جغرافیای طبیعی و انسانی گرجستان: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''جغرافياي طبيعي و انسانی''' '''مقدمه''' گرجستان سرزمینی است کوهستانی به مساحت69700 کیلومتر مربع واقع در غربی‌ترین منطقه قفقاز و یکی از سه کشور این منطقه محسوب می‌شود که30 درصد مساحت آن را جنگل پوشانده است. رشته کوه‌های قفقاز در تمام قسمت‌های شم...» ایجاد کرد)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
'''جغرافياي طبيعي و انسانی'''
گرجستان سرزمینی است کوهستانی به مساحت69700 کیلومتر مربع واقع در غربی‌ترین منطقه قفقاز و یکی از سه کشور این منطقه محسوب می‌شود که30 درصد مساحت آن را جنگل پوشانده است. رشته کوه‌های قفقاز در تمام قسمت‌های شمالی این کشور همچون مرزهای طبیعی امتداد یافته است. گرجستان از شمال با فدراسیون روسیه، از شرق و جنوب شرقی با جمهوری آذربایجان و از جنوب با کشورهای ترکیه و ارمنستان همسایه و هم مرز است و تمامی سرحدات غربی آن را به طول 310 کیلومتر سواحل دریای سیاه دربر می‌گیرد که دو بندر مهم «سوخومی» و«باتومی» در شمال و جنوب این خط ساحلی واقع هستند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 16)
 
 
'''مقدمه'''
 
گرجستان سرزمینی است کوهستانی به مساحت69700 کیلومتر مربع واقع در غربی‌ترین منطقه قفقاز و یکی از سه کشور این منطقه محسوب می‌شود که30 درصد مساحت آن را جنگل پوشانده است. رشته کوه‌های قفقاز در تمام قسمت‌های شمالی این کشور همچون مرزهای طبیعی امتداد یافته است. گرجستان از شمال با فدراسیون روسیه، از شرق و جنوب شرقی با جمهوری آذربایجان و از جنوب با کشورهای ترکیه و ارمنستان همسایه و هم مرز است و تمامی سرحدات غربی آن را به طول 310 کیلومتر سواحل دریای سیاه دربر می‌گیرد که دو بندر مهم «سوخومی» و«باتومی» در شمال و جنوب این خط ساحلی واقع هستند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 16)  


آب و هوای گرجستان متنوع است و در زمستان هوا معمولاً سرد و با بارش برف‌های سنگین بویژه در نواحی کوهستانی همراه است. در قسمت‌های غربی یعنی در حاشیه دریای سیاه، باران فراوان می‌بارد به طوری که متوسط سالیانه آن به بیش از 2 متر می‌رسد. همین تنوع آب و هوایی و بارش برف و باران بسیار موجب تنوع خاک و پوشش گیاهی شده است. دامنه‌های پست، از جنگل‌های بلوط پوشیده است و منطقه مردابی «کولخید» علاوه بر گیاهان مردابی و نی دارای گیاهانی نظیر خیزران، اوکالیپتوس و نخل نیز می‌باشد. در ارتفاعات، جنگل‌های کاج و صنوبر و در مناطق مرتفع تر، بیشه‌های سرو کوهی یافت می‌شود. بسیاری از رودهای گرجستان از قبیل «آلازانی»، «اینگوری»، «کودوری» و «بزیب» از کمربند یخی کوه‌های قفقاز بزرگ سرچشمه می‌گیرند. همین شرایط آب و هوایی و اقلیمی سبب شده است که گرجستان از قدیمی‌ترین گهواره‌های مدنیت بشری و از نخستین مراکز تجمع گروه‌های انسانی برای زندگی دسته جمعی و متمدنانه باشد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 15)
آب و هوای گرجستان متنوع است و در زمستان هوا معمولاً سرد و با بارش برف‌های سنگین بویژه در نواحی کوهستانی همراه است. در قسمت‌های غربی یعنی در حاشیه دریای سیاه، باران فراوان می‌بارد به طوری که متوسط سالیانه آن به بیش از 2 متر می‌رسد. همین تنوع آب و هوایی و بارش برف و باران بسیار موجب تنوع خاک و پوشش گیاهی شده است. دامنه‌های پست، از جنگل‌های بلوط پوشیده است و منطقه مردابی «کولخید» علاوه بر گیاهان مردابی و نی دارای گیاهانی نظیر خیزران، اوکالیپتوس و نخل نیز می‌باشد. در ارتفاعات، جنگل‌های کاج و صنوبر و در مناطق مرتفع تر، بیشه‌های سرو کوهی یافت می‌شود. بسیاری از رودهای گرجستان از قبیل «آلازانی»، «اینگوری»، «کودوری» و «بزیب» از کمربند یخی کوه‌های قفقاز بزرگ سرچشمه می‌گیرند. همین شرایط آب و هوایی و اقلیمی سبب شده است که گرجستان از قدیمی‌ترین گهواره‌های مدنیت بشری و از نخستین مراکز تجمع گروه‌های انسانی برای زندگی دسته جمعی و متمدنانه باشد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 15)
خط ۱۸: خط ۱۳:
در دورة حکومت «گورگاسال»  (502 میلادی) ـ در برخی منابع با عنوان واختانگ گرگ اسلان آمده است ـ تفلیس به مرکز مهم اقتصادی گرجستان شرقی تبدیل گردید. در قرن ششم میلادی، این شهر پایتخت حکومت پادشاهی کارتلی بود. در قرن هفتم میلادی، سپاهیان اسلام قسمت‏هایی از گرجستان را به تصرف درآوردند و از سال‏های30 قرن هشتم میلادی، تفلیس مرکز اقامتی امرای عرب شد. قرون 12 و 13 میلادی، تفلیس از مراکز مهم اقتصادی و فرهنگی بود. در قرن چهاردهم ابتدا مغولان و سپس تیموریان به تفلیس حمله و خرابی‏های بسیار درآن پدید آوردند. عثمانی‏ها نیز در قرون 17ـ 15 میلادی، بارها به شهر حمله کردند. از قرن شانزدهم به بعد، تفلیس در ترکیب دولت ایران قرار گرفت. علاوه بر تفلیس، از مهم‌ترین شهرهای گرجستان می‌توان «کوتائیسی»، روستاوی، گوری، پوتی دو بندر «باتومی» و «سوخومی» درکنار دریای سیاه و متسختا را نام برد. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 32)
در دورة حکومت «گورگاسال»  (502 میلادی) ـ در برخی منابع با عنوان واختانگ گرگ اسلان آمده است ـ تفلیس به مرکز مهم اقتصادی گرجستان شرقی تبدیل گردید. در قرن ششم میلادی، این شهر پایتخت حکومت پادشاهی کارتلی بود. در قرن هفتم میلادی، سپاهیان اسلام قسمت‏هایی از گرجستان را به تصرف درآوردند و از سال‏های30 قرن هشتم میلادی، تفلیس مرکز اقامتی امرای عرب شد. قرون 12 و 13 میلادی، تفلیس از مراکز مهم اقتصادی و فرهنگی بود. در قرن چهاردهم ابتدا مغولان و سپس تیموریان به تفلیس حمله و خرابی‏های بسیار درآن پدید آوردند. عثمانی‏ها نیز در قرون 17ـ 15 میلادی، بارها به شهر حمله کردند. از قرن شانزدهم به بعد، تفلیس در ترکیب دولت ایران قرار گرفت. علاوه بر تفلیس، از مهم‌ترین شهرهای گرجستان می‌توان «کوتائیسی»، روستاوی، گوری، پوتی دو بندر «باتومی» و «سوخومی» درکنار دریای سیاه و متسختا را نام برد. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 32)


گرجستان در مركز و غر ب منطقه قفقاز، بين 41 درجه و 7 دقيقه تا 43 درجه و 35 دقيقه عرض شمالي و 40 درجه و 4 دقيقه تا 46 درجه و 42 دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ واقع شده است. اين كشور به صورت طولي در امتداد مدارات كشيده شده و طول آن در حدود 370 كيلومتر، حداكثر عر ض آن 200 كيلومتر و طول قطر بزرگ آن 613 كيلومتر است. مساحت گرجستان 69700 كيلومتر مربع است. طول 1969 كيلومتر است. اين جمهوري در شمال با فدراسيون روسيه هم مرز است، سراسر اين خطوط مرزي، منطبق بر آب پخشان رشته كوه هاي 807 كيلومتر مرز مشترك را در برميگيرد. در حقيقت اين مرز، سرحدات طبيعي روسيه را در جنوب تشكيل مي دهد، در جنوب آن گرجستان و در شمال آن جمهوري هاي خودمختار فدراسيون روسيه قرار دارند كه به ترتيب از شرق به غرب مرزهاي جنوبي جمهوري هاي خودمختار داغستان، چچ ن، اينگوش، اوستياي شمالي، كاباردا  بالكار و قره چاي چركس، همچنين سرزمين كراسنودار را شامل مي شود. مهمترين راه هاي ارتباطي قفقاز مركزي و غربي كه روسيه را با گرجستان، ارمنستان و ايران پيوند ميدهد، از اين مرز مي­گذرد. محافظت و نگهباني از اين مرز براي روسيه جنبه حياتي دارد، كما اين كه در دوره شوروي و روسي ه تزاري نيز داراي اهميت بسيار بود و جن گهاي بي شماري براي دستيابي به اين سرحدات به وقوع پيوسته است. گرجستان در شرق با آذربايجان هم مرز است كه طول آن 374 کیلومتر را شامل مي شود. دو راه عمده ارتباطي گرجستان با شرق، درياي خزر و ايران از اين نقطه مي گذرد (جاده زميني و راه آهن) علاوه برآن، لوله انتقال نفت باكو  باتومي و باكو ـ سوپسا نيز از اين مرز مي گذرد كه در حال حاضر فعال است. در جنوب، گرجستان به ترتيب از شرق به غرب با آذربايجان، ارمنستان و تركيه هم مرز است. 216 كيلومتر با تركيه و با ارمنستان 256 كيلومتر است. در غرب، گرجستان به درياي سياه محدود مي شود كه طول مرز ساحلي آن 315 كيلومتر است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 91)
جغرافیای طبیعی
 


'''ناهمواري هاي طبيعي'''
گرجستان در مركز و غر ب منطقه قفقاز، بین 41 درجه و 7 دقیقه تا 43 درجه و 35 دقیقه عرض شمالی و 40 درجه و 4 دقیقه تا 46 درجه و 42 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است. این كشور به صورت طولی در امتداد مدارات كشیده شده و طول آن در حدود 370 كیلومتر، حداكثر عر ض آن 200 كیلومتر و طول قطر بزرگ آن 613 كیلومتر است. مساحت گرجستان 69700 كیلومتر مربع است. طول 1969 كیلومتر است. این جمهوری در شمال با فدراسیون روسیه هم مرز است، سراسر این خطوط مرزی، منطبق بر آب پخشان رشته كوه های 807 كیلومتر مرز مشترك را در برمیگیرد. در حقیقت این مرز، سرحدات طبیعی روسیه را در جنوب تشكیل می دهد، در جنوب آن گرجستان و در شمال آن جمهوری های خودمختار فدراسیون روسیه قرار دارند كه به ترتیب از شرق به غرب مرزهای جنوبی جمهوری های خودمختار داغستان، چچ ن، اینگوش، اوستیای شمالی، كاباردا  بالكار و قره چای چركس، همچنین سرزمین كراسنودار را شامل می شود. مهمترین راه های ارتباطی قفقاز مركزی و غربی كه روسیه را با گرجستان، ارمنستان و ایران پیوند میدهد، از این مرز می­گذرد. محافظت و نگهبانی از این مرز برای روسیه جنبه حیاتی دارد، كما این كه در دوره شوروی و روسی ه تزاری نیز دارای اهمیت بسیار بود و جن گهای بی شماری برای دستیابی به این سرحدات به وقوع پیوسته است. گرجستان در شرق با آذربایجان هم مرز است كه طول آن 374 کیلومتر را شامل می شود. دو راه عمده ارتباطی گرجستان با شرق، دریای خزر و ایران از این نقطه می گذرد (جاده زمینی و راه آهن) علاوه برآن، لوله انتقال نفت باكو  باتومی و باكو ـ سوپسا نیز از این مرز می گذرد كه در حال حاضر فعال است. در جنوب، گرجستان به ترتیب از شرق به غرب با آذربایجان، ارمنستان و تركیه هم مرز است. 216 كیلومتر با تركیه و با ارمنستان 256 كیلومتر است. در غرب، گرجستان به دریای سیاه محدود می شود كه طول مرز ساحلی آن 315 كیلومتر است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 91)


تنوع ناهمواري هاي طبيعي و آ ب و هوا موج ب تنوع خاك و گياه شده است. دامنه هاي پست پوشيده از جنگل هاي بلوط با انواع پيچك ها است. اين كشور با گسترش در امتداد عرض به سه منطقه بزرگ مورفولوژيكي تقسيم مي شود. منطقه كوهستاني قفقاز بزرگ (به زبان گرجي كاوكاسيوني )، فلات گرجستاني جنوبي (قسمت واقع در فلات قفقاز جنوبي) و رشته هاي بين كوهي (جدا كننده اين مناطق و بلندي هاي نسبتاً كم ارتفاع). منطقه مردابي كولخيد داراي گياهان نظير خيزران، اوكاليپتوس و نخل مي باشد. در ارتفاعات پائين جنگل هاي كاج و صنوبر و در ارتفاعات بالاتر بيشه هاي آزاله و سر و كوهي يافت مي شود. 39 درصد از اراض ي گرجستان پوشيده از جنگل است كه در آن درختان بلوط، شاه بلوط و در ارتفاعات زياد درختان كاج سفيد و غيره گونه هاي غالب را تشكيل مي دهند. بطور كلي گرجستان به لحاظ طبيعي  جغرافيايي به پنج ناحيه تقسيم مي شود:


1. ناحيه كوهستاني قفقاز بزر گ: با چشم اندازهاي كوهستاني، جنگلي، كوهستاني مرتعي، و يخچال هاي طبيعي
'''ناهمواری های طبیعی'''


2. ناحيه كوه پايه اي تپه اي و مرطوب و دش تها و اراضي پست با چشم اندازهاي اراضي مرطوب، با جنگلهاي پهن برگ
تنوع ناهمواری های طبیعی و آ ب و هوا موج ب تنوع خاك و گیاه شده است. دامنه های پست پوشیده از جنگل های بلوط با انواع پیچك ها است. این كشور با گسترش در امتداد عرض به سه منطقه بزرگ مورفولوژیكی تقسیم می شود. منطقه كوهستانی قفقاز بزرگ (به زبان گرجی كاوكاسیونی )، فلات گرجستانی جنوبی (قسمت واقع در فلات قفقاز جنوبی) و رشته های بین كوهی (جدا كننده این مناطق و بلندی های نسبتاً كم ارتفاع). منطقه مردابی كولخید دارای گیاهان نظیر خیزران، اوكالیپتوس و نخل می باشد. در ارتفاعات پائین جنگل های كاج و صنوبر و در ارتفاعات بالاتر بیشه های آزاله و سر و كوهی یافت می شود. 39 درصد از اراض ی گرجستان پوشیده از جنگل است كه در آن درختان بلوط، شاه بلوط و در ارتفاعات زیاد درختان كاج سفید و غیره گونه های غالب را تشكیل می دهند. بطور كلی گرجستان به لحاظ طبیعی  جغرافیایی به پنج ناحیه تقسیم می شود:


3. ناحيه تپه ماهوري و جلگه اي "كورا" با چشم اندازهاي نيمه بياباني، استپي، جنگلي  استپي و جنگلهاي نواحي خشك
1. ناحیه كوهستانی قفقاز بزر گ: با چشم اندازهای كوهستانی، جنگلی، كوهستانی مرتعی، و یخچال های طبیعی


4. ناحيه كوهستاني قفقاز بزر گ با چشم انداز كوهستاني  جنگلي و كوهستاني مرتعي
2. ناحیه كوه پایه ای تپه ای و مرطوب و دش تها و اراضی پست با چشم اندازهای اراضی مرطوب، با جنگلهای پهن برگ


5. ناحيه آتشفشاني مسختي و جاواخت ي با چشم انداز كوهستاني  استپي وكوهستاني  مرتعي.
3. ناحیه تپه ماهوری و جلگه ای "كورا" با چشم اندازهای نیمه بیابانی، استپی، جنگلی  استپی و جنگلهای نواحی خشك


4. ناحیه كوهستانی قفقاز بزر گ با چشم انداز كوهستانی  جنگلی و كوهستانی مرتعی


'''كوه ها و آتشفشان ها'''
5. ناحیه آتشفشانی مسختی و جاواخت ی با چشم انداز كوهستانی  استپی وكوهستانی  مرتعی.


جمهوري گرجستان كشوري عمدتاً كوهستاني است. بيش از 80 درصد قلمرو اين سرزمين را كوهستان ها و تپه ماهورها پوشانده است. گرجستان بر اساس ويژگي هاي پستي ها و بلندي هاي خود به نواحي متفاوت زير تقسيم مي شود:


در شمال، كوه هاي قفقاز بزر گ چون ديوار عظيم ي كشيده است. پرتگاه هاي شيبدار تيغه هاي كوه هاي دامنه جنوبي، به تدريج به سمت جنوب از ارتفاعشان كاسته مي شود و به ناحيه تپه هاي كوه پايه اي كه در حاشيه دشت هاي بين كوهي قرار دارند، تبديل مي شود. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 14)


در جنوب، رشته كوها و فلات هاي بلندي از سرزمين هاي بلند قفقاز جنوبي قرار دارد (در محدوده گرجستان "سرزمين هاي بلند گرجستان جنوبي " ناميده مي شود)، قسمت تشكيل دهنده آن در شمال، رشته كوه هاي چين خورده " قفقاز كوچك " است كه تقريباً در جهت عرض جغرافيايي كشيده شده و در جنوب فلات بلند آتشفشاني، در امتداد طول جغرافيايي، رشته هايي از آتشفشان هاي غير فعال و حفر ههاي انباشته از گدازه هاي سرزمين هاي بلند جاواختي قرار دارد ك ه بخشي از سرزمين هاي بلند آتشفشاني ارمنستان است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 35)
'''كوه ها و آتشفشان ها'''


با گذر از غر ب به شرق در امتداد رشته كوه قفقاز بزر گ امكان مشاهدة افزايش تدريجي آب پخشان اصلي بين رودخانه هاي دامنه هاي شمالي و جنوبي و همچنين كوه هاي نوك تيزي كه به طرف سواحل درياي سياه و اراضي پست كولخيس، كشيده شده اند وجود دارد. همه نواحي كوهستاني كه بين دره "پسو" و مرزهاي شرقي جمهوري خودمختار آبخازي ا كشيده شده اند "قفقاز غربي" (قفقاز آبخازيا) ناميده مي شود. رشته اصلي قفقاز غربي همچون برآمدگي هاي عظيمي، پوشيده از قلل صخر هاي برافراشته است كه در بي ن آن، يخچال هايي در عمق حفره هاي سيركي قرار دارند. ستيغ عظيم قفقاز بزرگ، نزديك 1000 متر بالاتر از خط برف هاي دائمي است. گذرگاه هاي كوهستاني، ك ه در اغل ب موارد، جاد هاي مال رو است، در ارتفاعات 2400 تا 3000 متري از سطح دريا قراردارند. در راهي كه به دريا منتهي مي شود، رشته كوه گاگرا (كوه آگيستا به بلندي 3261 متر)، بزيب و كودوري (كوه خوجال 3309 متر) و رشته كوه ها و دره هاي عميق رودهاي بزيب و كودوري و شاخابه هاي آن به چشم م يخورند. بلندترين قسمت مركزي قفقاز بزر گ با قللي كه بيش از 4500 متر ارتفاع دارند بين آتشفشان هاي خاموش دوره، كوارترنري "البروس" و "قازبك " كشيده شده است. در اينجا بيش از ده قله بزرگ، شام ل شخارا (5201 متر)، جانگ ي تائو ( 5049 متر) گيستولا 4859 متر) و قازبك ( 5047 متر) وجود دارد كه بلندتر از مون بلان (بلندترين قله آلپ ) هستند. اين قلل با لايه ضخيمي از بر ف پوشيده شده اند. اسوانتي، قسمت مركزي قفقاز بزرگ را در برميگيرد، حال آنكه رشته هاي حاشيه اي كه از آن منشعب مي شود تشكيل سيستمي از برآمدگي ها را مي دهد كه به موازات آن كشيده شده است. بالاي دره عميق اينگوري، در جنو ب روستاي مستيا، مركزي اسوانتي بالا، دامنه هاي سنگي رشته كوه اسوانتي سربرافراشته اند كه تقريباً به موازات آب پخشان اصلي كشيده مي شود. اينجا نقطه آغاز حاشيه برف هاي دائمي و يخچال ها است. بلندترين قله اين رشته كوه "لايلا" نام دارد كه ارتفاعي بيش از 4000 متر دارد. جنوب رشته كوه اسوانتي، رشته كوه هاي راچا، و لچخومي كشيده شده است كه منابع تأمين كننده آب رود ريوني هستند. پس از گذشتن از پاي "گذرگاه روكي" از رشته كوه قفقاز اصلي، فلات "ارماني" قرار دارد، ناحي هاي وحشي و بلند كوهستاني، كه توسط كانيون هاي عميقي بريده شده و در ميان سطح هموار آن مناطق آب پخشان، چراگاه هاي وسيع كوهستاني با حصارهاي تابستاني گوسفندان وجود دارد كه در سراسر منطقه پراكنده شده است.
جمهوری گرجستان كشوری عمدتاً كوهستانی است. بیش از 80 درصد قلمرو این سرزمین را كوهستان ها و تپه ماهورها پوشانده است. گرجستان بر اساس ویژگی های پستی ها و بلندی های خود به نواحی متفاوت زیر تقسیم می شود:


فلات آلپي "كلي" يكي از عجيب ترين گوشه هاي دامنه دار جنوبي قفقاز مركزي است. اين فلات از آتشفشان هاي كوارترنري شكل گرفته است. گدازه هاي چنين آتشفشان ها مانند "مپيسكالو" بزرگ ( 3694 متر)، "خوريسار" (3830 متر) و "كلي" (3628 متر)، در دامن هها جريا ن يافته و فلات نسبتاً وسي ع و هموار ي را به وجود آورده اند كه در لبه آن ها به علت وجود ديوارها ي گداز هاي، سبب به وجود آمدن درياچه "كلي" شده است. از قله مخروطي "مپيسكالو" در شمال، مي توان قله بسيار زيباي "قازبگي" را با كلاهي از برف مشاهده كرد (مقين واري و يا مقين وارتسوري كه در زبان گرجي "قله برفي" معني مي دهد). كوه قازبگ نيز همانند كوه البروس يك آتشفشان غير فعال است. جاده نظامي گرجستان كه شهرت جهاني دارد، از كنار اين كوه مي گذرد. قفقاز شرقي از شرق قازبگي آغاز مي شود. ظاهر كوه هاتا اندازه اي، با هم اختلاف دارند. اگرچه آب پخشان اصلي و آبريزها ي جانبي در شمال آن واقع شده اند، خصوصيات آلپي خود را حفظ كرده و تا اندازه اي كم ارتفاع تر از قفقاز مركزي هستند. شمال لبه هاي آب پخشان و موازي با آن رشته كوه هايي كشيده اند كه توسط دره هاي عميق رودهاي "ترك" ، آسسا، آزگوني و آند ي كوي سو جدا مي شوند. بلندترين اين رشته كوه ها، رشته كوه "توشتي" يا "پيريكيتي" نام دارد كه 4285 متر اس ت. 4494 متر ارتفاع دارد و قله ديكلوسمتا قله آن تبولوسمتا جنوب آب پخشان رشته كوه هاي قفقاز شرقي، رشته كوه هاي كارتلي و كاختي درجهت عمود بر آن كشيده شده كه با شيب تند به طرف جنوب، پاي تپه هاي اراضي پست كاختي را تشكيل مي دهند. به علت اقليم خشك تري كه اين قسمت نسبت به قفقاز غربي و مركزي دارد، كناره ها و حاشيه هاي برف داخلي خيلي بلندتر است، 3500 تا 3600 متر از سطح دريا، يخچال ها فقط دامنه هاي بلندترين قله هاي رشته كوه "پيريكيتي" را مي پوشاند. در آب پخشان اصلي تعداد يخچال ها نسبتاً اندك است. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 17)
در شمال، كوه های قفقاز بزر گ چون دیوار عظیم ی كشیده است. پرتگاه های شیبدار تیغه های كوه های دامنه جنوبی، به تدریج به سمت جنوب از ارتفاعشان كاسته می شود و به ناحیه تپه های كوه پایه ای كه در حاشیه دشت های بین كوهی قرار دارند، تبدیل می شود. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 14)


در جنوب، رشته كوها و فلات های بلندی از سرزمین های بلند قفقاز جنوبی قرار دارد (در محدوده گرجستان "سرزمین های بلند گرجستان جنوبی " نامیده می شود)، قسمت تشكیل دهنده آن در شمال، رشته كوه های چین خورده " قفقاز كوچك " است كه تقریباً در جهت عرض جغرافیایی كشیده شده و در جنوب فلات بلند آتشفشانی، در امتداد طول جغرافیایی، رشته هایی از آتشفشان های غیر فعال و حفر ههای انباشته از گدازه های سرزمین های بلند جاواختی قرار دارد ك ه بخشی از سرزمین های بلند آتشفشانی ارمنستان است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 35)


'''يخچال ها'''
با گذر از غر ب به شرق در امتداد رشته كوه قفقاز بزر گ امكان مشاهدة افزایش تدریجی آب پخشان اصلی بین رودخانه های دامنه های شمالی و جنوبی و همچنین كوه های نوك تیزی كه به طرف سواحل دریای سیاه و اراضی پست كولخیس، كشیده شده اند وجود دارد. همه نواحی كوهستانی كه بین دره "پسو" و مرزهای شرقی جمهوری خودمختار آبخازی ا كشیده شده اند "قفقاز غربی" (قفقاز آبخازیا) نامیده می شود. رشته اصلی قفقاز غربی همچون برآمدگی های عظیمی، پوشیده از قلل صخر های برافراشته است كه در بی ن آن، یخچال هایی در عمق حفره های سیركی قرار دارند. ستیغ عظیم قفقاز بزرگ، نزدیك 1000 متر بالاتر از خط برف های دائمی است. گذرگاه های كوهستانی، ك ه در اغل ب موارد، جاد های مال رو است، در ارتفاعات 2400 تا 3000 متری از سطح دریا قراردارند. در راهی كه به دریا منتهی می شود، رشته كوه گاگرا (كوه آگیستا به بلندی 3261 متر)، بزیب و كودوری (كوه خوجال 3309 متر) و رشته كوه ها و دره های عمیق رودهای بزیب و كودوری و شاخابه های آن به چشم م یخورند. بلندترین قسمت مركزی قفقاز بزر گ با قللی كه بیش از 4500 متر ارتفاع دارند بین آتشفشان های خاموش دوره، كوارترنری "البروس" و "قازبك " كشیده شده است. در اینجا بیش از ده قله بزرگ، شام ل شخارا (5201 متر)، جانگ ی تائو ( 5049 متر) گیستولا 4859 متر) و قازبك ( 5047 متر) وجود دارد كه بلندتر از مون بلان (بلندترین قله آلپ ) هستند. این قلل با لایه ضخیمی از بر ف پوشیده شده اند. اسوانتی، قسمت مركزی قفقاز بزرگ را در برمیگیرد، حال آنكه رشته های حاشیه ای كه از آن منشعب می شود تشكیل سیستمی از برآمدگی ها را می دهد كه به موازات آن كشیده شده است. بالای دره عمیق اینگوری، در جنو ب روستای مستیا، مركزی اسوانتی بالا، دامنه های سنگی رشته كوه اسوانتی سربرافراشته اند كه تقریباً به موازات آب پخشان اصلی كشیده می شود. اینجا نقطه آغاز حاشیه برف های دائمی و یخچال ها است. بلندترین قله این رشته كوه "لایلا" نام دارد كه ارتفاعی بیش از 4000 متر دارد. جنوب رشته كوه اسوانتی، رشته كوه های راچا، و لچخومی كشیده شده است كه منابع تأمین كننده آب رود ریونی هستند. پس از گذشتن از پای "گذرگاه روكی" از رشته كوه قفقاز اصلی، فلات "ارمانی" قرار دارد، ناحی های وحشی و بلند كوهستانی، كه توسط كانیون های عمیقی بریده شده و در میان سطح هموار آن مناطق آب پخشان، چراگاه های وسیع كوهستانی با حصارهای تابستانی گوسفندان وجود دارد كه در سراسر منطقه پراكنده شده است.


در كوه قفقاز مركز ي در قلمرو گرجستان، تعداد زيادي يخچال وجود دارد، اين مورد طبيعي است، زيرا حد برف هاي دائمي در قسمت غربي اين رشته كوه در ارتفاع 3000 متري و در قسم ت شرقي در ارتفاع 3400 متر ي از سط ح دريا قراردارد. صدها كوه از رشته كوه هاي قفقاز بزرگ، بالاتر از اين ارتفاع واقع شد هاند بسياري از يخچال هاي گرجستان در دامنه هاي جنوبي قفقاز بزر گ، متمركز شد هاند. بسياري از آن ها كاملاً بزرگ و گسترده هستند. به ويژه تعداد يخچال هاي بزرگ در حوضه رود اينگوري به حدود 170 يخچال مي رسد. بزرگترين آن ها عبارتند از: تويبري، Tviberi (به طول 10 كيلومتر)، لكزيري Lekziri (13 كيلومتر) و تسانري Tsaneri (به طول 12 كيلومتر). يخچال هاي بزرگ، از دامنه هاي مقينواري Mkinvari (قازبك) سرازير ميشوند. مساحت زير پوشش يخچال ها در قازبك و گيماراي خوج Gimarai-khokh بيش از 120 كيلومتر مربع است. يخچال هايي كه براي توريست ها بيشتر آشناست، يخچال هاي "اورتسوري" Ortsveri و دودوراك Devdorak نام دارند كه دامنه هاي قازبك به داخل دره بزرگ "ترك" سرازير مي شوند. تعداد ديگري يخچال بزرگ در حوضه ريوني وجود دارد كه عبارتند از كيوتيشو، زوپخيتو و ادنا. در ديگر نواحي آلپي گرجستان، در سرچشم ههاي رودهاي كودوري، تسخينس شقالي و آراگوي نيز تعداد اندكي رودخانه هاي تقريباً يخچالي وجود دارد. يخچال ها داراي اهميت اقتصادي قابل توجهي هستند، اين يخچال ها رودهاي بزرگ گرجستان را تغذيه مي كنند. در تابستان، يخهاي ذوب شده در يخچال ها آب رودخانه هاي ريوني، اينگوري، ترك و ساير رودها را با حجم زياد، تغذيه مي كنند. (رضا عنایت الله، ۱۳۷۲، ص 19)
فلات آلپی "كلی" یكی از عجیب ترین گوشه های دامنه دار جنوبی قفقاز مركزی است. این فلات از آتشفشان های كوارترنری شكل گرفته است. گدازه های چنین آتشفشان ها مانند "مپیسكالو" بزرگ ( 3694 متر)، "خوریسار" (3830 متر) و "كلی" (3628 متر)، در دامن هها جریا ن یافته و فلات نسبتاً وسی ع و هموار ی را به وجود آورده اند كه در لبه آن ها به علت وجود دیوارها ی گداز های، سبب به وجود آمدن دریاچه "كلی" شده است. از قله مخروطی "مپیسكالو" در شمال، می توان قله بسیار زیبای "قازبگی" را با كلاهی از برف مشاهده كرد (مقین واری و یا مقین وارتسوری كه در زبان گرجی "قله برفی" معنی می دهد). كوه قازبگ نیز همانند كوه البروس یك آتشفشان غیر فعال است. جاده نظامی گرجستان كه شهرت جهانی دارد، از كنار این كوه می گذرد. قفقاز شرقی از شرق قازبگی آغاز می شود. ظاهر كوه هاتا اندازه ای، با هم اختلاف دارند. اگرچه آب پخشان اصلی و آبریزها ی جانبی در شمال آن واقع شده اند، خصوصیات آلپی خود را حفظ كرده و تا اندازه ای كم ارتفاع تر از قفقاز مركزی هستند. شمال لبه های آب پخشان و موازی با آن رشته كوه هایی كشیده اند كه توسط دره های عمیق رودهای "ترك" ، آسسا، آزگونی و آند ی كوی سو جدا می شوند. بلندترین این رشته كوه ها، رشته كوه "توشتی" یا "پیریكیتی" نام دارد كه 4285 متر اس ت. 4494 متر ارتفاع دارد و قله دیكلوسمتا قله آن تبولوسمتا جنوب آب پخشان رشته كوه های قفقاز شرقی، رشته كوه های كارتلی و كاختی درجهت عمود بر آن كشیده شده كه با شیب تند به طرف جنوب، پای تپه های اراضی پست كاختی را تشكیل می دهند. به علت اقلیم خشك تری كه این قسمت نسبت به قفقاز غربی و مركزی دارد، كناره ها و حاشیه های برف داخلی خیلی بلندتر است، 3500 تا 3600 متر از سطح دریا، یخچال ها فقط دامنه های بلندترین قله های رشته كوه "پیریكیتی" را می پوشاند. در آب پخشان اصلی تعداد یخچال ها نسبتاً اندك است. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 17)




'''آب و هوا و تغييرات آن'''
'''یخچال ها'''


گرجستان به علت دارا بودن نواحي مختلف جغرافيايي داراي آب و هواي متفاوتي است. رشته كوه هاي عظيم قفقاز، گرجستان را در مقاب ل توده هاي هواي سردي كه ممكن است از شمال تجاوز كند، محافظت مي كند. با اي ن وجود، اين توده هاي هوا از دامنه هاي كوه ها در شرق و غر ب نفوذ مي كنند، اما در تماس با آب گرم درياي سياه و سطح گرم شده زمين، گرجستا ن سرماي كمتر ي درياف ت مي كند. در سايه اين اقليم اينجا گرمتر از نواحي مجاور در همان عرض جغرافيايي است. رشته كوه هاي گرجستان غربي و دريايي كه سواحل آن را مي شويد، در تشكيل اقليم تاثير زيادي دارد. گرجستان غربي ناحي هاي مرطو ب، درياي ي و داراي اقليم جنب مداري است، در حالي كه گرجستان شرقي با اقليم خشك و به ندرت مرطوب جنب مداري مشخص مي شود. گرجستان غربي در تمام طول سال باران كافي دريافت مي كند (1000-  1200 ميلي متر در سال)، اما حداكثر بارندگي در پاييز و زمستان اتفاق مي افتد. قسمت جنوبي كولخيس به ويژه منطقه پرباران است (بيش از 2500 ميلي متر در ساحل باتومي). در جهت شمال اقليم كمتر مرطوب است (650 ميلي متر در پوتي و 1400 ميلي متر در سوخومي) در شرق ساحل دريا نيز باران كم مي بارد. در پاره اي اوقات نيز حتي خشك است در گرجستان غربي زمستان ها ملايم و گرم است. متوسط درجه حرارت در سردترين ماه ها، در قلمروهايي كه در ارتفاع 600 تا 700 متري از سطح دريا واقع شده اند، هرگز به كمتر از صفر درجه نمي رسد. زمستان به ويژه در سرزمين هاي پست كولخيس و تپه هاي كوه پايه اي كه آن را احاطه كرده اند، گرم است. اين مهمترين منطقه مرطوب جنب مداري به جهت بارندگي فراوان و زمستان ملايم و گرم و تغييرات اندك دما، بسيار معروف است. در اينجا گياهان در تمام طول سال سبزند. در قسمت هاي 4 درجه سانتي گراد و در جولاي - وسيعي از كولخيس، متوسط درجه حرارت در ژانويه 6 درجه سانتي گراد است. دورتر از درياي سياه زمستان ها سردتر و تابستان ها 5 درجه و در ساكارا 3 درجه گرمتر است. از اين رو متوسط درجه حرارت ژانويه در پوتي 4 درجه است. متوسط درجه حرارت در اوت در پوتي 23 درجه است، در حالي كه در ساكارا 24 درجه است. آب و هواي گرم و آفتابي غالباً در تمام سواحل شرقي درياي سياه، حتي زمستان وجود دارد. در ماه دسامبر، موقع ي كه كوهستان ها پوشيده از برف اند، در كولخيس درختان سبزند، گل هاي رز شكوفه مي دهند و خورشيد مي درخشد. بعضي اوقات، هر چند به ناگهان هوا در كولخيس سرد مي شود و روزهاي يخبندان و بارش بارف اتفاق مي افتد كه در اثر نفوذ هوا ي قطبي اس ت. اين نوع سرماي كوتاه مدت، سبب نابودي درختان گرمادوست و مركبات مي شود. در كولخيس بادهاي شرقي و بادهاي غربي تسلط دارند. بادهاي شرقي، بادهاي خشك و گرم دامنه كوه است، يعني اينكه باد گرم و خشك از كوهستان ها مي وزد، اين بادها به ويژه در قسمتهاي شرقي اراضي پست كولخيس قوي هستند (در نواحي زستافوني، ترجولا و كوتائيسي). اين بادها سبب كاهش رطوبت هوا و افزايش دما مي شوند. باد شمال دريا معمولاً در نواحي ساحلي مي وزد و خنكي مناسبي را درگرماي تابستان با خود به همراه مي آورد. ناهمواري هاي كوهستان ها در گرجستا ن، علت عمده وجود نواحي اقليمي كاملاً مشخص عمودي است. براي نمونه، در كولخيس اقليم ويژگي هاي جنب مداري خود را 500 متري سطح دريا، نگه مي دارد. در حالي كه بالاتر از آن ناحيه - تقريباً تا ارتفا ع 600 اقليم مرطوب و معتد ل گرم است. از ارتفا ع حدود 1000 متري ناحيه اقليم معتدل سرد آغاز ميشود، در حال ي كه كمي بالاتر اقليمي است با زمستان هاي سرد و مرطوب و 2000 متري سطح دريا) - تابستان خشك. بالاتر از خط پوشش گياهي جنگلي ( 2200 3400 متري، برف هاي دائمي و يخچال ها - ناحيه اقليم سرد و آبي است. در ارتفاع 3500 تسلط دارند. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 19)
در كوه قفقاز مركز ی در قلمرو گرجستان، تعداد زیادی یخچال وجود دارد، این مورد طبیعی است، زیرا حد برف های دائمی در قسمت غربی این رشته كوه در ارتفاع 3000 متری و در قسم ت شرقی در ارتفاع 3400 متر ی از سط ح دریا قراردارد. صدها كوه از رشته كوه های قفقاز بزرگ، بالاتر از این ارتفاع واقع شد هاند بسیاری از یخچال های گرجستان در دامنه های جنوبی قفقاز بزر گ، متمركز شد هاند. بسیاری از آن ها كاملاً بزرگ و گسترده هستند. به ویژه تعداد یخچال های بزرگ در حوضه رود اینگوری به حدود 170 یخچال می رسد. بزرگترین آن ها عبارتند از: تویبری، Tviberi (به طول 10 كیلومتر)، لكزیری Lekziri (13 كیلومتر) و تسانری Tsaneri (به طول 12 كیلومتر). یخچال های بزرگ، از دامنه های مقینواری Mkinvari (قازبك) سرازیر میشوند. مساحت زیر پوشش یخچال ها در قازبك و گیمارای خوج Gimarai-khokh بیش از 120 كیلومتر مربع است. یخچال هایی كه برای توریست ها بیشتر آشناست، یخچال های "اورتسوری" Ortsveri و دودوراك Devdorak نام دارند كه دامنه های قازبك به داخل دره بزرگ "ترك" سرازیر می شوند. تعداد دیگری یخچال بزرگ در حوضه ریونی وجود دارد كه عبارتند از كیوتیشو، زوپخیتو و ادنا. در دیگر نواحی آلپی گرجستان، در سرچشم ههای رودهای كودوری، تسخینس شقالی و آراگوی نیز تعداد اندكی رودخانه های تقریباً یخچالی وجود دارد. یخچال ها دارای اهمیت اقتصادی قابل توجهی هستند، این یخچال ها رودهای بزرگ گرجستان را تغذیه می كنند. در تابستان، یخهای ذوب شده در یخچال ها آب رودخانه های ریونی، اینگوری، ترك و سایر رودها را با حجم زیاد، تغذیه می كنند. (رضا عنایت الله، ۱۳۷۲، ص 19)


