمند برنامه‌های بلند مدتی است که تمامی جوانب حفاظت محیط زیست را پوشش دهد. [[اردن]] اولین کشور در خاورمیانه است که استراتژی محیط زیستی ملی را اتخاذ کرد. به کمک اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت(IUCN (International Union for Conversation of Nature)) در ماه مه 1992، تیمی‌ متشکل از بیش از 180 متخصص اردنی سند کار عملی و جامع با عنوان “استراتژی ملی محیط زیست برای [[اردن]]” را به انجام رساندند<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 97 , 98</ref>.
 
تنوع حیات وحش [[اردن]] در گذشته بسیار بیشتر از زمان حال بوده است. در حال حاضر شکار به دقت توسط انجمن سلطنتی حفاظت از طبیعت (RSCN (Royal Society for the Conversation of Nature)) کنترل می‌شود؛ قوانین شامل ممنوعیت شکار با سلاح اتوماتیک و شلیک از داخل ماشین می‌باشد. انجمن سلطنتی برای حفاظت از طبیعت و حیات وحش [[اردن]] در سال 1966 بنا شد و اولین سازمان غیر دولتی در نوع خود، در جهان عرب بود.
 
انجمن مجموعه کاملی از ذخایر حیات وحش را برای پوشش دادن زیستگاه‌های مختلف کشور در نظر گرفته که تا به امروز شش منطقه حفاظت شده را دربر می گیرد که ۱/۴ درصد از کل مساحت [[اردن]] را پوشش می‌دهد. شش محیط حفاظت شده دیگر هم طراحی شده که مساحت کل این 12 منطقه حفاظت شده 4 درصد از خاک این کشور را به خود اختصاص می‌دهد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 101</ref>.
 
[[حیات وحش حفاظت شده شائوماری]] با وسعتی بیش از 22 کیلومتر در جنوب ازرق قرار دارد که تعداد فراوانی از گونه‌های نایاب و حیوانات در شرف انقراض در این منطقه یافت می‌شود. از جمله شترمرغ، غزال، خر وحشی، غزال وحشی عرب. شهرت شائوماری به دلیل پروژه نجات غزال بزرگ آفریقا می‌باشد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 486</ref>. این پارک به صورت دائمی‌ میزبان جمعیتی از شتر مرغ‌های ساکن [[اردن]] است.
 
تالاب حفاظت شده ازرق، مسکن حدود 370 گونه از پرندگان است که 220 نوع از آن‌ها مهاجرند و طی سفر سالانه خود بین اروپا و آفریقا در این مکان توقف می‌نمایند. این تالاب غنی از زندگی گیاهی و جانوری است و گیاهان آبزی نظیر لوئی و گز این منطقه را تحت پوشش نسبی خود قرار داده است. گرگ، روباه قرمز، کفتار راه راه، شغال آسیایی و چندین گونه از حشرات و خزندگان - که شامل 5 نوع از سمی‌ترین مارها می‌باشد - در این منطقه زندگی می‌کنند. منطقه حفاظت شده وادی مجیب، زیستگاه باقی مانده‌های بز کوهی حبشی، بز کوهی، غزال‌های عربستان، پلنگ، روباه، گراز وحشی و انواع ماهی‌ها و پرندگان است.
 
روباه و خارپشت‌ها برخی از گونه‌های حفاظت شده در منطقه زوبیا (Zubia) در کنار عجلون می‌باشد. گوزن‌های کوچک اخیرا به زیستگاه اصلی خود بازگردانده شدند و برنامه‌های مشابهی برای گوزن زرد ایرانی در دست انجام است، گونه بسیار نادری که بیش از 110 سال پیش در زوبیا مسکن داشته است. منطقه حفاظت شده دانا مسکن تعدادی از گونه‌های در معرض خطر از جمله بز کوهی، غزال عربی و شاه بوف (Eagle owl) می‌باشد. در منطقه حفاظت شده وادی روم (Wadi Rum) انجمن سلطنتی در حال کار برای حفظ حیات وحش بومی‌ است؛ از جمله غزال عربی و انواع گونه های گیاهی که برخی از آن‌ها بسیار کمیاب‌اند. علاوه بر این شش مرکز حفاظت شده حیات وحش، 20 چراگاه که حدودا 000‚20 هکتار بوده در برابر چرای بیش از حد حفاظت می‌شود<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 101 , 102</ref>.
===[[پوشش گیاهی اردن|پوشش گیاهی]]===
كشور اردن از نظر تنوع گیاهی كشوری غنی به شمار می‌رود و دانشمندان در این كشور بیش از 2500 گونه گیاهی جهانی ثبت كرده اند كه بر اساس معیارهای جهانی در جایگاه خوبی قرار دارد. 349 گونه گیاهی كمیاب در این كشور وجود دارد كه 76 گونه آن در معرض انقراض است و 18 گونه آن طبق گزارش اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت در فهرست جهانی گونه‌های در معرض خطر قرار دارد.
 
[[اردن]] دارای تنوع بسیار زیادی از گیاهان وحشی گلدار است، اما معروف‌ترین آن‌ها گل ملی  [[اردن]]، زنبق مشکی(Black Iris) است. دشت این گل‌ها که در اروپا یافت نمی‌شود، در اطراف شهر مادابا قرار دارد.
 
