هویت فرهنگی و هویت یابی در آفریقای جنوبی: تفاوت میان نسخهها
| (۹ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
در این بافت، هویت فرهنگی به معنای احساس تعلق مشترک به مجموعهای از ارزشها، زبانها، نمادها و حافظههای تاریخی است که در عین پاسداشت تفاوتها، اصل «وحدت در تنوع» (Unity in Diversity) را بازتاب میدهد. پس از فروپاشی نظام آپارتاید در ۱۹۹۴، بازسازی هویت ملی نقشی دوگانه یافت: از یکسو ابزاری برای مشروعیتبخشی به نظم جدید، و از سوی دیگر وسیلهای برای ترمیم زخمهای تاریخی جامعهای که از تفکیک نژادی بهسوی همزیستی حرکت میکرد. | در این بافت، هویت فرهنگی به معنای احساس تعلق مشترک به مجموعهای از ارزشها، زبانها، نمادها و حافظههای تاریخی است که در عین پاسداشت تفاوتها، اصل «وحدت در تنوع» (Unity in Diversity) را بازتاب میدهد. پس از فروپاشی نظام آپارتاید در ۱۹۹۴، بازسازی هویت ملی نقشی دوگانه یافت: از یکسو ابزاری برای مشروعیتبخشی به نظم جدید، و از سوی دیگر وسیلهای برای ترمیم زخمهای تاریخی جامعهای که از تفکیک نژادی بهسوی همزیستی حرکت میکرد. | ||
در این روایت جدید، هویت از چارچوب برچسبهای قومی و زبانی فراتر رفت و در قالب فلسفهٔ اوبونتو (Ubuntu) ــ مفهوم انسانمحور همبستگی، بخشش و کرامت متقابل در سنت بانتو ــ بازتعریف شد. اوبونتو به روح مشترک قانون اساسی و سیاستهای اجتماعی بدل گردید و بنیان اخلاقی «ملت رنگینکمان» را فراهم آورد<ref> | در این روایت جدید، هویت از چارچوب برچسبهای قومی و زبانی فراتر رفت و در قالب فلسفهٔ اوبونتو (Ubuntu) ــ مفهوم انسانمحور همبستگی، بخشش و کرامت متقابل در سنت بانتو ــ بازتعریف شد. اوبونتو به روح مشترک قانون اساسی و سیاستهای اجتماعی بدل گردید و بنیان اخلاقی «ملت رنگینکمان» را فراهم آورد<ref name=":3">Government of South Africa – Department of International Relations and Cooperation. (2011). ''White Paper on South African Foreign Policy: The Diplomacy of Ubuntu.''</ref>. | ||
=== زمینهٔ تاریخی و حقوقی === | === زمینهٔ تاریخی و حقوقی === | ||
==== ۱. گذار از آپارتاید به قانون اساسی ۱۹۹۶ ==== | ==== ۱. گذار از آپارتاید به قانون اساسی ۱۹۹۶ ==== | ||
آپارتاید (1948–1994) نظامی نهادمند از تبعیض نژادی بود که زبان و فرهنگ را به ابزار سلطه بدل ساخته بود. پایان رسمی آن در ۲۷ آوریل ۱۹۹۴ و تصویب قانون اساسی ۱۹۹۶، آغازگر مرحلهای تازه از بازسازی هویت ملی شد. این قانون ضمن الغای تفکیک نژادی، بر آزادی وجدان، دین، زبان و فرهنگ بهعنوان اصول بنیادین شهروندی تأکید کرد<ref> | آپارتاید (1948–1994) نظامی نهادمند از تبعیض نژادی بود که زبان و فرهنگ را به ابزار سلطه بدل ساخته بود. پایان رسمی آن در ۲۷ آوریل ۱۹۹۴ و تصویب قانون اساسی ۱۹۹۶، آغازگر مرحلهای تازه از بازسازی هویت ملی شد. این قانون ضمن الغای تفکیک نژادی، بر آزادی وجدان، دین، زبان و فرهنگ بهعنوان اصول بنیادین شهروندی تأکید کرد<ref>Government of South Africa. (1996). ''Constitution of the Republic of South Africa, Chapter 1: Founding Provisions.''</ref>. | ||
==== ۲. نظام قانونیِ چندزبانی ==== | ==== ۲. نظام قانونیِ چندزبانی ==== | ||
بخش ششم قانون اساسی، یازده زبان رسمی کشور را بهرسمیت میشناسد و دولت را موظف میکند از همهٔ آنها بهطور برابر حمایت کند. در اصلاحیهٔ هجدهم (۲۰۲۳)، زبان اشارهٔ آفریقای جنوبی نیز بهعنوان دوازدهمین زبان رسمی پذیرفته شد<ref> | بخش ششم قانون اساسی، یازده زبان رسمی کشور را بهرسمیت میشناسد و دولت را موظف میکند از همهٔ آنها بهطور برابر حمایت کند. در اصلاحیهٔ هجدهم (۲۰۲۳)، زبان اشارهٔ [[آفریقای جنوبی]] نیز بهعنوان دوازدهمین زبان رسمی پذیرفته شد<ref>Government of South Africa. (2023). ''Constitution Eighteenth Amendment Act, 2023 (South African Sign Language as an official language).''</ref>. هدف از این نظام، بازسازی برابری نمادین میان گروههای زبانی و فرهنگی است تا هیچ زبانی بهعنوان زبان برتر تلقی نشود؛ بهاصطلاح، هیچ فرهنگی «صاحب کشور» نیست. | ||