منطقه مرطوب معتدل جنب مداري گرجستان شرقي در همان ارتفاعي است كه توسط رژيم حرارتي متفاوت مشخص مي شود. متوسط درجه حرارت در ژانويه به طور 1 درجه سانتي گراد است كه پايين تر از گرجستان غربي است. دشت ها و - معمول 2400 ميلي متر در سال - تپه هاي كوه پايه اي باران كمتري دريافت مي كنند كه از 700 تجاوز نمي كند. در كوهستان ها رطوبت افزايش مي يابد و در ناحيه "گردنه صليب" بارندگي سالانه به 1500 ميلي متر م يرسد. خشك ترين دوره در گرجستان شرقي در زمستان است و حداكثر بارندگي در اواخر بهار و آغاز تابستان صورت مي گيرد. كاختي داخلي نسبتاً گرم و مرطوب است. به ويژه در دشت آلازاني، جايي كه 23 درجه و - 0 درجه و در گرمتري ن ماه سال 25 - متوسط درجه حرارت در ژانويه 1800 ميلي متر است. - متوسط بارندگي سالانه 1000 اقليم دشت كارتلي داخلي تغييرات زيادي نسبت به كاختي داخلي ندارد. اختلافات فقط در مقدار بارندگ ي و شد ت زمستان است (متوسط درجه حرارت در ژانويه1 درجه سانتي گراد است ). كارتلي پايين داراي اقليم استپي معتدل / در كارتل ي داخلي 50 درجه تا / گرم با تابستان هاي داغ است. در اينجا متوسط درج ه حرارت در ژانوي ه از 2صفر درجه و در جولا ي بين 23 تا 25 درجه سانتي گراد و متوسط بارندگي سالانه 500 ميلي متر است. فلات ايوري داراي اقليم خشك استپي با زمستان هاي معتدل سرد و تابستانهاي داغ است. در تپ ههاي كوه پايه اي اقليم بين خشك استپي تا معتدل مرطوب در نوسان است. در استپ شيراك و ديگر گودي هاي فلات ايوري، زمستان ها معمولاً كاملاً سخت 3 درجه سانتي گراد) مي باشد، در حالي كه متوسط / (متوسط درجه حرارت در ژانويه 8 سالانه فقط به 493 ميلي متر مي رسد. منطقه بورجومي  باكورياني با اقليم معتدل سرد تيپ اروپايي  غربي مشخص مي شود، اما به علت ناهمواري هاي كوهستاني، شرايط اقليمي در ارتباط با ارتفاع، تغيير مي كند. در قسمت پايين، در دره تنگ بورجومي، شرايط درجه حرارت در 5 ماه سال بالاتر از 10 درجه است، درحالي كه در ماه هاي تابستان بيش از 15 درجه سانتي گراد است. دماي گرمترين ماه حدود 19 درجه است، در حال ي كه زمستان برفي و كاملاً سخت است، متوس ط درجه حرارت 3- درجه سانتي گراد مي باشد. در ارتفاعات بالاتر 1600-1700 متر بالاتر از سطح دريا) اقليم خيلي سخ تتر است. متوسط درجه حرارت ) گرم ترين ماه به حدود 15 درجه و سردترين ماه به منفي 4 تا منفي 7 درجه سانتي گراد مي رسد. در كوهستان هايي كه باكورياني را احاطه كرده اند، اقليم ويژگي آلپي به خودم يگيرد. در ناحيه تپه هاي كوه پايه اي گرجستان شرقي، اقليم معتدل مرطوب با زمستان هاي معتدل سرد و طولاني و تابستان هاي گرم است. در نواحي دامنه هاي متوسط و مرتفع قفقاز بزرگ و قفقاز كوچ ك، اقليم غال ب، معتد ل مرطوب با زمستان هاي سرد و تابستان هاي خشك است. اين ناحيه با جنگل هاي پهن برگ، عمدتاً راش مشخص مي شود. و داراي بارندگي فراوان است كه حداكثر آ ن در بهار و آغاز تابستان و حداقل آن در زمستان صورت مي گيرد. در بالاي منطقه جنگلي، اقليم آلپي غالب است. سرزمين هاي بلند آتش فشاني جاواختي داراي اقليم كاملاً مشخص تازه اي است. 4 ماه بيش از 10 درجه - تابستان ها گرم و طولاني است، متوسط درجه حرارت براي 5 سانتي گراد و در گرمترين ماه 17 درجه سانتي گراد است. از طر ف ديگر، زمستان سخت است (متوسط درجه حرارت در ژانويه 8- درجه سانتي گراد است). در اين ناحيه باران 550 ميلي متر در سال) - كمتري نسبت به ساير نواحي گرجستان در همان ارتفاع (4 ماه سال) دوام دارد. - مي بارد، پوشش برف حدود آبهاي داخلي يا هم جوار رشته كوه هاي سورامي، مسختي و آرسياني، رودها ي گرجستان را به دو حوضه درياي سياه و درياي خزر تقسيم مي كنند. به علت بارندگي فراوان، رودهاي حوضه درياي سياه شبكه متراكم تري را تشكيل داده و حج م آب بيشتري را نسبت به گرجستان شرقي، جاري مي سازند. گرجستان غربي با تعداد زيادي از رودهاي كوچك كه از نزولات باران و قسمت ي از مردا بها تغذيه مي شوند، مشخص مي شود. اين رودها مستقيماً وارد درياي سياه مي شوند. در حوضه رود كُر چنين نمونه هايي از رودهايي مردابي وجود ندارد، اما رودها دارا ي جريان هاي فصلي هستند و در تابستان اين رودها خشك مي شوند. تعداد رودخانه هاي اين جمهوري بالغ بر 25 هزار رودخانه است. رود ريوني پرآب ترين رود گرجستان غربي از آب پخشان اصلي كوه هاي قفقاز بزرگ از پاي كوه پاسيسمتا Pasismta آغاز مي شود. ريوني از سرچشمه خود تا كوتائيسي، رودخانه هاي كوهستاني تندآبي و سيلابي است كه از دره اي تنگ و عمي ق مي گذرد. پس از احداث نيروگاه هاي برق آبي "ريوني " و "گوماتي" Gumati ، بر روي آن، جريا ن رود آرام شده است. در جنوب كوتائيسي، رودخانه به فضاي باز و گسترده دشت كولخيس وارد مي شود و تعداد زيادي از شاخابه هاي آن (قويريلا Qvirila، خانيس تسقالي Khanistsqali، تسخنيس تسقالي Tskhenistsqali و تعدادي ديگر) كه از دامنه هاي قفقاز بزرگ و كوچك سرچشمه مي گيرند، به آن مي پيوندند. دومين رودخانه بزرگ و پرآب جمهوري رودخانه "اينگوري " است. پر آبي آن بدين علت است كه اين رودخانه از يخچال بزرگ و وسيعي از بلندترين قسمت قفقاز مركزي سرچشمه مي گيرد. اينگوري با جوش و خروش بسيار مسير خود را در درون دره اي تنگ و عميق طي مي كند. در هنگام خروج به فضاهاي باز و گسترده كولخيس، در دره تنگ جواري، jvari توسط نيروگاه برق آبي اينگوري، مهار ميشود. پس از خروج از اين دره آب آرام و پاكيزه آن وارد دريا مي شود. رودهاي بزرگ ديگر گرجستان عبارتند از تسخنيس تسقالي، كودوري، Kodori بزيب، Bzyb كه از قلل يخي قفقاز بزرگ سرچشمه مي گيرند. ديگر رودخان ههاي ساحلي گرجستان در درياي سياه (خوبي Khobi، تخوري، گاليدزگا و كلاسوري) از نواح ي پيشكوهي سرچشمه مي گيرند. اين رودها با آ ب باران تغذيه مي شوند و رژيمهاي متفاوتي دارند. دوره سيلابي آن ها منطبق بر پرباران ترين زمان است (آغاز بهار و پاييز). رودخانه چوروخ Chorokh، در جنوب با تومي به درياي سياه مي ريزند. سرچشمه هاي اين رود، خارج از قلمرو گرجستان در تركيه است. رودخانه آجاريستوالي Ajaristsvali ، بزرگترين شاخه چوروخ در قلمرو جمهوري گرجستان، از ناحيه آلپي رشته كوه آرسياني سرچشمه مي گيرد. رودخانه هاي سوپسا و ناتانبي از رشته كوه هاي مسختي به درياي سياه مي ريزند. بزرگترين قسمت اين رودها، جويبارهاي شاخص كوهستاني است كه از آب باران تغذيه مي شود و پس از رسيدن به زمين هاي پست كولخيس، به آرامي جريان مي يابند. رودخانه كُر (كور) طولاني ترين رودخانه گرجستان و راه آبي اصلي گرجستان شرقي از رشته كوه هاي بلند آناتولي (در تركيه) در خارج از قلمرو گرجستان سرچشمه مي گيرد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 17)


'''آب و هوا و تغییرات آن'''


'''درياچه ها'''
گرجستان به علت دارا بودن نواحی مختلف جغرافیایی دارای آب و هوای متفاوتی است. رشته كوه های عظیم قفقاز، گرجستان را در مقاب ل توده های هوای سردی كه ممكن است از شمال تجاوز كند، محافظت می كند. با ای ن وجود، این توده های هوا از دامنه های كوه ها در شرق و غر ب نفوذ می كنند، اما در تماس با آب گرم دریای سیاه و سطح گرم شده زمین، گرجستا ن سرمای كمتر ی دریاف ت می كند. در سایه این اقلیم اینجا گرمتر از نواحی مجاور در همان عرض جغرافیایی است. رشته كوه های گرجستان غربی و دریایی كه سواحل آن را می شوید، در تشكیل اقلیم تاثیر زیادی دارد. گرجستان غربی ناحی های مرطو ب، دریای ی و دارای اقلیم جنب مداری است، در حالی كه گرجستان شرقی با اقلیم خشك و به ندرت مرطوب جنب مداری مشخص می شود. گرجستان غربی در تمام طول سال باران كافی دریافت می كند (1000-  1200 میلی متر در سال)، اما حداكثر بارندگی در پاییز و زمستان اتفاق می افتد. قسمت جنوبی كولخیس به ویژه منطقه پرباران است (بیش از 2500 میلی متر در ساحل باتومی). در جهت شمال اقلیم كمتر مرطوب است (650 میلی متر در پوتی و 1400 میلی متر در سوخومی) در شرق ساحل دریا نیز باران كم می بارد. در پاره ای اوقات نیز حتی خشك است در گرجستان غربی زمستان ها ملایم و گرم است. متوسط درجه حرارت در سردترین ماه ها، در قلمروهایی كه در ارتفاع 600 تا 700 متری از سطح دریا واقع شده اند، هرگز به كمتر از صفر درجه نمی رسد. زمستان به ویژه در سرزمین های پست كولخیس و تپه های كوه پایه ای كه آن را احاطه كرده اند، گرم است. این مهمترین منطقه مرطوب جنب مداری به جهت بارندگی فراوان و زمستان ملایم و گرم و تغییرات اندك دما، بسیار معروف است. در اینجا گیاهان در تمام طول سال سبزند. در قسمت های 4 درجه سانتی گراد و در جولای - وسیعی از كولخیس، متوسط درجه حرارت در ژانویه 6 درجه سانتی گراد است. دورتر از دریای سیاه زمستان ها سردتر و تابستان ها 5 درجه و در ساكارا 3 درجه گرمتر است. از این رو متوسط درجه حرارت ژانویه در پوتی 4 درجه است. متوسط درجه حرارت در اوت در پوتی 23 درجه است، در حالی كه در ساكارا 24 درجه است. آب و هوای گرم و آفتابی غالباً در تمام سواحل شرقی دریای سیاه، حتی زمستان وجود دارد. در ماه دسامبر، موقع ی كه كوهستان ها پوشیده از برف اند، در كولخیس درختان سبزند، گل های رز شكوفه می دهند و خورشید می درخشد. بعضی اوقات، هر چند به ناگهان هوا در كولخیس سرد می شود و روزهای یخبندان و بارش بارف اتفاق می افتد كه در اثر نفوذ هوا ی قطبی اس ت. این نوع سرمای كوتاه مدت، سبب نابودی درختان گرمادوست و مركبات می شود. در كولخیس بادهای شرقی و بادهای غربی تسلط دارند. بادهای شرقی، بادهای خشك و گرم دامنه كوه است، یعنی اینكه باد گرم و خشك از كوهستان ها می وزد، این بادها به ویژه در قسمتهای شرقی اراضی پست كولخیس قوی هستند (در نواحی زستافونی، ترجولا و كوتائیسی). این بادها سبب كاهش رطوبت هوا و افزایش دما می شوند. باد شمال دریا معمولاً در نواحی ساحلی می وزد و خنكی مناسبی را درگرمای تابستان با خود به همراه می آورد. ناهمواری های كوهستان ها در گرجستا ن، علت عمده وجود نواحی اقلیمی كاملاً مشخص عمودی است. برای نمونه، در كولخیس اقلیم ویژگی های جنب مداری خود را 500 متری سطح دریا، نگه می دارد. در حالی كه بالاتر از آن ناحیه - تقریباً تا ارتفا ع 600 اقلیم مرطوب و معتد ل گرم است. از ارتفا ع حدود 1000 متری ناحیه اقلیم معتدل سرد آغاز میشود، در حال ی كه كمی بالاتر اقلیمی است با زمستان های سرد و مرطوب و 2000 متری سطح دریا) - تابستان خشك. بالاتر از خط پوشش گیاهی جنگلی ( 2200 3400 متری، برف های دائمی و یخچال ها - ناحیه اقلیم سرد و آبی است. در ارتفاع 3500 تسلط دارند. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 19)


تعداد درياچه هاي جمهوري اندك مي باشند و در چشم انداز گرجستان نقش شاياني را بازي نمي كنند. سرزمين هاي بلند جاواختي بيشترين تعداد درياچه ها را داراست. بزرگترين آن ها عبارتند از: پاراواني، Paravani تاباتسقوري، Tabatsquri ساگامو، Sagamo خوزاپيني، ماداتاپا، Khozapini و خانچالي، Madatapa كه از آب باران و آب هاي زيرزمين ي تغذيه مي شوند. در فلات آلپي آتشفشاني كلي، Khanchali نيز تعداد زيادي درياچه وجود دارد ك ه كلي بزرگترين آن هاست و در بعضي جاها داراي 7 متر عمق است. اين درياچه منشاء سرچشمه رود كساني Ksani است. در گرجستان غربي، در ناحيه اي كه سنگ آهك گسترش يافته، تعداد زيادي درياچه هاي كوچك وجود دارد. در ناحيه آلپي قفقاز بزر گ، به ويژه در قسمت غربي آن، تعداد زيادي درياچه كوچك با منشاء يخچالي وجود دارد. در دره تنگ و عميق "لاشيپسه" Lashipse در آبخازيا، درياچه سحرانگيز و قابل توجه "ريتسا"  Ritsa واقع شده است. از درياچه هاي اطراف ساحل درياي سياه مي توان درياچ ه "پالئاستومي" Paleastomi را نام برد كه در كنار بندر پوتي واقع است. سواحل شرقي و شمالي درياچه پوشيده از جنگلهاي باتلاقي است، در حالي كه بزرگترين قسمت ساحل درياچه پوشيد ه از علف هاي مردابي است. در گرجستا ن شرقي در نزديكتري ن شهرك "دوشتي " Dusheti درياچه "بازالتي" Bazaleti قرار دارد و در داخل محدوده شهر تفليس، درياچه كوچك "ليسي " Lisi واقع شده است. در نزديكي شهر روستاو ي درياچه "جانداري " Jandari و در جنوب تفليس درياچه "كوميسي " Kumisi است. در گستره فلات ايوري درياچه هاي تلخ  شور كوچكي وجود دارد كه فاقد زهكشي است. تعداد زيادي درياچه هاي مصنوعي در گرجستا ن ايجاد شد ه است. تعدادي از آن ها حتي بزرگتر از درياچه هاي طبيعي است. در تفليس در حد غرب ي دشت سامگوري ، "مخزن تفليس "، در سرزمين هاي بلند گرجستا ن جنوبي "مخزن تسالگر"، در نزديك ي شهرك تقيبولي در مخزن شائوري " Shaori و نزديكي تيانتي، "مخزن سيوني" Sioni واقع شده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 26)
منطقه مرطوب معتدل جنب مداری گرجستان شرقی در همان ارتفاعی است كه توسط رژیم حرارتی متفاوت مشخص می شود. متوسط درجه حرارت در ژانویه به طور 1 درجه سانتی گراد است كه پایین تر از گرجستان غربی است. دشت ها و - معمول 2400 میلی متر در سال - تپه های كوه پایه ای باران كمتری دریافت می كنند كه از 700 تجاوز نمی كند. در كوهستان ها رطوبت افزایش می یابد و در ناحیه "گردنه صلیب" بارندگی سالانه به 1500 میلی متر م یرسد. خشك ترین دوره در گرجستان شرقی در زمستان است و حداكثر بارندگی در اواخر بهار و آغاز تابستان صورت می گیرد. كاختی داخلی نسبتاً گرم و مرطوب است. به ویژه در دشت آلازانی، جایی كه 23 درجه و - 0 درجه و در گرمتری ن ماه سال 25 - متوسط درجه حرارت در ژانویه 1800 میلی متر است. - متوسط بارندگی سالانه 1000 اقلیم دشت كارتلی داخلی تغییرات زیادی نسبت به كاختی داخلی ندارد. اختلافات فقط در مقدار بارندگ ی و شد ت زمستان است (متوسط درجه حرارت در ژانویه1 درجه سانتی گراد است ). كارتلی پایین دارای اقلیم استپی معتدل / در كارتل ی داخلی 50 درجه تا / گرم با تابستان های داغ است. در اینجا متوسط درج ه حرارت در ژانوی ه از 2صفر درجه و در جولا ی بین 23 تا 25 درجه سانتی گراد و متوسط بارندگی سالانه 500 میلی متر است. فلات ایوری دارای اقلیم خشك استپی با زمستان های معتدل سرد و تابستانهای داغ است. در تپ ههای كوه پایه ای اقلیم بین خشك استپی تا معتدل مرطوب در نوسان است. در استپ شیراك و دیگر گودی های فلات ایوری، زمستان ها معمولاً كاملاً سخت 3 درجه سانتی گراد) می باشد، در حالی كه متوسط / (متوسط درجه حرارت در ژانویه 8 سالانه فقط به 493 میلی متر می رسد. منطقه بورجومی  باكوریانی با اقلیم معتدل سرد تیپ اروپایی  غربی مشخص می شود، اما به علت ناهمواری های كوهستانی، شرایط اقلیمی در ارتباط با ارتفاع، تغییر می كند. در قسمت پایین، در دره تنگ بورجومی، شرایط درجه حرارت در 5 ماه سال بالاتر از 10 درجه است، درحالی كه در ماه های تابستان بیش از 15 درجه سانتی گراد است. دمای گرمترین ماه حدود 19 درجه است، در حال ی كه زمستان برفی و كاملاً سخت است، متوس ط درجه حرارت 3- درجه سانتی گراد می باشد. در ارتفاعات بالاتر 1600-1700 متر بالاتر از سطح دریا) اقلیم خیلی سخ تتر است. متوسط درجه حرارت ) گرم ترین ماه به حدود 15 درجه و سردترین ماه به منفی 4 تا منفی 7 درجه سانتی گراد می رسد. در كوهستان هایی كه باكوریانی را احاطه كرده اند، اقلیم ویژگی آلپی به خودم یگیرد. در ناحیه تپه های كوه پایه ای گرجستان شرقی، اقلیم معتدل مرطوب با زمستان های معتدل سرد و طولانی و تابستان های گرم است. در نواحی دامنه های متوسط و مرتفع قفقاز بزرگ و قفقاز كوچ ك، اقلیم غال ب، معتد ل مرطوب با زمستان های سرد و تابستان های خشك است. این ناحیه با جنگل های پهن برگ، عمدتاً راش مشخص می شود. و دارای بارندگی فراوان است كه حداكثر آ ن در بهار و آغاز تابستان و حداقل آن در زمستان صورت می گیرد. در بالای منطقه جنگلی، اقلیم آلپی غالب است. سرزمین های بلند آتش فشانی جاواختی دارای اقلیم كاملاً مشخص تازه ای است. 4 ماه بیش از 10 درجه - تابستان ها گرم و طولانی است، متوسط درجه حرارت برای 5 سانتی گراد و در گرمترین ماه 17 درجه سانتی گراد است. از طر ف دیگر، زمستان سخت است (متوسط درجه حرارت در ژانویه 8- درجه سانتی گراد است). در این ناحیه باران 550 میلی متر در سال) - كمتری نسبت به سایر نواحی گرجستان در همان ارتفاع (4 ماه سال) دوام دارد. - می بارد، پوشش برف حدود آبهای داخلی یا هم جوار رشته كوه های سورامی، مسختی و آرسیانی، رودها ی گرجستان را به دو حوضه دریای سیاه و دریای خزر تقسیم می كنند. به علت بارندگی فراوان، رودهای حوضه دریای سیاه شبكه متراكم تری را تشكیل داده و حج م آب بیشتری را نسبت به گرجستان شرقی، جاری می سازند. گرجستان غربی با تعداد زیادی از رودهای كوچك كه از نزولات باران و قسمت ی از مردا بها تغذیه می شوند، مشخص می شود. این رودها مستقیماً وارد دریای سیاه می شوند. در حوضه رود كُر چنین نمونه هایی از رودهایی مردابی وجود ندارد، اما رودها دارا ی جریان های فصلی هستند و در تابستان این رودها خشك می شوند. تعداد رودخانه های این جمهوری بالغ بر 25 هزار رودخانه است. رود ریونی پرآب ترین رود گرجستان غربی از آب پخشان اصلی كوه های قفقاز بزرگ از پای كوه پاسیسمتا Pasismta آغاز می شود. ریونی از سرچشمه خود تا كوتائیسی، رودخانه های كوهستانی تندآبی و سیلابی است كه از دره ای تنگ و عمی ق می گذرد. پس از احداث نیروگاه های برق آبی "ریونی " و "گوماتی" Gumati ، بر روی آن، جریا ن رود آرام شده است. در جنوب كوتائیسی، رودخانه به فضای باز و گسترده دشت كولخیس وارد می شود و تعداد زیادی از شاخابه های آن (قویریلا Qvirila، خانیس تسقالی Khanistsqali، تسخنیس تسقالی Tskhenistsqali و تعدادی دیگر) كه از دامنه های قفقاز بزرگ و كوچك سرچشمه می گیرند، به آن می پیوندند. دومین رودخانه بزرگ و پرآب جمهوری رودخانه "اینگوری " است. پر آبی آن بدین علت است كه این رودخانه از یخچال بزرگ و وسیعی از بلندترین قسمت قفقاز مركزی سرچشمه می گیرد. اینگوری با جوش و خروش بسیار مسیر خود را در درون دره ای تنگ و عمیق طی می كند. در هنگام خروج به فضاهای باز و گسترده كولخیس، در دره تنگ جواری، jvari توسط نیروگاه برق آبی اینگوری، مهار میشود. پس از خروج از این دره آب آرام و پاكیزه آن وارد دریا می شود. رودهای بزرگ دیگر گرجستان عبارتند از تسخنیس تسقالی، كودوری، Kodori بزیب، Bzyb كه از قلل یخی قفقاز بزرگ سرچشمه می گیرند. دیگر رودخان ههای ساحلی گرجستان در دریای سیاه (خوبی Khobi، تخوری، گالیدزگا و كلاسوری) از نواح ی پیشكوهی سرچشمه می گیرند. این رودها با آ ب باران تغذیه می شوند و رژیمهای متفاوتی دارند. دوره سیلابی آن ها منطبق بر پرباران ترین زمان است (آغاز بهار و پاییز). رودخانه چوروخ Chorokh، در جنوب با تومی به دریای سیاه می ریزند. سرچشمه های این رود، خارج از قلمرو گرجستان در تركیه است. رودخانه آجاریستوالی Ajaristsvali ، بزرگترین شاخه چوروخ در قلمرو جمهوری گرجستان، از ناحیه آلپی رشته كوه آرسیانی سرچشمه می گیرد. رودخانه های سوپسا و ناتانبی از رشته كوه های مسختی به دریای سیاه می ریزند. بزرگترین قسمت این رودها، جویبارهای شاخص كوهستانی است كه از آب باران تغذیه می شود و پس از رسیدن به زمین های پست كولخیس، به آرامی جریان می یابند. رودخانه كُر (كور) طولانی ترین رودخانه گرجستان و راه آبی اصلی گرجستان شرقی از رشته كوه های بلند آناتولی (در تركیه) در خارج از قلمرو گرجستان سرچشمه می گیرد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 17)




'''آب هاي معدني'''


قفقاز جنوبي، به ويژه گرجستان، ناحيه آتش فشان هاي فعال دوره هاي اخير زمين شناسي است، كه ناحيه زلزله خيز متراكم با حركت هاي تكنونيكي جديد است. فعاليت نيروهاي تحت الارضي، با چشم ههاي گرم و معدن ي مشخص مي شود كه در بسياري از قلمرو گرجستان از زمين خارج مي شوند. "آب حيات " را مي توان به چشمه هاي آب گرم و راديواكتيويته "تسقالتوبو" لقب داد. چشمه هاي معدني قليايي كربنيك مركز آسايشگاهي "بورژومي " در سراسر جها ن شناخته شده است. آبهاي معدني "منجي " با آبهاي "ماتسستا" در نزديكي "سوچي " قابل مقايسه است. "لوگلا" ، "اوتسرا" ، "زواره " و چشمه هاي قليايي  نمكي "سايرمه "اسكوري " در "جاوا" شبيه چشمه هاي "يسن توكي " هستند.
'''دریاچه ها'''


تعداد دریاچه های جمهوری اندك می باشند و در چشم انداز گرجستان نقش شایانی را بازی نمی كنند. سرزمین های بلند جاواختی بیشترین تعداد دریاچه ها را داراست. بزرگترین آن ها عبارتند از: پاراوانی، Paravani تاباتسقوری، Tabatsquri ساگامو، Sagamo خوزاپینی، ماداتاپا، Khozapini و خانچالی، Madatapa كه از آب باران و آب های زیرزمین ی تغذیه می شوند. در فلات آلپی آتشفشانی كلی، Khanchali نیز تعداد زیادی دریاچه وجود دارد ك ه كلی بزرگترین آن هاست و در بعضی جاها دارای 7 متر عمق است. این دریاچه منشاء سرچشمه رود كسانی Ksani است. در گرجستان غربی، در ناحیه ای كه سنگ آهك گسترش یافته، تعداد زیادی دریاچه های كوچك وجود دارد. در ناحیه آلپی قفقاز بزر گ، به ویژه در قسمت غربی آن، تعداد زیادی دریاچه كوچك با منشاء یخچالی وجود دارد. در دره تنگ و عمیق "لاشیپسه" Lashipse در آبخازیا، دریاچه سحرانگیز و قابل توجه "ریتسا"  Ritsa واقع شده است. از دریاچه های اطراف ساحل دریای سیاه می توان دریاچ ه "پالئاستومی" Paleastomi را نام برد كه در كنار بندر پوتی واقع است. سواحل شرقی و شمالی دریاچه پوشیده از جنگلهای باتلاقی است، در حالی كه بزرگترین قسمت ساحل دریاچه پوشید ه از علف های مردابی است. در گرجستا ن شرقی در نزدیكتری ن شهرك "دوشتی " Dusheti دریاچه "بازالتی" Bazaleti قرار دارد و در داخل محدوده شهر تفلیس، دریاچه كوچك "لیسی " Lisi واقع شده است. در نزدیكی شهر روستاو ی دریاچه "جانداری " Jandari و در جنوب تفلیس دریاچه "كومیسی " Kumisi است. در گستره فلات ایوری دریاچه های تلخ  شور كوچكی وجود دارد كه فاقد زهكشی است. تعداد زیادی دریاچه های مصنوعی در گرجستا ن ایجاد شد ه است. تعدادی از آن ها حتی بزرگتر از دریاچه های طبیعی است. در تفلیس در حد غرب ی دشت سامگوری ، "مخزن تفلیس "، در سرزمین های بلند گرجستا ن جنوبی "مخزن تسالگر"، در نزدیك ی شهرك تقیبولی در مخزن شائوری " Shaori و نزدیكی تیانتی، "مخزن سیونی" Sioni واقع شده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 26)


'''سواحل گرجستان'''


طول سواحل گرجستان در درياي سياه 315 كيلومتر است كه بين دهانه رودخانه "پسو" و دماغه "گونيو" كشيده شده است. سراسر اين نوار، به جهت دارا بودن مراكز استراحتگاهي و درماني اهميت بسيار دارد. آسايشگاه مسلولين، مهمانخانه ها و ساير تاسيسات استراحتگاهي در تمام طول ساحل درياي سياه از لسليدزه تا اوچامچيره درآبخازيا و از اوركي تا باتوم ي در آجاري ا پراكنده شده است. در طول ساحل، خط آهن و شاهراه هاي ارتباطي با شريان هاي اصلي حمل و نق ل ارتباط پيدا ميكنند و آ ن را با ساير نقاط قفقاز و روسيه مرتبط مي سازند. مزارع وسي ع با محصولات با ارزش جنب مداري در حاشيه ساحل دريا گسترده شده است. ساحل درياي سياه كه در اقتصاد مل ي گرجستان اهميت بسيار دارد، از نظر بهره برداري از منابع و ذخاير متعدد آن، ارزش بسيار زيادي دارد. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 56)
'''آب های معدنی'''


قفقاز جنوبی، به ویژه گرجستان، ناحیه آتش فشان های فعال دوره های اخیر زمین شناسی است، كه ناحیه زلزله خیز متراكم با حركت های تكنونیكی جدید است. فعالیت نیروهای تحت الارضی، با چشم ههای گرم و معدن ی مشخص می شود كه در بسیاری از قلمرو گرجستان از زمین خارج می شوند. "آب حیات " را می توان به چشمه های آب گرم و رادیواكتیویته "تسقالتوبو" لقب داد. چشمه های معدنی قلیایی كربنیك مركز آسایشگاهی "بورژومی " در سراسر جها ن شناخته شده است. آبهای معدنی "منجی " با آبهای "ماتسستا" در نزدیكی "سوچی " قابل مقایسه است. "لوگلا" ، "اوتسرا" ، "زواره " و چشمه های قلیایی  نمكی "سایرمه "اسكوری " در "جاوا" شبیه چشمه های "یسن توكی " هستند.


'''شهرهاي مهم'''


گرجستان داراي 13 شهر، 37 شهرك، 61 مركز روستايي و 450 روستا است. شهرهاي مهم آن عبارتند از: تفليس ،كوتائيسي، روستاوي، گوري، پوتي، باتومي ، سوخومي، متسختا، چياتورا، تقيبول ي، زوگديدي، تسقالتوبو، تقوارچلي، گاگرا و تلاو ي. در اين قسمت شهرهاي بزرگ گرجستان شرح داده مي شود.
'''سواحل گرجستان'''
 
 
'''تفليس'''
 
شهر تفليس كه در زبا ن گرجي (تبيليس ) ناميده مي شود و در قسمت غرب ي گرجستان در مركز دهليز قفقاز و در 41 درجه و 2 دقيقه عرض شمالي و 44 درجه و 4دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينوي چ واقع شده است. اين شهر در فاصله 120 كيلومتري رشته كوه قفقاز بزر گ و 250 كيلومتري درياي سياه قرار دارد. تفليس از نظر موقعيت جغرافيايي با شهرهاي تاشكند، استانبول، رم، بارسلو ن، بوستون و شيكاگو هم عرض است و با شهرهاي گوركي، ساراتف، بغداد و عدن در يك نصف النهار قرار دارد. تفليس در آغو ش صخره هاي كوهستاني و عمدتاً در سواح ل رودخانه كُر يا اراضي نزديك به آن واقع شده است. اين رودخانه كه از وسط شهر مي گذرد، آن را به دو قسمت تقسيم مي كند. پايتخت جمهوري گرجستان در مركز هندسي و اقتصادي منطقه قفقاز واقع شده و يكي از مهم ترين مراكز سياسي، علمي، فرهنگي و اقتصادي قفقاز در گذشته و اكنون است. تفليس مركز سياسي  اداري و فرهنگي گرجستان و زيباتري ن شهر قفقاز است و به اعتباري مي توان آن را "عروس قفقاز" ناميد. تفليس در گذشته هاي دور، ابتدا در طول سواحل رودخانه رشد كرده و بعدها با افزايش جمعيت شهر، ساخت و سازها به دامنه ها و تپه ها و فلات هاي اطراف رودخانه كشيده شد كه در جه شمال و شمال شرقي شهر واقع شده و اكنون محيطي حدود 127 كيلومتر را به وجود آورده است. تفليس مطلوب و هوا ي آن پاكيزه است كه متوسط درجه حرارت آن 24 درجة /7 درجه سانتي گراد است. در تابستان در گرمترين ماه درجه حرارت به 40 درجه سانتي گراد مي رسد. هواي شهر در زمستان در سردترين ماه به 9 سانتي گراد و به جهت نسيمي كه از كوهستان ها در در ههاي اطراف مي وزد، هميش ه پاكيزه است. به طور متوسط سالانه 2112 ساعت آفتابي در تفليس وجود دارد كه 1805 ساعت آن از ماه مارس تا نوامبر اتفاق مي افتد. 34 بارندگي كه متوسط سالان هاي برابر 505 ميلي متر دارد در ماه هاي گرم مي بارد. در طو ل تابستان حدود 25 روز بسيار گر م وجود دارد كه دماي هوا را تا 30 درجه بالا مي برد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 41)
 
پائيز تفليس بسيار زودگذر اس ت. پس از اينكه در اواس ط اكتبر، اولي ن برف بر رو ي كوه هاي اطراف مي نشيند، هواي ملايم، گر م و آفتاب ي همه جارا فرام يگيرد. رطوبت شهر نسبتاً ك م و ب ه حدود 66 درصد م يرسد. روزهاي مه آلود و مرطو ب، به ندرت و بيشتر در ماههاي دسامبر و ژانويه اتفاق مي افتد. در تفليس برف به ندرت مي بارد. از دسامبر تا فوريه بين 30 تا 35 روز، دماي هوا به زير صفر مي رسد.
 
بهار تفليس كوتاه و متغير است كه با بادهاي سخت مارس و تغيير آب و هوا همراه است. در بهار و تابستان روزهاي ابري اندك ولي توأم با ابرهاي ضخيم است.
 
جمعيت شهر تفليس، براساس اطلاعات آخرين سرشماري در سال 2006 برابر 1/103/300 نفر بوده است. از كل جمعيت شهر 80 درصد گرجي مي باشند. (اين نسبت 66 درصد بوده است). روس ها، ارامنه و آذر يها پرجمعيت ترين / در سال 1989 برابر 1 اقليت هاي اين شهر را تشكيل م يدهند. بلاروس ها، آشور يها و ژرمن ها از ديگر اقوام كم جمعيت در تفليس مي باشند.
 
تفليس در مركز تلاقي راه هاي ارتباطي اصلي، راه آهن و انتها ي جاده نظامي گرجستان قرار دارد. خطوط هوايي تفليس، فرودگاه اي ن شهر را با شهرهاي مهم قفقاز، روسيه، آسياي مركزي و شهرهاي ديگر، برقرار مي كند. با برقراري خط هوايي تفليس تهران، ارتباط آن با ايران نيز از سال 1374 برقرار شده است. حمل و نقل شهري تفليس شامل اتوبوس، تراموا، واگن برقي، گسترش زيادي يافته است. پايتخت گرجستان جداي از تمركز دستگاه هاي سياسي و ادار ي در آن، محل تمركز فعالي تهاي عمده اقتصادي اين كشور نيز م يباشد. درحدود نيمي از درآمدهاي كل ناشي از ماليات مستقيم دريافتي دولت گرجستان از تفليس مي باشد كه درجزئيات آن گفتني است 60 درصد آن ماليات سود و درآمدهاي شاغلين در تفلي س مي باشد. 30 درصد بوده كه، سهم اين منطقه در توليد صنعتي ثب ت شده كشور در سال 1997 اين نرخ در سال هاي اخير به بيش از پنجاه درصد رسيده است. از نظر ساختاري امكانات در تفلي س به مراتب بهتر از بقيه بخش هاي گرجستان مي باشد كه دراين زمينه به خدمات حمل و نقلي، سيستم تلفن مناسب تر و يا سيستم تلفن همراه و نيز وجود امكانات رونق فعاليت هاي تجاري در منطقه مورد بحث اشاره نمود. در كل تفليس، مناس بترين محل توجه تجار داخل ي و بيشتر محل جلب سرمايه گذاري هاي خارجي در گرجستان مي باشد. آمارهاي ياد شده كه به مراتب از سهم تفليس در توان صنعتي گرجستان فراتر مي باشد نشان دهنده اهميت اقتصادي بخش خدمات در تفليس مي باشد.
 