پوشش مناطق کوهستانی [[اردن]] درختان بلوط و کاج و نیز درخت پسته و شنگرف (Cinnabar) می‌باشد. درختان زیتون، اکالیپتوس و سدر ارتفاعات و دره‌های [[اردن]] را پوشش می‌دهد. اقلیم خشک [[اردن]] بسیار مناسب درختچه‌هاست، گیاهانی که به آب اندکی نیاز دارند. انواع گونه‌های درختچه‌های کوتاه در بادیه (Badia) رشد می‌کنند، جایی که چراگاه بزهای قبایل بدوی است. گونه‌های متفاوتی از درختان آکاسیا در بیابان‌های [[اردن]] یافت می‌شود و گیاهان وحشی تنومند و علف در میان سنگ‌ها و صخره‌های سخت رشد می‌کنند. در منطقه محافظت شده دانا در كشور اردن بیش از 800 گونه گیاهی وجود دارد و رشد و نمو سه نوع از این گیاهان به جز منطقه دانا در هیچ جای جهان ممكن نیست<ref>برگرفته از<nowiki/>http://www.Kinghussein.gov.jo</ref>.
===[[جاذبه ها و دیدنی های طبیعی اردن|جاذبه ها و دیدنی های طبیعی]]===
در طول دهه‌های گذشته [[صنعت گردشگری اردن]] به عنوان یکی از منابع اقتصادی رو به رشد این کشور مطرح شده است و رتبه دوم درآمد خارجی را دارد. برخی از جاذبه های طبیعی گردشگری [[اردن]] به شرحی است که می آید.
====وادی روم====
زیبایی خیره کننده‌ای دارد، صحرایی مملو از تپه‌ها و کوه‌ها که ورزش‌های مختلف از جمله صخره نوردی در آن انجام می‌شود<ref>معالم الحضارة الاسلامية في المملکة الاردنية الهاشمية، (1415)، منشورات المنظمة الاسلامية للتربية و العلوم و الثقافة، وائل الرشدان، ص. 64</ref>،‌ وادی روم تجسم داستان‌های عاشقانه صحراست. وادی روم با آن منظره ماه‌ مانندش دره‌های باستانی و کوه‌های ماسه سنگی قوی برخاسته از ماسه‌ها، مسکن قبایل بدوی است که به صورت پراکنده در این منطقه ساکن‌اند. کوهنوردان به دلیل وجود گرانیت خالص و صخره‌های ماسه سنگی موجود جذب وادی رم می‌شوند در حالی که جهانگردان از فضای باز و خالی آن لذت می‌برند. تنها اقامتگاه در وادی روم، اقامتگاه دولتی است که در آن چادر اجاره می‌دهند<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 504</ref>. در این منطقه، گونه‌های کمیاب حیوانات، گیاهان کوچک و گیاهان ادویه‌ای و معطر در مناطق کوهستانی را می‌توان یافت. بز کوهی، بز صحرایی و چند نوع حیوان دیگر در مناطق زیستی طبیعی در این مناطق به چشم می‌خورند. وادی روم همچنین از مناطق استحفاظی پرندگان به شمار می‌آید؛ کرکس، لاشخور سیاه، عقاب و پرستو از جمله پرندگانی هستند که در آسمان این منطقه یافت می‌شوند. یکی از جانوران شگفت این منطقه عنکبوت شتر است که بادیه نشینان از توانایی این جانور جهت صدمه زدن به شتر‌هایشان می‌هراسند. این عنکبوت کوچکترین خطری برای انسان ایجاد نمی‌کند.از حیوانات جالب دیگری که در این منطقة افت می‌شود، می‌توان از گربه شنی عرب نام برد<ref>برگرفته از https://www.jordan.gov.jo</ref>.
====[[دره اردن]]====
نوار کم ارتفاعی است که به مرز غربی کشور می‌پیوندد. [[دره اردن]] بخشی از شکاف بزرگی است که به سمت جنوب یعنی شرق آفریقا گسترش یافته است. این دره به چند بخش جغرافیایی تقسیم می‌شود که بخش شمالی آن که به عنوان غور  شناخته می‌شود شامل [[رود اردن]] نیز می‌شود، چند درجه‌ای گرم‌تر از دیگر نقاط کشور بوده و در تمام طول سال امکان کشاورزی در این مکان وجود دارد. این شرایط آب و هوایی، خاک حاصلخیز و آب فراوان این منطقه را به کاسه غذای [[اردن]] معروف کرده است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 463</ref>.
====[[دریای مرده]]====
دریایی به طول 75 کیلومتر و عرضی بین 6 تا 16 کیلومتر می‌باشد. [[رود اردن]] به این دریا می‌ریزد، [[دریای مرده]] هیچ خروجی ندارد. همان گونه که از نامش پیداست تهی از هر گونه حیات است، گیاهی و جانوری! در هر کیلوگرم آب این دریا 350 گرم نمک یافت می‌شود این در حالی است که در اقیانوس‌های جهان این مقدار به 40 گرم می‌رسد. این غلظت بالا به علت تبخیر بسیار سریع آب است. عناصر طبیعی موجود در [[دریای مرده]] باعث شده تا [[دریای مرده]] با خواص درمانی‌اش شناخته شود. از زمان هیرودیس  بالغ بر 2000 سال است که از خواص درمانی این آب استفاده می‌شود این منطقه همچنین از لحاظ جغرافیایی بسیار معروف است، چون کم ارتفاع‌ترین نقطه روی زمین است: حدود 400 متر پایین تر از سطح دریا. علاوه بر اهمیت تاریخی دریای نمک [[دریای مرده]] که ذکر آن در کتاب مقدس آمده است، امروز [[دریای مرده]] یک منبع غنی مواد معدنی است که برای توسعه کشاورزی و صنعت و نیز برای درمان بیماری‌هایی نظیر پسوریازیس بسیار مفید است. چگالی بالای این آب غرق شدن را غیرممکن می‌کند و شناگران در آب شناور می‌مانند<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 479</ref>.
====[[آب گرم ماعین]]====
مكان جالب دیگریست با آبشار گرم و توقف گاه‌های كاملا مجهز كه در 60 كیلومتری امان و در جنوب غربی مادبا قرار گرفته است. چشمه‌های آب گرم ماعین بیش از هزاران سال مکان لذت بخشی برای درمان و محلی مناسب برای اوقات فراغت بوده است. چشمه‌های عمومی‌ و مکان‌های تجاری در 35 کیلومتری جنوب غربی مادبا  واقع شده‌اند. نباید حمام ماعین را با شهر ماعین که 15 کیلومتر قبل از چشمه‌هاست، اشتباه گرفت. یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های این مکان آبشاری است که منبع آن یکی از چشمه‌های مادبا می‌باشد. از زمان رومی‌ها این مكان جهت حمام آب گرم و درمان بعضی بیماری‌ها مورد توجه مردم بوده است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 481</ref>. چشمه‌های آب گرم فقط حمام کننده‌ها را به سمت خود جذب نمی‌کند بلکه متخصصان درمان آرتریت، درد مفاصل و بیماری گردش خون در این چشمه‌های آب گرم جمع می‌شوند<ref>برگرفته از https://www.visitjordan.com (Jordan tourism board)</ref>.
====عقبه====
هنگامی‌ که در زمستان مردم امان با 5 درجه سانتی گراد از سرما می‌لرزند، در عقبه هوا به طور پیوسته حدود 25 درجه می‌باشد. زندگی دریایی غنی در آب‌های زلال و شفاف عقبه، این خلیج را به یکی از بهترین و زیباترین مکان‌های غواصی دنیا تبدیل کرده است. اسکی روی آب، موج سواری، ماهیگیری و دیگر ورزش های آبی هم در این مکان مرسوم است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 489</ref>. خلیج عقبه از بهترین مكان های حیات دریایی در خاورمیانه به شمار می‌رود كه در آن توده‌های مرواریدی وجود دارد كه همتایی مانند آن‌ها نیست. خلیج عقبه مجموعه بزرگی از حیات دریایی را در برمی‌گیرد؛ مانند قندیل دریایی، اسب دریایی، راب دریایی، خرچنگ دریایی، میگو، جوجه تیغی دریایی و... مجموعه متنوعی از گیاهان دریایی در آب‌های كم عمق این خلیج وجود دارد. همچنین می توان توده‌های مرجانی رنگارنگ به ویژه در بخش جنوبی ساحل [[اردن]] را از عوامل جذب غواصان به این خلیج دانست. دانشمندان بیش از 100 نوع مرجان سنگی را در خلیج عقبه شناسایی كرده‌اند.
 