==== ۳. نهادهای متولی فرهنگ و زبان ==== | ==== ۳. نهادهای متولی فرهنگ و زبان ==== | ||
شورای ملی زبانها و فرهنگ (PanSALB) که بر اساس بند 6 | شورای ملی زبانها و فرهنگ (PanSALB) که بر اساس بند 6 قانون اساسی<ref name=":4" /> تأسیس شد، مسئولیت حمایت و نظارت بر اجرای سیاستهای چندزبانی و پاسداشت اشکال گوناگون بیان فرهنگی را برعهده دارد<ref name=":0">Pan South African Language Board (PanSALB). (2024). ''Mandate and Programmes.''</ref>. وزارت ورزش، هنر و فرهنگ (DSAC) نیز از سال ۲۰۱۹ با مأموریت تلفیق سیاستهای فرهنگی، مدیریت موزهها، میراث ملی و برنامههای هویتساز فعالیت میکند<ref name=":4">Department of Sport, Arts and Culture (DSAC). (2023). ''Annual Report 2022/23.''</ref>. همچنین، شورای ملی میراث (NHC) و آرشیو ملی کشور، حافظان حافظهٔ تاریخی و روایتهای آشتی ملی بهشمار میآیند<ref>National Heritage Council (NHC). (2024). ''Heritage Policy and Programmes.''</ref><ref>National Archives of South Africa. (2023). ''Access to Heritage and Memory.''</ref>. | ||
وزارت ورزش، هنر و فرهنگ (DSAC) نیز از سال ۲۰۱۹ با مأموریت تلفیق سیاستهای فرهنگی، مدیریت موزهها، میراث ملی و برنامههای هویتساز فعالیت میکند<ref> | |||
همچنین، شورای ملی میراث (NHC) و آرشیو ملی کشور، حافظان حافظهٔ تاریخی و روایتهای آشتی ملی بهشمار میآیند<ref> | |||
=== سازوکارهای هویتسازی فرهنگی === | === سازوکارهای هویتسازی فرهنگی === | ||
==== ۱. زبان و سیاست زبانی ==== | ==== ۱. زبان و سیاست زبانی ==== | ||
در آفریقای جنوبی، زبان یکی از ستونهای هویت فرهنگی است. دولت با ایجاد PanSALB و الزام نهادهای عمومی به ارائهٔ خدمات و اسناد رسمی به زبانهای محلی، زبان را از ابزار تمایز به ابزار مشارکت تبدیل کرد. رسانهٔ ملی SABC نیز موظف به تولید برنامههایی به تمام زبانهای رسمی است. بدینسان، تنوع زبانی نه «زینت فرهنگی» بلکه زیربنای ادغام اجتماعی و نماد عدالت ارتباطی است<ref name=":0" /><ref> | در آفریقای جنوبی، زبان یکی از ستونهای هویت فرهنگی است. دولت با ایجاد PanSALB و الزام نهادهای عمومی به ارائهٔ خدمات و اسناد رسمی به زبانهای محلی، زبان را از ابزار تمایز به ابزار مشارکت تبدیل کرد. رسانهٔ ملی SABC نیز موظف به تولید برنامههایی به تمام زبانهای رسمی است. بدینسان، تنوع زبانی نه «زینت فرهنگی» بلکه زیربنای ادغام اجتماعی و نماد عدالت ارتباطی است<ref name=":0" /><ref>South African Broadcasting Corporation (SABC). (2024). ''Multilingual Broadcasting Policy.''</ref>. | ||
==== ۲. حافظهٔ آشتی و میراث مشترک ==== | ==== ۲. حافظهٔ آشتی و میراث مشترک ==== | ||
فرایند کمیسیون حقیقت و آشتی (Truth and Reconciliation Commission – TRC) (1996–2003) نمونهای کمنظیر از عدالت ترمیمی در تاریخ معاصر است که با محوریت «اعتراف و بخشش»، حافظهٔ جمعی ملت را بازسازی کرد. نهادهایی چون | فرایند کمیسیون حقیقت و آشتی (Truth and Reconciliation Commission – TRC) (1996–2003) نمونهای کمنظیر از عدالت ترمیمی در تاریخ معاصر است که با محوریت «اعتراف و بخشش»، حافظهٔ جمعی ملت را بازسازی کرد. نهادهایی چون موزه آپارتاید( Apartheid Museum)، هیل کانسیتوایشن( Constitution Hill) و موزه ایسلند روبن (Robben Island Museum)(ثبتشده در فهرست جهانی یونسکو) حافظهٔ تاریخی را از سطح روایت به تجربهٔ ملموس شهروندی ارتقا دادهاند<ref name=":5">Apartheid Museum. (n.d.). ''Exhibitions and Education Programmes.''</ref><ref>Robben Island Museum / UNESCO World Heritage Centre. (2023). ''World Heritage Site Management Plan.''</ref><ref name=":1">Government of South Africa. (2016). ''National Integrated ICT Policy White Paper.''</ref>. | ||