 
'''كوتائيسي'''
 
كوتائيسي مركز استان ايمرتي در قسمت شرقي جلگه كولخيس واقع شده است. اين شهر به سبب اهميت اقتصادي و جمعيت دومي ن شهر بزر گ گرجستان است. جمعيت آن در سال 2002 به حدود 215 هزار و 700 نفر برآورد شده است. كاوش هاي باستان شناسي در قلمرو كوتائيسي نشان مي دهد كه سكونت انسان ها در اين منطقه به دوره پارينه سنگي و عصر مفر غ مي رسد. تاريخ مستند شهر "كوتاتيسيوم " از قرن سوم پيش از ميلاد آغاز مي شود. نويسندگان كلاسيك آ ن را پايتخت پادشاهي كولخيس مي نامند. طي قرن هاي متمادي كوتائيسي يك مركز پر رونق بازرگاني بود، اهميت آن به سبب وجود را ههاي كاروان رو و رودخانه ريوني افزايش مي يافت، كالاها ي بازرگاني از اي ن شهر، سواح ل درياي سياه و شهر فازيس (پوتي كنوني ) و از آنجا به نقاط دوردستي چون سواحل يونان فرستاده مي شد. از اواسط قرن هشتم تانوزدهم، كوتائيسي ابتدا پايتخت گرجستان غربي و سپس پادشاهي ايمرتي بود. هرچند استحكامات و تدابير سياستمدارا ن ايمرتي نتوانست شهر را از تجاوز دشمن و انهدام نجات دهد: در پايان قرن يازدهم، سلجوقيان آنرا به آتش كشيدند و در قرن 13 و 14، سپاهيا ن چنگيزخان و تيمور لنگ شهر را ويران كردند. در دوره حكومت شوروي، كوتائيسي در زمين ههاي اقتصادي و فرهنگ ي توسعه فراوان يافت، كارخانه اتومبيل سازي، كارخانه توليد محصولات الكترونيكي و پمپ هاي برقي گريز از مركز و لوكوموتيو هاي برقي، محصولات خود را به خارج از كشور نيز صادر مي كردند. يكي از بزرگترين كارخانه صنعتي اين شهر، كارخانه توليد تراكتورهاي كوچك است كه براي شخم زدن باغ ها و تاكستان ها بكار برده مي شود و توانايي كار در دامنه هاي شيبدار را داراست. كارخانه هاي توليد روغن جلا و رنگ، مواد اصلي توليد رن گهاي بادوام، كات كبود، باريت و چند محصول ديگر را توليد مي كنند. كارخانه توليد ظروف شيشه اي، كارخانه توليد پارچه و ابريش م، پوشاك و منسوجا ت و كارخانه توليد كنسرو و ميوه و سبزي كوتائيسي از نظر توليد محصول، اهميت منطقه اي دارد. در حومه شهر سنگ هاي تراورتن براي بناي ساختمان ها، استخراج مي شود. از نظر تعداد جمعي ت، كوتائيسي دومين شهر بزر گ گرجستان پس از تفليس به شمار مي رود. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 117)
 
 
'''روستاوي'''
 
در 20 كيلومتري جنوب شرقي پايتخت گرجستا ن، در استپ "گارداباني" شهر روستاوي جاي گرفته است كه يكي از مراكز صنعتي مهم جمهوري است. روستاوي مركز، استان تاريخي جغرافيايي كارتلي سفلي است. قسمت اصلي شهر، شامل بخش صنعتي، در ساحل چپ كُر قرار دارد، در حالي كه ساختمان هاي مسكوني در ساحل راست رود ساخته شده اند. آب و هوا ي روستاوي و پيرامو ن آن خشك است با تابستان هاي داغ و زمستان هاي نسبتاً سرد. متوسط بارندگي سالانه به حدود 400 ميلي متر مي رسد. بخش عمده كانال گارداباني در قسمت مركزي شهر در ساحل چپ رود كُر قرار دارد. آب كانال نه تنها برا ي آبياري، بلك ه براي تأمين آب مورد نياز نيروگا ه برق حرارتي تفليس بكار برده مي شود كه در نزديكي روستاوي ساخته شده است. توسعه اين شهر نوي ن در ارتباط با طرح احداث كارخانه ذوب آهن و فولاد روستاوي است كه در دشت برهنه اي در كنار ويران ههاي شهر قديمي در سال 1944 آغاز شد و در سال 1950 كارخانه اولين محصول خود را توليد كرد، دو سال بعد كارخانه نورد آغاز بكار كرد و در سا ل 1954 كاركنان ذوب آهن گرجستان اولين محصول آهن و ذغا ل كُك خود را عرضه كردند. روستاوي چهارمين شهر بزر گ گرجستان است كه در سا ل 2002 جمعيت آن به 138 هزار و 200 نفر برآورد شده است. امروزه روستاوي بزرگترين مركز صنايع سنگي ن گرجستان است. بيشترين حجم توليد كارخانه فولاد و آه ن اختصاص به لوله هاي فولادي بدون درز دارد كه به طور گسترده اي در صنايع نفت قفقاز جنوبي مورد استفاده قرار مي گيرد. روستاوي شمش هاي فولادي مورد نياز كارخانه نورد سومقائيت (در آذربايجان ) را تأمين مي كرد. كارخانه ذوب فولاد روستاوي همچنين ورق فولاد و ساير استانداردهاي قطعات فولادي را كه نقش عمده اي در اقتصاد دارند، توليد مي كند. علاوه بركارخانه هاي ذوب آهن، كارخانه هاي بزرگ شيميايي نيز در اين شهر فعاليت دارند. كارخانه هاي شيميايي روستاوي، كودهاي ازته براي تأمين نياز بخش كشاورزي جمهوري هاي قفقاز جنوبي و تعداد ي نقاط ديگر توليد مي كرد كه در سال هاي پس از استقلال با وجود بحران هاي سياسي و اقتصادي توليدات آن دچار اختلال شده است. تعدادي كارخانه توليد الياف مصنوعي نيز در اين شهر ساخت ه شده است. كارخانه توليد سيمان از ضايعات توليدات سنگ تركاني فعاليت دارد. كارخانه توليد قطعات بتوني و نيز كارخانه هاي توليدات مكانيكي  مهندسي و تجهيزا ت جرثقيل در اين شهر بنا شده است. روستاوي در دور ه شوروي با بسياري از نقاط شوروي روابط توليدي و اقتصادي داشت. نيروي انساني متخصص شهر از تفلي س تأمين مي شد. در آغاز روستاوي مصالح ساختماني گوناگون و تجهيزات را از تفليس دريافت مي كرد، در حالي كه پس از رونق توليدات صنعتي شهر، روستاو ي بسياري از مواد مصرف ي صنايع را تأمين كرده و به شهر متخصصا ن و كاركنا ن ذوب آهن تبديل شده و فق ط محصولات صنايع سبك و غذايي را در روابط متقابل اقتصادي از شهر تفليس دريافت مي كند. شبكه وسيعي از دبيرستان هاي آموزشي و فني در روستاوي تأسيس شده است. مؤسسه هاي علمي آموزشي پلي تكنيك و مؤسسه اتوماسيون مراحل توليد در شهر فعاليت دارد. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 19)
 
 
'''متسختا'''
 
متسختا، پايتخ ت باستاني پادشاهي گرجستان شرقي، در كارتل ي داخلي واقع شده است. متسختا از شهرهاي قديم گرجستان است. بناي آن در نيم ه دوم هزاره اول پيش از ميلاد نهاده شده است. اكنون اين شهر در نوار باريك ي در طو ل ساحل رودها ي كُر و آراگو ي كشيده شده و تقريباً ب ه طول كامل توسط كوهستان ها، احاطه شده است. در دور ههاي گذشته اين شهر به استحكامات و ساختمان هاي پيوسته اي متصل بود ك ه تا دامن ه كوه هاي اطراف كشيده مي شد و برروي هم با پايتخت، مركز دولتي بزر گ را تشكيل مي دادند. دوره رشد متسختا از قرنهاي اوليه عصر مسيحي ت آغاز و تا قرن ششم ميلادي ادامه مي يابد. پس از انتقال پايتخت دولت به تفليس در قر ن 6 ميلادي، متسختا با كليساهاي متعدد و كليساها ي جامعي كه بعدها در آنجا ساخته مي شود، به عنوان مركز ديني كشور باقي مي ماند. متسختاي امروز با آثار معماري و باستاني ارزشمند خود همچو ن يك موزه است. كاوشهايي كه در شهر و پيرامون آن صورت گرفته آثار ارزشمندي از نمونه هاي فرهنگ ميلادي را در برمي گيرد. - مادي هزاره اول پيش از ميلاد تا قرنهاي 6 بررسي محل ها، ساختمان هاي مسكوني و بناها ي مربوط به آن، همچنين ظروف متعدد خانگ ي و جواهرات، نشان دهنده شكوفايي تاريخ تمدن شهر است. متسختا همچنين به عنوان يكي از مراكز مهم آثار معماري باستاني گرجستان شناخته مي شود. هنگام ورود به شهر از شمال از طريق جاده يا از غرب از طريق راه آهن، معبد جوار ي كه در بالاي صخره اي كوهستاني كه درست در روبروي بلوك هاي مسكوني در محل تلاقي دو رود قرار دارد خودنماي ي مي كند. معبد جوار ي يكي از ارزشمندترين آثار معماري (585 ميلادي) گنبدي است. اين بنا قديمي ترين نمونه ساختمان هاي  باستاني گرجستان است. ساختمان صومعه چنان به نظر مي رسد كه از درون صخره، به سوي قله مخروطي آن بيرون آمده است. جواري به ويژه هنگام شب در زير تاب ش نورافكن ها، زيباتر ديده مي شود. درست در مركز متسختا، كليساي جامع "اسوتيتسخوولي" قرار دارد كه در آغازه سده 11 ميلادي توسط معمار گرج ي، آرساكيدزه ساخته شده است. اين بناي عظيم به سبب معماري بسيار زيبا و ارزشمند خود و تركي ب قطعات حجاري هاي هنرمندانه روي سنگ قابل توجه بسيار است. در فاصله كم از اسوتيتسخوولي، صومعه سامتاورو، يكي ديگر از نمونه هاي برجسته معماري همان عصر قرار دارد. هنگام نزديك شدن به متسختا در طول "جاده نظامي گرجستان " ستون سنگي بلندي در ساح ل روبرو ي آراگوي، در سم ت چپ قرار دارد. اين ستون يادبود در محل مر گ "ايلياچاوچاوادزه " مشهورترين نويسنده و انديشمند گرجستان سربرافراشته است. جمعيت اين شهر در سا ل 1995 حدود 16 هزار نفر برآورد شده است.
 
تركيب اصلي اقتصادي اين منطقه كشاورزي و باغدار ي و پرور ش گوسفند مي باشد كه اين فعاليت آخري در مناط ق مرتفع تيانتي، دوشت ي و قازبگ ي صورت مي گيرد. جاده هاي نظامي گرجستان از اين منطقه يعني از ميان تفليس و مرز با فدراسيون روسيه مي گذرد. اين منطقه با توجه به بسته بودن مسير آبخازيا مهمترين كانال تردد جاده اي گرجستان و روسيه مي باشد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 128)
 
بيشترين صنايع اين منطقه در متسختا و دوشتي قرار دارد. ضمن اينكه پيست هاي اسكي در بخ ش گودائوري اين منطقه واقع مي باشد. نرخ بيكاري در اين منطقه 6 درصد گزارش شده است.
 
 
'''سوخومي'''
 
سوخومي پايتخت جمهوري خودمختار آبخازيا است كه در كنار دريا ي سياه قرار دارد. اين شهر در دامن ههاي تپه هاي اطراف خليج واق ع شده و جمعيت آن در سا ل 2002 حدود 112 هزار نفر برآورد شده است. سوخومي داراي آب و هواي طبيعي مناسب است. متوسط درجه حرارت آن در تابستان 24 درجه و در زمستان 6 درجه سانتي گراد است. بارندگي سالانه آن به طور متوسط 1260 ميلي متر است. آبهاي معدني، استفاده از سواحل دريا برا ي شنا و اقلي م مناس ب از جمله جاذبه هاي اين شهر براي استراحت و معالج ه به شمار مي رود. سوخومي در منطقه قفقاز و دريا ي سياه، يكي از مراكز تفريح ي كشتيراني مهم به شمار مي رود. در اطراف اين شهر، نواحي توريستي "آخالي آتوني " ساخته شده كه از مراكز توريستي بسيار جالب است. در سال 1918 در هشتم ماه آوريل، در سوخوم ي حكومت شوروي به وجود آمد، ليكن از ماه مه تحت قلمرو دولت تازه به استقلال رسيده گرجستان قرار گرفت. در چهارم ماه مارس 1921 ارتش سرخ، حكومت شوروي را در آ ن نواحي مستقر كرد از سال 1921 تاكنون، سوخومي مركز جمهوري خودمختار آبخازيا است. در سوخومي صنايعي چون دخانيات، كنسروسازي و كارخانه كفش چرمي با استفاد ه از مواد خام محلي فعاليت دارند. علاوه برآن، در اي ن شهر، تجهيزا ت مربوط به صنايع گاز نيز ساخته مي شود. از بناهاي ديدني و آثار معماري سوخومي، ميتوان از بناي حكومتي، آبخازيا، مهمانخانه "آبخازيا" تئاتر نمايشي، ساختمان مركز تحقيقات چاي و گياهان نيمه گرمسيري، سناتوريوم آبخازيا و بيمارستان 13 طبقه نام برد.
 
 
'''گوري'''
 
گوري از سال 1801 به عنوان نقطه شهري شناخت ه مي شود. اهميت اقتصادي اين شهر از سال 1872 پس از ساخت راه آهن تفليس  پوتي افزايش يافت. پيش از انقلاب بزرگ، هيچگون ه صنايعي در شهر وجود نداشت و فق ط صنايع دستي و بازرگاني، فعاليت عمده را در كنار كشاورزي تشكيل مي داد. در سال 1920 قسمتهاي زيادي از شهر گوري در اثر زلزله از بين رفت، اما در سال 1926 از نو ساخته شد و جمعيت آن ب ه سرعت افزايش يافت و به 10 هزار نفر رسيد. گوري معاصر مساحتي حدود 800 هكتار را در دو سوي ساحل رودهاي كُر و لياخوي تشكيل مي دهد. موقعيت جغرافيايي آن به عنوان محل تلاقي راه ها و دارا بودن اقليم مناسب، تأثير بسيار زيادي در شهر داشته است. در 40 سال گذشته جمعيت آن پنج برابر شده است. گوري را قلب كارتلي داخلي به شمار مي آورند. راه هاي ارتباطي كه نقاط مختلف را بهم متصل مي كنند در اي ن شهر يكديگر را تلاقي مي كنند. گوري يك شهر صنعتي است. اكثريت جمعيت آن را كاركنان بخش صنعت تشكيل مي دهند كه در صنايع و ساختمان و حمل و نق ل به كار اشتغال دارند. در ساحل راست رود لياخوي، كارخانه نساجي فعاليت دارد كه از سال 1945 تأسيس شده است. كارخانه كنسروسازي و شراب سازي گوري، جزو كارخانه هاي معتبر مواد غذايي گرجستان به شمار مي روند. كمپوت ميوه توليدي اين كارخانه در تمام منطقه و خارج از مرزهاي جمهوري از شهرت زيادي برخوردار است. گوري يكي از مراكز مهم توليد ميوه گرجستان است. گوري محل تلاقي راه آهن قفقاز جنوبي بوده و داراي ايستگاه راه آهن است. از اين نقطه شاخه اي از خط آهن و جاده به "تسخين والي" (مركز اوستياي جنوبي) به سوي شمال كشيده شده است. علاوه برآن از گوري شاهراهي به سوي دره "آتني" مي رود. صومعه سيوني يكي از آثار بسيار معروف معمار ي قرن هفتم ميلادي گرجستان است كه در نزديكي روستاي آتني قرار دارد. در اين معبد نقاشي هاي ديواري كه به قرن 10 ميلادي تعلق دارد، بسيار معروف است.
 
ژوزف استالين در اين شهر بدنيا آمده بود و تا سال 1894 در آنجا زندگي مي كرد. خانه مسكوني استالين به موزه تبديل شده و مجسمه بزرگي از استالين در شهر گوري ساخته شده است كه هنوز هم پس از فروپاشي شوروي، پا برجاست. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 96)
 
 
'''تلاوي'''
 
شهر تلاوي، شهري قديمي و بسيار زيباست كه در دامنه رشته كوه گومبوري واقع شده و مركز اداري و فرهنگ ي كاختي داخلي به شمار مي رود. در مركز شهر بناهاي تاريخي زيادي وجود دارد. دژي قديمي كه با باروهاي بلند احاطه شده و نيز برجهاي استوانهاي آن از جمله آثار قديمي و تاريخي به شمار مي رود. در پشت اين دژ كهن، كاخ پادشاه سابق كاختي قرار دارد كه اكنون به مؤسسه تربيت معلم تبديل شده است. مجموعه موزه هاي تلاوي در بخشي از اتاق هاي اين كاخ ايجاد شده است. جاده اي از تفليس از گذرگاه "گومبوري" از دامنه­هاي شمالي كوه به تلاوي سرازير مي شود. در شهر تلاوي كارخانه هاي پيله بازكني، پوشاك، ابريشم بافي، كنسروسازي، ساخت قطعات پيش ساخته بتوني و غيره... فعاليت دارند. تلاوي يكي از مراكز شراب سازي گرجستان است. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 56)
 
 
'''استان هاي تاريخي جغرافيايي گرجستان'''
 
استان هاي تاريخي  جغرافيايي اين جمهوري عبارتند از:
 
كارتلي (كارتلی داخلي و سفلي )،
 
ايمرتي،
 
سامقره لو،
 
گوري،
 
مسختي،
 
جاواختي ،
 
آبخازيا،
 
آجارستان،
 
اوستياي
 
سوانتي،
 
قازبگی،
 
خوسورتي،
 
 
'''كارتلي'''
 
كارتلي همان ايبرياي باستاني است كه در منابع تاريخي يونان و روم از آ ن ياد شده است (در منابع فارسي كارتيل ). اين ناحيه درس ت همان جايي است كه يك دولت مركزي گرجي، قرن هاي متمادي هسته اقتصادي  فرهنگي تعدادي از شاهزاده نشين هاي فئودالي را درآغاز قرون وسطي، تشكيل مي داد. كارتلي قسمت مركزي دامنه هاي قفقاز جنوبي را در طول دره رود كُر تشكيل مي دهد و قسمتي از آن تيغه هاي جنوبي قفقاز بزرگ و سرزمين هاي مرتفع گرجستان جنوبي را پوشش مي دهد. قلمرو كارتلي توسط خطوط اصلي حمل و نقل جمهوري قطع مي شود: مسير اصلي راه آهن قفقاز جنوبي، راه هاي اتومبيل رو و خطوط هوايي كه شهر تفليس را با ديگر شهرهاي قفقاز جنوبي، شمالي و بسياري ديگر از شهرهاي كشورهاي مستقل مشترك المنافع و ساير كشورهاي اروپا و آسيا پيوند مي دهد، در اين منطقه واقع شده است.
 
كارتلي به دو قسمت : كارتلي داخلي و سفلي تقسيم مي شود:
 
الف ) كارتلي داخلي
 
در اين قسمت اراضي وسيع هموار با استپهاي پوشيده از گياه و رشته هايي از تپه هاي كم ارتفاع ديده مي شود كه توسط دره هاي كم عمق و تنگ بريده شده اند. رود كُر، محوريي مانند كارتلي داخلي در ميان اين دشت، از غرب به شرق روان است.
 
آب و هواي بخش كم ارتفاع كارتلي داخلي، گرم و معتدل با تابستان هاي گرم و زمستان هاي سرد است. در پاره اي اوقات، درجه حرارت زمستان ها به منهاي 10 درجه سانتي گراد مي رسد، اما تعداد روزهاي يخبندان كم است. محصولات مهمي چون گندم، انگور و ميوه ها با بكارگيري سيستم هاي آبياري تيريپني، تاشيسكاري، سالتويسي، مخران و تزي اوكامي، توليد م يشوند. نيروگاه هاي برق روستايي در سر ريز كانال هاي اصلي آبياري احدا ث شده اند. خاك هاي حاصلخيز و آ ب و هوا ي مناسب، كارتلي داخلي را به يكي از مراكز پرجمعيت گرجستان تبديل كرده است. حدود ي ك سوم از جمعيت اين منطقه در شهرهاي باگوري، خاشور ي، بورجومي، كاسپي، متسختا، و تعداد ي ديگر از شهرهاي كوچك و بزرگ زندگي مي كنند. اكثريت عظيمي از مردم منطقه را گرجي ها تشكيل مي دهند. تعدادي اوست و ارمني نيز در اين منطقه زندگي مي كنند. در بين جمعيت شهري تعداد اندك روسي ، ارمني و اوستي نيز زندگي مي كنند اما اكثريت قومي متعل ق به گرجي هاست. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 125)
 
ب ) كارتلي سفلي
 
كارتلي سفلي در جنوب و جنو ب شرق تفليس واقع شده و قسمتي از شيب كُر سرزمين بلند جاواختي را كه آنرا در جنو ب و غرب به هم متصل مي سازد، تشكيل مي دهد. رود كُر اي ن منطقه را به دو قسمت نابرابر، تقسي م مي كند، استپ گارداباني، كه در طول شرق ساحل چپ آن با مرز گرجستان و آذربايجان كشيده شده و استپ مارنئولي در ساحل راست كُر كه از طرف غرب، شمال و جنوب با دامنه هاي سرزمين هاي بلند جاواختي و رشته كوه هاي تريالتي و سومخيتي محدود شده است.
 
در بالاي دشت ساحل راست رودخانه، كوه 800 متر ي، ياقلوجا، سربرافراشته است. در استپ گارداباني محصولات گوناگون كشت مي شود كه بيشتر به علت وجود خاك مناسب و از همه مهمتر، شبك ه آبياري مصنوعي است. به همين علت، اولين كانال بزرگ كه 2000 هكتار اراض ي را آبياري مي كرد، 130 سال پيش در اين ناحيه ساخته شده است. در استپ مارنئولي حدود 40 هزار هكتار اراضي آبياري مي شود. نيازهاي بازارهاي تفليس و روستاوي به سبزي ها، ميوه ها و ساير محصولات كشاورزي همه از كشتزارهاي نواحي مارنئولي و گارداباني تأمين مي شود. اين كشتزارها نياز بازار پايتخت جمهوري را به سيب زميني و انگور در پاييز تأمين مي كند. غرب اين ناحيه بلندترين قسمت كارتلي پايين است. رود خرامي مهم ترين شريان آبي كارتلي پايين، از دامنه هاي جنوبي رشته كوه تريالتي از اين ناحيه سرچشمه مي گيرد. خرامي نقش مهمي رادر منابع توليد نيروي برق جمهوري به عهده دارد. كارتلي پايين كه 10 درصد قلمرو گرجستان را شام ل مي شود، نقش مهم حياتي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي گرجستان را در دوره باستان داشته است. كارتلي پايين زادگاه "سولخان صبااوربلياني " سياستمدار، شاعر و نويسنده نامي گرجي در نيمه اول قرن هيجدهم است. در اينجا، ميخائيل جاواخيشويلي نويسنده قرن بيستم گرجستان زاده شده و دوران كودكي خود را گذرانده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 64)
 
دشت كارتلي پايين داراي تراكم زيادي است كه تراكم آن تقريباً شبيه ناحيه كوه پايه اي فلات تسالكادمانيسي است. پراكنده ترين ناحي ه جمعيتي منطقه در دامنه هايي جنگلي است، كه در حاشيه اين منطقه در غرب قرار دارد، در حالي كه دامنه هاي رشته كوه هاي جاواختي، تريالتي و سامساري تقريباً غيرمسكوني است. كارتلي پايين يكي از مهمترين مراكز توليد غل ه گرجستان است. از 103 هزار هكتار اراضي كشاورزي، 70 هزار هكتار به زير كشت غله مي رود. بخش جنوبي منطقه كارتلي واقع در جاد ه اصلي و خط آهن اصلي گرجستان مي باشد. بخش هاي كارلي، گوري و كاسپي بخش هاي صنعتي اين منطقه مي باشد. حجم توليدات صنعتي اين منطقه 5 تا 10 درصد توليدات صنعتي در گرجستان است. پرورش ميوه و باغدار ي بخش اصلي فعاليت هاي كشاورزي منطقه مورد بحث را تشكيل مي دهد. در بخش شمالي اين منطقه دامداري رونق بيشتري دارد. اين منطقه از نظر نيشكر مساعدترين منطقه گرجستان مي باشد. بخش شمالي كارتلي شامل بخش اعظم سرزمين اوستياي جنوبي مي باشد. از نظر سابقه امر گفتني است كه بعد از جنگ آگوست 2008 گرجستان، اين منطقه از سوي روسيه مستقل شناخته شد و مي توان گفت كه كنترل آن از اختيار گرجستان جدا و در اختيار روسيه ميباشد.


طول سواحل گرجستان در دریای سیاه 315 كیلومتر است كه بین دهانه رودخانه "پسو" و دماغه "گونیو" كشیده شده است. سراسر این نوار، به جهت دارا بودن مراكز استراحتگاهی و درمانی اهمیت بسیار دارد. آسایشگاه مسلولین، مهمانخانه ها و سایر تاسیسات استراحتگاهی در تمام طول ساحل دریای سیاه از لسلیدزه تا اوچامچیره درآبخازیا و از اوركی تا باتوم ی در آجاری ا پراكنده شده است. در طول ساحل، خط آهن و شاهراه های ارتباطی با شریان های اصلی حمل و نق ل ارتباط پیدا میكنند و آ ن را با سایر نقاط قفقاز و روسیه مرتبط می سازند. مزارع وسی ع با محصولات با ارزش جنب مداری در حاشیه ساحل دریا گسترده شده است. ساحل دریای سیاه كه در اقتصاد مل ی گرجستان اهمیت بسیار دارد، از نظر بهره برداری از منابع و ذخایر متعدد آن، ارزش بسیار زیادی دارد. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 56)


'''ايمرتي'''


در قسمت مركزي گرجستان غربي، استان تاريخ ي  جغرافيايي ايمرتي قرار دارد. در شمال، ايمرتي با دره تنگ كوهستاني سوانتي پايين و چالة "راچا  لچخومي" همجوار است كه به علت نزديكي بسيار زياد شرايط طبيعي، اقتصادي و تاريخي مي توان آن را جزو ايمرتي بشمار آورد. ايمرتي وراچا  لچخومي روي هم مساحتي برابر 11000 كيلومتر مربع دارد. اين استان از موقعيت جغرافيايي بسيار مناسبي برخوردار است. جاده هاي زميني و خطوط هوايي امكان ارتباط اين منطقه را با ساير نقا ط جمهور ي در ساح ل درياي سياه امكان ارتباط دريايي را با آبهاي آزاد فراهم آورده است. مردم اين منطقه به صنعتگري مشهورند. ايمرتي از 12 ناحيه اداري تشكيل شده است. مساحت آن 6349 كيلومتر مربع است.


بيشترين فعاليت هاي اقتصادي اين منطقه در كنار مسير اصلي گذر جاده و راه آهن منطقه در كنار شهرها ي كوتائيس ي، زستافوني، و سامترديا انجام مي گردد. حدود نيمي از فعاليت هاي اقتصادي منطقه در كوتائيس ي صورت مي گيرد. اين فعاليت ها 10 تا 15 درصد از فعاليت هاي اقتصادي گرجستان را شامل مي شود. در رابطه با سرمايه گذاري هاي خارجي مهم منطقه مي توان به كارخانه فروآلياژ زستافوني اشاره كرد كه با سرمايه گذاري هاي خارجي فعاليت مي نمايد. بخشي از محصولات توليدي اين كارخانه به خارج از كشور صادر مي گردد.از توليدات اصلي كشاورزي منطقه كشت انگور و دامداري م يباشد. با اين وصف تخصص اصلي كشاورزان سامترديار در زمينه چاي و باغداري مي باشد.
'''شهرهای مهم'''


آكاكي تسرتلي، نويسنده نامي گرجي در اين ناحيه بدنيا آمده است.  
گرجستان دارای 13 شهر، 37 شهرك، 61 مركز روستایی و 450 روستا است. شهرهای مهم آن عبارتند از: تفلیس ،كوتائیسی، روستاوی، گوری، پوتی، باتومی ، سوخومی، متسختا، چیاتورا، تقیبول ی، زوگدیدی، تسقالتوبو، تقوارچلی، گاگرا و تلاو ی. در این قسمت شهرهای بزرگ گرجستان شرح داده می شود.


رودهاي اصلي اين منطقه : ريوني، تسخنيس تسقال ي، قويريلا، دزيرولا، چخريملا، چولابوري، خاني س تسقالي، ساكرائولا، و غيره مي باشند. كه همه اين ها به رودخانه ريوني ريخته و سپس به آرامي به سوي درياي سياه روان مي شوند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 65)
==== تفلیس ====
شهر تفلیس كه در زبا ن گرجی (تبیلیس ) نامیده می شود و در قسمت غرب ی گرجستان در مركز دهلیز قفقاز و در 41 درجه و 2 دقیقه عرض شمالی و 44 درجه و 4دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینوی چ واقع شده است. این شهر در فاصله 120 كیلومتری رشته كوه قفقاز بزر گ و 250 كیلومتری دریای سیاه قرار دارد. تفلیس از نظر موقعیت جغرافیایی با شهرهای تاشكند، استانبول، رم، بارسلو ن، بوستون و شیكاگو هم عرض است و با شهرهای گوركی، ساراتف، بغداد و عدن در یك نصف النهار قرار دارد. تفلیس در آغو ش صخره های كوهستانی و عمدتاً در سواح ل رودخانه كُر یا اراضی نزدیك به آن واقع شده است. این رودخانه كه از وسط شهر می گذرد، آن را به دو قسمت تقسیم می كند. پایتخت جمهوری گرجستان در مركز هندسی و اقتصادی منطقه قفقاز واقع شده و یكی از مهم ترین مراكز سیاسی، علمی، فرهنگی و اقتصادی قفقاز در گذشته و اكنون است. تفلیس مركز سیاسی  اداری و فرهنگی گرجستان و زیباتری ن شهر قفقاز است و به اعتباری می توان آن را "عروس قفقاز" نامید. تفلیس در گذشته های دور، ابتدا در طول سواحل رودخانه رشد كرده و بعدها با افزایش جمعیت شهر، ساخت و سازها به دامنه ها و تپه ها و فلات های اطراف رودخانه كشیده شد كه در جه شمال و شمال شرقی شهر واقع شده و اكنون محیطی حدود 127 كیلومتر را به وجود آورده است. تفلیس مطلوب و هوا ی آن پاكیزه است كه متوسط درجه حرارت آن 24 درجة /7 درجه سانتی گراد است. در تابستان در گرمترین ماه درجه حرارت به 40 درجه سانتی گراد می رسد. هوای شهر در زمستان در سردترین ماه به 9 سانتی گراد و به جهت نسیمی كه از كوهستان ها در در ههای اطراف می وزد، همیش ه پاكیزه است. به طور متوسط سالانه 2112 ساعت آفتابی در تفلیس وجود دارد كه 1805 ساعت آن از ماه مارس تا نوامبر اتفاق می افتد. 34 بارندگی كه متوسط سالان های برابر 505 میلی متر دارد در ماه های گرم می بارد. در طو ل تابستان حدود 25 روز بسیار گر م وجود دارد كه دمای هوا را تا 30 درجه بالا می برد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 41)


پائیز تفلیس بسیار زودگذر اس ت. پس از اینكه در اواس ط اكتبر، اولی ن برف بر رو ی كوه های اطراف می نشیند، هوای ملایم، گر م و آفتاب ی همه جارا فرام یگیرد. رطوبت شهر نسبتاً ك م و ب ه حدود 66 درصد م یرسد. روزهای مه آلود و مرطو ب، به ندرت و بیشتر در ماههای دسامبر و ژانویه اتفاق می افتد. در تفلیس برف به ندرت می بارد. از دسامبر تا فوریه بین 30 تا 35 روز، دمای هوا به زیر صفر می رسد.


'''سامقره لو'''
بهار تفلیس كوتاه و متغیر است كه با بادهای سخت مارس و تغییر آب و هوا همراه است. در بهار و تابستان روزهای ابری اندك ولی توأم با ابرهای ضخیم است.


سامقره لو قلمرو بين رودهاي اينگوري و تسخنيس تسقالي را در برمي گيرد كه شامل ناحيه كوه پايه اي رشته كوه هاي اگريس است. آب وهواي اين ناحيه گرم و مرطوب است. رودهاي سامقره لو: ريوني، خوبي، اينگوري، آباشاوتخوري، عمدتاً از آ ب باران تغذيه مي شوند. در اين ناحيه تعدادي درياچه نيز وجود دارد (از جمله درياچه پالياستومي) كه مجموعاً 18 كيلومترمربع را در برمي گيرند. نيروگاه آبي بسيار بزرگي به نام "اينگوري" كه بزرگتري ن نيروگاه آبي قفقاز است، در اين منطقه ساخته شده است. مساحت سامقره لو 4395 كيلومتر مربع است. مساحت اراضي كشاورزي آن 68 هزار هكتار آن زير كشت است، در سامقره لو 4284 / 179/6 هزار هكتار است كه 15 درصد كل باغ هاي ميوه گرجستان و 1037 هكتار تاكستان وجود هكتار باغ ميوه دارد. از شهرها ي مهم اين منطقه از گرجستان، زوگديدي و پوتي مي باشد. وجود فرودگاه در اين دو شهر و ارتباطا ت راه آهن و جاده اي موقعيت ممتازي را به اين منطقه از نظر ارتباطي اعطا نموده است. از طرف ديگر عملاً به علت وضعيت سياسي ايالت هاي خودمختار آبخازيا و آجاريا، عملاً تنها بندر مطمئن تحت نظر مستقيم دولت گرجستان بندر پوتي است. بااين وصف عليرغم وضعيت مناسب ارتباطي، فعاليت هاي صنعتي پوتي و زوگديدي در حال كاهش است.
جمعیت شهر تفلیس، براساس اطلاعات آخرین سرشماری در سال 2006 برابر 1/103/300 نفر بوده است. از كل جمعیت شهر 80 درصد گرجی می باشند. (این نسبت 66 درصد بوده است). روس ها، ارامنه و آذر یها پرجمعیت ترین / در سال 1989 برابر 1 اقلیت های این شهر را تشكیل م یدهند. بلاروس ها، آشور یها و ژرمن ها از دیگر اقوام كم جمعیت در تفلیس می باشند.


از كارخانه هاي مطرح اين منطقه كارخانه توليد قالي در سناك ي مي باشد كه هم اكنون به علت واردات مقادير زياد قالي از تركيه و آذربايجان با مشكلاتي چند مواجه است. بيشترين محصولات كشاورزي اين منطقه چاي و محصولات حاره اي مي باشد. منطقه آباشابه توليد مركبا ت و مستيابه علت خصوصيات جغرافيايي آن براي دامداري و توليد سيب زميني مساعد مي باشند. از سرمايه گذاران خارجي فعال در منطق ه، تركيه و آلمان در صنايع پروسه چوب مي باشند.
تفلیس در مركز تلاقی راه های ارتباطی اصلی، راه آهن و انتها ی جاده نظامی گرجستان قرار دارد. خطوط هوایی تفلیس، فرودگاه ای ن شهر را با شهرهای مهم قفقاز، روسیه، آسیای مركزی و شهرهای دیگر، برقرار می كند. با برقراری خط هوایی تفلیس تهران، ارتباط آن با ایران نیز از سال 1374 برقرار شده است. حمل و نقل شهری تفلیس شامل اتوبوس، تراموا، واگن برقی، گسترش زیادی یافته است. پایتخت گرجستان جدای از تمركز دستگاه های سیاسی و ادار ی در آن، محل تمركز فعالی تهای عمده اقتصادی این كشور نیز م یباشد. درحدود نیمی از درآمدهای كل ناشی از مالیات مستقیم دریافتی دولت گرجستان از تفلیس می باشد كه درجزئیات آن گفتنی است 60 درصد آن مالیات سود و درآمدهای شاغلین در تفلی س می باشد. 30 درصد بوده كه، سهم این منطقه در تولید صنعتی ثب ت شده كشور در سال 1997 این نرخ در سال های اخیر به بیش از پنجاه درصد رسیده است. از نظر ساختاری امكانات در تفلی س به مراتب بهتر از بقیه بخش های گرجستان می باشد كه دراین زمینه به خدمات حمل و نقلی، سیستم تلفن مناسب تر و یا سیستم تلفن همراه و نیز وجود امكانات رونق فعالیت های تجاری در منطقه مورد بحث اشاره نمود. در كل تفلیس، مناس بترین محل توجه تجار داخل ی و بیشتر محل جلب سرمایه گذاری های خارجی در گرجستان می باشد. آمارهای یاد شده كه به مراتب از سهم تفلیس در توان صنعتی گرجستان فراتر می باشد نشان دهنده اهمیت اقتصادی بخش خدمات در تفلیس می باشد.