یكی از مناطق جذاب منطقه طبیعی و حفاظت شده دانا است؛ برآمدگی‌های زیبا و وارونگی‌های طبیعی دانا این منطقه طبیعی را مقصدی برای بازدیدكنندگان [[اردن]] قرار داده است. این منطقه كه از كوه‌های صحراوی با ارتفاع 1800 متر واقع در شرق تا تپه ماهورهای وادی عربه با ارتفاع همسطح دریا گسترده شده است، مناظر بسیار حیرت انگیزی را در دل خود جای داد.
====[[منطقه حفاظت شده مُجیب]]====
این منطقه كه پست‌ترین منطقه حفاظت شده در جهان است، مناظر بدیع و دل انگیزی در نزدیكی ساحل شرقی دریای مرده دارد. این ناحیه در تنگه عمیق وادی مجیب قرار دارد كه با ارتفاع 410 متر پایین تر از دریا به دریای مرده منتهی می‌شود. این منطقه از كوه های كراك و مادبا از شمال تا جنوب را دربر می گیرد كه در بعضی از این نقاط، ارتفاع از سطح دریا به 900 متر می رسد؛ این تفاوت ارتفاع 1300 متری بدان معناست كه وادی المجیب از تنوع بالایی برخوردار است<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 501</ref>.
====حیات وحش حفاظت شده شائوماری====
تقریبا 15 دقیقه جنوب ازرق می‌باشد و 22 کیلومتر مربع مساحت دارد. تعداد کثیری از حیوانات نادر و در حال انقراض در این پارک وجود دارد که از شکار بی‌رویه، کمبود آب و غذا حمایت می‌شوند. بیشترین شهرت شائوماری برای عملیات حفظ غزال بزرگ آفریقا می‌باشد<ref>M.H. Seyd. World Infopedia Jordan. NewDelhi,p. 485</ref>. [[اردن]] مملو از شگفتی‌های طبیعی و مکان‌های تاریخی است. پلی بین دریا و صحرا، شرق و غرب. همچنین پلی بین دنیای باستان و مدرن. سرتاسر این کشور موزه‌های فضای آزاد است. [[اردن]] کشوری برای تمام فصول است.
 
