زبان و خط رسمی ساحل عاج

زبان رسمی در ساحل‌ عاج، فرانسوی است و آموزش رسمی و دولتی به این زبان صورت می‌گیرد. تقریباً 70 درصد از کل جمعیت این کشور به زبان فرانسوی صحبت می‌کنند یا دست‌کم آن را می‌فهمند (Médias France Intercontinents, 2009). بنابر گزارش «سازمان بین‌المللی فرانکوفونی» (OIF)، در سال 2009 میلادی، حدود 99 درصد از جمعیت بزرگ‌ترین شهر ساحل‌ عاج، ابیجان، قادر به خواندن و نوشتن و سخن گفتن به زبان فرانسه بودند (Organisation internationale de la Francophonie, 2010). همچنین در شهر ابیجان، زبان فرانسه عامیانه‌ای پدید آمده که به آن «پیجین»[1] گفته می‌شود. این زبان برای محاوره‌های روزمره و بازاری استفاده می‌شود و به دیگر مناطق نیز سرایت نموده است. البته در گویش بومی‌شده فرانسه که با زبان‌های محلی مخلوط شده است، زبان «نوشی» می‌‌گویند. نباید ازنظر دور کرد که قشر فرهیخته و تحصیل‌کرده ساحل‌ عاجی، زبان فرانسه را به بالاترین سطح ممکن صحبت می‌کنند و می‌نویسند. درزمینه نگارش زبان فرانسه، سبک نویسندگان ساحل‌ عاجی اوج تسلط این طبقه از جمعیت ساحل‌ عاجی را به رخ می‌‌کشد.

اما گروه‌های قومی ذکرشده، هریک زبان‌های بومی خود را دارند و به این ترتیب، می‌توان بیش‌از 60 زبان بومی نیز افزون بر فرانسه برشمرد که عمدتاً در زیر چهار سرشاخه اصلی سنوفو، دیولا، بائوله و بته قرار می‌گیرند. زبان‌های سنوفو و دیولا بیشتر در شمال کشور رواج دارند و زبان‌های بائوله و بته در جنوب. هریک از این‌ها باز خود تقسیماتی دارند؛ به‌عنوان مثال، زبان دیولا که در کشورهای آفریقایی دیگری چون مالی، بورکینافاسو، گینه و غنا نیز بدان صحبت می‌شود، خود شامل سه زبان بامبارا،[2] دیولا و ملنکه می‌شود. این سه در ساختار و واژگان شباهت‌های بسیاری به یکدیگر دارند و هریک، در یک یا دو کشور از کشورهای مذکور کاربرد دارند. دیولا در ساحل‌ عاج صحبت می‌شود و زبانی است که عمدتاً در تجارت، نه‌تنها در ساحل‌ عاج بلکه در کل آفریقای غربی مورد استفاده قرار می‌گیرد (Delafosse, 1904). از دیگر زبان‌های مهم می‌توان به یاکوبا[3] و زبان آگنی[4] اشاره کرد. از کل جمعیت ساحل‌ عاج، نزدیک به 58.03 درصد به این زبان‌ها سخن می‌گویند. باز می‌توان به زبان‌های رایج دیگری، ازجمله خانواده زبان‌های کوا[5] که به زیردسته‌هایی چون آبه،[6] آبوره،[7] آبرون[8] و غیره تقسیم می‌شوند، اشاره کرد.

شایان‌ذکر است که دولت استعماری در دوران پیش‌از استقلال، قانونی وضع کرده بود که مطابق آن، در مدارس تنها زبان فرانسوی مجاز شمرده می‌شد؛ اما مجلس در سال 1970، قانونی را به تصویب می‌رساند که بنابر آن، زبان‌های ملی می‌توانند به مدرسه بازگشته و آموزش داده شوند. البته این قانون عملاً اجرا نشد؛ زیرا رئیس حکومت، هوفوئه بوآنی که خود در فرانسه تحصیل کرده بود، نیاز به زبانی داشت تا همگان را در سایه وحدت ملی گرد آورد و ازاین‌رو، بر آموزش به فرانسه تأکید داشت.