==== كوتائیسی ====
كوتائیسی مركز استان ایمرتی در قسمت شرقی جلگه كولخیس واقع شده است. این شهر به سبب اهمیت اقتصادی و جمعیت دومی ن شهر بزر گ گرجستان است. جمعیت آن در سال 2002 به حدود 215 هزار و 700 نفر برآورد شده است. كاوش های باستان شناسی در قلمرو كوتائیسی نشان می دهد كه سكونت انسان ها در این منطقه به دوره پارینه سنگی و عصر مفر غ می رسد. تاریخ مستند شهر "كوتاتیسیوم " از قرن سوم پیش از میلاد آغاز می شود. نویسندگان كلاسیك آ ن را پایتخت پادشاهی كولخیس می نامند. طی قرن های متمادی كوتائیسی یك مركز پر رونق بازرگانی بود، اهمیت آن به سبب وجود را ههای كاروان رو و رودخانه ریونی افزایش می یافت، كالاها ی بازرگانی از ای ن شهر، سواح ل دریای سیاه و شهر فازیس (پوتی كنونی ) و از آنجا به نقاط دوردستی چون سواحل یونان فرستاده می شد. از اواسط قرن هشتم تانوزدهم، كوتائیسی ابتدا پایتخت گرجستان غربی و سپس پادشاهی ایمرتی بود. هرچند استحكامات و تدابیر سیاستمدارا ن ایمرتی نتوانست شهر را از تجاوز دشمن و انهدام نجات دهد: در پایان قرن یازدهم، سلجوقیان آنرا به آتش كشیدند و در قرن 13 و 14، سپاهیا ن چنگیزخان و تیمور لنگ شهر را ویران كردند. در دوره حكومت شوروی، كوتائیسی در زمین ههای اقتصادی و فرهنگ ی توسعه فراوان یافت، كارخانه اتومبیل سازی، كارخانه تولید محصولات الكترونیكی و پمپ های برقی گریز از مركز و لوكوموتیو های برقی، محصولات خود را به خارج از كشور نیز صادر می كردند. یكی از بزرگترین كارخانه صنعتی این شهر، كارخانه تولید تراكتورهای كوچك است كه برای شخم زدن باغ ها و تاكستان ها بكار برده می شود و توانایی كار در دامنه های شیبدار را داراست. كارخانه های تولید روغن جلا و رنگ، مواد اصلی تولید رن گهای بادوام، كات كبود، باریت و چند محصول دیگر را تولید می كنند. كارخانه تولید ظروف شیشه ای، كارخانه تولید پارچه و ابریش م، پوشاك و منسوجا ت و كارخانه تولید كنسرو و میوه و سبزی كوتائیسی از نظر تولید محصول، اهمیت منطقه ای دارد. در حومه شهر سنگ های تراورتن برای بنای ساختمان ها، استخراج می شود. از نظر تعداد جمعی ت، كوتائیسی دومین شهر بزر گ گرجستان پس از تفلیس به شمار می رود. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 117)


گوري
==== روستاوی ====
در 20 كیلومتری جنوب شرقی پایتخت گرجستا ن، در استپ "گاردابانی" شهر روستاوی جای گرفته است كه یكی از مراكز صنعتی مهم جمهوری است. روستاوی مركز، استان تاریخی جغرافیایی كارتلی سفلی است. قسمت اصلی شهر، شامل بخش صنعتی، در ساحل چپ كُر قرار دارد، در حالی كه ساختمان های مسكونی در ساحل راست رود ساخته شده اند. آب و هوا ی روستاوی و پیرامو ن آن خشك است با تابستان های داغ و زمستان های نسبتاً سرد. متوسط بارندگی سالانه به حدود 400 میلی متر می رسد. بخش عمده كانال گاردابانی در قسمت مركزی شهر در ساحل چپ رود كُر قرار دارد. آب كانال نه تنها برا ی آبیاری، بلك ه برای تأمین آب مورد نیاز نیروگا ه برق حرارتی تفلیس بكار برده می شود كه در نزدیكی روستاوی ساخته شده است. توسعه این شهر نوی ن در ارتباط با طرح احداث كارخانه ذوب آهن و فولاد روستاوی است كه در دشت برهنه ای در كنار ویران ههای شهر قدیمی در سال 1944 آغاز شد و در سال 1950 كارخانه اولین محصول خود را تولید كرد، دو سال بعد كارخانه نورد آغاز بكار كرد و در سا ل 1954 كاركنان ذوب آهن گرجستان اولین محصول آهن و ذغا ل كُك خود را عرضه كردند. روستاوی چهارمین شهر بزر گ گرجستان است كه در سا ل 2002 جمعیت آن به 138 هزار و 200 نفر برآورد شده است. امروزه روستاوی بزرگترین مركز صنایع سنگی ن گرجستان است. بیشترین حجم تولید كارخانه فولاد و آه ن اختصاص به لوله های فولادی بدون درز دارد كه به طور گسترده ای در صنایع نفت قفقاز جنوبی مورد استفاده قرار می گیرد. روستاوی شمش های فولادی مورد نیاز كارخانه نورد سومقائیت (در آذربایجان ) را تأمین می كرد. كارخانه ذوب فولاد روستاوی همچنین ورق فولاد و سایر استانداردهای قطعات فولادی را كه نقش عمده ای در اقتصاد دارند، تولید می كند. علاوه بركارخانه های ذوب آهن، كارخانه های بزرگ شیمیایی نیز در این شهر فعالیت دارند. كارخانه های شیمیایی روستاوی، كودهای ازته برای تأمین نیاز بخش كشاورزی جمهوری های قفقاز جنوبی و تعداد ی نقاط دیگر تولید می كرد كه در سال های پس از استقلال با وجود بحران های سیاسی و اقتصادی تولیدات آن دچار اختلال شده است. تعدادی كارخانه تولید الیاف مصنوعی نیز در این شهر ساخت ه شده است. كارخانه تولید سیمان از ضایعات تولیدات سنگ تركانی فعالیت دارد. كارخانه تولید قطعات بتونی و نیز كارخانه های تولیدات مكانیكی  مهندسی و تجهیزا ت جرثقیل در این شهر بنا شده است. روستاوی در دور ه شوروی با بسیاری از نقاط شوروی روابط تولیدی و اقتصادی داشت. نیروی انسانی متخصص شهر از تفلی س تأمین می شد. در آغاز روستاوی مصالح ساختمانی گوناگون و تجهیزات را از تفلیس دریافت می كرد، در حالی كه پس از رونق تولیدات صنعتی شهر، روستاو ی بسیاری از مواد مصرف ی صنایع را تأمین كرده و به شهر متخصصا ن و كاركنا ن ذوب آهن تبدیل شده و فق ط محصولات صنایع سبك و غذایی را در روابط متقابل اقتصادی از شهر تفلیس دریافت می كند. شبكه وسیعی از دبیرستان های آموزشی و فنی در روستاوی تأسیس شده است. مؤسسه های علمی آموزشی پلی تكنیك و مؤسسه اتوماسیون مراحل تولید در شهر فعالیت دارد. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 19)


قلمرو گوري شامل پاي تپه ها و دامنه هاي شمالي رشته كوه مسختي و 2032/ قسمت هاي مجاور حوضه هاي رودهاي نبانبي و سوپسا است. مساحت گوري 6 كيلومتر مربع است كه 3 درصد مساحت جمهوري را در برمي گيرد. آب و هواي جنب مداري گوري تا اندازه اي مرطوب است و از سامقره لو گرم تر است. گوري يكي از متراكم ترين مناطق جمهور ي اس ت. روستاهاي متعدد منطقه با قرار گرفتن در كنار يكديگر و با مجموعه ساختمان هاي روستايي، باغ هاي ميوه، چاي ، مركبات و كشتزارهاي چسبيده، مجموعه بهم پيوسته اي را تشكيل مي دهند. شهر ازورگتي مركز گوري مي باشد، در شهر ازورگت ي، كارخانه آسياي بتونيت قرار دارد. كائولن، ماده اوليه توليد سراميك و خاك رس سفالگري در اين شهر فراوان است كه در كارخان ههاي سفال و سراميك ازورگتي بكار برد ه مي شود. اين منطقه اساساً كشاورزي مي باشد كه محصولات عمده كشاورزي آن چاي و محصولات كشاورزي حاره اي مي باشد. فعاليت هاي صنعتي كوچك اين منطق ه كه عمدتاً در اطرا ف شهر ازورگتي صورت مي گيرد درحال ارتقاء مي باشد. ضمن اين كه رونق فعاليتهاي مربو ط به احداث خط لوله باكو  سوپسا در اين منطقه احتمال رونق اين گونه فعاليت ها را افزون نموده است. اين منطقه كه در بخش جنوبي گرجستا ن واقع شده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 69)
==== متسختا ====
متسختا، پایتخ ت باستانی پادشاهی گرجستان شرقی، در كارتل ی داخلی واقع شده است. متسختا از شهرهای قدیم گرجستان است. بنای آن در نیم ه دوم هزاره اول پیش از میلاد نهاده شده است. اكنون این شهر در نوار باریك ی در طو ل ساحل رودها ی كُر و آراگو ی كشیده شده و تقریباً ب ه طول كامل توسط كوهستان ها، احاطه شده است. در دور ههای گذشته این شهر به استحكامات و ساختمان های پیوسته ای متصل بود ك ه تا دامن ه كوه های اطراف كشیده می شد و برروی هم با پایتخت، مركز دولتی بزر گ را تشكیل می دادند. دوره رشد متسختا از قرنهای اولیه عصر مسیحی ت آغاز و تا قرن ششم میلادی ادامه می یابد. پس از انتقال پایتخت دولت به تفلیس در قر ن 6 میلادی، متسختا با كلیساهای متعدد و كلیساها ی جامعی كه بعدها در آنجا ساخته می شود، به عنوان مركز دینی كشور باقی می ماند. متسختای امروز با آثار معماری و باستانی ارزشمند خود همچو ن یك موزه است. كاوشهایی كه در شهر و پیرامون آن صورت گرفته آثار ارزشمندی از نمونه های فرهنگ میلادی را در برمی گیرد. - مادی هزاره اول پیش از میلاد تا قرنهای 6 بررسی محل ها، ساختمان های مسكونی و بناها ی مربوط به آن، همچنین ظروف متعدد خانگ ی و جواهرات، نشان دهنده شكوفایی تاریخ تمدن شهر است. متسختا همچنین به عنوان یكی از مراكز مهم آثار معماری باستانی گرجستان شناخته می شود. هنگام ورود به شهر از شمال از طریق جاده یا از غرب از طریق راه آهن، معبد جوار ی كه در بالای صخره ای كوهستانی كه درست در روبروی بلوك های مسكونی در محل تلاقی دو رود قرار دارد خودنمای ی می كند. معبد جوار ی یكی از ارزشمندترین آثار معماری (585 میلادی) گنبدی است. این بنا قدیمی ترین نمونه ساختمان های  باستانی گرجستان است. ساختمان صومعه چنان به نظر می رسد كه از درون صخره، به سوی قله مخروطی آن بیرون آمده است. جواری به ویژه هنگام شب در زیر تاب ش نورافكن ها، زیباتر دیده می شود. درست در مركز متسختا، كلیسای جامع "اسوتیتسخوولی" قرار دارد كه در آغازه سده 11 میلادی توسط معمار گرج ی، آرساكیدزه ساخته شده است. این بنای عظیم به سبب معماری بسیار زیبا و ارزشمند خود و تركی ب قطعات حجاری های هنرمندانه روی سنگ قابل توجه بسیار است. در فاصله كم از اسوتیتسخوولی، صومعه سامتاورو، یكی دیگر از نمونه های برجسته معماری همان عصر قرار دارد. هنگام نزدیك شدن به متسختا در طول "جاده نظامی گرجستان " ستون سنگی بلندی در ساح ل روبرو ی آراگوی، در سم ت چپ قرار دارد. این ستون یادبود در محل مر گ "ایلیاچاوچاوادزه " مشهورترین نویسنده و اندیشمند گرجستان سربرافراشته است. جمعیت این شهر در سا ل 1995 حدود 16 هزار نفر برآورد شده است.


تركیب اصلی اقتصادی این منطقه كشاورزی و باغدار ی و پرور ش گوسفند می باشد كه این فعالیت آخری در مناط ق مرتفع تیانتی، دوشت ی و قازبگ ی صورت می گیرد. جاده های نظامی گرجستان از این منطقه یعنی از میان تفلیس و مرز با فدراسیون روسیه می گذرد. این منطقه با توجه به بسته بودن مسیر آبخازیا مهمترین كانال تردد جاده ای گرجستان و روسیه می باشد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 128)


مسختي
بیشترین صنایع این منطقه در متسختا و دوشتی قرار دارد. ضمن اینكه پیست های اسكی در بخ ش گودائوری این منطقه واقع می باشد. نرخ بیكاری در این منطقه 6 درصد گزارش شده است.


قسمت غربي گرجستان جنوبي مسختي ناميده مي شود. قسمت نسبتاً بزرگي از مسختي در زمي ن باز و گسترد هاي قرار دارد كه به نام "چاله آخال تسيخه " يا سامتسخه معروف است. آب و هوا ي چاله آخال تسيخه معتدل مرطوب با تابستان هاي گرم و طولاني است. در قر ن نهم ميلادي مسختي مركز پادشاهي "تائو  كلارجتي " بود. بسياري از تاريخ نگاران مسختي را گهوار ه فرهنگ ملي گرجي مي دانند، زيرا اي ن ناحيه همانند جاواختي در دوره حكومت ملكه تامارا (پايان سده 12 و آغاز سده 13 ) مركز سياسي و حيات فرهنگي گرجستان بود. تعداد زيادي ساختارهاي آبياري در دوره شوروي در مسخت ي ايجاد شد كه بزرگ ترين آن ها كانال هاي آبياري تسريوخي، گوركل آرالي و خوشني هستند. اراضي باير با ايجاد اي ن كانال ها آباد شد و در آن ها غلات كشت شده و باغ هاي ميوه احداث شده است.
==== سوخومی ====
سوخومی پایتخت جمهوری خودمختار آبخازیا است كه در كنار دریا ی سیاه قرار دارد. این شهر در دامن ههای تپه های اطراف خلیج واق ع شده و جمعیت آن در سا ل 2002 حدود 112 هزار نفر برآورد شده است. سوخومی دارای آب و هوای طبیعی مناسب است. متوسط درجه حرارت آن در تابستان 24 درجه و در زمستان 6 درجه سانتی گراد است. بارندگی سالانه آن به طور متوسط 1260 میلی متر است. آبهای معدنی، استفاده از سواحل دریا برا ی شنا و اقلی م مناس ب از جمله جاذبه های این شهر برای استراحت و معالج ه به شمار می رود. سوخومی در منطقه قفقاز و دریا ی سیاه، یكی از مراكز تفریح ی كشتیرانی مهم به شمار می رود. در اطراف این شهر، نواحی توریستی "آخالی آتونی " ساخته شده كه از مراكز توریستی بسیار جالب است. در سال 1918 در هشتم ماه آوریل، در سوخوم ی حكومت شوروی به وجود آمد، لیكن از ماه مه تحت قلمرو دولت تازه به استقلال رسیده گرجستان قرار گرفت. در چهارم ماه مارس 1921 ارتش سرخ، حكومت شوروی را در آ ن نواحی مستقر كرد از سال 1921 تاكنون، سوخومی مركز جمهوری خودمختار آبخازیا است. در سوخومی صنایعی چون دخانیات، كنسروسازی و كارخانه كفش چرمی با استفاد ه از مواد خام محلی فعالیت دارند. علاوه برآن، در ای ن شهر، تجهیزا ت مربوط به صنایع گاز نیز ساخته می شود. از بناهای دیدنی و آثار معماری سوخومی، میتوان از بنای حكومتی، آبخازیا، مهمانخانه "آبخازیا" تئاتر نمایشی، ساختمان مركز تحقیقات چای و گیاهان نیمه گرمسیری، سناتوریوم آبخازیا و بیمارستان 13 طبقه نام برد.


كشاورزي و صنعت در اين منطقه از اهميت خاصي برخوردار است. يكي از مهمترين بخش هاي صنعت مسختي، توسعه منابع ذغال سنگ قهوه اي، در نزديكي روستاي "واله " پيرامون شهر آخال تسيخه بود. اهميت راه آهن فرعي بورجومي  شهرك معدنچيان واله، بسيار زياد است. اين راه آهن نه تنها كاربرد محلي دارد، بلك ه اين ناحيه را با ساير نواحي جمهوري مرتبط مي سازد.
==== گوری ====
گوری از سال 1801 به عنوان نقطه شهری شناخت ه می شود. اهمیت اقتصادی این شهر از سال 1872 پس از ساخت راه آهن تفلیس  پوتی افزایش یافت. پیش از انقلاب بزرگ، هیچگون ه صنایعی در شهر وجود نداشت و فق ط صنایع دستی و بازرگانی، فعالیت عمده را در كنار كشاورزی تشكیل می داد. در سال 1920 قسمتهای زیادی از شهر گوری در اثر زلزله از بین رفت، اما در سال 1926 از نو ساخته شد و جمعیت آن ب ه سرعت افزایش یافت و به 10 هزار نفر رسید. گوری معاصر مساحتی حدود 800 هكتار را در دو سوی ساحل رودهای كُر و لیاخوی تشكیل می دهد. موقعیت جغرافیایی آن به عنوان محل تلاقی راه ها و دارا بودن اقلیم مناسب، تأثیر بسیار زیادی در شهر داشته است. در 40 سال گذشته جمعیت آن پنج برابر شده است. گوری را قلب كارتلی داخلی به شمار می آورند. راه های ارتباطی كه نقاط مختلف را بهم متصل می كنند در ای ن شهر یكدیگر را تلاقی می كنند. گوری یك شهر صنعتی است. اكثریت جمعیت آن را كاركنان بخش صنعت تشكیل می دهند كه در صنایع و ساختمان و حمل و نق ل به كار اشتغال دارند. در ساحل راست رود لیاخوی، كارخانه نساجی فعالیت دارد كه از سال 1945 تأسیس شده است. كارخانه كنسروسازی و شراب سازی گوری، جزو كارخانه های معتبر مواد غذایی گرجستان به شمار می روند. كمپوت میوه تولیدی این كارخانه در تمام منطقه و خارج از مرزهای جمهوری از شهرت زیادی برخوردار است. گوری یكی از مراكز مهم تولید میوه گرجستان است. گوری محل تلاقی راه آهن قفقاز جنوبی بوده و دارای ایستگاه راه آهن است. از این نقطه شاخه ای از خط آهن و جاده به "تسخین والی" (مركز اوستیای جنوبی) به سوی شمال كشیده شده است. علاوه برآن از گوری شاهراهی به سوی دره "آتنی" می رود. صومعه سیونی یكی از آثار بسیار معروف معمار ی قرن هفتم میلادی گرجستان است كه در نزدیكی روستای آتنی قرار دارد. در این معبد نقاشی های دیواری كه به قرن 10 میلادی تعلق دارد، بسیار معروف است.


ژوزف استالین در این شهر بدنیا آمده بود و تا سال 1894 در آنجا زندگی می كرد. خانه مسكونی استالین به موزه تبدیل شده و مجسمه بزرگی از استالین در شهر گوری ساخته شده است كه هنوز هم پس از فروپاشی شوروی، پا برجاست. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 96)


سامتسخه  جاواختي
==== تلاوی ====
شهر تلاوی، شهری قدیمی و بسیار زیباست كه در دامنه رشته كوه گومبوری واقع شده و مركز اداری و فرهنگ ی كاختی داخلی به شمار می رود. در مركز شهر بناهای تاریخی زیادی وجود دارد. دژی قدیمی كه با باروهای بلند احاطه شده و نیز برجهای استوانهای آن از جمله آثار قدیمی و تاریخی به شمار می رود. در پشت این دژ كهن، كاخ پادشاه سابق كاختی قرار دارد كه اكنون به مؤسسه تربیت معلم تبدیل شده است. مجموعه موزه های تلاوی در بخشی از اتاق های این كاخ ایجاد شده است. جاده ای از تفلیس از گذرگاه "گومبوری" از دامنه­های شمالی كوه به تلاوی سرازیر می شود. در شهر تلاوی كارخانه های پیله بازكنی، پوشاك، ابریشم بافی، كنسروسازی، ساخت قطعات پیش ساخته بتونی و غیره... فعالیت دارند. تلاوی یكی از مراكز شراب سازی گرجستان است. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 56)


جاواختي در قسم ت شرقي گرجستان جنوبي قرار دارد. آب و هواي اين سرزمين ، با زمستان هاي سرد و كوتاه و تابستان هاي خشك مشخص مي شود. مركز منطق ه جاواختي در "آخال كالاكي "است كه در زبان گرجي به معني "شهر جديد" است، اي ن شهر در كنار رودخانه "آخال كالاكيس تسقالي "و در مركز تقاطع شاهراه هاي اصلي واقع شده است. بيشترين توليد صنعتي منطقه در بورجومي صورت مي گيرد كه داراي ارتباطات خوب حمل و نقلي با بقيه مناطق گرجستان مي باشد. با اين وصف جمع آوري ماليات بر سود و درآمد در اين منطقه از مقدار پيش بيني شده كمتر مي باشد. فعاليتهاي صنعتي در بقيه مناطق منطقه چون آخال تسيخه كه بزرگترين كارخانه پروسه شكر گرجستان در آن قرار دارد رو به نزول است. فعاليت هاي اصلي كشاورزي منطقه منحصر ب ه توليد سيب زميني و همچنين دامداري مي باشد.
==== استان های تاریخی جغرافیایی گرجستان ====
استان های تاریخی  جغرافیایی این جمهوری عبارتند از:كارتلی (كارتلی داخلی و سفلی )،ایمرتی،سامقره لو،گوری، مسختی، جاواختی ، آبخازیا، آجارستان،اوستیا، یسوانتی، قازبگی،خوسورتی.


==== كارتلی ====
كارتلی همان ایبریای باستانی است كه در منابع تاریخی یونان و روم از آ ن یاد شده است (در منابع فارسی كارتیل ). این ناحیه درس ت همان جایی است كه یك دولت مركزی گرجی، قرن های متمادی هسته اقتصادی  فرهنگی تعدادی از شاهزاده نشین های فئودالی را درآغاز قرون وسطی، تشكیل می داد. كارتلی قسمت مركزی دامنه های قفقاز جنوبی را در طول دره رود كُر تشكیل می دهد و قسمتی از آن تیغه های جنوبی قفقاز بزرگ و سرزمین های مرتفع گرجستان جنوبی را پوشش می دهد. قلمرو كارتلی توسط خطوط اصلی حمل و نقل جمهوری قطع می شود: مسیر اصلی راه آهن قفقاز جنوبی، راه های اتومبیل رو و خطوط هوایی كه شهر تفلیس را با دیگر شهرهای قفقاز جنوبی، شمالی و بسیاری دیگر از شهرهای كشورهای مستقل مشترك المنافع و سایر كشورهای اروپا و آسیا پیوند می دهد، در این منطقه واقع شده است.


سوانتي
كارتلی به دو قسمت : كارتلی داخلی و سفلی تقسیم می شود:


سوانتي در سرحدات سرشاخه هاي رود اينگور ي قرار دارد. در قسمت مركز ي سوانتي روستاهاي مولاخي، موژالي، مستيا، لاتالي، لنجري، بچو، و تسخوماري، قرار دارند. در اين روستاها زمين هاي زير كشت در ارتفاعات بين 1200 تا 1500 متري از سطح دريا واقع شده است. مستيا مركز اين ناحيه اس ت كه از چهار روستا (ستي ،لانچوالا، لختاقي، ولاگامي ) تشكيل شده است و با شهرهاي بزرگ جمهوري ارتباط هوايي دارد. سوانتي كنوني مركز كوهنوردي قفقاز است، كوهنوردان از جاهاي مختلف براي صعود به قله هاي معروف اوشبا، جانگا و شخارا، از رشت ه كوه هاي قفقاز مركزي، به اين ناحيه عزيمت مي كنند. 6 درصد از قلمرو / 4388 كيلومتر مربع است كه 3 / مساحت استان سوانتي 9 گرجستان را در برم يگيرد. استان سوانتي از دو ناحيه ادار ي به نام هاي مستيا و لنتخي، تشكيل شده است.
الف ) كارتلی داخلی


در این قسمت اراضی وسیع هموار با استپهای پوشیده از گیاه و رشته هایی از تپه های كم ارتفاع دیده می شود كه توسط دره های كم عمق و تنگ بریده شده اند. رود كُر، محوریی مانند كارتلی داخلی در میان این دشت، از غرب به شرق روان است.


قازبگ
آب و هوای بخش كم ارتفاع كارتلی داخلی، گرم و معتدل با تابستان های گرم و زمستان های سرد است. در پاره ای اوقات، درجه حرارت زمستان ها به منهای 10 درجه سانتی گراد می رسد، اما تعداد روزهای یخبندان كم است. محصولات مهمی چون گندم، انگور و میوه ها با بكارگیری سیستم های آبیاری تیریپنی، تاشیسكاری، سالتویسی، مخران و تزی اوكامی، تولید م یشوند. نیروگاه های برق روستایی در سر ریز كانال های اصلی آبیاری احدا ث شده اند. خاك های حاصلخیز و آ ب و هوا ی مناسب، كارتلی داخلی را به یكی از مراكز پرجمعیت گرجستان تبدیل كرده است. حدود ی ك سوم از جمعیت این منطقه در شهرهای باگوری، خاشور ی، بورجومی، كاسپی، متسختا، و تعداد ی دیگر از شهرهای كوچك و بزرگ زندگی می كنند. اكثریت عظیمی از مردم منطقه را گرجی ها تشكیل می دهند. تعدادی اوست و ارمنی نیز در این منطقه زندگی می كنند. در بین جمعیت شهری تعداد اندك روسی ، ارمنی و اوستی نیز زندگی می كنند اما اكثریت قومی متعل ق به گرجی هاست. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 125)


در قسمت شرقي قفقاز مركز ي ناحيه اي به نام قازبگ واقع شده است. برخلاف سوانتي، قلمرو قازب گ هر دو دامنه "آب پخشان " قفقاز مركز ي و قسمت ي از "رشته كوه جانبي " و قل ه زيباي قازبگ را در بر مي گيرد. يخچال هاي عظيمي كه از دامنه هاي آن سرازير م يشود، رود تر ك را تغذيه مي كند و شاخه هاي آن تمام قسمت هاي شمالي اين منطقه را به دره هاي تنگ غيرقابل عبوري تبديل مي كند. بدين ترتيب، اي ن منطقه از قسمت هاي متفاوتي تشكيل مي شود كه جدا از هم قرار دارند. اگرچه گوسفند داري يكي از شاخه هاي اصلي اقتصاد قسم ت شرقي قفقاز مركزي است، پرورش گاو نيز بطور موفقي تآميزي در ناحي ه قازبگي رواج دارد، خوسورتي هاي محلي نوعي از گاوهاي سازگار با محيط كوهستاني را پرورش مي دهند كه از گذشته ها شناخته شده است. كشت محصولات سالانه، از فعالي تهاي كمكي مردم ناحيه است : باتوجه به شيب اراضي دامنه اي، مرد م ناحيه قازبگ زمين هاي كشاورزي را با دست آماده مي كنند و كوشش بسياري براي كشت محصولات سالانه در اي ن زمين ها بكار مي برند. آن ها ناگزيرند همه ساله زمين هاي كشاورزي را از سنگ پاك سازي كنند. مسيرهاي بالايي "ترك " و "آراگوي " قلمرو اقوام گرجي، از قبيل موخوي ، متيولي، خوسورها، و پشاوها است كه در اين ناحيه اقامت دارند. در قازبگي كنوني كارخانه فرآوري فرآورده هاي شيري و بست ه بندي پنير ساخته شده كه در آن پنيرهاي گوسفند ي و از جمله پنير معروف "كوبي " توليد مي شود. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 72)
ب ) كارتلی سفلی


كارتلی سفلی در جنوب و جنو ب شرق تفلیس واقع شده و قسمتی از شیب كُر سرزمین بلند جاواختی را كه آنرا در جنو ب و غرب به هم متصل می سازد، تشكیل می دهد. رود كُر ای ن منطقه را به دو قسمت نابرابر، تقسی م می كند، استپ گاردابانی، كه در طول شرق ساحل چپ آن با مرز گرجستان و آذربایجان كشیده شده و استپ مارنئولی در ساحل راست كُر كه از طرف غرب، شمال و جنوب با دامنه های سرزمین های بلند جاواختی و رشته كوه های تریالتی و سومخیتی محدود شده است.


خوسورتي
در بالای دشت ساحل راست رودخانه، كوه 800 متر ی، یاقلوجا، سربرافراشته است. در استپ گاردابانی محصولات گوناگون كشت می شود كه بیشتر به علت وجود خاك مناسب و از همه مهمتر، شبك ه آبیاری مصنوعی است. به همین علت، اولین كانال بزرگ كه 2000 هكتار اراض ی را آبیاری می كرد، 130 سال پیش در این ناحیه ساخته شده است. در استپ مارنئولی حدود 40 هزار هكتار اراضی آبیاری می شود. نیازهای بازارهای تفلیس و روستاوی به سبزی ها، میوه ها و سایر محصولات كشاورزی همه از كشتزارهای نواحی مارنئولی و گاردابانی تأمین می شود. این كشتزارها نیاز بازار پایتخت جمهوری را به سیب زمینی و انگور در پاییز تأمین می كند. غرب این ناحیه بلندترین قسمت كارتلی پایین است. رود خرامی مهم ترین شریان آبی كارتلی پایین، از دامنه های جنوبی رشته كوه تریالتی از این ناحیه سرچشمه می گیرد. خرامی نقش مهمی رادر منابع تولید نیروی برق جمهوری به عهده دارد. كارتلی پایین كه 10 درصد قلمرو گرجستان را شام ل می شود، نقش مهم حیاتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گرجستان را در دوره باستان داشته است. كارتلی پایین زادگاه "سولخان صبااوربلیانی " سیاستمدار، شاعر و نویسنده نامی گرجی در نیمه اول قرن هیجدهم است. در اینجا، میخائیل جاواخیشویلی نویسنده قرن بیستم گرجستان زاده شده و دوران كودكی خود را گذرانده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 64)


خوسورتي ناحيه اي كوهستاني در مسير بالايي رودهاي آسسا، آرگوني، آرگوي ، در قفقاز مركز ي است. آب پخشان اصلي قفقاز، خوسورتي را به دو قسمت تقسيم مي كند، خوسورتي پيري كيتي به مركزيت شاتيلي در دامنه هاي شمالي و خوسورتي پيراكتي به مركزيت باري ساخودر دامنه هاي جنوبي كه توسط جاده اي به "شاهراه نظامي گرجستان " در روستاي ژينوالي مي پيوندد. خوسورها گرجي صحبت مي كنند ولي لهجه آن ها منحصر بفرد است. در ميان خوسورها تعداد زياد ي مهندس، متخصص كشاورزي، استاد، دبير، دانشمند و ساير متخصصان و هنرمندان وجود دارد. مهمترين بخش فعاليت اقتصادي آن ها، پرورش دام و گاوداري است.
دشت كارتلی پایین دارای تراكم زیادی است كه تراكم آن تقریباً شبیه ناحیه كوه پایه ای فلات تسالكادمانیسی است. پراكنده ترین ناحی ه جمعیتی منطقه در دامنه هایی جنگلی است، كه در حاشیه این منطقه در غرب قرار دارد، در حالی كه دامنه های رشته كوه های جاواختی، تریالتی و سامساری تقریباً غیرمسكونی است. كارتلی پایین یكی از مهمترین مراكز تولید غل ه گرجستان است. از 103 هزار هكتار اراضی كشاورزی، 70 هزار هكتار به زیر كشت غله می رود. بخش جنوبی منطقه كارتلی واقع در جاد ه اصلی و خط آهن اصلی گرجستان می باشد. بخش های كارلی، گوری و كاسپی بخش های صنعتی این منطقه می باشد. حجم تولیدات صنعتی این منطقه 5 تا 10 درصد تولیدات صنعتی در گرجستان است. پرورش میوه و باغدار ی بخش اصلی فعالیت های كشاورزی منطقه مورد بحث را تشكیل می دهد. در بخش شمالی این منطقه دامداری رونق بیشتری دارد. این منطقه از نظر نیشكر مساعدترین منطقه گرجستان می باشد. بخش شمالی كارتلی شامل بخش اعظم سرزمین اوستیای جنوبی می باشد. از نظر سابقه امر گفتنی است كه بعد از جنگ آگوست 2008 گرجستان، این منطقه از سوی روسیه مستقل شناخته شد و می توان گفت كه كنترل آن از اختیار گرجستان جدا و در اختیار روسیه میباشد.


==== ایمرتی ====
در قسمت مركزی گرجستان غربی، استان تاریخ ی  جغرافیایی ایمرتی قرار دارد. در شمال، ایمرتی با دره تنگ كوهستانی سوانتی پایین و چالة "راچا  لچخومی" همجوار است كه به علت نزدیكی بسیار زیاد شرایط طبیعی، اقتصادی و تاریخی می توان آن را جزو ایمرتی بشمار آورد. ایمرتی وراچا  لچخومی روی هم مساحتی برابر 11000 كیلومتر مربع دارد. این استان از موقعیت جغرافیایی بسیار مناسبی برخوردار است. جاده های زمینی و خطوط هوایی امكان ارتباط این منطقه را با سایر نقا ط جمهور ی در ساح ل دریای سیاه امكان ارتباط دریایی را با آبهای آزاد فراهم آورده است. مردم این منطقه به صنعتگری مشهورند. ایمرتی از 12 ناحیه اداری تشكیل شده است. مساحت آن 6349 كیلومتر مربع است.


آبخازيا
بیشترین فعالیت های اقتصادی این منطقه در كنار مسیر اصلی گذر جاده و راه آهن منطقه در كنار شهرها ی كوتائیس ی، زستافونی، و سامتردیا انجام می گردد. حدود نیمی از فعالیت های اقتصادی منطقه در كوتائیس ی صورت می گیرد. این فعالیت ها 10 تا 15 درصد از فعالیت های اقتصادی گرجستان را شامل می شود. در رابطه با سرمایه گذاری های خارجی مهم منطقه می توان به كارخانه فروآلیاژ زستافونی اشاره كرد كه با سرمایه گذاری های خارجی فعالیت می نماید. بخشی از محصولات تولیدی این كارخانه به خارج از كشور صادر می گردد.از تولیدات اصلی كشاورزی منطقه كشت انگور و دامداری م یباشد. با این وصف تخصص اصلی كشاورزان سامتردیار در زمینه چای و باغداری می باشد.


آبخازي ا به دو قسمت آبخازياي كوهستاني و ساحل ي تقسيم مي شود. آبخازياي كوهستان كه قفقاز غرب ي را شامل مي شود، تقريباً از چهار رشت ه كوه بلند تشكيل مي شود. آبخازي، بزيب، كاگرا و كودور ي. متوسط ارتفا ع قله هاي آن ها به 3500 متر مي رسد. در اين منطقه كارست هاي متعددي وجود داردكه به آن ها كارست هاي آبخازي مي گويند. غارهاي كارستي و غارهاي مغاكي قابل توجهي نيز در حومه تسه بلدا در ساحل رود آمتكل وجود دارد. آبخازي ا ساحلي نوار ك م عرض ساحلي، تپ هها و دامن ههاي شمال غربي قفقاز آبخازي ا را در برم يگيرد. اينجا مرز شمال غربي گرجستان جنب مداري است. در اين قسمت، زمستان به ندرت وجود دارد و تابستان هاي آن داغ و طولاني است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 45)
آكاكی تسرتلی، نویسنده نامی گرجی در این ناحیه بدنیا آمده است.  


در آبخازيا تعدادي درياچه نيز وجود دارد كه شامل درياچه هاي مردابي باستاني (درياچه هاي "ببه سيري " بزرگ و كوچك ) در قسمت هاي هموار و درياچه هاي جوان است (درياچه ريتسا و آمتكل) كه در نقا ط مرتفع واقع شده اند. قسمت درياچه آمتكل به 100 سال مي رسد. درياچه 2300 متر طو ل و 45 متر عر ض در په نترين قسمت دارد و عمق آن حدود 100 متر است. چشم اندازهاي زيباي پيرامون اين درياچه، همه ساله تعداد زيادي گردشگر و كوهنورد را به خود جل ب م يكند. ريتسا نيز زيباترين درياچه قفقاز است. همه ساله گردشگران از بهار تا پايا ن پاييز به طرف اين درياچه كشيد ه 2/ مي شوند. سطح درياچه حدود 15 كيلومتر مربع مساح ت دارد و طو ل آن حداكثر 6 كيلومتر و عرض آ ن در په نترين نقطه يك كيلومتر و عمي قترين نقطه آن 101 متر است. 516/ 8660 كيلومتر مربع و جمعيت آن در سال 1993 برابر 6 / مساحت آبخازيا 2 273 هزار نفر / 47 درصد) در شهرها و 4 / 243 هزارنفر ( 1 / هزار نفر بوده است كه 2 52/9 درصد) در روستاها زندگ ي مي كردند. ) جمعيت ساكن در آبخازيا از اقوام متعددي از جمله گرجي، آبخازي، روس ، ارمني، يونان ي، اكرايني، و غيره تشكيل شده است. متراكم ترين نواحي جمعيتي آبخازي ا، دشت هاي ساحلي و تپ ههاي كوه پايه اي است. نسبت تراكم از جنو ب به شمال و از نواحي
رودهای اصلی این منطقه : ریونی، تسخنیس تسقال ی، قویریلا، دزیرولا، چخریملا، چولابوری، خانی س تسقالی، ساكرائولا، و غیره می باشند. كه همه این ها به رودخانه ریونی ریخته و سپس به آرامی به سوی دریای سیاه روان می شوند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 65)


ساحلي به كوهستاني كاهش مي يابد. حدود 80 درصد از جمعيت آبخازيا در ارتفاع بيش از 200 متري از سطح دريا ك ه متوسط تراكم آن حدود 170 نفر در كيلومتر مربع است، زندگي مي كنند.
==== سامقره لو ====
سامقره لو قلمرو بین رودهای اینگوری و تسخنیس تسقالی را در برمی گیرد كه شامل ناحیه كوه پایه ای رشته كوه های اگریس است. آب وهوای این ناحیه گرم و مرطوب است. رودهای سامقره لو: ریونی، خوبی، اینگوری، آباشاوتخوری، عمدتاً از آ ب باران تغذیه می شوند. در این ناحیه تعدادی دریاچه نیز وجود دارد (از جمله دریاچه پالیاستومی) كه مجموعاً 18 كیلومترمربع را در برمی گیرند. نیروگاه آبی بسیار بزرگی به نام "اینگوری" كه بزرگتری ن نیروگاه آبی قفقاز است، در این منطقه ساخته شده است. مساحت سامقره لو 4395 كیلومتر مربع است. مساحت اراضی كشاورزی آن 68 هزار هكتار آن زیر كشت است، در سامقره لو 4284 / 179/6 هزار هكتار است كه 15 درصد كل باغ های میوه گرجستان و 1037 هكتار تاكستان وجود هكتار باغ میوه دارد. از شهرها ی مهم این منطقه از گرجستان، زوگدیدی و پوتی می باشد. وجود فرودگاه در این دو شهر و ارتباطا ت راه آهن و جاده ای موقعیت ممتازی را به این منطقه از نظر ارتباطی اعطا نموده است. از طرف دیگر عملاً به علت وضعیت سیاسی ایالت های خودمختار آبخازیا و آجاریا، عملاً تنها بندر مطمئن تحت نظر مستقیم دولت گرجستان بندر پوتی است. بااین وصف علیرغم وضعیت مناسب ارتباطی، فعالیت های صنعتی پوتی و زوگدیدی در حال كاهش است.