=== [[جغرافیای انسانی اردن|جغرافیای انسانی]] ===
[[پرونده:جغرافیای انسانی اردن.png|بندانگشتی|جدول جمعیت و روند رشد جمعیت اردن(1403). برگرفته از سایت ویکی پدیا، قابل بازیابی از https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%86]]
===[[جمعیت اردن|جمعیت]] ===
جمعیت [[اردن]] درحال حاضر یعنی در پایان سال 2022 معادل 11.302.000 نفر است که به شکل روز آمدی در سایت اداره آمار [[اردن]] قابل دستیابی است. تراكم جمعیت در 2022، ۱۲۷/۳ نفر به ازاء هر كیلومتر مربع است<ref>برگرفته از http://www.dos.gov.jo<nowiki/>دائرة الاحصاءات العامة الاردن</ref>. [[جمعیت اردن]] را از نظر نوع معیشت و تفاوت‌های طبقاتی میتوان به سه عنصر [[فلسطینی ها در اردن|فلسطینی]]، اردنی و بدویان (بادیه‌نشینان) تقسیم كرد. اردنی‌ها ساكن ساحل شرقی هستند كه از گذشته‌های دور در آنجا به كارهای كشاورزی اشتغال داشته، اكنون هم بیشتر امور كشاورزی و فعالیت‌های خدماتی كشور خود را بر عهده دارند<ref>Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 5</ref>. در ادامه به اطلاعات تفصیلی در خصوص نژاد، حرکات جمعیت شامل میزان رشد جمعیت، میزان مرگ و میر، مهاجرت، تراکم و پراکندگی جمعیت و همچنین وضعیت شهر‌نشینی و روستا‌نشینی می‌پردازیم و ساختار سنی و جنسی جمعیت در [[اردن]] را بیان می‌کنیم. از آنجا که جهان عرب فی‌الجمله دارای شاخص‌های جهان سوم می‌باشد بسیاری از اطلاعات روزآمد در این زمینه قابل دستیابی نیست ولی در نهایت دورنمایی از وضعیت جغرافیای انسانی در [[اردن]] را به دست می‌دهد.
===نژاد===
مردم اولیه امیرنشین [[اردن]] را اغلب قبایل عرب بدوی تشکیل می‌دادند. این قبایل به طور عمده از دو تیره “قیسی” (قیس بن عیلان) و “سمینی” در جنوب بودند. اما در حال حاضر اعراب صحرانشین و بدوی بیشتر در بخش شرقی زندگی می‌کنند که تحت مراقبت و نظارت دفتر امور قبایل می‌باشند. البته باید از نظر نژادی میان اردنی‌های شرق [[رود اردن]] که عمدتاً از تیره خالص و اصیل مدیترانه‌ای و از نظر قومی‌ شبیه مردم صحرا نشین [[سوریه]] و عربستان سعودی هستند و اعراب [[دره اردن|دره‌ اردن]]، تفاوت قائل شد. اقوام اخیر، نسبتاً بلندتر، تنومندتر، و سرهایشان بزرگ‌تر است و بعضی از صاحب نظران معتقدند که اینان اخلاف کنعانی‌هایی هستند که احتمالاً اجدادشان در اقصی نقاط شمال شرقی - در ناحیه زاگرس - زندگی می‌کرده‌اند. از این رو قرابت قومی‌ و نژادی آن‌ها با ایرانیان بعید به نظر نمی‌آید. به هرحال اکنون اقوام عمده [[اردن]] را به سه دسته تقسیم می‌کنند<ref>پادشاهی [[اردن]]، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی معاونت بين‌الملل مركز بين‌المللی تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ص 13- 15</ref>:
====بدویان====
در ابتدای تأسیس امیرنشین [[اردن]] 40 درصد جمعیت این کشور را بدویان تشکیل می‌دادند، ولی امروزه تنها حدود 5 تا 7 درصد جمعیت این کشور را بدویان تشکیل می‌دهند<ref>Year Book 2013, Department of statistics, p. 13</ref> و علی رغم کمی‌ تعداد، نقش عمده‌ای در این کشور دارند. حکومت [[اردن]] از نظر سیاسی بر بدویان مسلط است و توانسته حمایت آنان را نسبت به حکومت جلب نماید. ارتش این کشور عمدتاً از بدویان تشکیل یافته و افسران بلند پایه ارتش را نیز این گروه تشکیل می‌دهند.
 
در شرق این کشور جلوه‌های زندگی بدوی بیشتر به چشم می‌خورد. آنچه باعث حفظ شیوه زندگی بدوی در شرق [[اردن]] گردیده وجود نواحی کم باران است که بادیه نامیده می‌شود. بدویان به قبایل متعددی تقسیم می‌شوند که از مهم‌ترین این قبایل می‌توان به بنی خالد، بنی صخر، حویطات و رحسان اشاره نمود. آنان اصولاً مردمی‌ سرسخت هستند که با دنیای شهرنشینی بیگانه‌اند و با روستاییان نیز روابط مناسبی ندارند. هرچند امروزه دگرگونی‌هایی در شیوه زندگی عده‌ای از آنان حاصل گردیده است.
====قفقازی‌ها====
قفقازی‌ها گروه‌هایی با لهجه‌های چندگانه‌اند که چرکسی‌ها و چچن‌ها مهم‌ترینآن‌ها هستند که به [[اردن]] پیوستند و در مناطق بلقاء، امان، جرش، وادی السیر، زرقاء، ناعور، صویلح، سخنه و الازرق و مناطق دیگر ساکن شدند. چرکس‌ها و چچن‌ها در ساخت منطقه‌ای که به [[اردن]] شرقی (Trans Jordan) و بعدها به [[اردن|اردن‌]] هاشمی‌ شناخته شد، مشارکت کردند.
 