این فضاهای یادمانی کارکردی آموزشی دارند؛ هر بازدیدکننده، چه شهروند داخلی و چه گردشگر خارجی، در مواجهه با آنها با بخشی از داستان ملت مواجه میشود. حافظه در اینجا نه گذشتهٔ ایستا بلکه میدان بازتولید آشتی است. | این فضاهای یادمانی کارکردی آموزشی دارند؛ هر بازدیدکننده، چه شهروند داخلی و چه گردشگر خارجی، در مواجهه با آنها با بخشی از داستان ملت مواجه میشود. حافظه در اینجا نه گذشتهٔ ایستا بلکه میدان بازتولید آشتی است. | ||
==== ۳. نمادها و مناسبتهای ملی ==== | ==== ۳. نمادها و مناسبتهای ملی ==== | ||
پرچم چندرنگ ملی (طراحیشده در 1994)، سرود ملی پنجزبانه و مناسبتهایی نظیر | پرچم چندرنگ ملی (طراحیشده در 1994)، سرود ملی پنجزبانه و مناسبتهایی نظیر روز میراث(Heritage Day) و روز آزادی(Freedom Day ) از مهمترین ابزارهای بازتولید هویت جمعیانداز مهمترین ابزارهای بازتولید هویت جمعیاند. این مناسبتها در آموزش رسمی و رسانه بازتاب مییابند و به تقویت احساس تعلق و «آفرینش مستمر ملت» یاری میرسانند<ref name=":6">Brand South Africa. (2024). ''Heritage and National Symbols Overview.''</ref><ref name=":2">Southern African Development Community (SADC). (2024). ''Cultural Cooperation and Integration Framework.''</ref>. | ||
==== ۴. آموزش و نهادینهسازی فرهنگی ==== | ==== ۴. آموزش و نهادینهسازی فرهنگی ==== | ||
برنامهٔ درسی ملی (''CAPS'')، آموزش احترام به تنوع فرهنگی و میراث مشترک را از مقطع ابتدایی نهادینه کرده است<ref> | برنامهٔ درسی ملی (''CAPS'')، آموزش احترام به تنوع فرهنگی و میراث مشترک را از مقطع ابتدایی نهادینه کرده است<ref>Department of Basic Education (DBE). (2022). ''Curriculum and Assessment Policy Statements (CAPS).''</ref>. در دانشگاهها نیز جریان «آفریقاییسازی آموزش» با بازنگری در محتوا و روشهای تدریس دنبال میشود؛ دانشگاههای کیپ تاون، پرتوریا(Pretoria'')''، ویست( Wits'')'' و کوازولو-ناتال(KwaZulu-Natal) از پیشگامان این تحولاند<ref>University of Cape Town. (2024). ''Curriculum Change Framework.''</ref>. | ||
بهبیان دیگر، دیپلماسی فرهنگی آفریقای جنوبی بر مبنای همان اصولی عمل میکند که هویت داخلیاش را تعریف کردهاند: تکثر، احترام و یادگیری متقابل. | === نسبت هویت فرهنگی با [[دیپلماسی فرهنگی آفریقای جنوبی|دیپلماسی فرهنگی]] === | ||
سیاست فرهنگی داخلی [[آفریقای جنوبی]] پیوندی مستقیم با سیاست خارجی آن دارد. ''White Paper on Foreign Policy'' (2011) اعلام میکند که دیپلماسی کشور بر مبنای فلسفهٔ اوبونتو استوار است؛ فلسفهای که کرامت انسانی و احترام به تنوع را اساس تعاملات بینالمللی میداند<ref name=":3" />. در این چارچوب، چندزبانی و میراث آشتی، زبان مشترک تعاملات فرهنگی در قارهٔ آفریقا را فراهم میسازد؛ روایت عدالت و بخشش اعتبار اخلاقی کشور را در عرصهٔ جهانی افزایش میدهد؛ و هنر، موسیقی و سینما به حاملان تصویر «ملت رنگینکمان» در جهان تبدیل میشوند. بهبیان دیگر، [[دیپلماسی فرهنگی آفریقای جنوبی]] بر مبنای همان اصولی عمل میکند که هویت داخلیاش را تعریف کردهاند: <blockquote>تکثر، احترام و یادگیری متقابل.</blockquote> | |||
=== چالشهای کنونی === | === چالشهای کنونی === | ||