آبخازيا يكي از مراكز مه م صنايع سوخت است. معدن ذغال سنگ بزرگي در اوايل سالهاي 1850 در در ه رود "گاليدزگا" كشف شد. در سال 1970 توليد ذغال سنگ اين معدن به حدود يك ميليون تن رسيد كه بي ش از 5 برابر حجم توليد سا ل 1940 بود. تأسيس كارخانه ذوب آهن و فولاد "روستاوي " سبب افزايش قابل توجه نقش ذغال سنگ تقوارچلي شد. تأمين ذغال كك مورد نياز ذوب آهن گرجستان، سبب
از كارخانه های مطرح این منطقه كارخانه تولید قالی در سناك ی می باشد كه هم اكنون به علت واردات مقادیر زیاد قالی از تركیه و آذربایجان با مشكلاتی چند مواجه است. بیشترین محصولات كشاورزی این منطقه چای و محصولات حاره ای می باشد. منطقه آباشابه تولید مركبا ت و مستیابه علت خصوصیات جغرافیایی آن برای دامداری و تولید سیب زمینی مساعد می باشند. از سرمایه گذاران خارجی فعال در منطق ه، تركیه و آلمان در صنایع پروسه چوب می باشند.


ساخت اين كارخانه در تقوارچل ي شد. نيروگاه حرارتي تقوارچلي كه سهم بزرگي در تأمين نيروي الكتريسيته گرجستان دارد، در اين شهر فعالي ت دارد. جمهوري خودمختار آبخازي ا فعلاً در خار ج از كنترل دولت مركزي گرجستان است و روسيه پس از جنگ آگوست 2008 استقلال اين جمهوري را به رسميت شناخت. اقتصاد اين منطقه كه به علت موقعيت بندر ي آن در دريا ي سياه و نزديك ي به روسيه، مي بايست رونق مي داشت، به علت درگيري هاي مسلحانه و محاصر ه تجاري كشورهاي مستقل مشترك المنافع ويران گرديده است.  
==== گوری ====
قلمرو گوری شامل پای تپه ها و دامنه های شمالی رشته كوه مسختی و 2032/ قسمت های مجاور حوضه های رودهای نبانبی و سوپسا است. مساحت گوری 6 كیلومتر مربع است كه 3 درصد مساحت جمهوری را در برمی گیرد. آب و هوای جنب مداری گوری تا اندازه ای مرطوب است و از سامقره لو گرم تر است. گوری یكی از متراكم ترین مناطق جمهور ی اس ت. روستاهای متعدد منطقه با قرار گرفتن در كنار یكدیگر و با مجموعه ساختمان های روستایی، باغ های میوه، چای ، مركبات و كشتزارهای چسبیده، مجموعه بهم پیوسته ای را تشكیل می دهند. شهر ازورگتی مركز گوری می باشد، در شهر ازورگت ی، كارخانه آسیای بتونیت قرار دارد. كائولن، ماده اولیه تولید سرامیك و خاك رس سفالگری در این شهر فراوان است كه در كارخان ههای سفال و سرامیك ازورگتی بكار برد ه می شود. این منطقه اساساً كشاورزی می باشد كه محصولات عمده كشاورزی آن چای و محصولات كشاورزی حاره ای می باشد. فعالیت های صنعتی كوچك این منطق ه كه عمدتاً در اطرا ف شهر ازورگتی صورت می گیرد درحال ارتقاء می باشد. ضمن این كه رونق فعالیتهای مربو ط به احداث خط لوله باكو  سوپسا در این منطقه احتمال رونق این گونه فعالیت ها را افزون نموده است. این منطقه كه در بخش جنوبی گرجستا ن واقع شده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 69)


==== مسختی ====
قسمت غربی گرجستان جنوبی مسختی نامیده می شود. قسمت نسبتاً بزرگی از مسختی در زمی ن باز و گسترد های قرار دارد كه به نام "چاله آخال تسیخه " یا سامتسخه معروف است. آب و هوا ی چاله آخال تسیخه معتدل مرطوب با تابستان های گرم و طولانی است. در قر ن نهم میلادی مسختی مركز پادشاهی "تائو  كلارجتی " بود. بسیاری از تاریخ نگاران مسختی را گهوار ه فرهنگ ملی گرجی می دانند، زیرا ای ن ناحیه همانند جاواختی در دوره حكومت ملكه تامارا (پایان سده 12 و آغاز سده 13 ) مركز سیاسی و حیات فرهنگی گرجستان بود. تعداد زیادی ساختارهای آبیاری در دوره شوروی در مسخت ی ایجاد شد كه بزرگ ترین آن ها كانال های آبیاری تسریوخی، گوركل آرالی و خوشنی هستند. اراضی بایر با ایجاد ای ن كانال ها آباد شد و در آن ها غلات كشت شده و باغ های میوه احداث شده است.


آجاريا
كشاورزی و صنعت در این منطقه از اهمیت خاصی برخوردار است. یكی از مهمترین بخش های صنعت مسختی، توسعه منابع ذغال سنگ قهوه ای، در نزدیكی روستای "واله " پیرامون شهر آخال تسیخه بود. اهمیت راه آهن فرعی بورجومی  شهرك معدنچیان واله، بسیار زیاد است. این راه آهن نه تنها كاربرد محلی دارد، بلك ه این ناحیه را با سایر نواحی جمهوری مرتبط می سازد.


آجاريا در جنوب غربي گرجستان و جنو ب شرقي درياي سياه واقع شده و از جنوب با تركيه هم مرز است. آجارستان يك جمهوري خودمختار در تركيب دولت گرجستان است كه اكثريت ساكنان آن را مسلمانان گرجي تشكيل م يدهند. مساحت آجارستان 2900 كيلومتر مربع است. از نظر اداري به 5 ناحيه اداري به نام هاي : كدا، كوبولت ي، شوآخو ي،خلواچائوري و خولو تقسي م مي شود. شهر باتومي و پيرامون آن نيز يك ناحيه شهري را تشكيل مي دهد. رود چوروخ، يكي از رودهاي حوضة آبريز درياي سياه از كوهستان هاي آناتولي سرچشمه مي گيرد و در مسير پايين ي خود از آجاريا مي گذرد. (رضا عنایت الله، ۱۳۷۲، ص 23)
==== سامتسخه جاواختی ====
جاواختی در قسم ت شرقی گرجستان جنوبی قرار دارد. آب و هوای این سرزمین ، با زمستان های سرد و كوتاه و تابستان های خشك مشخص می شود. مركز منطق ه جاواختی در "آخال كالاكی "است كه در زبان گرجی به معنی "شهر جدید" است، ای ن شهر در كنار رودخانه "آخال كالاكیس تسقالی "و در مركز تقاطع شاهراه های اصلی واقع شده است. بیشترین تولید صنعتی منطقه در بورجومی صورت می گیرد كه دارای ارتباطات خوب حمل و نقلی با بقیه مناطق گرجستان می باشد. با این وصف جمع آوری مالیات بر سود و درآمد در این منطقه از مقدار پیش بینی شده كمتر می باشد. فعالیتهای صنعتی در بقیه مناطق منطقه چون آخال تسیخه كه بزرگترین كارخانه پروسه شكر گرجستان در آن قرار دارد رو به نزول است. فعالیت های اصلی كشاورزی منطقه منحصر ب ه تولید سیب زمینی و همچنین دامداری می باشد.


توزيع جمعيت آجارستان متنوع است. نواحي كوهستاني كه حدود 60 درصد مساحت اين جمهوري را تشكيل مي دهد كمتر از 30 درصد از جمعيت را در خود جا ي مي دهد. بيش از 45 درصد از جمعيت در شهرك ها و مناطق شهري و بقيه در نقاط روستايي اقامت دارند. جمعيت بومي منطقه را گرجي ها تشكيل مي دهند. آجارها همان نژاد گرجي ها هستند و تعداد زيادي از آن ها مسلمان سني مي باشند. آجارها داراي همان زبان و فرهنگ گرجي هستند و از نظر شك ل ظاهري تفاوتي با گرجي ها، ايمرتي ها ياگوري ها ندارند. تا قبل از انقلا ب اكتبر اكثريت جمعيت آجارستان بي سواد بودند، زنان مطلقاً امكان سوادآموزي نداشتند. امروزه در آجارستان 404 مدرسه با 63 هزار دانش آموز و 6690 كادر آموزشي فعالي ت دارد. زنان پا به پاي مردان در فعاليت هاي اجتماعي  اقتصادي و سياسي  فرهنگي شركت دارند. منطقه آجاريا پوشيده از باغ هاي ميوه است. منطقه مورد بحث به علت وضعيت خوب جغرافيايي كه به عنوان منطقه ترانزيت بين المللي مي باشد داراي اهميت بسياري مي باشد. گفتني است كه نقطه ورود و خروج كالاهاي ارمنستان از محل باتومي در اين منطقه عبور مي كند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 83)
==== سوانتی ====
سوانتی در سرحدات سرشاخه های رود اینگور ی قرار دارد. در قسمت مركز ی سوانتی روستاهای مولاخی، موژالی، مستیا، لاتالی، لنجری، بچو، و تسخوماری، قرار دارند. در این روستاها زمین های زیر كشت در ارتفاعات بین 1200 تا 1500 متری از سطح دریا واقع شده است. مستیا مركز این ناحیه اس ت كه از چهار روستا (ستی ،لانچوالا، لختاقی، ولاگامی ) تشكیل شده است و با شهرهای بزرگ جمهوری ارتباط هوایی دارد. سوانتی كنونی مركز كوهنوردی قفقاز است، كوهنوردان از جاهای مختلف برای صعود به قله های معروف اوشبا، جانگا و شخارا، از رشت ه كوه های قفقاز مركزی، به این ناحیه عزیمت می كنند. 6 درصد از قلمرو / 4388 كیلومتر مربع است كه 3 / مساحت استان سوانتی 9 گرجستان را در برم یگیرد. استان سوانتی از دو ناحیه ادار ی به نام های مستیا و لنتخی، تشكیل شده است.


بررسي سرمايه گذاري هاي ثبت شده در آجاريا مؤيد آن است كه اين سرمايه گذاري ها در اطرا ف مناطق ساحلي آن شكل گرفته است. جداي از بندر باتومي ، بندر كوبولتي عليرغم كوچكي آن نسبت به باتومي فعاليت محدودي دارد. زمينه هاي اصلي فعاليت هاي كشاورزي منطقه توليد محصولات حاره اي و كشت
==== قازبگ ====
در قسمت شرقی قفقاز مركز ی ناحیه ای به نام قازبگ واقع شده است. برخلاف سوانتی، قلمرو قازب گ هر دو دامنه "آب پخشان " قفقاز مركز ی و قسمت ی از "رشته كوه جانبی " و قل ه زیبای قازبگ را در بر می گیرد. یخچال های عظیمی كه از دامنه های آن سرازیر م یشود، رود تر ك را تغذیه می كند و شاخه های آن تمام قسمت های شمالی این منطقه را به دره های تنگ غیرقابل عبوری تبدیل می كند. بدین ترتیب، ای ن منطقه از قسمت های متفاوتی تشكیل می شود كه جدا از هم قرار دارند. اگرچه گوسفند داری یكی از شاخه های اصلی اقتصاد قسم ت شرقی قفقاز مركزی است، پرورش گاو نیز بطور موفقی تآمیزی در ناحی ه قازبگی رواج دارد، خوسورتی های محلی نوعی از گاوهای سازگار با محیط كوهستانی را پرورش می دهند كه از گذشته ها شناخته شده است. كشت محصولات سالانه، از فعالی تهای كمكی مردم ناحیه است : باتوجه به شیب اراضی دامنه ای، مرد م ناحیه قازبگ زمین های كشاورزی را با دست آماده می كنند و كوشش بسیاری برای كشت محصولات سالانه در ای ن زمین ها بكار می برند. آن ها ناگزیرند همه ساله زمین های كشاورزی را از سنگ پاك سازی كنند. مسیرهای بالایی "ترك " و "آراگوی " قلمرو اقوام گرجی، از قبیل موخوی ، متیولی، خوسورها، و پشاوها است كه در این ناحیه اقامت دارند. در قازبگی كنونی كارخانه فرآوری فرآورده های شیری و بست ه بندی پنیر ساخته شده كه در آن پنیرهای گوسفند ی و از جمله پنیر معروف "كوبی " تولید می شود. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 72)


تنباكو مي باشد. گفتني است كه سيب زميني از مهم ترين محصولات توليدي منطقه مي باشد. توافق هاي تركيه مبني بر جلوگيري از خطرات زيست محيطي نيروگاه آبي 2 ميليون دلاري بانك جهاني براي تجديد / چوروخي براي مردم منطقه و كم ك 5 ساختار فعاليت هاي باتومي از گفتني هاي مطرح منطقه مي باشد.
==== خوسورتی ====
خوسورتی ناحیه ای كوهستانی در مسیر بالایی رودهای آسسا، آرگونی، آرگوی ، در قفقاز مركز ی است. آب پخشان اصلی قفقاز، خوسورتی را به دو قسمت تقسیم می كند، خوسورتی پیری كیتی به مركزیت شاتیلی در دامنه های شمالی و خوسورتی پیراكتی به مركزیت باری ساخودر دامنه های جنوبی كه توسط جاده ای به "شاهراه نظامی گرجستان " در روستای ژینوالی می پیوندد. خوسورها گرجی صحبت می كنند ولی لهجه آن ها منحصر بفرد است. در میان خوسورها تعداد زیاد ی مهندس، متخصص كشاورزی، استاد، دبیر، دانشمند و سایر متخصصان و هنرمندان وجود دارد. مهمترین بخش فعالیت اقتصادی آن ها، پرورش دام و گاوداری است.


==== آبخازیا ====
آبخازی ا به دو قسمت آبخازیای كوهستانی و ساحل ی تقسیم می شود. آبخازیای كوهستان كه قفقاز غرب ی را شامل می شود، تقریباً از چهار رشت ه كوه بلند تشكیل می شود. آبخازی، بزیب، كاگرا و كودور ی. متوسط ارتفا ع قله های آن ها به 3500 متر می رسد. در این منطقه كارست های متعددی وجود داردكه به آن ها كارست های آبخازی می گویند. غارهای كارستی و غارهای مغاكی قابل توجهی نیز در حومه تسه بلدا در ساحل رود آمتكل وجود دارد. آبخازی ا ساحلی نوار ك م عرض ساحلی، تپ هها و دامن ههای شمال غربی قفقاز آبخازی ا را در برم یگیرد. اینجا مرز شمال غربی گرجستان جنب مداری است. در این قسمت، زمستان به ندرت وجود دارد و تابستان های آن داغ و طولانی است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 45)


اوستياي جنوبي
در آبخازیا تعدادی دریاچه نیز وجود دارد كه شامل دریاچه های مردابی باستانی (دریاچه های "ببه سیری " بزرگ و كوچك ) در قسمت های هموار و دریاچه های جوان است (دریاچه ریتسا و آمتكل) كه در نقا ط مرتفع واقع شده اند. قسمت دریاچه آمتكل به 100 سال می رسد. دریاچه 2300 متر طو ل و 45 متر عر ض در په نترین قسمت دارد و عمق آن حدود 100 متر است. چشم اندازهای زیبای پیرامون این دریاچه، همه ساله تعداد زیادی گردشگر و كوهنورد را به خود جل ب م یكند. ریتسا نیز زیباترین دریاچه قفقاز است. همه ساله گردشگران از بهار تا پایا ن پاییز به طرف این دریاچه كشید ه 2/ می شوند. سطح دریاچه حدود 15 كیلومتر مربع مساح ت دارد و طو ل آن حداكثر 6 كیلومتر و عرض آ ن در په نترین نقطه یك كیلومتر و عمی قترین نقطه آن 101 متر است. 516/ 8660 كیلومتر مربع و جمعیت آن در سال 1993 برابر 6 / مساحت آبخازیا 2 273 هزار نفر / 47 درصد) در شهرها و 4 / 243 هزارنفر ( 1 / هزار نفر بوده است كه 2 52/9 درصد) در روستاها زندگ ی می كردند. ) جمعیت ساكن در آبخازیا از اقوام متعددی از جمله گرجی، آبخازی، روس ، ارمنی، یونان ی، اكراینی، و غیره تشكیل شده است. متراكم ترین نواحی جمعیتی آبخازی ا، دشت های ساحلی و تپ ههای كوه پایه ای است. نسبت تراكم از جنو ب به شمال و از نواحی


اوستياي جنوبي در دامن ههاي جنوبي رشته كوه هاي قفقاز مركز ي قرار دارد و قسمتي پيراموني از دشت كارتلي داخلي را تشكيل مي دهد. اوستيا، قلمرو ي 3900 كيلو 5 درصد از محل قلمرو گرجستان را شامل / متر مربعي را در برم يگيرد كه حدود 4 مي شود. حدود دو سوم قلمرو اوستيا در ناحيه نيمه كوهستاني و كوهستاني قرار دارد كه ارتفاع آن بين 1500 تا 3200 متري سطح درياست. اكثريت جمعيت ناحيه را اوست ها تشكي ل مي دهد. در مناب ع قرو ن وسطي از اوست ها به نام آلان ها ياد شد ه است كه از نژادي ايراني هستند. تا نيم ه اول قرن 13 ميلادي آن ها در استپ هاي قفقاز شمالي ساكن بودند.
ساحلی به كوهستانی كاهش می یابد. حدود 80 درصد از جمعیت آبخازیا در ارتفاع بیش از 200 متری از سطح دریا ك ه متوسط تراكم آن حدود 170 نفر در كیلومتر مربع است، زندگی می كنند.


شهر تسخين والي، مركز ناحيه اوستياي جنوبي است و در قسم ت جنوبي ناحيه در محل ورود رود لياخوي بزرگ به دشت كارتلي، واقع شده است. در شهر تسخي ن والي انستيتوي تحقيقاتي آكادمي علوم گرجستان، مركز تربيت معلم، دبيرستان، دبستان، و كودكستا نهاي زيادي به فعاليت آموزشي اشتغال دارند.
آبخازیا یكی از مراكز مه م صنایع سوخت است. معدن ذغال سنگ بزرگی در اوایل سالهای 1850 در در ه رود "گالیدزگا" كشف شد. در سال 1970 تولید ذغال سنگ این معدن به حدود یك میلیون تن رسید كه بی ش از 5 برابر حجم تولید سا ل 1940 بود. تأسیس كارخانه ذوب آهن و فولاد "روستاوی " سبب افزایش قابل توجه نقش ذغال سنگ تقوارچلی شد. تأمین ذغال كك مورد نیاز ذوب آهن گرجستان، سبب


باشگاه هاي تفريحي، موزه ها، كتابخانه ها، مراكز فرهنگي، ورزشگاه ها و ساير تأسيسات و امكانات عمومي، نيز در اين شهر وجود دارند. اوستياي جنوبي كوهستاني از نظر دارا بودن معادن پليمتال و باري ت، غني است. ذخاير پلي متال كوآئيسي، يكي از منابع بسيار مهم جمهوري است.
ساخت این كارخانه در تقوارچل ی شد. نیروگاه حرارتی تقوارچلی كه سهم بزرگی در تأمین نیروی الكتریسیته گرجستان دارد، در این شهر فعالی ت دارد. جمهوری خودمختار آبخازی ا فعلاً در خار ج از كنترل دولت مركزی گرجستان است و روسیه پس از جنگ آگوست 2008 استقلال این جمهوری را به رسمیت شناخت. اقتصاد این منطقه كه به علت موقعیت بندر ی آن در دریا ی سیاه و نزدیك ی به روسیه، می بایست رونق می داشت، به علت درگیری های مسلحانه و محاصر ه تجاری كشورهای مستقل مشترك المنافع ویران گردیده است.  


از نظر منابع آب معدني نيز اوستياي جنوبي اهميت دارد. تركيب آب معدني چشمه هاي "دزو  سوآر" شبيه تركيب آب معدني "يسن توكي " است. در در ه زيبا و چشم انداز لياخوي بزرگ در 22 كيلومتري تسخين والي نزديك چشمه "دزوسوآر" مركز استراحتگاهي كوهستاني "جاوا" قرار دارد. اين جمهوري پس از جنگ آگوست 2008 از سوي روسيه مستقل شناخته شد. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 89)
==== آجاریا ====
آجاریا در جنوب غربی گرجستان و جنو ب شرقی دریای سیاه واقع شده و از جنوب با تركیه هم مرز است. آجارستان یك جمهوری خودمختار در تركیب دولت گرجستان است كه اكثریت ساكنان آن را مسلمانان گرجی تشكیل م یدهند. مساحت آجارستان 2900 كیلومتر مربع است. از نظر اداری به 5 ناحیه اداری به نام های : كدا، كوبولت ی، شوآخو ی،خلواچائوری و خولو تقسی م می شود. شهر باتومی و پیرامون آن نیز یك ناحیه شهری را تشكیل می دهد. رود چوروخ، یكی از رودهای حوضة آبریز دریای سیاه از كوهستان های آناتولی سرچشمه می گیرد و در مسیر پایین ی خود از آجاریا می گذرد. (رضا عنایت الله، ۱۳۷۲، ص 23)


توزیع جمعیت آجارستان متنوع است. نواحی كوهستانی كه حدود 60 درصد مساحت این جمهوری را تشكیل می دهد كمتر از 30 درصد از جمعیت را در خود جا ی می دهد. بیش از 45 درصد از جمعیت در شهرك ها و مناطق شهری و بقیه در نقاط روستایی اقامت دارند. جمعیت بومی منطقه را گرجی ها تشكیل می دهند. آجارها همان نژاد گرجی ها هستند و تعداد زیادی از آن ها مسلمان سنی می باشند. آجارها دارای همان زبان و فرهنگ گرجی هستند و از نظر شك ل ظاهری تفاوتی با گرجی ها، ایمرتی ها یاگوری ها ندارند. تا قبل از انقلا ب اكتبر اكثریت جمعیت آجارستان بی سواد بودند، زنان مطلقاً امكان سوادآموزی نداشتند. امروزه در آجارستان 404 مدرسه با 63 هزار دانش آموز و 6690 كادر آموزشی فعالی ت دارد. زنان پا به پای مردان در فعالیت های اجتماعی  اقتصادی و سیاسی  فرهنگی شركت دارند. منطقه آجاریا پوشیده از باغ های میوه است. منطقه مورد بحث به علت وضعیت خوب جغرافیایی كه به عنوان منطقه ترانزیت بین المللی می باشد دارای اهمیت بسیاری می باشد. گفتنی است كه نقطه ورود و خروج كالاهای ارمنستان از محل باتومی در این منطقه عبور می كند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 83)


'''بنادر'''
بررسی سرمایه گذاری های ثبت شده در آجاریا مؤید آن است كه این سرمایه گذاری ها در اطرا ف مناطق ساحلی آن شكل گرفته است. جدای از بندر باتومی ، بندر كوبولتی علیرغم كوچكی آن نسبت به باتومی فعالیت محدودی دارد. زمینه های اصلی فعالیت های كشاورزی منطقه تولید محصولات حاره ای و كشت


بندر باتومي
تنباكو می باشد. گفتنی است كه سیب زمینی از مهم ترین محصولات تولیدی منطقه می باشد. توافق های تركیه مبنی بر جلوگیری از خطرات زیست محیطی نیروگاه آبی 2 میلیون دلاری بانك جهانی برای تجدید / چوروخی برای مردم منطقه و كم ك 5 ساختار فعالیت های باتومی از گفتنی های مطرح منطقه می باشد.


بندر باتومي پايتخت جمهوري خودمختار آجاريا و يكي از بنادر مهم گرجستان در كنار درياي سياه واقع شده است. اين بندر كه يكي از مهمترين بنادر درياي سياه به شمار ميرود، اصولاً برا ي حمل و نقل نفت و فرآورده هاي نفتي تأسيس شده است. باتومي، نقطه پاياني شبكه خط آهن قفقاز جنوبي است. بندر باتومي با 136 هزار نفر جمعيت، داراي فرودگاه بوده و از مراكز صنايع گرجستان به شمار مي رود. به علت موقعيت جغرافيايي خود و اقليم مناسب، داراي مراكز استراحتگاهي و آسايشگاهي است و در دوران شوروي از شهرهاي توريستي بود.
==== اوستیای جنوبی ====
اوستیای جنوبی در دامن ههای جنوبی رشته كوه های قفقاز مركز ی قرار دارد و قسمتی پیرامونی از دشت كارتلی داخلی را تشكیل می دهد. اوستیا، قلمرو ی 3900 كیلو 5 درصد از محل قلمرو گرجستان را شامل / متر مربعی را در برم یگیرد كه حدود 4 می شود. حدود دو سوم قلمرو اوستیا در ناحیه نیمه كوهستانی و كوهستانی قرار دارد كه ارتفاع آن بین 1500 تا 3200 متری سطح دریاست. اكثریت جمعیت ناحیه را اوست ها تشكی ل می دهد. در مناب ع قرو ن وسطی از اوست ها به نام آلان ها یاد شد ه است كه از نژادی ایرانی هستند. تا نیم ه اول قرن 13 میلادی آن ها در استپ های قفقاز شمالی ساكن بودند.


از صنايع مهم باتومي مي توان از پالايشگاه نفت نام برد كه با استفاده از نفت دريافتي از طريق لوله نفتي باكو  باتومي، نفت خام منابع نفتي آذربايجان را تصفيه و صادر ميكرد. ماشين سازي، صنايع سبك، صنايع محصولات غذايي، كارخانه توليد چاي، توليد كنسانتره مركبات، توليد آسفالت و بتون، ادوات الكترونيكي و مجتمع توليدي صنايع چوبي از جمله شاخه هاي مهم صنعت در باتومي است.  
شهر تسخین والی، مركز ناحیه اوستیای جنوبی است و در قسم ت جنوبی ناحیه در محل ورود رود لیاخوی بزرگ به دشت كارتلی، واقع شده است. در شهر تسخی ن والی انستیتوی تحقیقاتی آكادمی علوم گرجستان، مركز تربیت معلم، دبیرستان، دبستان، و كودكستا نهای زیادی به فعالیت آموزشی اشتغال دارند.


از مراكز علمي و فرهنگي شهر مي توان از دانشگاه باتومي، تئاتر نمايشي، شعبه آكادمي علوم گرجستان، انستيتو علوم و تحقيقات دريايي، موزه و تعدادي ديگر را نام برد. باتومي در محل ويرانه هاي قلعه اي تاريخي مربوط به قرون وسطي شناخته شده است كه اين قلعه "باتوم" نام داشت. باتومي در قرن هفدهم توسط ترك هاي عثماني اشغال شده و در سا ل 1878 به تصرف امپراطوري روسيه درآمده و جزو قلمرو اين امپراطوري شد. پس از تأسيس راه آهن باتومي  باكو در سال 1883 و احداث خط لوله انتقال نفت باكو  ـ باتومي درسال 1907، اين شهر به بندري مهم تبديل شد.  
باشگاه های تفریحی، موزه ها، كتابخانه ها، مراكز فرهنگی، ورزشگاه ها و سایر تأسیسات و امكانات عمومی، نیز در این شهر وجود دارند. اوستیای جنوبی كوهستانی از نظر دارا بودن معادن پلیمتال و باری ت، غنی است. ذخایر پلی متال كوآئیسی، یكی از منابع بسیار مهم جمهوری است.


اقليم باتومي گرم و مرطوب است. متوسط درجه حرارت سالانه آن به 14 درجه سانتي گراد ميرسد. بارندگي سالانه آن به طور متوسط 2500 ميلي متر است و داراي زمستان هاي معتدل و تابستان هاي گرم است. اين شهر داراي مراكز استراحت گاهي، آسايشگاهي، درماني و توريستي است. فصل شنا در سواحل باتومي از ماه مي تا ماه اكتبر است.
از نظر منابع آب معدنی نیز اوستیای جنوبی اهمیت دارد. تركیب آب معدنی چشمه های "دزو  سوآر" شبیه تركیب آب معدنی "یسن توكی " است. در در ه زیبا و چشم انداز لیاخوی بزرگ در 22 كیلومتری تسخین والی نزدیك چشمه "دزوسوآر" مركز استراحتگاهی كوهستانی "جاوا" قرار دارد. این جمهوری پس از جنگ آگوست 2008 از سوی روسیه مستقل شناخته شد. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 89)


=== بنادر ===


بندر پوتي
==== بندر باتومی ====
بندر باتومی پایتخت جمهوری خودمختار آجاریا و یكی از بنادر مهم گرجستان در كنار دریای سیاه واقع شده است. این بندر كه یكی از مهمترین بنادر دریای سیاه به شمار میرود، اصولاً برا ی حمل و نقل نفت و فرآورده های نفتی تأسیس شده است. باتومی، نقطه پایانی شبكه خط آهن قفقاز جنوبی است. بندر باتومی با 136 هزار نفر جمعیت، دارای فرودگاه بوده و از مراكز صنایع گرجستان به شمار می رود. به علت موقعیت جغرافیایی خود و اقلیم مناسب، دارای مراكز استراحتگاهی و آسایشگاهی است و در دوران شوروی از شهرهای توریستی بود.


پوتي يكي از بنادر عمده درياي سياه است كه در استان سامقره لو قرار دارد. در منابع يونان باستان از اين بندر به نام "فازيس" ياد شده و آن را به عنوان يكي از مراكز اقتصادي و فرهنگي ذكر كرده اند. سابقه آن به بيش از دو هزار سال پيش تخمين زده مي شود. همان طور كه در افسانه هاي باستاني آمده، درست در همين نقطه بود كه كشتي "آرگونات" لنگر انداخته است. در روزگاران كهن راه هاي بازرگاني اروپا به هندوستان از دهانه رود فازيس (پوتي ) مي گذشت. براي دريانوردان يونان، فازيس نقطه اصلي بازرگاني و حمل و نقل در درياي سياه به ويژه پس از به زير آب رفتن "ديوسكوريا" بود. فازيس دردوره باستان به جهت آكادمي خود معرو ف بود. جواناني از نقاط دور دست براي آموزش فلسفه، دستور زبان، علوم ديني و حساب به اين مدرسه مي آمدند. نام امروزي شهر پوتي، از منابع كتبي گرجي قرن 8 ميلادي بدست آمده است. در قرن 16 ميلادي سلطان عثماني در اينجا دژي بنا كرد كه از آن بنا، برجي بجاي مانده است. در سال 1828 توسط سپاهيان روسيه تزاري تسخير شد و در سا ل 1858 به عنوان شهر بندري شناخته شده. در اين زمان قايقهاي ماهيگيري از كريمه، كشتيهاي بادباني ترك و پاره اي اوقات كشتي هاي رومي و شركت هاي بازرگاني خارجي در اين بندر پهلو مي گرفتند.
از صنایع مهم باتومی می توان از پالایشگاه نفت نام برد كه با استفاده از نفت دریافتی از طریق لوله نفتی باكو  باتومی، نفت خام منابع نفتی آذربایجان را تصفیه و صادر میكرد. ماشین سازی، صنایع سبك، صنایع محصولات غذایی، كارخانه تولید چای، تولید كنسانتره مركبات، تولید آسفالت و بتون، ادوات الكترونیكی و مجتمع تولیدی صنایع چوبی از جمله شاخه های مهم صنعت در باتومی است.  


در پايان سده 19 ميلادي در ارتباط با ساخت راه آهن از تفليس به پوتي، بندر عميق تر شده و براي دسترسي كشتي هاي بزرگ آماده شد. مسئول طرح راه آهن و تعريض "نيكونيكولادزه" يكي از نويسندگان و شخصيت هاي برجسته گرجي بود.
از مراكز علمی و فرهنگی شهر می توان از دانشگاه باتومی، تئاتر نمایشی، شعبه آكادمی علوم گرجستان، انستیتو علوم و تحقیقات دریایی، موزه و تعدادی دیگر را نام برد. باتومی در محل ویرانه های قلعه ای تاریخی مربوط به قرون وسطی شناخته شده است كه این قلعه "باتوم" نام داشت. باتومی در قرن هفدهم توسط ترك های عثمانی اشغال شده و در سا ل 1878 به تصرف امپراطوری روسیه درآمده و جزو قلمرو این امپراطوری شد. پس از تأسیس راه آهن باتومی  باكو در سال 1883 و احداث خط لوله انتقال نفت باكو  ـ باتومی درسال 1907، این شهر به بندری مهم تبدیل شد.  


امروز پوتي يكي از بزرگترين بنادر درياي سياه است. در لنگرگاه بندر مي توان تعداد زيادي از شناورهاي تجاري را با پرچم كشورهاي گوناگون مشاهده كرد. مهمترين كالاهايي كه از بندر بارگيري مي شود سنگ منگنز معادن "چياتورا" است. غله، الوار، سيمان، ذغال سنگ، اتومبيل، چاي، شراب، و ديگر كالاها نيز از بندر پوتي بارگيري مي شود. اداره ماهيگيري گرجستان در اين بندر مستقر شده است در پائيز و زمستان، ماهيگيران دام گستر از بندر پوتي براي ماهيگيري در آبهاي اقيانوس اطلس و آرام آماده مي شوند.
اقلیم باتومی گرم و مرطوب است. متوسط درجه حرارت سالانه آن به 14 درجه سانتی گراد میرسد. بارندگی سالانه آن به طور متوسط 2500 میلی متر است و دارای زمستان های معتدل و تابستان های گرم است. این شهر دارای مراكز استراحت گاهی، آسایشگاهی، درمانی و توریستی است. فصل شنا در سواحل باتومی از ماه می تا ماه اكتبر است.


پس از فروپاشي شوروي، پوتي شاهد درگيري ها و جنگهاي داخلي گرجستان بود. پس از تعطيلي فعاليت هاي بندر سوخوم ي به علت جنگ هاي داخلي آبخازيا، بندر پوتي به بندري فعال تبديل شده و همه روزه بر اهميت بيشتر آن افزوده مي شود.
==== بندر پوتی ====
پوتی یكی از بنادر عمده دریای سیاه است كه در استان سامقره لو قرار دارد. در منابع یونان باستان از این بندر به نام "فازیس" یاد شده و آن را به عنوان یكی از مراكز اقتصادی و فرهنگی ذكر كرده اند. سابقه آن به بیش از دو هزار سال پیش تخمین زده می شود. همان طور كه در افسانه های باستانی آمده، درست در همین نقطه بود كه كشتی "آرگونات" لنگر انداخته است. در روزگاران كهن راه های بازرگانی اروپا به هندوستان از دهانه رود فازیس (پوتی ) می گذشت. برای دریانوردان یونان، فازیس نقطه اصلی بازرگانی و حمل و نقل در دریای سیاه به ویژه پس از به زیر آب رفتن "دیوسكوریا" بود. فازیس دردوره باستان به جهت آكادمی خود معرو ف بود. جوانانی از نقاط دور دست برای آموزش فلسفه، دستور زبان، علوم دینی و حساب به این مدرسه می آمدند. نام امروزی شهر پوتی، از منابع كتبی گرجی قرن 8 میلادی بدست آمده است. در قرن 16 میلادی سلطان عثمانی در اینجا دژی بنا كرد كه از آن بنا، برجی بجای مانده است. در سال 1828 توسط سپاهیان روسیه تزاری تسخیر شد و در سا ل 1858 به عنوان شهر بندری شناخته شده. در این زمان قایقهای ماهیگیری از كریمه، كشتیهای بادبانی ترك و پاره ای اوقات كشتی های رومی و شركت های بازرگانی خارجی در این بندر پهلو می گرفتند.


طرح هاي ساختماني بزرگي در پوتي در دست اجرا است كه ظرفيت تخليه و بارگيري بندر را افزايش خواهد داد. در آينده اي نزديك پوتي با امكانات بندري خود و دارا بودن فضاي مناسب جغرافيايي براي گسترش زير ساخت هاي بندري، جاده و راه آهن، نقطه نهايي دالان ترانزيتي "آسيا اروپا" و نقطه ارتباطي مهم قفقاز جنوبي با ايران و آسياي مركزي خواهد شد. جمعيت شهر پوتي در سال 1993 به 60 هزار نفر رسيد.
در پایان سده 19 میلادی در ارتباط با ساخت راه آهن از تفلیس به پوتی، بندر عمیق تر شده و برای دسترسی كشتی های بزرگ آماده شد. مسئول طرح راه آهن و تعریض "نیكونیكولادزه" یكی از نویسندگان و شخصیت های برجسته گرجی بود.


امروز پوتی یكی از بزرگترین بنادر دریای سیاه است. در لنگرگاه بندر می توان تعداد زیادی از شناورهای تجاری را با پرچم كشورهای گوناگون مشاهده كرد. مهمترین كالاهایی كه از بندر بارگیری می شود سنگ منگنز معادن "چیاتورا" است. غله، الوار، سیمان، ذغال سنگ، اتومبیل، چای، شراب، و دیگر كالاها نیز از بندر پوتی بارگیری می شود. اداره ماهیگیری گرجستان در این بندر مستقر شده است در پائیز و زمستان، ماهیگیران دام گستر از بندر پوتی برای ماهیگیری در آبهای اقیانوس اطلس و آرام آماده می شوند.


'''ميزان جمعيت و تركيب آن'''
پس از فروپاشی شوروی، پوتی شاهد درگیری ها و جنگهای داخلی گرجستان بود. پس از تعطیلی فعالیت های بندر سوخوم ی به علت جنگ های داخلی آبخازیا، بندر پوتی به بندری فعال تبدیل شده و همه روزه بر اهمیت بیشتر آن افزوده می شود.