چرکس‌ها و چچنی‌ها  به ترتیب بیست و پنج هزار و دو هزار نفر<ref>پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي معاونت بين الملل مركز بين المللي تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي ص 13- 15</ref> از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. این دو گروه به دو زبان متفاوت سخن می‌گویند. گروه اول سنی مذهب و گروه دوم شیعه هستند که همگی در سال 1880 پس از کنگره سال 1878 برلین که ناحیه قفقاز را به [[روسیه]] داد، به جنوب امپراطوری عثمانی آمدند و دولت [[اردن]] آن‌ها را در قسمت شمال شرقی [[اردن]] سکنا داد. امروزه چرکس‌ها و چچنی‌ها از نظر سیاسی از مردم [[اردن]] جدا نیستند و نسبت به خاندان‌ هاشمی‌ وفا دارند. در پارلمان یک کرسی به چرکس‌ها و دیگری به چچنی‌ها اختصاص دارد. تعدادی از آن‌ها به مقام وزارت رسیده‌اند و تا کنون یک چرکسی توانسته به مقام نخست وزیری دست یابد. بیشتر چرکس‌ها به کشاورزی و تجارت مشغول هستند، آن‌ها علاوه بر زبان محلی خود، به زبان عربی نیز صحبت می‌کنند. امروزه با توجه به ازدواج‌هایی که میان اعراب و چرکس‌ها صورت می‌گیرد، تفاوت میان این دو گروه کمتر شده است<ref>پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي معاونت بين الملل مركز بين المللي تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي ص 13- 15</ref>.
 
با وجود ارتباطات خوبی چون مبادله تجاری و گاهی ارتباطات سببی که بین چرکسی‌ها و ساکنان عشایر اردنی این منطقه مثل: بنی شاکر، بنی حسن، بنی عباد، بنی صخر و العدوان و عشایر السلط از مسلمان و مسیحی و دیگران پیوند ایجاد کرد، ترس، آشوب و درگیری از مظاهر آشکار ساکنان هر دو طرف بود. اقلیت قفقازی مانند همه اقلیت‌ها در نقاط مختلف دنیا بر حفظ زبان و میراث و آداب و رسومش از نابودی تلاش کرد، چنان چه در بیشتر اوقات در موقعیت جغرافی خاص خودشان گردهم جمع می شدند. مهاجرت چرکس‌ها و چچن ها تنها به خانواده‌هایی که در ربع پایانی قرن نوزدهم به [[اردن]] آمدند، محدود نمی شود و به دنبال آن خروج‌های دیگری در اثر انقلاب بلشویکی در [[روسیه]] و سختگیری و ظلم بر مسلمانان در [[قفقازی های اردن|قفقاز]] و دیگر مناطقی که انقلاب به آنجا کشیده شده بود، اتفاق افتاد<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن، ص 19 و 20</ref>.
====فلسطینی‌ها====
فلسطینیان، ساكنان ساحل غربی [[رود اردن]] بودند كه از لحاظ معیشتی بیشتر شهرنشین و اهل حرفه و نسبتاً پیشرفته و از فرهنگی مترقی برخوردار بودند. فلسطینی‌ها حدود 40 درصد از [[جمعیت اردن]] را تشکیل می دهند. در پی تشکیل رژیم اسرائیل در سال 1948 گروه های فلسطینی که از موطن اصلی خود رانده شده بودند، به [[اردن]] مهاجرت کردند. نفوذ اقتصادی و فرهنگی مهاجرین فلسطینی در [[اردن]] همواره بیشتر از تعداد آن‌ها بوده است.
===حرکات جمعیت===
از زمان شکل‌گیری بخش شرقی تا به امروز، تعداد ساکنان کشور [[اردن]] (کرانه شرقی) با سرعت چشمگیری افزایش یافته است. رشد جمعیت را سه عامل تعیین می‌کند؛ زاد و ولد، مرگ و میر و مهاجرت خارجی. فرق میان زاد و ولد و مرگ و میر نشان‌دهنده افزایش طبیعی یا جنبش خود ساکنان است، اما مهاجرت خالص خارجی، عبارت است از نتیجه ناشی از ریسک اردنی‌ها برای کار در خارج یا هر دلیل دیگری و افزایش تعداد ساکنان نتیجه بازگشت مهاجران اردنی از خارج می‌باشد. چنان که [[اردن]] را در مرتبه نهم بین کشورهای جهان از جهت رشد جمعیت در پایان دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد قرار داده است<ref>پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی معاونت بين الملل مركز بين المللی تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ص 13- 15</ref>. این رشد گسترده و پیوسته جمعیت طی سال‌های 2019 - 1994 نیز ادامه دارد<ref>پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی معاونت بين‌الملل مركز بين‌المللی تبليغ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ص 13- 15</ref>.
 
افزایش طبیعی ساکنان [[اردن]] (از زمان تأسیس آن تاکنون) به دلیل بزرگ شدن پیاپی شکاف میان میانگین زاد و ولد و مرگ و میر است، چرا که در اثر پیشرفت قابل ملاحظه [[اردن]] در زمینه پیشگیری و درمان و گسترش امکانات و خدمات درمانی، بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها، افزایش تعداد پزشکان و به طور کلی بودجه روز افزونی که به خدمات درمانی اختصاص یافته، میانگین مرگ و میر به طور دائم رو به کاهش نهاده است. در آغاز دهه 80 میانگین خام مرگ و میر به حدود نه در 1000 رسید و به هر 900 نفر یک پزشک اختصاص یافت، درحالی که در نیمه دهه 70 به ازای هر 2500 نفر یک پزشک بود. میانگین مرگ و میر کودکان در فاصله سال های 195۵ - 195۰ که در هر 1000 نفر 162 نفر بود، در سال های 19۷۵ تا 1980 به 75 نفر در هر 1000 نفر رسید و در سال 1987 در هر 1000 نفر به 61 نفر رسید، طبیعی است که درفاصله زمانی کوتاه که سطح خدمات طبیعی خوب شده  و میزان دارو افزایش یافته بود، میانگین مرگ و میر به سرعت رو به کاهش نهد<ref>برگرفته از<nowiki/>http://arb.majalla.com/2012/12/article%2055240853</ref>. رشد جمعیت این کشور طبق برآوردهای سال 2019 معادل ۲/۳ درصد است. ساختار سنی آن نیز 3۴/3 درصد بین 0 تا 15 سال، 62 درصد بین  15 تا 64 سال و ۳/۷ درصد بین 65 و بالاتر می‌باشد<ref>برگرفته از http://www.dos.gov.jo دائرة الاحصاءات العامه الاردن</ref>.
 