# '''ناهمگونی اقتصادی–اجتماعی:''' شکافهای طبقاتی و نژادی در بهرهمندی از فرصتهای آموزشی و فرهنگی همچنان محسوس است و مانع تحقق کامل برابری نمادین میشود<ref> | # '''ناهمگونی اقتصادی–اجتماعی:''' شکافهای طبقاتی و نژادی در بهرهمندی از فرصتهای آموزشی و فرهنگی همچنان محسوس است و مانع تحقق کامل برابری نمادین میشود<ref>Human Sciences Research Council (HSRC). (2023). ''Social Cohesion and Inequality Survey.''</ref>؛ | ||
# '''کالاییشدن فرهنگ:''' بهرهبرداری تجاری از تنوع فرهنگی در گردشگری و رسانه، بدون حساسیت اخلاقی، میتواند به بازتولید کلیشهها و تحریف معانی فرهنگی بینجامد<ref> | # '''کالاییشدن فرهنگ:''' بهرهبرداری تجاری از تنوع فرهنگی در گردشگری و رسانه، بدون حساسیت اخلاقی، میتواند به بازتولید کلیشهها و تحریف معانی فرهنگی بینجامد<ref>UNESCO. (2022). ''Culture|2030 Indicators – South Africa Country Report.''</ref>؛ | ||
# '''چالش زبانهای بومی در فضای دیجیتال:''' با وجود سیاستهای حمایتی، سهم زبانهای محلی در محتوای آنلاین اندک است؛ دولت با سیاستهای مرتبط با انقلاب صنعتی چهارم (4IR) درصدد رفع این نابرابری است<ref name=":1" /><ref> | # '''چالش زبانهای بومی در فضای دیجیتال:''' با وجود سیاستهای حمایتی، سهم زبانهای محلی در محتوای آنلاین اندک است؛ دولت با سیاستهای مرتبط با انقلاب صنعتی چهارم (4IR) درصدد رفع این نابرابری است<ref name=":1" /><ref>The Presidency (RSA). (2019). ''Presidential Commission on the Fourth Industrial Revolution (4IR) Report.''</ref>؛ | ||
# '''حافظهٔ گزینشی:''' تمرکز بیشازحد بر برخی نمادها (بهویژه ماندلا) خطر سایهافکندن بر نقش دیگر گروهها و رهبران محلی را دارد؛ حفظ توازن در بازنمایی تاریخی همچنان یک ضرورت فرهنگی است | # '''حافظهٔ گزینشی:''' تمرکز بیشازحد بر برخی نمادها (بهویژه ماندلا) خطر سایهافکندن بر نقش دیگر گروهها و رهبران محلی را دارد؛ حفظ توازن در بازنمایی تاریخی همچنان یک ضرورت فرهنگی است<ref name=":5" /><ref name=":6" />. | ||
=== روندهای تقویتی و چشمانداز آینده === | === روندهای تقویتی و چشمانداز آینده === | ||
* '''دیجیتالسازی میراث فرهنگی:''' پروژههایی نظیر | * '''دیجیتالسازی میراث فرهنگی:''' پروژههایی نظیر میراث مجازی ایسلندروبن(Robben Island Virtual Heritage) و هیل کانسیتوایشن( Constitution Hill Online) با بهرهگیری از فناوریهای مجازی، روایت تاریخی را برای نسل جدید زنده نگه میدارند<ref>Robben Island Virtual Heritage Project. (2024). ''Digital Access and Education Tools.''</ref>؛ | ||
* '''احیای زبانهای بومی:''' اجرای سیاست | * '''احیای زبانهای بومی:''' اجرای سیاست زبان در آموزش(Language-in-Education Policy) و گسترش محتوای چندزبانه در مدارس و رسانهها جایگاه تازهای برای زبانهای آفریقایی ایجاد کرده است<ref>PanSALB & DBE. (2024). ''Language-in-Education Policy Implementation Review.''</ref>؛ | ||
* '''هنر معاصر و روایتهای نو:''' هنرمندانی چون ''Zanele Muholi'' و ''Mandla Dube''، هویت چندوجهی معاصر را به تصویر میکشند؛ هویتی که هم آفریقایی است و هم جهانی. | * '''هنر معاصر و روایتهای نو:''' هنرمندانی چون زانله موهولی( ''Zanele Muholi)'' و ماندلا دوبه (''Mandla Dube)''، هویت چندوجهی معاصر را به تصویر میکشند؛ هویتی که هم آفریقایی است و هم جهانی. | ||