بر اساس برآوردهاي سازمان ملل متحد جمعيت گرجستان در سال 2008 حدود 4.630.841 ميليون نفر برآورد شده است. جمعيت اصلي گرجستان را گرجي ها تشكيل مي دهند كه 5/83 درصد از كل جمعيت را به خود اختصاص مي دهند. از ديگر اقوام ساكن در گرجستان مي توان از ارمنیها، آذریها، روسها، اوكرايني ها، اوست ها، آبخازي ها، كردها، يهودي ها، آشوري ها و بلاروس ها نام برد.
طرح های ساختمانی بزرگی در پوتی در دست اجرا است كه ظرفیت تخلیه و بارگیری بندر را افزایش خواهد داد. در آینده ای نزدیك پوتی با امكانات بندری خود و دارا بودن فضای مناسب جغرافیایی برای گسترش زیر ساخت های بندری، جاده و راه آهن، نقطه نهایی دالان ترانزیتی "آسیا اروپا" و نقطه ارتباطی مهم قفقاز جنوبی با ایران و آسیای مركزی خواهد شد. جمعیت شهر پوتی در سال 1993 به 60 هزار نفر رسید.


طي سال هاي قبل از فروپاشي شوروي تغييرات عمده اي در تركيب جمعيت گرجستان به وجود آمد. بيشترين تغييرات مربوط به جمعيت يهودي ها بود كه در اثر كسب موافقت اتحاد شوروي سابق براي مهاجرت يهوديان به سرزمين هاي اشغالي فلسطين رخ داد. تعداد يهودي هاي گرجستان در پايان سال 1989 تقريباً به نصف كاهش يافت. اگرچه تعداد يهودي هاي گرجي در طي همين دوره حدود 80 درصد افزايش يافت كه عمدتاً از ارمنستان و ساير نقاط شوروي به اين منطقه كوچ كردند. كردهاي گرجستان كه از نژاد ايراني و داراي هويت و فرهنگ خاص خود هستند، حدود 0.5 درصد از كل جمعيت جمهوري را به خود اختصاص مي دهند. افزايش بيش از حد آن ها در گرجستان به سياست هاي قومي ارمنستان و گسيل آن ها به گرجستان صورت گرفته است.
=== جغرافیای انسانی ===


جمعيت آبخازيا
==== میزان جمعیت و تركیب آن ====
بر اساس برآوردهای سازمان ملل متحد جمعیت گرجستان در سال 2008 حدود 4.630.841 میلیون نفر برآورد شده است. جمعیت اصلی گرجستان را گرجی ها تشكیل می دهند كه 5/83 درصد از كل جمعیت را به خود اختصاص می دهند. از دیگر اقوام ساكن در گرجستان می توان از ارمنیها، آذریها، روسها، اوكراینی ها، اوست ها، آبخازی ها، كردها، یهودی ها، آشوری ها و بلاروس ها نام برد.


جمعيت آبخازيا را غالباً نژاد آبخازي، گرجي، ارمني و روسي تشكيل ميدهند. 1992 گرجي ها نيمي از جمعيت اين جمهوري را به خود اختصاص ـ پيش از جنگ 93 ـ داده بودند. اين در حالي بود كه آبخازها تنها كمتر از يك پنجم جمعيت آبخازيا را تشكيل مي دادند. اما در سال 1993، به دنبال يك جنگ و پاك سازي نژادي گرجي ها در آبخازيا، اكثر گرجيها و برخي از روسها و ارامنه آبخازيا را ترك كردند. در نتيجه
طی سال های قبل از فروپاشی شوروی تغییرات عمده ای در تركیب جمعیت گرجستان به وجود آمد. بیشترین تغییرات مربوط به جمعیت یهودی ها بود كه در اثر كسب موافقت اتحاد شوروی سابق برای مهاجرت یهودیان به سرزمین های اشغالی فلسطین رخ داد. تعداد یهودی های گرجستان در پایان سال 1989 تقریباً به نصف كاهش یافت. اگرچه تعداد یهودی های گرجی در طی همین دوره حدود 80 درصد افزایش یافت كه عمدتاً از ارمنستان و سایر نقاط شوروی به این منطقه كوچ كردند. كردهای گرجستان كه از نژاد ایرانی و دارای هویت و فرهنگ خاص خود هستند، حدود 0.5 درصد از كل جمعیت جمهوری را به خود اختصاص می دهند. افزایش بیش از حد آن ها در گرجستان به سیاست های قومی ارمنستان و گسیل آن ها به گرجستان صورت گرفته است.


جمعيت آبخازيا از 500 هزار نفر در سال 1989 به حدود 200 هزار نفر در آمار سال 1994-95 كاهش يافت. به نقل از وزير همگرايي گرجستان، پس از جنگ آگوست 2008 جمعيت آبخازيا به 15000 نفر رسيده است.
جمعیت آبخازیا


اوستياي جنوبي
جمعیت آبخازیا را غالباً نژاد آبخازی، گرجی، ارمنی و روسی تشكیل میدهند. 1992 گرجی ها نیمی از جمعیت این جمهوری را به خود اختصاص ـ پیش از جنگ 93 ـ داده بودند. این در حالی بود كه آبخازها تنها كمتر از یك پنجم جمعیت آبخازیا را تشكیل می دادند. اما در سال 1993، به دنبال یك جنگ و پاك سازی نژادی گرجی ها در آبخازیا، اكثر گرجیها و برخی از روسها و ارامنه آبخازیا را ترك كردند. در نتیجه


تا پيش از درگيري اوستيا و گرجستان حدود دو سوم جمعيت جمهوري اوستياي جنوبي را گرجيها تشكيل مي دادند. برخي از برآوردها اين تركيب را در سال 2007 چنين اعلام كرده اند: نژاد اوستیایی 45 هزار نفر و گرجي 17.5 هزار نفر. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 164)
جمعیت آبخازیا از 500 هزار نفر در سال 1989 به حدود 200 هزار نفر در آمار سال 1994-95 كاهش یافت. به نقل از وزیر همگرایی گرجستان، پس از جنگ آگوست 2008 جمعیت آبخازیا به 15000 نفر رسیده است.


'''رشد جمعيت'''
اوستیای جنوبی


طبق آمار سال 2007 نرخ رشد جمعيت جمهوري گرجستان 32.9 بوده است.  
تا پیش از درگیری اوستیا و گرجستان حدود دو سوم جمعیت جمهوری اوستیای جنوبی را گرجیها تشكیل می دادند. برخی از برآوردها این تركیب را در سال 2007 چنین اعلام كرده اند: نژاد اوستیایی 45 هزار نفر و گرجی 17.5 هزار نفر. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 164)


'''رشد جمعیت'''


'''سابقه تاريخي و تشكيل جمعيت'''
طبق آمار سال 2007 نرخ رشد جمعیت جمهوری گرجستان 32.9 بوده است.


سرزمين گرجستان از زمان هاي قديم مسكوني بوده است، آثار باستاني مربوط به دوره هاي سنگ، مفرغ و آهن نشان دهنده ساختارهاي زندگي قبيله اي و دوره گذرا به جامعه طبقاتي و طبقات اجتماعي است. تعداد جمعيت گرجستان در دوره هاي متفاوت داراي نوسان بوده است. براي نمونه در سده هاي 12 و 13 ميلادي در دوره شكوفايي فئوداليسم، جمعيت گرجستان به حدود 5 ميليون نفر ميرسيد. در آغار ربع دوم قرن 13 ميلادي به علت حمله خوارزمشاهيان و مهاجمان مغول، جمعيت كاهش يافت.
==== سابقه تاریخی و تشكیل جمعیت ====
سرزمین گرجستان از زمان های قدیم مسكونی بوده است، آثار باستانی مربوط به دوره های سنگ، مفرغ و آهن نشان دهنده ساختارهای زندگی قبیله ای و دوره گذرا به جامعه طبقاتی و طبقات اجتماعی است. تعداد جمعیت گرجستان در دوره های متفاوت دارای نوسان بوده است. برای نمونه در سده های 12 و 13 میلادی در دوره شكوفایی فئودالیسم، جمعیت گرجستان به حدود 5 میلیون نفر میرسید. در آغار ربع دوم قرن 13 میلادی به علت حمله خوارزمشاهیان و مهاجمان مغول، جمعیت كاهش یافت.


تجاوزات متعدد كشور را تضعيف و اتحاد دولت را در هم ريخت. گرجستان در سالهاي بعد، حتي دوره هاي بدتري را در اثناي تجاوزات متحد ترك ها تجربه كرد. لشكركشي ارتش ايران براي سركوب حاكمان متمرد، تغييراتي در ساختار جمعيت پديد آورد. در اثناي اواخر سده هاي ميانه، جنگهاي ممتد، تبعيدها و قتل عام ها، تعداد جمعيت را بطور چشمگيري كاهش داد. در پايان قرن 18 ميلادي، جمعيت گرجستان فقط به 675 هزار نفر مي رسيد. در آغاز قرن 19 ميلادي گرجستان به روسيه منضم شد. شهرك هاي ويران شده آباد و زندگي فرهنگي مردم از نو گسترش يافت. تغييرات مهم گرجستان پس از اصلاحات سرمايه داري سالهاي 1860 به وقوع پيوست، شهرك ها و روستاهاي گرجستان وارد مناسبات سرمايه داري شدند. در اثناي اين دوره جمعيت شهرك ها افزايش يافت و در شهرها طبقا ت اجتماعي جديد به ظهور رسيد. در پايان قرن 19 ميلادي جمعيت گرجستان به حدود 2 ميليون نفر رسيد. در اثناي پيروزي انقلاب اكتبر اقتصاد كشور توسعه يافت و تعداد جمعيت رو به فزوني گذاشت.
تجاوزات متعدد كشور را تضعیف و اتحاد دولت را در هم ریخت. گرجستان در سالهای بعد، حتی دوره های بدتری را در اثنای تجاوزات متحد ترك ها تجربه كرد. لشكركشی ارتش ایران برای سركوب حاكمان متمرد، تغییراتی در ساختار جمعیت پدید آورد. در اثنای اواخر سده های میانه، جنگهای ممتد، تبعیدها و قتل عام ها، تعداد جمعیت را بطور چشمگیری كاهش داد. در پایان قرن 18 میلادی، جمعیت گرجستان فقط به 675 هزار نفر می رسید. در آغاز قرن 19 میلادی گرجستان به روسیه منضم شد. شهرك های ویران شده آباد و زندگی فرهنگی مردم از نو گسترش یافت. تغییرات مهم گرجستان پس از اصلاحات سرمایه داری سالهای 1860 به وقوع پیوست، شهرك ها و روستاهای گرجستان وارد مناسبات سرمایه داری شدند. در اثنای این دوره جمعیت شهرك ها افزایش یافت و در شهرها طبقا ت اجتماعی جدید به ظهور رسید. در پایان قرن 19 میلادی جمعیت گرجستان به حدود 2 میلیون نفر رسید. در اثنای پیروزی انقلاب اكتبر اقتصاد كشور توسعه یافت و تعداد جمعیت رو به فزونی گذاشت.


تعداد جمعيت گرجستان در اثر مهاجرت نيز افزايش يافت. همه ساله تعدادي از گرجي ها از ساير نقاط شوروي به گرجستان مهاجرت كرده و در شهرها و شهركها ساكن شدند. از طرف ديگر، تعدادي از جمعيت ثابت جمهوري، عمدتاً جوانان تحصيل كرده دانشگاهي به ساير نقاط شوروي مهاجرت كردند. 1920 افزايش طبيعي جمعيت زياد بود. براي نمونه، در سال ـ در سال هاي 40 ـ 1940 نرخ زاد و ولد بر نرخ مرگ و مير فزوني يافت و به بيش از 18 در هزار رسيد. در سال هاي سخت جنگ دوم، نرخ زاد و ولد به شدت كاهش يافت. در سال 1945 ميزان 1950 نرخ رشد به 16 در - رشد طبيعي جمعيت دوباره افزايش يافت. درسالهاي 1963 هزار رسيد كه تقريباً برابر رشد متوسط شوروي بود. در سال هاي بعد نرخ زاد و ولد به 12/ طور چشمگيري كاهش يافت و در سا ل 1967 رشد طبيع ي جمعيت گرجستان به 2 در هزار رسيد.
تعداد جمعیت گرجستان در اثر مهاجرت نیز افزایش یافت. همه ساله تعدادی از گرجی ها از سایر نقاط شوروی به گرجستان مهاجرت كرده و در شهرها و شهركها ساكن شدند. از طرف دیگر، تعدادی از جمعیت ثابت جمهوری، عمدتاً جوانان تحصیل كرده دانشگاهی به سایر نقاط شوروی مهاجرت كردند. 1920 افزایش طبیعی جمعیت زیاد بود. برای نمونه، در سال ـ در سال های 40 ـ 1940 نرخ زاد و ولد بر نرخ مرگ و میر فزونی یافت و به بیش از 18 در هزار رسید. در سال های سخت جنگ دوم، نرخ زاد و ولد به شدت كاهش یافت. در سال 1945 میزان 1950 نرخ رشد به 16 در - رشد طبیعی جمعیت دوباره افزایش یافت. درسالهای 1963 هزار رسید كه تقریباً برابر رشد متوسط شوروی بود. در سال های بعد نرخ زاد و ولد به 12/ طور چشمگیری كاهش یافت و در سا ل 1967 رشد طبیع ی جمعیت گرجستان به 2 در هزار رسید.


از ويژگيهاي ديگر جمعيت گرجستان همبستگي موجود بين جمعيت شهري و روستايي است. اطلاعات نشان مي دهد كه بسياري از تغييرات مهم اقتصادي و اجتماعي كه در جمهوري در دوره شوروي به وجود آمد، نقش مهمي در تحول جمعيت داشته است. بيش از 80 درصد از جمعيت گرجستان را گرجيها تشكيل مي دهد سكونت گرجي ها و ديگر نمايندگان اقوام غير گرجي در نقاط مختلف گرجستان، در ارتباط با شرايط تاريخي بوده است. تعداد زيادي از جمعيت ساكن در نقاط روستايي گرجستان شرقي و جنوبي را ارامنه و آذريها تشكيل مي دهد كه در اواخر دوره فئوداليسم به اين نقاط كوچانده شده اند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 107)
از ویژگیهای دیگر جمعیت گرجستان همبستگی موجود بین جمعیت شهری و روستایی است. اطلاعات نشان می دهد كه بسیاری از تغییرات مهم اقتصادی و اجتماعی كه در جمهوری در دوره شوروی به وجود آمد، نقش مهمی در تحول جمعیت داشته است. بیش از 80 درصد از جمعیت گرجستان را گرجیها تشكیل می دهد سكونت گرجی ها و دیگر نمایندگان اقوام غیر گرجی در نقاط مختلف گرجستان، در ارتباط با شرایط تاریخی بوده است. تعداد زیادی از جمعیت ساكن در نقاط روستایی گرجستان شرقی و جنوبی را ارامنه و آذریها تشكیل می دهد كه در اواخر دوره فئودالیسم به این نقاط كوچانده شده اند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 107)


گروه بزرگي از ارامنه در قرن نوزدهم از تركيه به نواحي جنوبي گرجستان مهاجرت كرده و در تعداد زيادي از شهرك ها ساكن شدند. تعدادي از ساكنان روسي، عمدتاً نظامي و در قسمت جنوبي گرجستان بعضي از فرقه هايي كه توسط دولتمردان روسي مورد اذيت قرار گرفتند در اين نقطه سكونت گزيده اند. در گرجستان غربي، تركيب جمعيت، بسيار يكسان است. روستاها اغلب بطور انحصاري داراي جمعيت گرجي است.
گروه بزرگی از ارامنه در قرن نوزدهم از تركیه به نواحی جنوبی گرجستان مهاجرت كرده و در تعداد زیادی از شهرك ها ساكن شدند. تعدادی از ساكنان روسی، عمدتاً نظامی و در قسمت جنوبی گرجستان بعضی از فرقه هایی كه توسط دولتمردان روسی مورد اذیت قرار گرفتند در این نقطه سكونت گزیده اند. در گرجستان غربی، تركیب جمعیت، بسیار یكسان است. روستاها اغلب بطور انحصاری دارای جمعیت گرجی است.


اكثريت اوست هاي جمهوري در ناحيه تسخين والي متمركز شد ه اند. آبخازها در شمال غربي گرجستان در جمهوري خودمختار آبخازيا ساكن هستند. مليت ساكنان جمهوري خودمختار آجاريا در جنوب غربي گرجستان، گرجي است كه در دوره حكومت امپراتوري عثماني مسلمان شده اند. آن ها داراي زبان گرجي و فرهنگ آجاري هستند. امروزه آن ها به جهت پاره اي از ويژگي هاي فرهنگي و لهجه مخصوص به خود تا اندازه اي از ديگر گرجي ها متمايزند.
اكثریت اوست های جمهوری در ناحیه تسخین والی متمركز شد ه اند. آبخازها در شمال غربی گرجستان در جمهوری خودمختار آبخازیا ساكن هستند. ملیت ساكنان جمهوری خودمختار آجاریا در جنوب غربی گرجستان، گرجی است كه در دوره حكومت امپراتوری عثمانی مسلمان شده اند. آن ها دارای زبان گرجی و فرهنگ آجاری هستند. امروزه آن ها به جهت پاره ای از ویژگی های فرهنگی و لهجه مخصوص به خود تا اندازه ای از دیگر گرجی ها متمایزند.


در دوره فئوداليسم تقسيمات گرجستان منتج به انزواي پاره اي از استان هاي تاريخي جغرافيايي شد. آميزش نزديك نسبي گرجي ها غالباً توسط حصارهاي سياسي و حتي جغرافيايي جلوگيري مي شد. كوه نشينان كه در دره هاي تنگ صعب العبور در بين كوهستان ها و صخره هاي قفقاز بزرگ سكونت داشتند، به ويژه در انزوا بودند. چنين حصارهايي سبب پيدايش گروه هاي اصيل قومي شده است. اين گروه ها به طور عمده با ويژگي هاي لهجه اي و زباني، همچنين زندگي روزمره، آداب و سنن خود، با ديگر گرجي ها متمايز شده اند. اين فرايند در پيشرفت قبايل گرجي "مگرل ها" و "سوان ها" كه بر طبق زبان ادبي گرجي، داراي لهجه محلي مربوط به خود هستند تأثير بسيار داشته است. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 164)
در دوره فئودالیسم تقسیمات گرجستان منتج به انزوای پاره ای از استان های تاریخی جغرافیایی شد. آمیزش نزدیك نسبی گرجی ها غالباً توسط حصارهای سیاسی و حتی جغرافیایی جلوگیری می شد. كوه نشینان كه در دره های تنگ صعب العبور در بین كوهستان ها و صخره های قفقاز بزرگ سكونت داشتند، به ویژه در انزوا بودند. چنین حصارهایی سبب پیدایش گروه های اصیل قومی شده است. این گروه ها به طور عمده با ویژگی های لهجه ای و زبانی، همچنین زندگی روزمره، آداب و سنن خود، با دیگر گرجی ها متمایز شده اند. این فرایند در پیشرفت قبایل گرجی "مگرل ها" و "سوان ها" كه بر طبق زبان ادبی گرجی، دارای لهجه محلی مربوط به خود هستند تأثیر بسیار داشته است. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 164)

نسخهٔ ‏۲۶ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۰۳

گرجستان سرزمینی است کوهستانی به مساحت69700 کیلومتر مربع واقع در غربی‌ترین منطقه قفقاز و یکی از سه کشور این منطقه محسوب می‌شود که30 درصد مساحت آن را جنگل پوشانده است. رشته کوه‌های قفقاز در تمام قسمت‌های شمالی این کشور همچون مرزهای طبیعی امتداد یافته است. گرجستان از شمال با فدراسیون روسیه، از شرق و جنوب شرقی با جمهوری آذربایجان و از جنوب با کشورهای ترکیه و ارمنستان همسایه و هم مرز است و تمامی سرحدات غربی آن را به طول 310 کیلومتر سواحل دریای سیاه دربر می‌گیرد که دو بندر مهم «سوخومی» و«باتومی» در شمال و جنوب این خط ساحلی واقع هستند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 16)

آب و هوای گرجستان متنوع است و در زمستان هوا معمولاً سرد و با بارش برف‌های سنگین بویژه در نواحی کوهستانی همراه است. در قسمت‌های غربی یعنی در حاشیه دریای سیاه، باران فراوان می‌بارد به طوری که متوسط سالیانه آن به بیش از 2 متر می‌رسد. همین تنوع آب و هوایی و بارش برف و باران بسیار موجب تنوع خاک و پوشش گیاهی شده است. دامنه‌های پست، از جنگل‌های بلوط پوشیده است و منطقه مردابی «کولخید» علاوه بر گیاهان مردابی و نی دارای گیاهانی نظیر خیزران، اوکالیپتوس و نخل نیز می‌باشد. در ارتفاعات، جنگل‌های کاج و صنوبر و در مناطق مرتفع تر، بیشه‌های سرو کوهی یافت می‌شود. بسیاری از رودهای گرجستان از قبیل «آلازانی»، «اینگوری»، «کودوری» و «بزیب» از کمربند یخی کوه‌های قفقاز بزرگ سرچشمه می‌گیرند. همین شرایط آب و هوایی و اقلیمی سبب شده است که گرجستان از قدیمی‌ترین گهواره‌های مدنیت بشری و از نخستین مراکز تجمع گروه‌های انسانی برای زندگی دسته جمعی و متمدنانه باشد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 15)

جمعیت گرجستان بر اساس سایت‌های رسمی این کشور در سال 2005 میلادی 4667000  نفر و بر اساس سایت‌های دیگر کشورها 4630841 (جولای 2008) برآورد شده است و با توجه به بالا رفتن رشد جمعیت درآنجا پیش بینی می‌شود که نفوس این کشور طی70 سال آینده به دو برابر افزایش یابد. (جمال گوکچه، 1373، ص 135)

نام رسمی و بین المللی جمهوری گرجستان همانگونه که در مقدمه ذکر شد «جرجیا» (Georgia) است اما نام محلی آن به زبان گرجی საქართველო «ساکارتوِلو» (Sakartvelo) و به روسی «گروزیا» (Грузия) است. پایتخت گرجستان، شهر قدیمی تفلیس(Tbilisi) و زبان رسمی، زبان گرجی است که با خط مخصوص گرجی مکتوب می‌گردد. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 16)

84 درصد از نژاد مردم کشور گرجستان را گرجی­ها و مابقی را آذری، ارمنی، آبخازی و روس‌ها تشکیل می‌دهند. گرج‌ها یا گرجی‌ها که خود را در زبان محلی، «کارتوِلی»(Kartveli)  می‌خوانند به شاخه قومی قفقازیان تعلق دارند و از نژاد‌های همجوار هند و اروپایی (ایرانی و روس‌ها) و از ترکان کاملاً متمایز هستند. در گرجستان، اقلیت‌های روس، آذری، ارمنی، اوسِتی ـ قومی ایرانی نژاد ـ  و آبخازی زندگی می‌کنند. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 16)

گرجستان از 13 شهر تشکیل شده است. شهر قدیمی تفلیس(Tbilisi)  پایتخت جمهوری گرجستان با جمعیت قریب به یک میلیون و800 هزار نفر پرجمعیت‌ترین، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شهر گرجستان می‌باشد. در گرجی این شهر تبیلیسی یا تهبیلیسی مشتق از واژة تپهیلی (به معنای گرم، منسوب به چشمه‌های آب گرم تفلیس) و در عربی تَفْلیس (بلاذری، ص200: طَفلیس) نامیده می‌شود. براساس اطلاعات بدست آمده از کاوش‏های باستان شناسی، اراضی شهر تفلیس در هزارة سوم تا چهارم پیش از میلاد، مسکون بوده است.

در دورة حکومت «گورگاسال»  (502 میلادی) ـ در برخی منابع با عنوان واختانگ گرگ اسلان آمده است ـ تفلیس به مرکز مهم اقتصادی گرجستان شرقی تبدیل گردید. در قرن ششم میلادی، این شهر پایتخت حکومت پادشاهی کارتلی بود. در قرن هفتم میلادی، سپاهیان اسلام قسمت‏هایی از گرجستان را به تصرف درآوردند و از سال‏های30 قرن هشتم میلادی، تفلیس مرکز اقامتی امرای عرب شد. قرون 12 و 13 میلادی، تفلیس از مراکز مهم اقتصادی و فرهنگی بود. در قرن چهاردهم ابتدا مغولان و سپس تیموریان به تفلیس حمله و خرابی‏های بسیار درآن پدید آوردند. عثمانی‏ها نیز در قرون 17ـ 15 میلادی، بارها به شهر حمله کردند. از قرن شانزدهم به بعد، تفلیس در ترکیب دولت ایران قرار گرفت. علاوه بر تفلیس، از مهم‌ترین شهرهای گرجستان می‌توان «کوتائیسی»، روستاوی، گوری، پوتی دو بندر «باتومی» و «سوخومی» درکنار دریای سیاه و متسختا را نام برد. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 32)

جغرافیای طبیعی

گرجستان در مركز و غر ب منطقه قفقاز، بین 41 درجه و 7 دقیقه تا 43 درجه و 35 دقیقه عرض شمالی و 40 درجه و 4 دقیقه تا 46 درجه و 42 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است. این كشور به صورت طولی در امتداد مدارات كشیده شده و طول آن در حدود 370 كیلومتر، حداكثر عر ض آن 200 كیلومتر و طول قطر بزرگ آن 613 كیلومتر است. مساحت گرجستان 69700 كیلومتر مربع است. طول 1969 كیلومتر است. این جمهوری در شمال با فدراسیون روسیه هم مرز است، سراسر این خطوط مرزی، منطبق بر آب پخشان رشته كوه های 807 كیلومتر مرز مشترك را در برمیگیرد. در حقیقت این مرز، سرحدات طبیعی روسیه را در جنوب تشكیل می دهد، در جنوب آن گرجستان و در شمال آن جمهوری های خودمختار فدراسیون روسیه قرار دارند كه به ترتیب از شرق به غرب مرزهای جنوبی جمهوری های خودمختار داغستان، چچ ن، اینگوش، اوستیای شمالی، كاباردا  بالكار و قره چای چركس، همچنین سرزمین كراسنودار را شامل می شود. مهمترین راه های ارتباطی قفقاز مركزی و غربی كه روسیه را با گرجستان، ارمنستان و ایران پیوند میدهد، از این مرز می­گذرد. محافظت و نگهبانی از این مرز برای روسیه جنبه حیاتی دارد، كما این كه در دوره شوروی و روسی ه تزاری نیز دارای اهمیت بسیار بود و جن گهای بی شماری برای دستیابی به این سرحدات به وقوع پیوسته است. گرجستان در شرق با آذربایجان هم مرز است كه طول آن 374 کیلومتر را شامل می شود. دو راه عمده ارتباطی گرجستان با شرق، دریای خزر و ایران از این نقطه می گذرد (جاده زمینی و راه آهن) علاوه برآن، لوله انتقال نفت باكو  باتومی و باكو ـ سوپسا نیز از این مرز می گذرد كه در حال حاضر فعال است. در جنوب، گرجستان به ترتیب از شرق به غرب با آذربایجان، ارمنستان و تركیه هم مرز است. 216 كیلومتر با تركیه و با ارمنستان 256 كیلومتر است. در غرب، گرجستان به دریای سیاه محدود می شود كه طول مرز ساحلی آن 315 كیلومتر است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 91)


ناهمواری های طبیعی

تنوع ناهمواری های طبیعی و آ ب و هوا موج ب تنوع خاك و گیاه شده است. دامنه های پست پوشیده از جنگل های بلوط با انواع پیچك ها است. این كشور با گسترش در امتداد عرض به سه منطقه بزرگ مورفولوژیكی تقسیم می شود. منطقه كوهستانی قفقاز بزرگ (به زبان گرجی كاوكاسیونی )، فلات گرجستانی جنوبی (قسمت واقع در فلات قفقاز جنوبی) و رشته های بین كوهی (جدا كننده این مناطق و بلندی های نسبتاً كم ارتفاع). منطقه مردابی كولخید دارای گیاهان نظیر خیزران، اوكالیپتوس و نخل می باشد. در ارتفاعات پائین جنگل های كاج و صنوبر و در ارتفاعات بالاتر بیشه های آزاله و سر و كوهی یافت می شود. 39 درصد از اراض ی گرجستان پوشیده از جنگل است كه در آن درختان بلوط، شاه بلوط و در ارتفاعات زیاد درختان كاج سفید و غیره گونه های غالب را تشكیل می دهند. بطور كلی گرجستان به لحاظ طبیعی  جغرافیایی به پنج ناحیه تقسیم می شود:

1. ناحیه كوهستانی قفقاز بزر گ: با چشم اندازهای كوهستانی، جنگلی، كوهستانی مرتعی، و یخچال های طبیعی

2. ناحیه كوه پایه ای تپه ای و مرطوب و دش تها و اراضی پست با چشم اندازهای اراضی مرطوب، با جنگلهای پهن برگ

3. ناحیه تپه ماهوری و جلگه ای "كورا" با چشم اندازهای نیمه بیابانی، استپی، جنگلی  استپی و جنگلهای نواحی خشك

4. ناحیه كوهستانی قفقاز بزر گ با چشم انداز كوهستانی  جنگلی و كوهستانی مرتعی

5. ناحیه آتشفشانی مسختی و جاواخت ی با چشم انداز كوهستانی  استپی وكوهستانی  مرتعی.


كوه ها و آتشفشان ها

جمهوری گرجستان كشوری عمدتاً كوهستانی است. بیش از 80 درصد قلمرو این سرزمین را كوهستان ها و تپه ماهورها پوشانده است. گرجستان بر اساس ویژگی های پستی ها و بلندی های خود به نواحی متفاوت زیر تقسیم می شود:

در شمال، كوه های قفقاز بزر گ چون دیوار عظیم ی كشیده است. پرتگاه های شیبدار تیغه های كوه های دامنه جنوبی، به تدریج به سمت جنوب از ارتفاعشان كاسته می شود و به ناحیه تپه های كوه پایه ای كه در حاشیه دشت های بین كوهی قرار دارند، تبدیل می شود. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 14)

در جنوب، رشته كوها و فلات های بلندی از سرزمین های بلند قفقاز جنوبی قرار دارد (در محدوده گرجستان "سرزمین های بلند گرجستان جنوبی " نامیده می شود)، قسمت تشكیل دهنده آن در شمال، رشته كوه های چین خورده " قفقاز كوچك " است كه تقریباً در جهت عرض جغرافیایی كشیده شده و در جنوب فلات بلند آتشفشانی، در امتداد طول جغرافیایی، رشته هایی از آتشفشان های غیر فعال و حفر ههای انباشته از گدازه های سرزمین های بلند جاواختی قرار دارد ك ه بخشی از سرزمین های بلند آتشفشانی ارمنستان است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 35)

با گذر از غر ب به شرق در امتداد رشته كوه قفقاز بزر گ امكان مشاهدة افزایش تدریجی آب پخشان اصلی بین رودخانه های دامنه های شمالی و جنوبی و همچنین كوه های نوك تیزی كه به طرف سواحل دریای سیاه و اراضی پست كولخیس، كشیده شده اند وجود دارد. همه نواحی كوهستانی كه بین دره "پسو" و مرزهای شرقی جمهوری خودمختار آبخازی ا كشیده شده اند "قفقاز غربی" (قفقاز آبخازیا) نامیده می شود. رشته اصلی قفقاز غربی همچون برآمدگی های عظیمی، پوشیده از قلل صخر های برافراشته است كه در بی ن آن، یخچال هایی در عمق حفره های سیركی قرار دارند. ستیغ عظیم قفقاز بزرگ، نزدیك 1000 متر بالاتر از خط برف های دائمی است. گذرگاه های كوهستانی، ك ه در اغل ب موارد، جاد های مال رو است، در ارتفاعات 2400 تا 3000 متری از سطح دریا قراردارند. در راهی كه به دریا منتهی می شود، رشته كوه گاگرا (كوه آگیستا به بلندی 3261 متر)، بزیب و كودوری (كوه خوجال 3309 متر) و رشته كوه ها و دره های عمیق رودهای بزیب و كودوری و شاخابه های آن به چشم م یخورند. بلندترین قسمت مركزی قفقاز بزر گ با قللی كه بیش از 4500 متر ارتفاع دارند بین آتشفشان های خاموش دوره، كوارترنری "البروس" و "قازبك " كشیده شده است. در اینجا بیش از ده قله بزرگ، شام ل شخارا (5201 متر)، جانگ ی تائو ( 5049 متر) گیستولا 4859 متر) و قازبك ( 5047 متر) وجود دارد كه بلندتر از مون بلان (بلندترین قله آلپ ) هستند. این قلل با لایه ضخیمی از بر ف پوشیده شده اند. اسوانتی، قسمت مركزی قفقاز بزرگ را در برمیگیرد، حال آنكه رشته های حاشیه ای كه از آن منشعب می شود تشكیل سیستمی از برآمدگی ها را می دهد كه به موازات آن كشیده شده است. بالای دره عمیق اینگوری، در جنو ب روستای مستیا، مركزی اسوانتی بالا، دامنه های سنگی رشته كوه اسوانتی سربرافراشته اند كه تقریباً به موازات آب پخشان اصلی كشیده می شود. اینجا نقطه آغاز حاشیه برف های دائمی و یخچال ها است. بلندترین قله این رشته كوه "لایلا" نام دارد كه ارتفاعی بیش از 4000 متر دارد. جنوب رشته كوه اسوانتی، رشته كوه های راچا، و لچخومی كشیده شده است كه منابع تأمین كننده آب رود ریونی هستند. پس از گذشتن از پای "گذرگاه روكی" از رشته كوه قفقاز اصلی، فلات "ارمانی" قرار دارد، ناحی های وحشی و بلند كوهستانی، كه توسط كانیون های عمیقی بریده شده و در میان سطح هموار آن مناطق آب پخشان، چراگاه های وسیع كوهستانی با حصارهای تابستانی گوسفندان وجود دارد كه در سراسر منطقه پراكنده شده است.