تعداد ساکنان [[اردن]] در طول دو دوره ( 1952 تا 1961) و (1961 تا 1979) به طور متوسط ۴/۸ درصد و در طول دوره (1979 تا1988 ) ۳/۹ درصد افزایش یافته است. نرخ رشد جمعیت طی دوره  1979 تا 1994 به رقم 4/4 درصد تقلیل یافته و پس از آن ‌نرخ رشد جمعیت در طی سال‌های1994 تا 2004 كاهش قابل ملاحظه‌ای داشته كه ۲/۶ درصد ثبت شده است، و طی سال‌های 2004 تا 2011 به رقم 2/2 درصد رسیده است. که در نهایت نرخ کاهشی پیوسته را طی سال‌های 1952 تا 2011 نشان می‌دهد<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن</ref>.
====مهاجرت و تراکم و پراکندگی جمعیت====
مهاجرت و جابه‌جایی جمعیت در كشور [[اردن]] نسبتاً زیاد انجام شده است، زیرا در زمان تشكیل آن، شمار بسیاری از ساكنان ساحل غربی [[رود اردن]] به ساحل شرقی مهاجرت كردند و بار دیگر پس از جنگ 1967 و اشغال بخشی از ساحل غربی به ‌وسیله رژیم اشغالگر قدس، 200 هزار نفر به ساحل شرقی كوچ كردند. به جز این عوامل تاریخی، عوامل دیگری كه مهاجرت‌ها را باعث شده است، توسعه شهرنشینی و نزدیک بودن به مركز صنایع مخصوصاً در امان و زرقا و رونق بازار كار در این دو شهر بوده است. همچنین بی‌ثباتی و اغتشاشات [[لبنان]] در دهه 1970‌ باعث شد كه بسیاری از طبقات ثروتمند و متمكن آن كشور به [[اردن|اردن‌]] مهاجرت كنند<ref>برگرفته از [http://www.dos.gov.jo/ http://www.dos.gov.jo] دائرة الاحصاءات العامه الاردن</ref>.
 
مهاجرت نقش مهمی‌ در رشد [[جمعیت اردن]] و تنوع قوانین از ربع پایانی قرن نوزدهم تا دهه چهل از این قرن داشته است؛ تعداد ساکنان شرق [[اردن]] در سال 1915، زمانی که [[اردن]] بخشی از امپراطوری عثمانی بود، 142هزار نفر محاسبه شده که در دوره پایانی در سال 1940 نزدیک به سیصدهزار نفر رسیده است. امان دائما مقصد مهاجران تازه وارد به [[اردن]] بود. زمانی که تعداد ساکنانش در سال 1949 به 87.591 نفر رسید، 26 هزار نفر از آن‌ها مهاجر بودند به استثناء مهاجران فلسطینی که به دنبال فاجعه فلسطین به آنجا مهاجرت کردند، تعداد آن‌ها تا آن سال علاوه بر 16 هزار نفر که در روستاها و بخش‌های تابعه آن بودند، نزدیک به 26هزار نفر تخمین زده شد.
 
مهاجرت‌های فلسطینی بر اثر فاجعه سال 1948 تا چندین سال بعد ادامه یافت و سازمان کمک رسانی به پناهندگان، تعداد آن‌ها را 108 هزار نفر تخمین زد. این رقم مهاجران مناطق امان (میخیم الوحدات و جبل الحسین) و زرقاء و اربد برای دستیابی به جیره غذایی ماهانه، توسط سازمان‌های کمک‌رسانی ثبت نام شده، درحالی که  مهاجران فلسطینی ساکن کرانه شرقی، نام خود را در این دفاتر به ثبت نرسانده بودند.
 
نقش مهاجرت به کشور در پیشرفت هویت دموگرافیک [[اردن]] و تنوع گروه‌های ساکن متوقف نمی‌شود و حجم جمعیتی آن در  سال های دهه پنجاه و دهه شصت - به ویژه بعد از جنگ ژانویه سال 1967 - به دلیل ورود نزدیک به 200 هزار فلسطینی به کرانه شرقی ([[اردن|اردن‌]] هاشمی‌ امروزی) رشد کرده است زیرا همیشه رژیم صهیونیستی با انجام عملیات تلاش بر بیرون راندن آنان از کرانه غربی داشته است.
 