* '''دیپلماسی فرهنگی منطقهای:''' همکاریهای فرهنگی با کشورهای همزبان و همفرهنگ در چارچوب ''SADC''(مانند لسوتو، زیمبابوه و نامیبیا) نشان | * '''[[دیپلماسی فرهنگی آفریقای جنوبی|دیپلماسی فرهنگی]] منطقهای:''' همکاریهای فرهنگی با کشورهای همزبان و همفرهنگ در چارچوب ''SADC''(مانند لسوتو، [[زیمبابوه]] و نامیبیا) نشان میدهد که هویت فرهنگی به محور همگرایی منطقهای تبدیل شده است<ref name=":2" /><ref>African Union. (2023). ''Charter for African Cultural Renaissance.''</ref>. | ||
=== نتیجهگیری === | === نتیجهگیری === | ||
هویت فرهنگی در [[آفریقای جنوبی]] پدیدهای ایستا نیست، بلکه پروژهای در حال تداوم است که هدف آن یادگیریِ همزیستی در تنوع است. این هویت از دل رنج تاریخی زاده شده، اما امروزه ستون نرمِ دیپلماسی، آموزش و انسجام ملی است. قدرت فرهنگی [[آفریقای جنوبی]] در واقع بر تجربهٔ زیستهٔ آشتی و برابری استوار است، نه بر تبلیغات رسمی. در جهانی که چندفرهنگگرایی با بحران مواجه است، روایت «ملت رنگینکمان» یادآور این حقیقت است که تفاوت، اگر با احترام و گفتوگو همراه شود، خود میتواند عالیترین صورت وحدت باشد. | هویت فرهنگی در [[آفریقای جنوبی]] پدیدهای ایستا نیست، بلکه پروژهای در حال تداوم است که هدف آن یادگیریِ همزیستی در تنوع است. این هویت از دل رنج تاریخی زاده شده، اما امروزه ستون نرمِ دیپلماسی، آموزش و انسجام ملی است. قدرت فرهنگی [[آفریقای جنوبی]] در واقع بر تجربهٔ زیستهٔ آشتی و برابری استوار است، نه بر تبلیغات رسمی. در جهانی که چندفرهنگگرایی با بحران مواجه است، روایت «ملت رنگینکمان» یادآور این حقیقت است که تفاوت، اگر با احترام و گفتوگو همراه شود، خود میتواند عالیترین صورت وحدت باشد. | ||
== نیز نگاه کنید به == | |||
[[ذائقه فرهنگی مردم زیمبابوه]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم ژاپن]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم کانادا]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم کوبا]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم تونس]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم روسیه]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم سنگال]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم فرانسه]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم ساحل عاج]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم مالی]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم اسپانیا]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم اردن]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم قطر]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم سیرالئون]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم بنگلادش]] | |||
== کتابشناسی == | |||
<references /> | |||
== نویسنده مقاله == | |||
دانشنامه ملل | |||
[[رده:هویت فرهنگی و هویت یابی فرهنگی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۵:۳۸
هویت فرهنگی در آفریقای جنوبی حاصل فرایند چندلایهٔ «بازتعریف خویشتن» در دوران پس از آپارتاید است؛ فرایندی که استعارهٔ ملت رنگینکمان (Rainbow Nation) ــ نخستینبار توسط اسقف دزموند توتو برای توصیف جامعهای چندنژادی و چندفرهنگی بهکار رفته بود ــ را از سطح شعار به بنیان هویتی و سیاستی کشور ارتقا داد. این هویت از پیوند سه مؤلفهٔ بنیادین شکل میگیرد:
- زبان و تنوع زبانی بهمنزلهٔ ابزار برابری نمادین؛
- میراث مشترک و حافظهٔ جمعیِ آشتیمحور؛
- نهادهای فرهنگی و سیاستهای چندفرهنگگرایی که این تنوع را به سرمایهٔ نرمِ دیپلماسی و مشروعیت اجتماعی بدل میکنند.
نظام قانونیِ چندزبانی (یازده زبان رسمی بهعلاوهٔ زبان اشاره طبق اصلاحیهٔ ۲۰۲۳)، سیاستهای آموزشی و رسانهایِ چندفرهنگی، و نهادهایی چون شورای ملی زبانها و فرهنگ (PanSALB) و وزارت ورزش، هنر و فرهنگ (DSAC) چارچوب اجرایی این پروژه را فراهم کردهاند.