فلات آلپی "كلی" یكی از عجیب ترین گوشه های دامنه دار جنوبی قفقاز مركزی است. این فلات از آتشفشان های كوارترنری شكل گرفته است. گدازه های چنین آتشفشان ها مانند "مپیسكالو" بزرگ ( 3694 متر)، "خوریسار" (3830 متر) و "كلی" (3628 متر)، در دامن هها جریا ن یافته و فلات نسبتاً وسی ع و هموار ی را به وجود آورده اند كه در لبه آن ها به علت وجود دیوارها ی گداز های، سبب به وجود آمدن دریاچه "كلی" شده است. از قله مخروطی "مپیسكالو" در شمال، می توان قله بسیار زیبای "قازبگی" را با كلاهی از برف مشاهده كرد (مقین واری و یا مقین وارتسوری كه در زبان گرجی "قله برفی" معنی می دهد). كوه قازبگ نیز همانند كوه البروس یك آتشفشان غیر فعال است. جاده نظامی گرجستان كه شهرت جهانی دارد، از كنار این كوه می گذرد. قفقاز شرقی از شرق قازبگی آغاز می شود. ظاهر كوه هاتا اندازه ای، با هم اختلاف دارند. اگرچه آب پخشان اصلی و آبریزها ی جانبی در شمال آن واقع شده اند، خصوصیات آلپی خود را حفظ كرده و تا اندازه ای كم ارتفاع تر از قفقاز مركزی هستند. شمال لبه های آب پخشان و موازی با آن رشته كوه هایی كشیده اند كه توسط دره های عمیق رودهای "ترك" ، آسسا، آزگونی و آند ی كوی سو جدا می شوند. بلندترین این رشته كوه ها، رشته كوه "توشتی" یا "پیریكیتی" نام دارد كه 4285 متر اس ت. 4494 متر ارتفاع دارد و قله دیكلوسمتا قله آن تبولوسمتا جنوب آب پخشان رشته كوه های قفقاز شرقی، رشته كوه های كارتلی و كاختی درجهت عمود بر آن كشیده شده كه با شیب تند به طرف جنوب، پای تپه های اراضی پست كاختی را تشكیل می دهند. به علت اقلیم خشك تری كه این قسمت نسبت به قفقاز غربی و مركزی دارد، كناره ها و حاشیه های برف داخلی خیلی بلندتر است، 3500 تا 3600 متر از سطح دریا، یخچال ها فقط دامنه های بلندترین قله های رشته كوه "پیریكیتی" را می پوشاند. در آب پخشان اصلی تعداد یخچال ها نسبتاً اندك است. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 17)


یخچال ها

در كوه قفقاز مركز ی در قلمرو گرجستان، تعداد زیادی یخچال وجود دارد، این مورد طبیعی است، زیرا حد برف های دائمی در قسمت غربی این رشته كوه در ارتفاع 3000 متری و در قسم ت شرقی در ارتفاع 3400 متر ی از سط ح دریا قراردارد. صدها كوه از رشته كوه های قفقاز بزرگ، بالاتر از این ارتفاع واقع شد هاند بسیاری از یخچال های گرجستان در دامنه های جنوبی قفقاز بزر گ، متمركز شد هاند. بسیاری از آن ها كاملاً بزرگ و گسترده هستند. به ویژه تعداد یخچال های بزرگ در حوضه رود اینگوری به حدود 170 یخچال می رسد. بزرگترین آن ها عبارتند از: تویبری، Tviberi (به طول 10 كیلومتر)، لكزیری Lekziri (13 كیلومتر) و تسانری Tsaneri (به طول 12 كیلومتر). یخچال های بزرگ، از دامنه های مقینواری Mkinvari (قازبك) سرازیر میشوند. مساحت زیر پوشش یخچال ها در قازبك و گیمارای خوج Gimarai-khokh بیش از 120 كیلومتر مربع است. یخچال هایی كه برای توریست ها بیشتر آشناست، یخچال های "اورتسوری" Ortsveri و دودوراك Devdorak نام دارند كه دامنه های قازبك به داخل دره بزرگ "ترك" سرازیر می شوند. تعداد دیگری یخچال بزرگ در حوضه ریونی وجود دارد كه عبارتند از كیوتیشو، زوپخیتو و ادنا. در دیگر نواحی آلپی گرجستان، در سرچشم ههای رودهای كودوری، تسخینس شقالی و آراگوی نیز تعداد اندكی رودخانه های تقریباً یخچالی وجود دارد. یخچال ها دارای اهمیت اقتصادی قابل توجهی هستند، این یخچال ها رودهای بزرگ گرجستان را تغذیه می كنند. در تابستان، یخهای ذوب شده در یخچال ها آب رودخانه های ریونی، اینگوری، ترك و سایر رودها را با حجم زیاد، تغذیه می كنند. (رضا عنایت الله، ۱۳۷۲، ص 19)


آب و هوا و تغییرات آن

گرجستان به علت دارا بودن نواحی مختلف جغرافیایی دارای آب و هوای متفاوتی است. رشته كوه های عظیم قفقاز، گرجستان را در مقاب ل توده های هوای سردی كه ممكن است از شمال تجاوز كند، محافظت می كند. با ای ن وجود، این توده های هوا از دامنه های كوه ها در شرق و غر ب نفوذ می كنند، اما در تماس با آب گرم دریای سیاه و سطح گرم شده زمین، گرجستا ن سرمای كمتر ی دریاف ت می كند. در سایه این اقلیم اینجا گرمتر از نواحی مجاور در همان عرض جغرافیایی است. رشته كوه های گرجستان غربی و دریایی كه سواحل آن را می شوید، در تشكیل اقلیم تاثیر زیادی دارد. گرجستان غربی ناحی های مرطو ب، دریای ی و دارای اقلیم جنب مداری است، در حالی كه گرجستان شرقی با اقلیم خشك و به ندرت مرطوب جنب مداری مشخص می شود. گرجستان غربی در تمام طول سال باران كافی دریافت می كند (1000-  1200 میلی متر در سال)، اما حداكثر بارندگی در پاییز و زمستان اتفاق می افتد. قسمت جنوبی كولخیس به ویژه منطقه پرباران است (بیش از 2500 میلی متر در ساحل باتومی). در جهت شمال اقلیم كمتر مرطوب است (650 میلی متر در پوتی و 1400 میلی متر در سوخومی) در شرق ساحل دریا نیز باران كم می بارد. در پاره ای اوقات نیز حتی خشك است در گرجستان غربی زمستان ها ملایم و گرم است. متوسط درجه حرارت در سردترین ماه ها، در قلمروهایی كه در ارتفاع 600 تا 700 متری از سطح دریا واقع شده اند، هرگز به كمتر از صفر درجه نمی رسد. زمستان به ویژه در سرزمین های پست كولخیس و تپه های كوه پایه ای كه آن را احاطه كرده اند، گرم است. این مهمترین منطقه مرطوب جنب مداری به جهت بارندگی فراوان و زمستان ملایم و گرم و تغییرات اندك دما، بسیار معروف است. در اینجا گیاهان در تمام طول سال سبزند. در قسمت های 4 درجه سانتی گراد و در جولای - وسیعی از كولخیس، متوسط درجه حرارت در ژانویه 6 درجه سانتی گراد است. دورتر از دریای سیاه زمستان ها سردتر و تابستان ها 5 درجه و در ساكارا 3 درجه گرمتر است. از این رو متوسط درجه حرارت ژانویه در پوتی 4 درجه است. متوسط درجه حرارت در اوت در پوتی 23 درجه است، در حالی كه در ساكارا 24 درجه است. آب و هوای گرم و آفتابی غالباً در تمام سواحل شرقی دریای سیاه، حتی زمستان وجود دارد. در ماه دسامبر، موقع ی كه كوهستان ها پوشیده از برف اند، در كولخیس درختان سبزند، گل های رز شكوفه می دهند و خورشید می درخشد. بعضی اوقات، هر چند به ناگهان هوا در كولخیس سرد می شود و روزهای یخبندان و بارش بارف اتفاق می افتد كه در اثر نفوذ هوا ی قطبی اس ت. این نوع سرمای كوتاه مدت، سبب نابودی درختان گرمادوست و مركبات می شود. در كولخیس بادهای شرقی و بادهای غربی تسلط دارند. بادهای شرقی، بادهای خشك و گرم دامنه كوه است، یعنی اینكه باد گرم و خشك از كوهستان ها می وزد، این بادها به ویژه در قسمتهای شرقی اراضی پست كولخیس قوی هستند (در نواحی زستافونی، ترجولا و كوتائیسی). این بادها سبب كاهش رطوبت هوا و افزایش دما می شوند. باد شمال دریا معمولاً در نواحی ساحلی می وزد و خنكی مناسبی را درگرمای تابستان با خود به همراه می آورد. ناهمواری های كوهستان ها در گرجستا ن، علت عمده وجود نواحی اقلیمی كاملاً مشخص عمودی است. برای نمونه، در كولخیس اقلیم ویژگی های جنب مداری خود را 500 متری سطح دریا، نگه می دارد. در حالی كه بالاتر از آن ناحیه - تقریباً تا ارتفا ع 600 اقلیم مرطوب و معتد ل گرم است. از ارتفا ع حدود 1000 متری ناحیه اقلیم معتدل سرد آغاز میشود، در حال ی كه كمی بالاتر اقلیمی است با زمستان های سرد و مرطوب و 2000 متری سطح دریا) - تابستان خشك. بالاتر از خط پوشش گیاهی جنگلی ( 2200 3400 متری، برف های دائمی و یخچال ها - ناحیه اقلیم سرد و آبی است. در ارتفاع 3500 تسلط دارند. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 19)

منطقه مرطوب معتدل جنب مداری گرجستان شرقی در همان ارتفاعی است كه توسط رژیم حرارتی متفاوت مشخص می شود. متوسط درجه حرارت در ژانویه به طور 1 درجه سانتی گراد است كه پایین تر از گرجستان غربی است. دشت ها و - معمول 2400 میلی متر در سال - تپه های كوه پایه ای باران كمتری دریافت می كنند كه از 700 تجاوز نمی كند. در كوهستان ها رطوبت افزایش می یابد و در ناحیه "گردنه صلیب" بارندگی سالانه به 1500 میلی متر م یرسد. خشك ترین دوره در گرجستان شرقی در زمستان است و حداكثر بارندگی در اواخر بهار و آغاز تابستان صورت می گیرد. كاختی داخلی نسبتاً گرم و مرطوب است. به ویژه در دشت آلازانی، جایی كه 23 درجه و - 0 درجه و در گرمتری ن ماه سال 25 - متوسط درجه حرارت در ژانویه 1800 میلی متر است. - متوسط بارندگی سالانه 1000 اقلیم دشت كارتلی داخلی تغییرات زیادی نسبت به كاختی داخلی ندارد. اختلافات فقط در مقدار بارندگ ی و شد ت زمستان است (متوسط درجه حرارت در ژانویه1 درجه سانتی گراد است ). كارتلی پایین دارای اقلیم استپی معتدل / در كارتل ی داخلی 50 درجه تا / گرم با تابستان های داغ است. در اینجا متوسط درج ه حرارت در ژانوی ه از 2صفر درجه و در جولا ی بین 23 تا 25 درجه سانتی گراد و متوسط بارندگی سالانه 500 میلی متر است. فلات ایوری دارای اقلیم خشك استپی با زمستان های معتدل سرد و تابستانهای داغ است. در تپ ههای كوه پایه ای اقلیم بین خشك استپی تا معتدل مرطوب در نوسان است. در استپ شیراك و دیگر گودی های فلات ایوری، زمستان ها معمولاً كاملاً سخت 3 درجه سانتی گراد) می باشد، در حالی كه متوسط / (متوسط درجه حرارت در ژانویه 8 سالانه فقط به 493 میلی متر می رسد. منطقه بورجومی  باكوریانی با اقلیم معتدل سرد تیپ اروپایی  غربی مشخص می شود، اما به علت ناهمواری های كوهستانی، شرایط اقلیمی در ارتباط با ارتفاع، تغییر می كند. در قسمت پایین، در دره تنگ بورجومی، شرایط درجه حرارت در 5 ماه سال بالاتر از 10 درجه است، درحالی كه در ماه های تابستان بیش از 15 درجه سانتی گراد است. دمای گرمترین ماه حدود 19 درجه است، در حال ی كه زمستان برفی و كاملاً سخت است، متوس ط درجه حرارت 3- درجه سانتی گراد می باشد. در ارتفاعات بالاتر 1600-1700 متر بالاتر از سطح دریا) اقلیم خیلی سخ تتر است. متوسط درجه حرارت ) گرم ترین ماه به حدود 15 درجه و سردترین ماه به منفی 4 تا منفی 7 درجه سانتی گراد می رسد. در كوهستان هایی كه باكوریانی را احاطه كرده اند، اقلیم ویژگی آلپی به خودم یگیرد. در ناحیه تپه های كوه پایه ای گرجستان شرقی، اقلیم معتدل مرطوب با زمستان های معتدل سرد و طولانی و تابستان های گرم است. در نواحی دامنه های متوسط و مرتفع قفقاز بزرگ و قفقاز كوچ ك، اقلیم غال ب، معتد ل مرطوب با زمستان های سرد و تابستان های خشك است. این ناحیه با جنگل های پهن برگ، عمدتاً راش مشخص می شود. و دارای بارندگی فراوان است كه حداكثر آ ن در بهار و آغاز تابستان و حداقل آن در زمستان صورت می گیرد. در بالای منطقه جنگلی، اقلیم آلپی غالب است. سرزمین های بلند آتش فشانی جاواختی دارای اقلیم كاملاً مشخص تازه ای است. 4 ماه بیش از 10 درجه - تابستان ها گرم و طولانی است، متوسط درجه حرارت برای 5 سانتی گراد و در گرمترین ماه 17 درجه سانتی گراد است. از طر ف دیگر، زمستان سخت است (متوسط درجه حرارت در ژانویه 8- درجه سانتی گراد است). در این ناحیه باران 550 میلی متر در سال) - كمتری نسبت به سایر نواحی گرجستان در همان ارتفاع (4 ماه سال) دوام دارد. - می بارد، پوشش برف حدود آبهای داخلی یا هم جوار رشته كوه های سورامی، مسختی و آرسیانی، رودها ی گرجستان را به دو حوضه دریای سیاه و دریای خزر تقسیم می كنند. به علت بارندگی فراوان، رودهای حوضه دریای سیاه شبكه متراكم تری را تشكیل داده و حج م آب بیشتری را نسبت به گرجستان شرقی، جاری می سازند. گرجستان غربی با تعداد زیادی از رودهای كوچك كه از نزولات باران و قسمت ی از مردا بها تغذیه می شوند، مشخص می شود. این رودها مستقیماً وارد دریای سیاه می شوند. در حوضه رود كُر چنین نمونه هایی از رودهایی مردابی وجود ندارد، اما رودها دارا ی جریان های فصلی هستند و در تابستان این رودها خشك می شوند. تعداد رودخانه های این جمهوری بالغ بر 25 هزار رودخانه است. رود ریونی پرآب ترین رود گرجستان غربی از آب پخشان اصلی كوه های قفقاز بزرگ از پای كوه پاسیسمتا Pasismta آغاز می شود. ریونی از سرچشمه خود تا كوتائیسی، رودخانه های كوهستانی تندآبی و سیلابی است كه از دره ای تنگ و عمی ق می گذرد. پس از احداث نیروگاه های برق آبی "ریونی " و "گوماتی" Gumati ، بر روی آن، جریا ن رود آرام شده است. در جنوب كوتائیسی، رودخانه به فضای باز و گسترده دشت كولخیس وارد می شود و تعداد زیادی از شاخابه های آن (قویریلا Qvirila، خانیس تسقالی Khanistsqali، تسخنیس تسقالی Tskhenistsqali و تعدادی دیگر) كه از دامنه های قفقاز بزرگ و كوچك سرچشمه می گیرند، به آن می پیوندند. دومین رودخانه بزرگ و پرآب جمهوری رودخانه "اینگوری " است. پر آبی آن بدین علت است كه این رودخانه از یخچال بزرگ و وسیعی از بلندترین قسمت قفقاز مركزی سرچشمه می گیرد. اینگوری با جوش و خروش بسیار مسیر خود را در درون دره ای تنگ و عمیق طی می كند. در هنگام خروج به فضاهای باز و گسترده كولخیس، در دره تنگ جواری، jvari توسط نیروگاه برق آبی اینگوری، مهار میشود. پس از خروج از این دره آب آرام و پاكیزه آن وارد دریا می شود. رودهای بزرگ دیگر گرجستان عبارتند از تسخنیس تسقالی، كودوری، Kodori بزیب، Bzyb كه از قلل یخی قفقاز بزرگ سرچشمه می گیرند. دیگر رودخان ههای ساحلی گرجستان در دریای سیاه (خوبی Khobi، تخوری، گالیدزگا و كلاسوری) از نواح ی پیشكوهی سرچشمه می گیرند. این رودها با آ ب باران تغذیه می شوند و رژیمهای متفاوتی دارند. دوره سیلابی آن ها منطبق بر پرباران ترین زمان است (آغاز بهار و پاییز). رودخانه چوروخ Chorokh، در جنوب با تومی به دریای سیاه می ریزند. سرچشمه های این رود، خارج از قلمرو گرجستان در تركیه است. رودخانه آجاریستوالی Ajaristsvali ، بزرگترین شاخه چوروخ در قلمرو جمهوری گرجستان، از ناحیه آلپی رشته كوه آرسیانی سرچشمه می گیرد. رودخانه های سوپسا و ناتانبی از رشته كوه های مسختی به دریای سیاه می ریزند. بزرگترین قسمت این رودها، جویبارهای شاخص كوهستانی است كه از آب باران تغذیه می شود و پس از رسیدن به زمین های پست كولخیس، به آرامی جریان می یابند. رودخانه كُر (كور) طولانی ترین رودخانه گرجستان و راه آبی اصلی گرجستان شرقی از رشته كوه های بلند آناتولی (در تركیه) در خارج از قلمرو گرجستان سرچشمه می گیرد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 17)


دریاچه ها

تعداد دریاچه های جمهوری اندك می باشند و در چشم انداز گرجستان نقش شایانی را بازی نمی كنند. سرزمین های بلند جاواختی بیشترین تعداد دریاچه ها را داراست. بزرگترین آن ها عبارتند از: پاراوانی، Paravani تاباتسقوری، Tabatsquri ساگامو، Sagamo خوزاپینی، ماداتاپا، Khozapini و خانچالی، Madatapa كه از آب باران و آب های زیرزمین ی تغذیه می شوند. در فلات آلپی آتشفشانی كلی، Khanchali نیز تعداد زیادی دریاچه وجود دارد ك ه كلی بزرگترین آن هاست و در بعضی جاها دارای 7 متر عمق است. این دریاچه منشاء سرچشمه رود كسانی Ksani است. در گرجستان غربی، در ناحیه ای كه سنگ آهك گسترش یافته، تعداد زیادی دریاچه های كوچك وجود دارد. در ناحیه آلپی قفقاز بزر گ، به ویژه در قسمت غربی آن، تعداد زیادی دریاچه كوچك با منشاء یخچالی وجود دارد. در دره تنگ و عمیق "لاشیپسه" Lashipse در آبخازیا، دریاچه سحرانگیز و قابل توجه "ریتسا"  Ritsa واقع شده است. از دریاچه های اطراف ساحل دریای سیاه می توان دریاچ ه "پالئاستومی" Paleastomi را نام برد كه در كنار بندر پوتی واقع است. سواحل شرقی و شمالی دریاچه پوشیده از جنگلهای باتلاقی است، در حالی كه بزرگترین قسمت ساحل دریاچه پوشید ه از علف های مردابی است. در گرجستا ن شرقی در نزدیكتری ن شهرك "دوشتی " Dusheti دریاچه "بازالتی" Bazaleti قرار دارد و در داخل محدوده شهر تفلیس، دریاچه كوچك "لیسی " Lisi واقع شده است. در نزدیكی شهر روستاو ی دریاچه "جانداری " Jandari و در جنوب تفلیس دریاچه "كومیسی " Kumisi است. در گستره فلات ایوری دریاچه های تلخ  شور كوچكی وجود دارد كه فاقد زهكشی است. تعداد زیادی دریاچه های مصنوعی در گرجستا ن ایجاد شد ه است. تعدادی از آن ها حتی بزرگتر از دریاچه های طبیعی است. در تفلیس در حد غرب ی دشت سامگوری ، "مخزن تفلیس "، در سرزمین های بلند گرجستا ن جنوبی "مخزن تسالگر"، در نزدیك ی شهرك تقیبولی در مخزن شائوری " Shaori و نزدیكی تیانتی، "مخزن سیونی" Sioni واقع شده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 26)


آب های معدنی

قفقاز جنوبی، به ویژه گرجستان، ناحیه آتش فشان های فعال دوره های اخیر زمین شناسی است، كه ناحیه زلزله خیز متراكم با حركت های تكنونیكی جدید است. فعالیت نیروهای تحت الارضی، با چشم ههای گرم و معدن ی مشخص می شود كه در بسیاری از قلمرو گرجستان از زمین خارج می شوند. "آب حیات " را می توان به چشمه های آب گرم و رادیواكتیویته "تسقالتوبو" لقب داد. چشمه های معدنی قلیایی كربنیك مركز آسایشگاهی "بورژومی " در سراسر جها ن شناخته شده است. آبهای معدنی "منجی " با آبهای "ماتسستا" در نزدیكی "سوچی " قابل مقایسه است. "لوگلا" ، "اوتسرا" ، "زواره " و چشمه های قلیایی  نمكی "سایرمه "اسكوری " در "جاوا" شبیه چشمه های "یسن توكی " هستند.


سواحل گرجستان

طول سواحل گرجستان در دریای سیاه 315 كیلومتر است كه بین دهانه رودخانه "پسو" و دماغه "گونیو" كشیده شده است. سراسر این نوار، به جهت دارا بودن مراكز استراحتگاهی و درمانی اهمیت بسیار دارد. آسایشگاه مسلولین، مهمانخانه ها و سایر تاسیسات استراحتگاهی در تمام طول ساحل دریای سیاه از لسلیدزه تا اوچامچیره درآبخازیا و از اوركی تا باتوم ی در آجاری ا پراكنده شده است. در طول ساحل، خط آهن و شاهراه های ارتباطی با شریان های اصلی حمل و نق ل ارتباط پیدا میكنند و آ ن را با سایر نقاط قفقاز و روسیه مرتبط می سازند. مزارع وسی ع با محصولات با ارزش جنب مداری در حاشیه ساحل دریا گسترده شده است. ساحل دریای سیاه كه در اقتصاد مل ی گرجستان اهمیت بسیار دارد، از نظر بهره برداری از منابع و ذخایر متعدد آن، ارزش بسیار زیادی دارد. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 56)


شهرهای مهم

گرجستان دارای 13 شهر، 37 شهرك، 61 مركز روستایی و 450 روستا است. شهرهای مهم آن عبارتند از: تفلیس ،كوتائیسی، روستاوی، گوری، پوتی، باتومی ، سوخومی، متسختا، چیاتورا، تقیبول ی، زوگدیدی، تسقالتوبو، تقوارچلی، گاگرا و تلاو ی. در این قسمت شهرهای بزرگ گرجستان شرح داده می شود.

تفلیس

شهر تفلیس كه در زبا ن گرجی (تبیلیس ) نامیده می شود و در قسمت غرب ی گرجستان در مركز دهلیز قفقاز و در 41 درجه و 2 دقیقه عرض شمالی و 44 درجه و 4دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینوی چ واقع شده است. این شهر در فاصله 120 كیلومتری رشته كوه قفقاز بزر گ و 250 كیلومتری دریای سیاه قرار دارد. تفلیس از نظر موقعیت جغرافیایی با شهرهای تاشكند، استانبول، رم، بارسلو ن، بوستون و شیكاگو هم عرض است و با شهرهای گوركی، ساراتف، بغداد و عدن در یك نصف النهار قرار دارد. تفلیس در آغو ش صخره های كوهستانی و عمدتاً در سواح ل رودخانه كُر یا اراضی نزدیك به آن واقع شده است. این رودخانه كه از وسط شهر می گذرد، آن را به دو قسمت تقسیم می كند. پایتخت جمهوری گرجستان در مركز هندسی و اقتصادی منطقه قفقاز واقع شده و یكی از مهم ترین مراكز سیاسی، علمی، فرهنگی و اقتصادی قفقاز در گذشته و اكنون است. تفلیس مركز سیاسی  اداری و فرهنگی گرجستان و زیباتری ن شهر قفقاز است و به اعتباری می توان آن را "عروس قفقاز" نامید. تفلیس در گذشته های دور، ابتدا در طول سواحل رودخانه رشد كرده و بعدها با افزایش جمعیت شهر، ساخت و سازها به دامنه ها و تپه ها و فلات های اطراف رودخانه كشیده شد كه در جه شمال و شمال شرقی شهر واقع شده و اكنون محیطی حدود 127 كیلومتر را به وجود آورده است. تفلیس مطلوب و هوا ی آن پاكیزه است كه متوسط درجه حرارت آن 24 درجة /7 درجه سانتی گراد است. در تابستان در گرمترین ماه درجه حرارت به 40 درجه سانتی گراد می رسد. هوای شهر در زمستان در سردترین ماه به 9 سانتی گراد و به جهت نسیمی كه از كوهستان ها در در ههای اطراف می وزد، همیش ه پاكیزه است. به طور متوسط سالانه 2112 ساعت آفتابی در تفلیس وجود دارد كه 1805 ساعت آن از ماه مارس تا نوامبر اتفاق می افتد. 34 بارندگی كه متوسط سالان های برابر 505 میلی متر دارد در ماه های گرم می بارد. در طو ل تابستان حدود 25 روز بسیار گر م وجود دارد كه دمای هوا را تا 30 درجه بالا می برد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 41)

پائیز تفلیس بسیار زودگذر اس ت. پس از اینكه در اواس ط اكتبر، اولی ن برف بر رو ی كوه های اطراف می نشیند، هوای ملایم، گر م و آفتاب ی همه جارا فرام یگیرد. رطوبت شهر نسبتاً ك م و ب ه حدود 66 درصد م یرسد. روزهای مه آلود و مرطو ب، به ندرت و بیشتر در ماههای دسامبر و ژانویه اتفاق می افتد. در تفلیس برف به ندرت می بارد. از دسامبر تا فوریه بین 30 تا 35 روز، دمای هوا به زیر صفر می رسد.

بهار تفلیس كوتاه و متغیر است كه با بادهای سخت مارس و تغییر آب و هوا همراه است. در بهار و تابستان روزهای ابری اندك ولی توأم با ابرهای ضخیم است.

جمعیت شهر تفلیس، براساس اطلاعات آخرین سرشماری در سال 2006 برابر 1/103/300 نفر بوده است. از كل جمعیت شهر 80 درصد گرجی می باشند. (این نسبت 66 درصد بوده است). روس ها، ارامنه و آذر یها پرجمعیت ترین / در سال 1989 برابر 1 اقلیت های این شهر را تشكیل م یدهند. بلاروس ها، آشور یها و ژرمن ها از دیگر اقوام كم جمعیت در تفلیس می باشند.

تفلیس در مركز تلاقی راه های ارتباطی اصلی، راه آهن و انتها ی جاده نظامی گرجستان قرار دارد. خطوط هوایی تفلیس، فرودگاه ای ن شهر را با شهرهای مهم قفقاز، روسیه، آسیای مركزی و شهرهای دیگر، برقرار می كند. با برقراری خط هوایی تفلیس تهران، ارتباط آن با ایران نیز از سال 1374 برقرار شده است. حمل و نقل شهری تفلیس شامل اتوبوس، تراموا، واگن برقی، گسترش زیادی یافته است. پایتخت گرجستان جدای از تمركز دستگاه های سیاسی و ادار ی در آن، محل تمركز فعالی تهای عمده اقتصادی این كشور نیز م یباشد. درحدود نیمی از درآمدهای كل ناشی از مالیات مستقیم دریافتی دولت گرجستان از تفلیس می باشد كه درجزئیات آن گفتنی است 60 درصد آن مالیات سود و درآمدهای شاغلین در تفلی س می باشد. 30 درصد بوده كه، سهم این منطقه در تولید صنعتی ثب ت شده كشور در سال 1997 این نرخ در سال های اخیر به بیش از پنجاه درصد رسیده است. از نظر ساختاری امكانات در تفلی س به مراتب بهتر از بقیه بخش های گرجستان می باشد كه دراین زمینه به خدمات حمل و نقلی، سیستم تلفن مناسب تر و یا سیستم تلفن همراه و نیز وجود امكانات رونق فعالیت های تجاری در منطقه مورد بحث اشاره نمود. در كل تفلیس، مناس بترین محل توجه تجار داخل ی و بیشتر محل جلب سرمایه گذاری های خارجی در گرجستان می باشد. آمارهای یاد شده كه به مراتب از سهم تفلیس در توان صنعتی گرجستان فراتر می باشد نشان دهنده اهمیت اقتصادی بخش خدمات در تفلیس می باشد.

كوتائیسی

كوتائیسی مركز استان ایمرتی در قسمت شرقی جلگه كولخیس واقع شده است. این شهر به سبب اهمیت اقتصادی و جمعیت دومی ن شهر بزر گ گرجستان است. جمعیت آن در سال 2002 به حدود 215 هزار و 700 نفر برآورد شده است. كاوش های باستان شناسی در قلمرو كوتائیسی نشان می دهد كه سكونت انسان ها در این منطقه به دوره پارینه سنگی و عصر مفر غ می رسد. تاریخ مستند شهر "كوتاتیسیوم " از قرن سوم پیش از میلاد آغاز می شود. نویسندگان كلاسیك آ ن را پایتخت پادشاهی كولخیس می نامند. طی قرن های متمادی كوتائیسی یك مركز پر رونق بازرگانی بود، اهمیت آن به سبب وجود را ههای كاروان رو و رودخانه ریونی افزایش می یافت، كالاها ی بازرگانی از ای ن شهر، سواح ل دریای سیاه و شهر فازیس (پوتی كنونی ) و از آنجا به نقاط دوردستی چون سواحل یونان فرستاده می شد. از اواسط قرن هشتم تانوزدهم، كوتائیسی ابتدا پایتخت گرجستان غربی و سپس پادشاهی ایمرتی بود. هرچند استحكامات و تدابیر سیاستمدارا ن ایمرتی نتوانست شهر را از تجاوز دشمن و انهدام نجات دهد: در پایان قرن یازدهم، سلجوقیان آنرا به آتش كشیدند و در قرن 13 و 14، سپاهیا ن چنگیزخان و تیمور لنگ شهر را ویران كردند. در دوره حكومت شوروی، كوتائیسی در زمین ههای اقتصادی و فرهنگ ی توسعه فراوان یافت، كارخانه اتومبیل سازی، كارخانه تولید محصولات الكترونیكی و پمپ های برقی گریز از مركز و لوكوموتیو های برقی، محصولات خود را به خارج از كشور نیز صادر می كردند. یكی از بزرگترین كارخانه صنعتی این شهر، كارخانه تولید تراكتورهای كوچك است كه برای شخم زدن باغ ها و تاكستان ها بكار برده می شود و توانایی كار در دامنه های شیبدار را داراست. كارخانه های تولید روغن جلا و رنگ، مواد اصلی تولید رن گهای بادوام، كات كبود، باریت و چند محصول دیگر را تولید می كنند. كارخانه تولید ظروف شیشه ای، كارخانه تولید پارچه و ابریش م، پوشاك و منسوجا ت و كارخانه تولید كنسرو و میوه و سبزی كوتائیسی از نظر تولید محصول، اهمیت منطقه ای دارد. در حومه شهر سنگ های تراورتن برای بنای ساختمان ها، استخراج می شود. از نظر تعداد جمعی ت، كوتائیسی دومین شهر بزر گ گرجستان پس از تفلیس به شمار می رود. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 117)

روستاوی

در 20 كیلومتری جنوب شرقی پایتخت گرجستا ن، در استپ "گاردابانی" شهر روستاوی جای گرفته است كه یكی از مراكز صنعتی مهم جمهوری است. روستاوی مركز، استان تاریخی جغرافیایی كارتلی سفلی است. قسمت اصلی شهر، شامل بخش صنعتی، در ساحل چپ كُر قرار دارد، در حالی كه ساختمان های مسكونی در ساحل راست رود ساخته شده اند. آب و هوا ی روستاوی و پیرامو ن آن خشك است با تابستان های داغ و زمستان های نسبتاً سرد. متوسط بارندگی سالانه به حدود 400 میلی متر می رسد. بخش عمده كانال گاردابانی در قسمت مركزی شهر در ساحل چپ رود كُر قرار دارد. آب كانال نه تنها برا ی آبیاری، بلك ه برای تأمین آب مورد نیاز نیروگا ه برق حرارتی تفلیس بكار برده می شود كه در نزدیكی روستاوی ساخته شده است. توسعه این شهر نوی ن در ارتباط با طرح احداث كارخانه ذوب آهن و فولاد روستاوی است كه در دشت برهنه ای در كنار ویران ههای شهر قدیمی در سال 1944 آغاز شد و در سال 1950 كارخانه اولین محصول خود را تولید كرد، دو سال بعد كارخانه نورد آغاز بكار كرد و در سا ل 1954 كاركنان ذوب آهن گرجستان اولین محصول آهن و ذغا ل كُك خود را عرضه كردند. روستاوی چهارمین شهر بزر گ گرجستان است كه در سا ل 2002 جمعیت آن به 138 هزار و 200 نفر برآورد شده است. امروزه روستاوی بزرگترین مركز صنایع سنگی ن گرجستان است. بیشترین حجم تولید كارخانه فولاد و آه ن اختصاص به لوله های فولادی بدون درز دارد كه به طور گسترده ای در صنایع نفت قفقاز جنوبی مورد استفاده قرار می گیرد. روستاوی شمش های فولادی مورد نیاز كارخانه نورد سومقائیت (در آذربایجان ) را تأمین می كرد. كارخانه ذوب فولاد روستاوی همچنین ورق فولاد و سایر استانداردهای قطعات فولادی را كه نقش عمده ای در اقتصاد دارند، تولید می كند. علاوه بركارخانه های ذوب آهن، كارخانه های بزرگ شیمیایی نیز در این شهر فعالیت دارند. كارخانه های شیمیایی روستاوی، كودهای ازته برای تأمین نیاز بخش كشاورزی جمهوری های قفقاز جنوبی و تعداد ی نقاط دیگر تولید می كرد كه در سال های پس از استقلال با وجود بحران های سیاسی و اقتصادی تولیدات آن دچار اختلال شده است. تعدادی كارخانه تولید الیاف مصنوعی نیز در این شهر ساخت ه شده است. كارخانه تولید سیمان از ضایعات تولیدات سنگ تركانی فعالیت دارد. كارخانه تولید قطعات بتونی و نیز كارخانه های تولیدات مكانیكی  مهندسی و تجهیزا ت جرثقیل در این شهر بنا شده است. روستاوی در دور ه شوروی با بسیاری از نقاط شوروی روابط تولیدی و اقتصادی داشت. نیروی انسانی متخصص شهر از تفلی س تأمین می شد. در آغاز روستاوی مصالح ساختمانی گوناگون و تجهیزات را از تفلیس دریافت می كرد، در حالی كه پس از رونق تولیدات صنعتی شهر، روستاو ی بسیاری از مواد مصرف ی صنایع را تأمین كرده و به شهر متخصصا ن و كاركنا ن ذوب آهن تبدیل شده و فق ط محصولات صنایع سبك و غذایی را در روابط متقابل اقتصادی از شهر تفلیس دریافت می كند. شبكه وسیعی از دبیرستان های آموزشی و فنی در روستاوی تأسیس شده است. مؤسسه های علمی آموزشی پلی تكنیك و مؤسسه اتوماسیون مراحل تولید در شهر فعالیت دارد. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 19)

متسختا

متسختا، پایتخ ت باستانی پادشاهی گرجستان شرقی، در كارتل ی داخلی واقع شده است. متسختا از شهرهای قدیم گرجستان است. بنای آن در نیم ه دوم هزاره اول پیش از میلاد نهاده شده است. اكنون این شهر در نوار باریك ی در طو ل ساحل رودها ی كُر و آراگو ی كشیده شده و تقریباً ب ه طول كامل توسط كوهستان ها، احاطه شده است. در دور ههای گذشته این شهر به استحكامات و ساختمان های پیوسته ای متصل بود ك ه تا دامن ه كوه های اطراف كشیده می شد و برروی هم با پایتخت، مركز دولتی بزر گ را تشكیل می دادند. دوره رشد متسختا از قرنهای اولیه عصر مسیحی ت آغاز و تا قرن ششم میلادی ادامه می یابد. پس از انتقال پایتخت دولت به تفلیس در قر ن 6 میلادی، متسختا با كلیساهای متعدد و كلیساها ی جامعی كه بعدها در آنجا ساخته می شود، به عنوان مركز دینی كشور باقی می ماند. متسختای امروز با آثار معماری و باستانی ارزشمند خود همچو ن یك موزه است. كاوشهایی كه در شهر و پیرامون آن صورت گرفته آثار ارزشمندی از نمونه های فرهنگ میلادی را در برمی گیرد. - مادی هزاره اول پیش از میلاد تا قرنهای 6 بررسی محل ها، ساختمان های مسكونی و بناها ی مربوط به آن، همچنین ظروف متعدد خانگ ی و جواهرات، نشان دهنده شكوفایی تاریخ تمدن شهر است. متسختا همچنین به عنوان یكی از مراكز مهم آثار معماری باستانی گرجستان شناخته می شود. هنگام ورود به شهر از شمال از طریق جاده یا از غرب از طریق راه آهن، معبد جوار ی كه در بالای صخره ای كوهستانی كه درست در روبروی بلوك های مسكونی در محل تلاقی دو رود قرار دارد خودنمای ی می كند. معبد جوار ی یكی از ارزشمندترین آثار معماری (585 میلادی) گنبدی است. این بنا قدیمی ترین نمونه ساختمان های  باستانی گرجستان است. ساختمان صومعه چنان به نظر می رسد كه از درون صخره، به سوی قله مخروطی آن بیرون آمده است. جواری به ویژه هنگام شب در زیر تاب ش نورافكن ها، زیباتر دیده می شود. درست در مركز متسختا، كلیسای جامع "اسوتیتسخوولی" قرار دارد كه در آغازه سده 11 میلادی توسط معمار گرج ی، آرساكیدزه ساخته شده است. این بنای عظیم به سبب معماری بسیار زیبا و ارزشمند خود و تركی ب قطعات حجاری های هنرمندانه روی سنگ قابل توجه بسیار است. در فاصله كم از اسوتیتسخوولی، صومعه سامتاورو، یكی دیگر از نمونه های برجسته معماری همان عصر قرار دارد. هنگام نزدیك شدن به متسختا در طول "جاده نظامی گرجستان " ستون سنگی بلندی در ساح ل روبرو ی آراگوی، در سم ت چپ قرار دارد. این ستون یادبود در محل مر گ "ایلیاچاوچاوادزه " مشهورترین نویسنده و اندیشمند گرجستان سربرافراشته است. جمعیت این شهر در سا ل 1995 حدود 16 هزار نفر برآورد شده است.

تركیب اصلی اقتصادی این منطقه كشاورزی و باغدار ی و پرور ش گوسفند می باشد كه این فعالیت آخری در مناط ق مرتفع تیانتی، دوشت ی و قازبگ ی صورت می گیرد. جاده های نظامی گرجستان از این منطقه یعنی از میان تفلیس و مرز با فدراسیون روسیه می گذرد. این منطقه با توجه به بسته بودن مسیر آبخازیا مهمترین كانال تردد جاده ای گرجستان و روسیه می باشد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 128)

بیشترین صنایع این منطقه در متسختا و دوشتی قرار دارد. ضمن اینكه پیست های اسكی در بخ ش گودائوری این منطقه واقع می باشد. نرخ بیكاری در این منطقه 6 درصد گزارش شده است.

سوخومی

سوخومی پایتخت جمهوری خودمختار آبخازیا است كه در كنار دریا ی سیاه قرار دارد. این شهر در دامن ههای تپه های اطراف خلیج واق ع شده و جمعیت آن در سا ل 2002 حدود 112 هزار نفر برآورد شده است. سوخومی دارای آب و هوای طبیعی مناسب است. متوسط درجه حرارت آن در تابستان 24 درجه و در زمستان 6 درجه سانتی گراد است. بارندگی سالانه آن به طور متوسط 1260 میلی متر است. آبهای معدنی، استفاده از سواحل دریا برا ی شنا و اقلی م مناس ب از جمله جاذبه های این شهر برای استراحت و معالج ه به شمار می رود. سوخومی در منطقه قفقاز و دریا ی سیاه، یكی از مراكز تفریح ی كشتیرانی مهم به شمار می رود. در اطراف این شهر، نواحی توریستی "آخالی آتونی " ساخته شده كه از مراكز توریستی بسیار جالب است. در سال 1918 در هشتم ماه آوریل، در سوخوم ی حكومت شوروی به وجود آمد، لیكن از ماه مه تحت قلمرو دولت تازه به استقلال رسیده گرجستان قرار گرفت. در چهارم ماه مارس 1921 ارتش سرخ، حكومت شوروی را در آ ن نواحی مستقر كرد از سال 1921 تاكنون، سوخومی مركز جمهوری خودمختار آبخازیا است. در سوخومی صنایعی چون دخانیات، كنسروسازی و كارخانه كفش چرمی با استفاد ه از مواد خام محلی فعالیت دارند. علاوه برآن، در ای ن شهر، تجهیزا ت مربوط به صنایع گاز نیز ساخته می شود. از بناهای دیدنی و آثار معماری سوخومی، میتوان از بنای حكومتی، آبخازیا، مهمانخانه "آبخازیا" تئاتر نمایشی، ساختمان مركز تحقیقات چای و گیاهان نیمه گرمسیری، سناتوریوم آبخازیا و بیمارستان 13 طبقه نام برد.