باتوجه به مهاجرت فلسطینیان به [[اردن]] و الحاق دو کرانه غربی و شرقی، فلسطینیانی که در فاصله سال‌های 1950 تا 1988 به کرانه شرقی مهاجرت کرده ودر آنجا مستقر شده بودند، به دلیل تأثیر مستقیمی‌ که بر ادغام ساکنان و شمار جمعیت و رشد آن داشتند از اردنیان به شمار می‌آمدند. جریان مهاجرت به [[اردن]] از دیگر کشورهای عربی مانند [[مصر]]، [[لبنان]]، [[سوریه]] و بعضی کشورهای آسیایی مانند [[سریلانکا]]، فیلیپین، پاکستان و غیره در افزایش جمعیت [[اردن]] تأثیر قابل توجهی نداشته است، مگر عده ای معدود که تابعیت اردنی گرفته‌اند، ولی این مهاجرت ها دارای آثار اقتصادی، اجتماعی و جمعیت شناختی بوده که نباید در تحقیق درباره مهاجرت و نقش آن در کشور [[اردن]] و آثار آن بر استخدام، بیکاری، میانگین گردش کار، قیمت‌ها و دستمزدها و نیز تغییر الگوی مصرف وکاهش تولید در بعضی مناطق و بروز مشکلات اجتماعی و راهکارهای درمانی جدید درجامعه و دیگر آثاری که در تحقیقات علمی‌ معتبر درباره مهاجرت به [[اردن]] آمده، نادیده گرفته شود.
 
در مقابل این جریان مهاجرت به [[اردن]]، شاهد جریان مهاجرت به شکل گسترده برای کار از [[اردن]] به کشورهای عربی خلیج، اروپا و [[ایالات متحده]] [[آمریکا|امریکا]] و دیگر کشورها هستیم که طی سال‌های 1986 تا 1980 از ۴/۳۹ به ۶/۲۸ درصد افزایش داشته است<ref>Year Book 2018, Department of statistics, p.21  </ref>. مهاجرت به [[اردن]] عمدتاً به عنوان کارگران روزمزد صورت می گیرد؛ در جدول زیر رشد مهاجرت به [[اردن]] طی یک دهه قابل مشاهده است.
 
جدول شماره 1. تغییر میزان مهاجرت به [[اردن]] برای کار در فاصله سال‌های  1979 تا 1988 <ref>Year Book 2018, Department of statistics, p. 24  </ref>
{| class="wikitable"
|1979
|1980
|1984
| 1985
|1986
|1987
|-
|26415
|79566
|153000
|101000
|97885
|235000
|}
===[[وضعیت شهرنشینی و روستا نشینی اردن|وضعیت شهرنشینی و روستا نشینی]]===
بر اساس آخرین آمار اداره آمار [[اردن]] در پایان سال 2022، ۹۰/۳ درصد جمعیت قریب 10 میلیونی [[اردن]] در شهرها سکونت داشته‌اند، این درحالی است که درصد جمعیت شهرنشین  به كل جمعیت در سال 2011 ، ۸۲/۶ درصد و نرخ شهرنشینی این کشور طبق آمارهای سال 2010 معادل ۰/۷۹ درصد با رشد سالانه ۱/۶ درصد بوده است<ref>هلال احمد، علی، الدکتور احمد الربايعة، الدکتور احمد حمودة(۱۹۸۷)، جريان‌هاي مهاجرت و بيکاري در اردن، السکان و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن.1991، وزارت کار اردن، مجله العمل شماره41، سال يازدهم،</ref>. در سال 2005 نیز به تقریب همان 79 درصد از جمعیت ۵/۷ میلیونی [[اردن]] در جوامع شهری از جمله امان، القاعده، زرقاء، اربد، السلط( Al-salt )، کرک و قسمت جنوبی شهر عقبه زندگی می‌کردند. در همان سال آمار رسمی‌ از جمعیت 1/1 میلیون نفری در امان خبر می‌دهد و در محدودهای بزرگ‌تر از محوطه امان ( از زرقاء و سویله( Suwaylih ) از شمال تا یدودا ( Yaduda )در نوب و غرب تا وادی السر(Al-sir) ) قریب نیمی‌ از [[جمعیت اردن]] زندگی می کردند<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة (1991)، السکان و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن، ص19 - 23</ref> جمعیت امان طی 12 سال یعنی از سال 2005 تا 2018 به تقریب دو برابر شده است. امان در مدتی کوتاه رشد سریعی کرد، از زمانی که تبدیل به پایتخت شد و به ویژه پس از اولین جنگ بین اعراب و اسرائیل در سال 1948، که تعداد زیادی از پناهندگان فلسطین به امان پناهنده شدند. امان یک بار دیگر هم افزایش جمعیت را تجربه کرد، آن هم در سال 1975 در نتیجه جنگ داخلی [[لبنان]]، تعدادی از بانک‌ها و دیگر کسب و کارها از بیروت نقل مکان کردند.
 
[[اردن]] دارای تعداد زیادی روستاست، این روستاها به منزله ستون فقرات کشاورزی و از منابع درآمد [[اردن]] محسوب می‌شود. با این حال فقط 21 درصد از کل جمعیت [[اردن]] در روستاها ساکن هستند<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة (1991)، السکان و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن، ص25</ref>. قطع ارتباط قانونی و اداری دو کرانه شرقی و غربی باعث شد که سفر از یک کرانه به کرانه دیگر سفر خارجی محسوب می شود، در حالی که در سال های 1988 - 1950 این سفرها، به دلیل الحاق دو کرانه به یکدیگر سفرهای داخلی به شمار می‌آمد. به هر حال سفرهایی که میان دو کرانه‌ای فقط در کرانه شرقی صورت می گرفت نقش بزرگی در نمایان ساختن محدوده روش تقسیم جغرافیایی جمعیت ایفا می کرد که به پُر جمعیت شدن پایتخت و شهرهای اصلی و کم جمعیت شدن روستاها و بالا رفتن میانگین شهر نشینی در [[اردن]] انجامید.
 