در سطح بینالمللی نیز همین الگو به پشتوانهای اخلاقی برای دیپلماسی فرهنگی و قدرت نرمِ کشور تبدیل شده است. در یک جمله:
هویت فرهنگی آفریقای جنوبی، تمرینی تمدنی است در «یادگیریِ زیستن با دیگری»؛ از قانون اساسی تا سینما، از مدرسه تا ورزشگاه.
تعریف و ایدهٔ اصلی
در این بافت، هویت فرهنگی به معنای احساس تعلق مشترک به مجموعهای از ارزشها، زبانها، نمادها و حافظههای تاریخی است که در عین پاسداشت تفاوتها، اصل «وحدت در تنوع» (Unity in Diversity) را بازتاب میدهد. پس از فروپاشی نظام آپارتاید در ۱۹۹۴، بازسازی هویت ملی نقشی دوگانه یافت: از یکسو ابزاری برای مشروعیتبخشی به نظم جدید، و از سوی دیگر وسیلهای برای ترمیم زخمهای تاریخی جامعهای که از تفکیک نژادی بهسوی همزیستی حرکت میکرد.
در این روایت جدید، هویت از چارچوب برچسبهای قومی و زبانی فراتر رفت و در قالب فلسفهٔ اوبونتو (Ubuntu) ــ مفهوم انسانمحور همبستگی، بخشش و کرامت متقابل در سنت بانتو ــ بازتعریف شد. اوبونتو به روح مشترک قانون اساسی و سیاستهای اجتماعی بدل گردید و بنیان اخلاقی «ملت رنگینکمان» را فراهم آورد[۱].
زمینهٔ تاریخی و حقوقی
۱. گذار از آپارتاید به قانون اساسی ۱۹۹۶
آپارتاید (1948–1994) نظامی نهادمند از تبعیض نژادی بود که زبان و فرهنگ را به ابزار سلطه بدل ساخته بود. پایان رسمی آن در ۲۷ آوریل ۱۹۹۴ و تصویب قانون اساسی ۱۹۹۶، آغازگر مرحلهای تازه از بازسازی هویت ملی شد. این قانون ضمن الغای تفکیک نژادی، بر آزادی وجدان، دین، زبان و فرهنگ بهعنوان اصول بنیادین شهروندی تأکید کرد[۲].
۲. نظام قانونیِ چندزبانی
بخش ششم قانون اساسی، یازده زبان رسمی کشور را بهرسمیت میشناسد و دولت را موظف میکند از همهٔ آنها بهطور برابر حمایت کند. در اصلاحیهٔ هجدهم (۲۰۲۳)، زبان اشارهٔ آفریقای جنوبی نیز بهعنوان دوازدهمین زبان رسمی پذیرفته شد[۳]. هدف از این نظام، بازسازی برابری نمادین میان گروههای زبانی و فرهنگی است تا هیچ زبانی بهعنوان زبان برتر تلقی نشود؛ بهاصطلاح، هیچ فرهنگی «صاحب کشور» نیست.
۳. نهادهای متولی فرهنگ و زبان
شورای ملی زبانها و فرهنگ (PanSALB) که بر اساس بند 6 قانون اساسی[۴] تأسیس شد، مسئولیت حمایت و نظارت بر اجرای سیاستهای چندزبانی و پاسداشت اشکال گوناگون بیان فرهنگی را برعهده دارد[۵]. وزارت ورزش، هنر و فرهنگ (DSAC) نیز از سال ۲۰۱۹ با مأموریت تلفیق سیاستهای فرهنگی، مدیریت موزهها، میراث ملی و برنامههای هویتساز فعالیت میکند[۴]. همچنین، شورای ملی میراث (NHC) و آرشیو ملی کشور، حافظان حافظهٔ تاریخی و روایتهای آشتی ملی بهشمار میآیند[۶][۷].
سازوکارهای هویتسازی فرهنگی
۱. زبان و سیاست زبانی
در آفریقای جنوبی، زبان یکی از ستونهای هویت فرهنگی است. دولت با ایجاد PanSALB و الزام نهادهای عمومی به ارائهٔ خدمات و اسناد رسمی به زبانهای محلی، زبان را از ابزار تمایز به ابزار مشارکت تبدیل کرد. رسانهٔ ملی SABC نیز موظف به تولید برنامههایی به تمام زبانهای رسمی است. بدینسان، تنوع زبانی نه «زینت فرهنگی» بلکه زیربنای ادغام اجتماعی و نماد عدالت ارتباطی است[۵][۸].
۲. حافظهٔ آشتی و میراث مشترک
فرایند کمیسیون حقیقت و آشتی (Truth and Reconciliation Commission – TRC) (1996–2003) نمونهای کمنظیر از عدالت ترمیمی در تاریخ معاصر است که با محوریت «اعتراف و بخشش»، حافظهٔ جمعی ملت را بازسازی کرد. نهادهایی چون موزه آپارتاید( Apartheid Museum)، هیل کانسیتوایشن( Constitution Hill) و موزه ایسلند روبن (Robben Island Museum)(ثبتشده در فهرست جهانی یونسکو) حافظهٔ تاریخی را از سطح روایت به تجربهٔ ملموس شهروندی ارتقا دادهاند[۹][۱۰][۱۱].
این فضاهای یادمانی کارکردی آموزشی دارند؛ هر بازدیدکننده، چه شهروند داخلی و چه گردشگر خارجی، در مواجهه با آنها با بخشی از داستان ملت مواجه میشود. حافظه در اینجا نه گذشتهٔ ایستا بلکه میدان بازتولید آشتی است.
۳. نمادها و مناسبتهای ملی
پرچم چندرنگ ملی (طراحیشده در 1994)، سرود ملی پنجزبانه و مناسبتهایی نظیر روز میراث(Heritage Day) و روز آزادی(Freedom Day ) از مهمترین ابزارهای بازتولید هویت جمعیانداز مهمترین ابزارهای بازتولید هویت جمعیاند. این مناسبتها در آموزش رسمی و رسانه بازتاب مییابند و به تقویت احساس تعلق و «آفرینش مستمر ملت» یاری میرسانند[۱۲][۱۳].
۴. آموزش و نهادینهسازی فرهنگی
برنامهٔ درسی ملی (CAPS)، آموزش احترام به تنوع فرهنگی و میراث مشترک را از مقطع ابتدایی نهادینه کرده است[۱۴]. در دانشگاهها نیز جریان «آفریقاییسازی آموزش» با بازنگری در محتوا و روشهای تدریس دنبال میشود؛ دانشگاههای کیپ تاون، پرتوریا(Pretoria)، ویست( Wits) و کوازولو-ناتال(KwaZulu-Natal) از پیشگامان این تحولاند[۱۵].
نسبت هویت فرهنگی با دیپلماسی فرهنگی
سیاست فرهنگی داخلی آفریقای جنوبی پیوندی مستقیم با سیاست خارجی آن دارد. White Paper on Foreign Policy (2011) اعلام میکند که دیپلماسی کشور بر مبنای فلسفهٔ اوبونتو استوار است؛ فلسفهای که کرامت انسانی و احترام به تنوع را اساس تعاملات بینالمللی میداند[۱]. در این چارچوب، چندزبانی و میراث آشتی، زبان مشترک تعاملات فرهنگی در قارهٔ آفریقا را فراهم میسازد؛ روایت عدالت و بخشش اعتبار اخلاقی کشور را در عرصهٔ جهانی افزایش میدهد؛ و هنر، موسیقی و سینما به حاملان تصویر «ملت رنگینکمان» در جهان تبدیل میشوند. بهبیان دیگر، دیپلماسی فرهنگی آفریقای جنوبی بر مبنای همان اصولی عمل میکند که هویت داخلیاش را تعریف کردهاند:
تکثر، احترام و یادگیری متقابل.
چالشهای کنونی
- ناهمگونی اقتصادی–اجتماعی: شکافهای طبقاتی و نژادی در بهرهمندی از فرصتهای آموزشی و فرهنگی همچنان محسوس است و مانع تحقق کامل برابری نمادین میشود[۱۶]؛
- کالاییشدن فرهنگ: بهرهبرداری تجاری از تنوع فرهنگی در گردشگری و رسانه، بدون حساسیت اخلاقی، میتواند به بازتولید کلیشهها و تحریف معانی فرهنگی بینجامد[۱۷]؛
- چالش زبانهای بومی در فضای دیجیتال: با وجود سیاستهای حمایتی، سهم زبانهای محلی در محتوای آنلاین اندک است؛ دولت با سیاستهای مرتبط با انقلاب صنعتی چهارم (4IR) درصدد رفع این نابرابری است[۱۱][۱۸]؛
- حافظهٔ گزینشی: تمرکز بیشازحد بر برخی نمادها (بهویژه ماندلا) خطر سایهافکندن بر نقش دیگر گروهها و رهبران محلی را دارد؛ حفظ توازن در بازنمایی تاریخی همچنان یک ضرورت فرهنگی است[۹][۱۲].