میانگین سالانه رشد جمعیت از عدم توازن تقسیم جغرافیایی جمعیت در استان‌ها و نقش مهاجرت در آن پرده برمی دارد؛ در فاصله سال‌های1952 تا 1961 پایتخت امان بالاترین میانگین رشد جمعیت ۷/۶۲ را در مقابل ۲/۸ - 2/2 درصد استان‌های دیگر داشت. میانگین جمعیت [[اردن]] کرانه شرقی در همان فاصله زمانی به حدود ۴/۸ درصد رسیده، که به این معناست که جریان‌های بزرگ مهاجرین استان‌ها را ترک کرده و روانه پایتخت شده‌اند.
 
حرکت جمعیت در فاصله  سال های 1979 - 1961 به همین ترتیب بود، چرا که امان بالاترین میانگین رشد جمعیت را نشان می دهد(۵/۶ درصد). پس از آن، استان اربد ۴/۵ درصد سپس استان‌های بلقاء، کرک و معان که میانگین جمعیتآن‌ها به ترتیب ۳/۶، ۳/۵، ۲/۶ درصد می‌باشد <ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة (1991)، السکان و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن، ص 26</ref>. (برای اطلاعات بیشتر به جدول منبع <ref>برگرفته از [http://www.dos.gov.jo/ http://www.dos.gov.jo] دائرة الاحصاءات العامه الاردن</ref> رجوع شود).
 
مهاجرت‌های داخلی به ایجاد شکل نامتوازنی در تقسیم جمعیت در واحدهای اداری انجامید، همان طور که به متمرکز شدن جمعیت در مناطقی محدود از این واحدها منجر گردید. نسبت جمعیت شهرها در کل کشور در فاصله سال های 1988 - 1952 به طور مستمر رو به افزایش بوده است در حالی که این نسبت در سال 1952 از 36 درصد تجاوز نکرد، ولی در سال 1961 تا 44 درصد و در سال 1979 تا 59 درصد و در سال 1988 تا 70 درصد افزایش یافت.‌‌<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن</ref>برای اطلاعات بیشتر به جدول منبع <ref>Shoup, J. A. (2007), Culture and customs, p. 5</ref> رجوع شود.)
 
جدیدترین آمار که مربوط به اواخر سال 2019 میلادی می‌باشد تراکم جمعیت را در استان‌های [[اردن]] به شرح زیر بیان می‌کند<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن ، ص 26</ref>:
 
منبع: محقق با توجه به اطلاعات رسمی‌ که اداره کل آمار درباره میزان جمعیت در سال 1952 تا 1961 و 1979 ارائه داده این آمار را گرفته است و نیز از آماری که این اداره درباره تجمعات جمعیتی بیش از پنج هزار نفر در سال 1988 ارائه کرده استفاده نموده است.
=== ساختار جمعیت===
نسبت جنسیتی جمعیت در [[اردن]] (تعداد پسران در ازای هر 100 دختر) به طور منسجم با اسلوب جهانی، ادامه یافته و جریانات سیاسی و جنگ ها و نوسانات اقتصادی و اجتماعی که در [[اردن]] در طی سه دهه اخیر رخ داد، بر ترکیب جنسیتی جمعیت اثر گذار نبوده است. این نسبت جنسیتی 109 پسر در ازای 100 دختر در سال 1979 برآورد شده است.
 
مهاجرت‌های فراوان از روستا به شهر و مهاجرت پسران به خارج از کشور برای کار و تحصیل بر نسبت جنسیتی گروه سنی 49 - 20 سال مؤثر بوده که در روستا و شهر یکسان است؛ به این ترتیب نسبت مردان در گروه سنی مذکور کمتر از زنان می‌باشد<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن ، ص 27</ref>. در نهایت با توجه به درصد ذكور نسبت به كل جمعیت در سال 2022 که  ۵۲/۹ درصد است و نرخ جنسیت در سال 2022 که 112.5 مذكر بازای 100 مؤنث است<ref>الدکتور احمد الربايعة. الدکتور احمد حمودة.السکان(1991)، و الحياة الاجتماعية منشورات لجنة تاريخ الاردن ، ص 28</ref>، می‌توان بیان داشت که تغییر معنا داری در ساختار جنسیتی جمعیت اردن طی بیش از ربع قرن دیده نمی‌شود.
 
== نیز نگاه کنید به ==
[[جغرافیای طبیعی و انسانی لبنان]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی کانادا]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی تونس]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی کوبا]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی افغانستان]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی فرانسه]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی سوریه]]؛ [[جغرافیایی طبیعی و انسانی سنگال]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی روسیه]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی مصر]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی لبنان]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی اتیوپی]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی سیرالئون]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی ژاپن]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی تایلند]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی بنگلادش]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی گرجستان]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی تاجیکستان]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی سریلانکا]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی قزاقستان]]؛ جغرافیای طبیعی و انسانی زیمبابوه؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی ساحل عاج]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی اسپانیا]]؛ جغرافیای طبیعی و انسانی مالی؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی امارات متحده عربی]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی قطر]]؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سودان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی چین؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی اوکراین]]؛ [[جغرافیای طبیعی و انسانی آرژانتین]]
 
== کتابشناسی ==

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۹

تغییرمسیر به:

برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=جغرافیای_طبیعی_و_انسانی_اردن&oldid=63380»