روندهای تقویتی و چشمانداز آینده
- دیجیتالسازی میراث فرهنگی: پروژههایی نظیر میراث مجازی ایسلندروبن(Robben Island Virtual Heritage) و هیل کانسیتوایشن( Constitution Hill Online) با بهرهگیری از فناوریهای مجازی، روایت تاریخی را برای نسل جدید زنده نگه میدارند[۱۹]؛
- احیای زبانهای بومی: اجرای سیاست زبان در آموزش(Language-in-Education Policy) و گسترش محتوای چندزبانه در مدارس و رسانهها جایگاه تازهای برای زبانهای آفریقایی ایجاد کرده است[۲۰]؛
- هنر معاصر و روایتهای نو: هنرمندانی چون زانله موهولی( Zanele Muholi) و ماندلا دوبه (Mandla Dube)، هویت چندوجهی معاصر را به تصویر میکشند؛ هویتی که هم آفریقایی است و هم جهانی.
- دیپلماسی فرهنگی منطقهای: همکاریهای فرهنگی با کشورهای همزبان و همفرهنگ در چارچوب SADC(مانند لسوتو، زیمبابوه و نامیبیا) نشان میدهد که هویت فرهنگی به محور همگرایی منطقهای تبدیل شده است[۱۳][۲۱].
نتیجهگیری
هویت فرهنگی در آفریقای جنوبی پدیدهای ایستا نیست، بلکه پروژهای در حال تداوم است که هدف آن یادگیریِ همزیستی در تنوع است. این هویت از دل رنج تاریخی زاده شده، اما امروزه ستون نرمِ دیپلماسی، آموزش و انسجام ملی است. قدرت فرهنگی آفریقای جنوبی در واقع بر تجربهٔ زیستهٔ آشتی و برابری استوار است، نه بر تبلیغات رسمی. در جهانی که چندفرهنگگرایی با بحران مواجه است، روایت «ملت رنگینکمان» یادآور این حقیقت است که تفاوت، اگر با احترام و گفتوگو همراه شود، خود میتواند عالیترین صورت وحدت باشد.
نیز نگاه کنید به
ذائقه فرهنگی مردم زیمبابوه؛ ذائقه فرهنگی مردم ژاپن؛ ذائقه فرهنگی مردم کانادا؛ ذائقه فرهنگی مردم کوبا؛ ذائقه فرهنگی مردم تونس؛ ذائقه فرهنگی مردم روسیه؛ ذائقه فرهنگی مردم سنگال؛ ذائقه فرهنگی مردم فرانسه؛ ذائقه فرهنگی مردم ساحل عاج؛ ذائقه فرهنگی مردم مالی؛ ذائقه فرهنگی مردم اسپانیا؛ ذائقه فرهنگی مردم اردن؛ ذائقه فرهنگی مردم قطر؛ ذائقه فرهنگی مردم سیرالئون؛ ذائقه فرهنگی مردم بنگلادش
کتابشناسی
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Government of South Africa – Department of International Relations and Cooperation. (2011). White Paper on South African Foreign Policy: The Diplomacy of Ubuntu.
- ↑ Government of South Africa. (1996). Constitution of the Republic of South Africa, Chapter 1: Founding Provisions.
- ↑ Government of South Africa. (2023). Constitution Eighteenth Amendment Act, 2023 (South African Sign Language as an official language).
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ Department of Sport, Arts and Culture (DSAC). (2023). Annual Report 2022/23.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Pan South African Language Board (PanSALB). (2024). Mandate and Programmes.
- ↑ National Heritage Council (NHC). (2024). Heritage Policy and Programmes.
- ↑ National Archives of South Africa. (2023). Access to Heritage and Memory.
- ↑ South African Broadcasting Corporation (SABC). (2024). Multilingual Broadcasting Policy.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ Apartheid Museum. (n.d.). Exhibitions and Education Programmes.
- ↑ Robben Island Museum / UNESCO World Heritage Centre. (2023). World Heritage Site Management Plan.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ Government of South Africa. (2016). National Integrated ICT Policy White Paper.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ Brand South Africa. (2024). Heritage and National Symbols Overview.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ Southern African Development Community (SADC). (2024). Cultural Cooperation and Integration Framework.
- ↑ Department of Basic Education (DBE). (2022). Curriculum and Assessment Policy Statements (CAPS).
- ↑ University of Cape Town. (2024). Curriculum Change Framework.
- ↑ Human Sciences Research Council (HSRC). (2023). Social Cohesion and Inequality Survey.
- ↑ UNESCO. (2022). Culture|2030 Indicators – South Africa Country Report.
- ↑ The Presidency (RSA). (2019). Presidential Commission on the Fourth Industrial Revolution (4IR) Report.
- ↑ Robben Island Virtual Heritage Project. (2024). Digital Access and Education Tools.
- ↑ PanSALB & DBE. (2024). Language-in-Education Policy Implementation Review.
- ↑ African Union. (2023). Charter for African Cultural Renaissance.
نویسنده مقاله
دانشنامه ملل