گوری

گوری از سال 1801 به عنوان نقطه شهری شناخت ه می شود. اهمیت اقتصادی این شهر از سال 1872 پس از ساخت راه آهن تفلیس  پوتی افزایش یافت. پیش از انقلاب بزرگ، هیچگون ه صنایعی در شهر وجود نداشت و فق ط صنایع دستی و بازرگانی، فعالیت عمده را در كنار كشاورزی تشكیل می داد. در سال 1920 قسمتهای زیادی از شهر گوری در اثر زلزله از بین رفت، اما در سال 1926 از نو ساخته شد و جمعیت آن ب ه سرعت افزایش یافت و به 10 هزار نفر رسید. گوری معاصر مساحتی حدود 800 هكتار را در دو سوی ساحل رودهای كُر و لیاخوی تشكیل می دهد. موقعیت جغرافیایی آن به عنوان محل تلاقی راه ها و دارا بودن اقلیم مناسب، تأثیر بسیار زیادی در شهر داشته است. در 40 سال گذشته جمعیت آن پنج برابر شده است. گوری را قلب كارتلی داخلی به شمار می آورند. راه های ارتباطی كه نقاط مختلف را بهم متصل می كنند در ای ن شهر یكدیگر را تلاقی می كنند. گوری یك شهر صنعتی است. اكثریت جمعیت آن را كاركنان بخش صنعت تشكیل می دهند كه در صنایع و ساختمان و حمل و نق ل به كار اشتغال دارند. در ساحل راست رود لیاخوی، كارخانه نساجی فعالیت دارد كه از سال 1945 تأسیس شده است. كارخانه كنسروسازی و شراب سازی گوری، جزو كارخانه های معتبر مواد غذایی گرجستان به شمار می روند. كمپوت میوه تولیدی این كارخانه در تمام منطقه و خارج از مرزهای جمهوری از شهرت زیادی برخوردار است. گوری یكی از مراكز مهم تولید میوه گرجستان است. گوری محل تلاقی راه آهن قفقاز جنوبی بوده و دارای ایستگاه راه آهن است. از این نقطه شاخه ای از خط آهن و جاده به "تسخین والی" (مركز اوستیای جنوبی) به سوی شمال كشیده شده است. علاوه برآن از گوری شاهراهی به سوی دره "آتنی" می رود. صومعه سیونی یكی از آثار بسیار معروف معمار ی قرن هفتم میلادی گرجستان است كه در نزدیكی روستای آتنی قرار دارد. در این معبد نقاشی های دیواری كه به قرن 10 میلادی تعلق دارد، بسیار معروف است.

ژوزف استالین در این شهر بدنیا آمده بود و تا سال 1894 در آنجا زندگی می كرد. خانه مسكونی استالین به موزه تبدیل شده و مجسمه بزرگی از استالین در شهر گوری ساخته شده است كه هنوز هم پس از فروپاشی شوروی، پا برجاست. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 96)

تلاوی

شهر تلاوی، شهری قدیمی و بسیار زیباست كه در دامنه رشته كوه گومبوری واقع شده و مركز اداری و فرهنگ ی كاختی داخلی به شمار می رود. در مركز شهر بناهای تاریخی زیادی وجود دارد. دژی قدیمی كه با باروهای بلند احاطه شده و نیز برجهای استوانهای آن از جمله آثار قدیمی و تاریخی به شمار می رود. در پشت این دژ كهن، كاخ پادشاه سابق كاختی قرار دارد كه اكنون به مؤسسه تربیت معلم تبدیل شده است. مجموعه موزه های تلاوی در بخشی از اتاق های این كاخ ایجاد شده است. جاده ای از تفلیس از گذرگاه "گومبوری" از دامنه­های شمالی كوه به تلاوی سرازیر می شود. در شهر تلاوی كارخانه های پیله بازكنی، پوشاك، ابریشم بافی، كنسروسازی، ساخت قطعات پیش ساخته بتونی و غیره... فعالیت دارند. تلاوی یكی از مراكز شراب سازی گرجستان است. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 56)

استان های تاریخی جغرافیایی گرجستان

استان های تاریخی  جغرافیایی این جمهوری عبارتند از:كارتلی (كارتلی داخلی و سفلی )،ایمرتی،سامقره لو،گوری، مسختی، جاواختی ، آبخازیا، آجارستان،اوستیا، یسوانتی، قازبگی،خوسورتی.

كارتلی

كارتلی همان ایبریای باستانی است كه در منابع تاریخی یونان و روم از آ ن یاد شده است (در منابع فارسی كارتیل ). این ناحیه درس ت همان جایی است كه یك دولت مركزی گرجی، قرن های متمادی هسته اقتصادی  فرهنگی تعدادی از شاهزاده نشین های فئودالی را درآغاز قرون وسطی، تشكیل می داد. كارتلی قسمت مركزی دامنه های قفقاز جنوبی را در طول دره رود كُر تشكیل می دهد و قسمتی از آن تیغه های جنوبی قفقاز بزرگ و سرزمین های مرتفع گرجستان جنوبی را پوشش می دهد. قلمرو كارتلی توسط خطوط اصلی حمل و نقل جمهوری قطع می شود: مسیر اصلی راه آهن قفقاز جنوبی، راه های اتومبیل رو و خطوط هوایی كه شهر تفلیس را با دیگر شهرهای قفقاز جنوبی، شمالی و بسیاری دیگر از شهرهای كشورهای مستقل مشترك المنافع و سایر كشورهای اروپا و آسیا پیوند می دهد، در این منطقه واقع شده است.

كارتلی به دو قسمت : كارتلی داخلی و سفلی تقسیم می شود:

الف ) كارتلی داخلی

در این قسمت اراضی وسیع هموار با استپهای پوشیده از گیاه و رشته هایی از تپه های كم ارتفاع دیده می شود كه توسط دره های كم عمق و تنگ بریده شده اند. رود كُر، محوریی مانند كارتلی داخلی در میان این دشت، از غرب به شرق روان است.

آب و هوای بخش كم ارتفاع كارتلی داخلی، گرم و معتدل با تابستان های گرم و زمستان های سرد است. در پاره ای اوقات، درجه حرارت زمستان ها به منهای 10 درجه سانتی گراد می رسد، اما تعداد روزهای یخبندان كم است. محصولات مهمی چون گندم، انگور و میوه ها با بكارگیری سیستم های آبیاری تیریپنی، تاشیسكاری، سالتویسی، مخران و تزی اوكامی، تولید م یشوند. نیروگاه های برق روستایی در سر ریز كانال های اصلی آبیاری احدا ث شده اند. خاك های حاصلخیز و آ ب و هوا ی مناسب، كارتلی داخلی را به یكی از مراكز پرجمعیت گرجستان تبدیل كرده است. حدود ی ك سوم از جمعیت این منطقه در شهرهای باگوری، خاشور ی، بورجومی، كاسپی، متسختا، و تعداد ی دیگر از شهرهای كوچك و بزرگ زندگی می كنند. اكثریت عظیمی از مردم منطقه را گرجی ها تشكیل می دهند. تعدادی اوست و ارمنی نیز در این منطقه زندگی می كنند. در بین جمعیت شهری تعداد اندك روسی ، ارمنی و اوستی نیز زندگی می كنند اما اكثریت قومی متعل ق به گرجی هاست. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 125)

ب ) كارتلی سفلی

كارتلی سفلی در جنوب و جنو ب شرق تفلیس واقع شده و قسمتی از شیب كُر سرزمین بلند جاواختی را كه آنرا در جنو ب و غرب به هم متصل می سازد، تشكیل می دهد. رود كُر ای ن منطقه را به دو قسمت نابرابر، تقسی م می كند، استپ گاردابانی، كه در طول شرق ساحل چپ آن با مرز گرجستان و آذربایجان كشیده شده و استپ مارنئولی در ساحل راست كُر كه از طرف غرب، شمال و جنوب با دامنه های سرزمین های بلند جاواختی و رشته كوه های تریالتی و سومخیتی محدود شده است.

در بالای دشت ساحل راست رودخانه، كوه 800 متر ی، یاقلوجا، سربرافراشته است. در استپ گاردابانی محصولات گوناگون كشت می شود كه بیشتر به علت وجود خاك مناسب و از همه مهمتر، شبك ه آبیاری مصنوعی است. به همین علت، اولین كانال بزرگ كه 2000 هكتار اراض ی را آبیاری می كرد، 130 سال پیش در این ناحیه ساخته شده است. در استپ مارنئولی حدود 40 هزار هكتار اراضی آبیاری می شود. نیازهای بازارهای تفلیس و روستاوی به سبزی ها، میوه ها و سایر محصولات كشاورزی همه از كشتزارهای نواحی مارنئولی و گاردابانی تأمین می شود. این كشتزارها نیاز بازار پایتخت جمهوری را به سیب زمینی و انگور در پاییز تأمین می كند. غرب این ناحیه بلندترین قسمت كارتلی پایین است. رود خرامی مهم ترین شریان آبی كارتلی پایین، از دامنه های جنوبی رشته كوه تریالتی از این ناحیه سرچشمه می گیرد. خرامی نقش مهمی رادر منابع تولید نیروی برق جمهوری به عهده دارد. كارتلی پایین كه 10 درصد قلمرو گرجستان را شام ل می شود، نقش مهم حیاتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گرجستان را در دوره باستان داشته است. كارتلی پایین زادگاه "سولخان صبااوربلیانی " سیاستمدار، شاعر و نویسنده نامی گرجی در نیمه اول قرن هیجدهم است. در اینجا، میخائیل جاواخیشویلی نویسنده قرن بیستم گرجستان زاده شده و دوران كودكی خود را گذرانده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 64)

دشت كارتلی پایین دارای تراكم زیادی است كه تراكم آن تقریباً شبیه ناحیه كوه پایه ای فلات تسالكادمانیسی است. پراكنده ترین ناحی ه جمعیتی منطقه در دامنه هایی جنگلی است، كه در حاشیه این منطقه در غرب قرار دارد، در حالی كه دامنه های رشته كوه های جاواختی، تریالتی و سامساری تقریباً غیرمسكونی است. كارتلی پایین یكی از مهمترین مراكز تولید غل ه گرجستان است. از 103 هزار هكتار اراضی كشاورزی، 70 هزار هكتار به زیر كشت غله می رود. بخش جنوبی منطقه كارتلی واقع در جاد ه اصلی و خط آهن اصلی گرجستان می باشد. بخش های كارلی، گوری و كاسپی بخش های صنعتی این منطقه می باشد. حجم تولیدات صنعتی این منطقه 5 تا 10 درصد تولیدات صنعتی در گرجستان است. پرورش میوه و باغدار ی بخش اصلی فعالیت های كشاورزی منطقه مورد بحث را تشكیل می دهد. در بخش شمالی این منطقه دامداری رونق بیشتری دارد. این منطقه از نظر نیشكر مساعدترین منطقه گرجستان می باشد. بخش شمالی كارتلی شامل بخش اعظم سرزمین اوستیای جنوبی می باشد. از نظر سابقه امر گفتنی است كه بعد از جنگ آگوست 2008 گرجستان، این منطقه از سوی روسیه مستقل شناخته شد و می توان گفت كه كنترل آن از اختیار گرجستان جدا و در اختیار روسیه میباشد.

ایمرتی

در قسمت مركزی گرجستان غربی، استان تاریخ ی  جغرافیایی ایمرتی قرار دارد. در شمال، ایمرتی با دره تنگ كوهستانی سوانتی پایین و چالة "راچا  لچخومی" همجوار است كه به علت نزدیكی بسیار زیاد شرایط طبیعی، اقتصادی و تاریخی می توان آن را جزو ایمرتی بشمار آورد. ایمرتی وراچا  لچخومی روی هم مساحتی برابر 11000 كیلومتر مربع دارد. این استان از موقعیت جغرافیایی بسیار مناسبی برخوردار است. جاده های زمینی و خطوط هوایی امكان ارتباط این منطقه را با سایر نقا ط جمهور ی در ساح ل دریای سیاه امكان ارتباط دریایی را با آبهای آزاد فراهم آورده است. مردم این منطقه به صنعتگری مشهورند. ایمرتی از 12 ناحیه اداری تشكیل شده است. مساحت آن 6349 كیلومتر مربع است.

بیشترین فعالیت های اقتصادی این منطقه در كنار مسیر اصلی گذر جاده و راه آهن منطقه در كنار شهرها ی كوتائیس ی، زستافونی، و سامتردیا انجام می گردد. حدود نیمی از فعالیت های اقتصادی منطقه در كوتائیس ی صورت می گیرد. این فعالیت ها 10 تا 15 درصد از فعالیت های اقتصادی گرجستان را شامل می شود. در رابطه با سرمایه گذاری های خارجی مهم منطقه می توان به كارخانه فروآلیاژ زستافونی اشاره كرد كه با سرمایه گذاری های خارجی فعالیت می نماید. بخشی از محصولات تولیدی این كارخانه به خارج از كشور صادر می گردد.از تولیدات اصلی كشاورزی منطقه كشت انگور و دامداری م یباشد. با این وصف تخصص اصلی كشاورزان سامتردیار در زمینه چای و باغداری می باشد.

آكاكی تسرتلی، نویسنده نامی گرجی در این ناحیه بدنیا آمده است.

رودهای اصلی این منطقه : ریونی، تسخنیس تسقال ی، قویریلا، دزیرولا، چخریملا، چولابوری، خانی س تسقالی، ساكرائولا، و غیره می باشند. كه همه این ها به رودخانه ریونی ریخته و سپس به آرامی به سوی دریای سیاه روان می شوند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 65)

سامقره لو

سامقره لو قلمرو بین رودهای اینگوری و تسخنیس تسقالی را در برمی گیرد كه شامل ناحیه كوه پایه ای رشته كوه های اگریس است. آب وهوای این ناحیه گرم و مرطوب است. رودهای سامقره لو: ریونی، خوبی، اینگوری، آباشاوتخوری، عمدتاً از آ ب باران تغذیه می شوند. در این ناحیه تعدادی دریاچه نیز وجود دارد (از جمله دریاچه پالیاستومی) كه مجموعاً 18 كیلومترمربع را در برمی گیرند. نیروگاه آبی بسیار بزرگی به نام "اینگوری" كه بزرگتری ن نیروگاه آبی قفقاز است، در این منطقه ساخته شده است. مساحت سامقره لو 4395 كیلومتر مربع است. مساحت اراضی كشاورزی آن 68 هزار هكتار آن زیر كشت است، در سامقره لو 4284 / 179/6 هزار هكتار است كه 15 درصد كل باغ های میوه گرجستان و 1037 هكتار تاكستان وجود هكتار باغ میوه دارد. از شهرها ی مهم این منطقه از گرجستان، زوگدیدی و پوتی می باشد. وجود فرودگاه در این دو شهر و ارتباطا ت راه آهن و جاده ای موقعیت ممتازی را به این منطقه از نظر ارتباطی اعطا نموده است. از طرف دیگر عملاً به علت وضعیت سیاسی ایالت های خودمختار آبخازیا و آجاریا، عملاً تنها بندر مطمئن تحت نظر مستقیم دولت گرجستان بندر پوتی است. بااین وصف علیرغم وضعیت مناسب ارتباطی، فعالیت های صنعتی پوتی و زوگدیدی در حال كاهش است.

از كارخانه های مطرح این منطقه كارخانه تولید قالی در سناك ی می باشد كه هم اكنون به علت واردات مقادیر زیاد قالی از تركیه و آذربایجان با مشكلاتی چند مواجه است. بیشترین محصولات كشاورزی این منطقه چای و محصولات حاره ای می باشد. منطقه آباشابه تولید مركبا ت و مستیابه علت خصوصیات جغرافیایی آن برای دامداری و تولید سیب زمینی مساعد می باشند. از سرمایه گذاران خارجی فعال در منطق ه، تركیه و آلمان در صنایع پروسه چوب می باشند.

گوری

قلمرو گوری شامل پای تپه ها و دامنه های شمالی رشته كوه مسختی و 2032/ قسمت های مجاور حوضه های رودهای نبانبی و سوپسا است. مساحت گوری 6 كیلومتر مربع است كه 3 درصد مساحت جمهوری را در برمی گیرد. آب و هوای جنب مداری گوری تا اندازه ای مرطوب است و از سامقره لو گرم تر است. گوری یكی از متراكم ترین مناطق جمهور ی اس ت. روستاهای متعدد منطقه با قرار گرفتن در كنار یكدیگر و با مجموعه ساختمان های روستایی، باغ های میوه، چای ، مركبات و كشتزارهای چسبیده، مجموعه بهم پیوسته ای را تشكیل می دهند. شهر ازورگتی مركز گوری می باشد، در شهر ازورگت ی، كارخانه آسیای بتونیت قرار دارد. كائولن، ماده اولیه تولید سرامیك و خاك رس سفالگری در این شهر فراوان است كه در كارخان ههای سفال و سرامیك ازورگتی بكار برد ه می شود. این منطقه اساساً كشاورزی می باشد كه محصولات عمده كشاورزی آن چای و محصولات كشاورزی حاره ای می باشد. فعالیت های صنعتی كوچك این منطق ه كه عمدتاً در اطرا ف شهر ازورگتی صورت می گیرد درحال ارتقاء می باشد. ضمن این كه رونق فعالیتهای مربو ط به احداث خط لوله باكو  سوپسا در این منطقه احتمال رونق این گونه فعالیت ها را افزون نموده است. این منطقه كه در بخش جنوبی گرجستا ن واقع شده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 69)

مسختی

قسمت غربی گرجستان جنوبی مسختی نامیده می شود. قسمت نسبتاً بزرگی از مسختی در زمی ن باز و گسترد های قرار دارد كه به نام "چاله آخال تسیخه " یا سامتسخه معروف است. آب و هوا ی چاله آخال تسیخه معتدل مرطوب با تابستان های گرم و طولانی است. در قر ن نهم میلادی مسختی مركز پادشاهی "تائو  كلارجتی " بود. بسیاری از تاریخ نگاران مسختی را گهوار ه فرهنگ ملی گرجی می دانند، زیرا ای ن ناحیه همانند جاواختی در دوره حكومت ملكه تامارا (پایان سده 12 و آغاز سده 13 ) مركز سیاسی و حیات فرهنگی گرجستان بود. تعداد زیادی ساختارهای آبیاری در دوره شوروی در مسخت ی ایجاد شد كه بزرگ ترین آن ها كانال های آبیاری تسریوخی، گوركل آرالی و خوشنی هستند. اراضی بایر با ایجاد ای ن كانال ها آباد شد و در آن ها غلات كشت شده و باغ های میوه احداث شده است.

كشاورزی و صنعت در این منطقه از اهمیت خاصی برخوردار است. یكی از مهمترین بخش های صنعت مسختی، توسعه منابع ذغال سنگ قهوه ای، در نزدیكی روستای "واله " پیرامون شهر آخال تسیخه بود. اهمیت راه آهن فرعی بورجومی  شهرك معدنچیان واله، بسیار زیاد است. این راه آهن نه تنها كاربرد محلی دارد، بلك ه این ناحیه را با سایر نواحی جمهوری مرتبط می سازد.

سامتسخه جاواختی

جاواختی در قسم ت شرقی گرجستان جنوبی قرار دارد. آب و هوای این سرزمین ، با زمستان های سرد و كوتاه و تابستان های خشك مشخص می شود. مركز منطق ه جاواختی در "آخال كالاكی "است كه در زبان گرجی به معنی "شهر جدید" است، ای ن شهر در كنار رودخانه "آخال كالاكیس تسقالی "و در مركز تقاطع شاهراه های اصلی واقع شده است. بیشترین تولید صنعتی منطقه در بورجومی صورت می گیرد كه دارای ارتباطات خوب حمل و نقلی با بقیه مناطق گرجستان می باشد. با این وصف جمع آوری مالیات بر سود و درآمد در این منطقه از مقدار پیش بینی شده كمتر می باشد. فعالیتهای صنعتی در بقیه مناطق منطقه چون آخال تسیخه كه بزرگترین كارخانه پروسه شكر گرجستان در آن قرار دارد رو به نزول است. فعالیت های اصلی كشاورزی منطقه منحصر ب ه تولید سیب زمینی و همچنین دامداری می باشد.

سوانتی

سوانتی در سرحدات سرشاخه های رود اینگور ی قرار دارد. در قسمت مركز ی سوانتی روستاهای مولاخی، موژالی، مستیا، لاتالی، لنجری، بچو، و تسخوماری، قرار دارند. در این روستاها زمین های زیر كشت در ارتفاعات بین 1200 تا 1500 متری از سطح دریا واقع شده است. مستیا مركز این ناحیه اس ت كه از چهار روستا (ستی ،لانچوالا، لختاقی، ولاگامی ) تشكیل شده است و با شهرهای بزرگ جمهوری ارتباط هوایی دارد. سوانتی كنونی مركز كوهنوردی قفقاز است، كوهنوردان از جاهای مختلف برای صعود به قله های معروف اوشبا، جانگا و شخارا، از رشت ه كوه های قفقاز مركزی، به این ناحیه عزیمت می كنند. 6 درصد از قلمرو / 4388 كیلومتر مربع است كه 3 / مساحت استان سوانتی 9 گرجستان را در برم یگیرد. استان سوانتی از دو ناحیه ادار ی به نام های مستیا و لنتخی، تشكیل شده است.

قازبگ

در قسمت شرقی قفقاز مركز ی ناحیه ای به نام قازبگ واقع شده است. برخلاف سوانتی، قلمرو قازب گ هر دو دامنه "آب پخشان " قفقاز مركز ی و قسمت ی از "رشته كوه جانبی " و قل ه زیبای قازبگ را در بر می گیرد. یخچال های عظیمی كه از دامنه های آن سرازیر م یشود، رود تر ك را تغذیه می كند و شاخه های آن تمام قسمت های شمالی این منطقه را به دره های تنگ غیرقابل عبوری تبدیل می كند. بدین ترتیب، ای ن منطقه از قسمت های متفاوتی تشكیل می شود كه جدا از هم قرار دارند. اگرچه گوسفند داری یكی از شاخه های اصلی اقتصاد قسم ت شرقی قفقاز مركزی است، پرورش گاو نیز بطور موفقی تآمیزی در ناحی ه قازبگی رواج دارد، خوسورتی های محلی نوعی از گاوهای سازگار با محیط كوهستانی را پرورش می دهند كه از گذشته ها شناخته شده است. كشت محصولات سالانه، از فعالی تهای كمكی مردم ناحیه است : باتوجه به شیب اراضی دامنه ای، مرد م ناحیه قازبگ زمین های كشاورزی را با دست آماده می كنند و كوشش بسیاری برای كشت محصولات سالانه در ای ن زمین ها بكار می برند. آن ها ناگزیرند همه ساله زمین های كشاورزی را از سنگ پاك سازی كنند. مسیرهای بالایی "ترك " و "آراگوی " قلمرو اقوام گرجی، از قبیل موخوی ، متیولی، خوسورها، و پشاوها است كه در این ناحیه اقامت دارند. در قازبگی كنونی كارخانه فرآوری فرآورده های شیری و بست ه بندی پنیر ساخته شده كه در آن پنیرهای گوسفند ی و از جمله پنیر معروف "كوبی " تولید می شود. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 72)

خوسورتی

خوسورتی ناحیه ای كوهستانی در مسیر بالایی رودهای آسسا، آرگونی، آرگوی ، در قفقاز مركز ی است. آب پخشان اصلی قفقاز، خوسورتی را به دو قسمت تقسیم می كند، خوسورتی پیری كیتی به مركزیت شاتیلی در دامنه های شمالی و خوسورتی پیراكتی به مركزیت باری ساخودر دامنه های جنوبی كه توسط جاده ای به "شاهراه نظامی گرجستان " در روستای ژینوالی می پیوندد. خوسورها گرجی صحبت می كنند ولی لهجه آن ها منحصر بفرد است. در میان خوسورها تعداد زیاد ی مهندس، متخصص كشاورزی، استاد، دبیر، دانشمند و سایر متخصصان و هنرمندان وجود دارد. مهمترین بخش فعالیت اقتصادی آن ها، پرورش دام و گاوداری است.

آبخازیا

آبخازی ا به دو قسمت آبخازیای كوهستانی و ساحل ی تقسیم می شود. آبخازیای كوهستان كه قفقاز غرب ی را شامل می شود، تقریباً از چهار رشت ه كوه بلند تشكیل می شود. آبخازی، بزیب، كاگرا و كودور ی. متوسط ارتفا ع قله های آن ها به 3500 متر می رسد. در این منطقه كارست های متعددی وجود داردكه به آن ها كارست های آبخازی می گویند. غارهای كارستی و غارهای مغاكی قابل توجهی نیز در حومه تسه بلدا در ساحل رود آمتكل وجود دارد. آبخازی ا ساحلی نوار ك م عرض ساحلی، تپ هها و دامن ههای شمال غربی قفقاز آبخازی ا را در برم یگیرد. اینجا مرز شمال غربی گرجستان جنب مداری است. در این قسمت، زمستان به ندرت وجود دارد و تابستان های آن داغ و طولانی است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 45)

در آبخازیا تعدادی دریاچه نیز وجود دارد كه شامل دریاچه های مردابی باستانی (دریاچه های "ببه سیری " بزرگ و كوچك ) در قسمت های هموار و دریاچه های جوان است (دریاچه ریتسا و آمتكل) كه در نقا ط مرتفع واقع شده اند. قسمت دریاچه آمتكل به 100 سال می رسد. دریاچه 2300 متر طو ل و 45 متر عر ض در په نترین قسمت دارد و عمق آن حدود 100 متر است. چشم اندازهای زیبای پیرامون این دریاچه، همه ساله تعداد زیادی گردشگر و كوهنورد را به خود جل ب م یكند. ریتسا نیز زیباترین دریاچه قفقاز است. همه ساله گردشگران از بهار تا پایا ن پاییز به طرف این دریاچه كشید ه 2/ می شوند. سطح دریاچه حدود 15 كیلومتر مربع مساح ت دارد و طو ل آن حداكثر 6 كیلومتر و عرض آ ن در په نترین نقطه یك كیلومتر و عمی قترین نقطه آن 101 متر است. 516/ 8660 كیلومتر مربع و جمعیت آن در سال 1993 برابر 6 / مساحت آبخازیا 2 273 هزار نفر / 47 درصد) در شهرها و 4 / 243 هزارنفر ( 1 / هزار نفر بوده است كه 2 52/9 درصد) در روستاها زندگ ی می كردند. ) جمعیت ساكن در آبخازیا از اقوام متعددی از جمله گرجی، آبخازی، روس ، ارمنی، یونان ی، اكراینی، و غیره تشكیل شده است. متراكم ترین نواحی جمعیتی آبخازی ا، دشت های ساحلی و تپ ههای كوه پایه ای است. نسبت تراكم از جنو ب به شمال و از نواحی

ساحلی به كوهستانی كاهش می یابد. حدود 80 درصد از جمعیت آبخازیا در ارتفاع بیش از 200 متری از سطح دریا ك ه متوسط تراكم آن حدود 170 نفر در كیلومتر مربع است، زندگی می كنند.

آبخازیا یكی از مراكز مه م صنایع سوخت است. معدن ذغال سنگ بزرگی در اوایل سالهای 1850 در در ه رود "گالیدزگا" كشف شد. در سال 1970 تولید ذغال سنگ این معدن به حدود یك میلیون تن رسید كه بی ش از 5 برابر حجم تولید سا ل 1940 بود. تأسیس كارخانه ذوب آهن و فولاد "روستاوی " سبب افزایش قابل توجه نقش ذغال سنگ تقوارچلی شد. تأمین ذغال كك مورد نیاز ذوب آهن گرجستان، سبب

ساخت این كارخانه در تقوارچل ی شد. نیروگاه حرارتی تقوارچلی كه سهم بزرگی در تأمین نیروی الكتریسیته گرجستان دارد، در این شهر فعالی ت دارد. جمهوری خودمختار آبخازی ا فعلاً در خار ج از كنترل دولت مركزی گرجستان است و روسیه پس از جنگ آگوست 2008 استقلال این جمهوری را به رسمیت شناخت. اقتصاد این منطقه كه به علت موقعیت بندر ی آن در دریا ی سیاه و نزدیك ی به روسیه، می بایست رونق می داشت، به علت درگیری های مسلحانه و محاصر ه تجاری كشورهای مستقل مشترك المنافع ویران گردیده است.

آجاریا

آجاریا در جنوب غربی گرجستان و جنو ب شرقی دریای سیاه واقع شده و از جنوب با تركیه هم مرز است. آجارستان یك جمهوری خودمختار در تركیب دولت گرجستان است كه اكثریت ساكنان آن را مسلمانان گرجی تشكیل م یدهند. مساحت آجارستان 2900 كیلومتر مربع است. از نظر اداری به 5 ناحیه اداری به نام های : كدا، كوبولت ی، شوآخو ی،خلواچائوری و خولو تقسی م می شود. شهر باتومی و پیرامون آن نیز یك ناحیه شهری را تشكیل می دهد. رود چوروخ، یكی از رودهای حوضة آبریز دریای سیاه از كوهستان های آناتولی سرچشمه می گیرد و در مسیر پایین ی خود از آجاریا می گذرد. (رضا عنایت الله، ۱۳۷۲، ص 23)

توزیع جمعیت آجارستان متنوع است. نواحی كوهستانی كه حدود 60 درصد مساحت این جمهوری را تشكیل می دهد كمتر از 30 درصد از جمعیت را در خود جا ی می دهد. بیش از 45 درصد از جمعیت در شهرك ها و مناطق شهری و بقیه در نقاط روستایی اقامت دارند. جمعیت بومی منطقه را گرجی ها تشكیل می دهند. آجارها همان نژاد گرجی ها هستند و تعداد زیادی از آن ها مسلمان سنی می باشند. آجارها دارای همان زبان و فرهنگ گرجی هستند و از نظر شك ل ظاهری تفاوتی با گرجی ها، ایمرتی ها یاگوری ها ندارند. تا قبل از انقلا ب اكتبر اكثریت جمعیت آجارستان بی سواد بودند، زنان مطلقاً امكان سوادآموزی نداشتند. امروزه در آجارستان 404 مدرسه با 63 هزار دانش آموز و 6690 كادر آموزشی فعالی ت دارد. زنان پا به پای مردان در فعالیت های اجتماعی  اقتصادی و سیاسی  فرهنگی شركت دارند. منطقه آجاریا پوشیده از باغ های میوه است. منطقه مورد بحث به علت وضعیت خوب جغرافیایی كه به عنوان منطقه ترانزیت بین المللی می باشد دارای اهمیت بسیاری می باشد. گفتنی است كه نقطه ورود و خروج كالاهای ارمنستان از محل باتومی در این منطقه عبور می كند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 83)

بررسی سرمایه گذاری های ثبت شده در آجاریا مؤید آن است كه این سرمایه گذاری ها در اطرا ف مناطق ساحلی آن شكل گرفته است. جدای از بندر باتومی ، بندر كوبولتی علیرغم كوچكی آن نسبت به باتومی فعالیت محدودی دارد. زمینه های اصلی فعالیت های كشاورزی منطقه تولید محصولات حاره ای و كشت

تنباكو می باشد. گفتنی است كه سیب زمینی از مهم ترین محصولات تولیدی منطقه می باشد. توافق های تركیه مبنی بر جلوگیری از خطرات زیست محیطی نیروگاه آبی 2 میلیون دلاری بانك جهانی برای تجدید / چوروخی برای مردم منطقه و كم ك 5 ساختار فعالیت های باتومی از گفتنی های مطرح منطقه می باشد.

اوستیای جنوبی

اوستیای جنوبی در دامن ههای جنوبی رشته كوه های قفقاز مركز ی قرار دارد و قسمتی پیرامونی از دشت كارتلی داخلی را تشكیل می دهد. اوستیا، قلمرو ی 3900 كیلو 5 درصد از محل قلمرو گرجستان را شامل / متر مربعی را در برم یگیرد كه حدود 4 می شود. حدود دو سوم قلمرو اوستیا در ناحیه نیمه كوهستانی و كوهستانی قرار دارد كه ارتفاع آن بین 1500 تا 3200 متری سطح دریاست. اكثریت جمعیت ناحیه را اوست ها تشكی ل می دهد. در مناب ع قرو ن وسطی از اوست ها به نام آلان ها یاد شد ه است كه از نژادی ایرانی هستند. تا نیم ه اول قرن 13 میلادی آن ها در استپ های قفقاز شمالی ساكن بودند.

شهر تسخین والی، مركز ناحیه اوستیای جنوبی است و در قسم ت جنوبی ناحیه در محل ورود رود لیاخوی بزرگ به دشت كارتلی، واقع شده است. در شهر تسخی ن والی انستیتوی تحقیقاتی آكادمی علوم گرجستان، مركز تربیت معلم، دبیرستان، دبستان، و كودكستا نهای زیادی به فعالیت آموزشی اشتغال دارند.

باشگاه های تفریحی، موزه ها، كتابخانه ها، مراكز فرهنگی، ورزشگاه ها و سایر تأسیسات و امكانات عمومی، نیز در این شهر وجود دارند. اوستیای جنوبی كوهستانی از نظر دارا بودن معادن پلیمتال و باری ت، غنی است. ذخایر پلی متال كوآئیسی، یكی از منابع بسیار مهم جمهوری است.

از نظر منابع آب معدنی نیز اوستیای جنوبی اهمیت دارد. تركیب آب معدنی چشمه های "دزو  سوآر" شبیه تركیب آب معدنی "یسن توكی " است. در در ه زیبا و چشم انداز لیاخوی بزرگ در 22 كیلومتری تسخین والی نزدیك چشمه "دزوسوآر" مركز استراحتگاهی كوهستانی "جاوا" قرار دارد. این جمهوری پس از جنگ آگوست 2008 از سوی روسیه مستقل شناخته شد. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 89)

بنادر

بندر باتومی

بندر باتومی پایتخت جمهوری خودمختار آجاریا و یكی از بنادر مهم گرجستان در كنار دریای سیاه واقع شده است. این بندر كه یكی از مهمترین بنادر دریای سیاه به شمار میرود، اصولاً برا ی حمل و نقل نفت و فرآورده های نفتی تأسیس شده است. باتومی، نقطه پایانی شبكه خط آهن قفقاز جنوبی است. بندر باتومی با 136 هزار نفر جمعیت، دارای فرودگاه بوده و از مراكز صنایع گرجستان به شمار می رود. به علت موقعیت جغرافیایی خود و اقلیم مناسب، دارای مراكز استراحتگاهی و آسایشگاهی است و در دوران شوروی از شهرهای توریستی بود.

از صنایع مهم باتومی می توان از پالایشگاه نفت نام برد كه با استفاده از نفت دریافتی از طریق لوله نفتی باكو  باتومی، نفت خام منابع نفتی آذربایجان را تصفیه و صادر میكرد. ماشین سازی، صنایع سبك، صنایع محصولات غذایی، كارخانه تولید چای، تولید كنسانتره مركبات، تولید آسفالت و بتون، ادوات الكترونیكی و مجتمع تولیدی صنایع چوبی از جمله شاخه های مهم صنعت در باتومی است.

از مراكز علمی و فرهنگی شهر می توان از دانشگاه باتومی، تئاتر نمایشی، شعبه آكادمی علوم گرجستان، انستیتو علوم و تحقیقات دریایی، موزه و تعدادی دیگر را نام برد. باتومی در محل ویرانه های قلعه ای تاریخی مربوط به قرون وسطی شناخته شده است كه این قلعه "باتوم" نام داشت. باتومی در قرن هفدهم توسط ترك های عثمانی اشغال شده و در سا ل 1878 به تصرف امپراطوری روسیه درآمده و جزو قلمرو این امپراطوری شد. پس از تأسیس راه آهن باتومی  باكو در سال 1883 و احداث خط لوله انتقال نفت باكو  ـ باتومی درسال 1907، این شهر به بندری مهم تبدیل شد.

اقلیم باتومی گرم و مرطوب است. متوسط درجه حرارت سالانه آن به 14 درجه سانتی گراد میرسد. بارندگی سالانه آن به طور متوسط 2500 میلی متر است و دارای زمستان های معتدل و تابستان های گرم است. این شهر دارای مراكز استراحت گاهی، آسایشگاهی، درمانی و توریستی است. فصل شنا در سواحل باتومی از ماه می تا ماه اكتبر است.

بندر پوتی

پوتی یكی از بنادر عمده دریای سیاه است كه در استان سامقره لو قرار دارد. در منابع یونان باستان از این بندر به نام "فازیس" یاد شده و آن را به عنوان یكی از مراكز اقتصادی و فرهنگی ذكر كرده اند. سابقه آن به بیش از دو هزار سال پیش تخمین زده می شود. همان طور كه در افسانه های باستانی آمده، درست در همین نقطه بود كه كشتی "آرگونات" لنگر انداخته است. در روزگاران كهن راه های بازرگانی اروپا به هندوستان از دهانه رود فازیس (پوتی ) می گذشت. برای دریانوردان یونان، فازیس نقطه اصلی بازرگانی و حمل و نقل در دریای سیاه به ویژه پس از به زیر آب رفتن "دیوسكوریا" بود. فازیس دردوره باستان به جهت آكادمی خود معرو ف بود. جوانانی از نقاط دور دست برای آموزش فلسفه، دستور زبان، علوم دینی و حساب به این مدرسه می آمدند. نام امروزی شهر پوتی، از منابع كتبی گرجی قرن 8 میلادی بدست آمده است. در قرن 16 میلادی سلطان عثمانی در اینجا دژی بنا كرد كه از آن بنا، برجی بجای مانده است. در سال 1828 توسط سپاهیان روسیه تزاری تسخیر شد و در سا ل 1858 به عنوان شهر بندری شناخته شده. در این زمان قایقهای ماهیگیری از كریمه، كشتیهای بادبانی ترك و پاره ای اوقات كشتی های رومی و شركت های بازرگانی خارجی در این بندر پهلو می گرفتند.

در پایان سده 19 میلادی در ارتباط با ساخت راه آهن از تفلیس به پوتی، بندر عمیق تر شده و برای دسترسی كشتی های بزرگ آماده شد. مسئول طرح راه آهن و تعریض "نیكونیكولادزه" یكی از نویسندگان و شخصیت های برجسته گرجی بود.

امروز پوتی یكی از بزرگترین بنادر دریای سیاه است. در لنگرگاه بندر می توان تعداد زیادی از شناورهای تجاری را با پرچم كشورهای گوناگون مشاهده كرد. مهمترین كالاهایی كه از بندر بارگیری می شود سنگ منگنز معادن "چیاتورا" است. غله، الوار، سیمان، ذغال سنگ، اتومبیل، چای، شراب، و دیگر كالاها نیز از بندر پوتی بارگیری می شود. اداره ماهیگیری گرجستان در این بندر مستقر شده است در پائیز و زمستان، ماهیگیران دام گستر از بندر پوتی برای ماهیگیری در آبهای اقیانوس اطلس و آرام آماده می شوند.

پس از فروپاشی شوروی، پوتی شاهد درگیری ها و جنگهای داخلی گرجستان بود. پس از تعطیلی فعالیت های بندر سوخوم ی به علت جنگ های داخلی آبخازیا، بندر پوتی به بندری فعال تبدیل شده و همه روزه بر اهمیت بیشتر آن افزوده می شود.

طرح های ساختمانی بزرگی در پوتی در دست اجرا است كه ظرفیت تخلیه و بارگیری بندر را افزایش خواهد داد. در آینده ای نزدیك پوتی با امكانات بندری خود و دارا بودن فضای مناسب جغرافیایی برای گسترش زیر ساخت های بندری، جاده و راه آهن، نقطه نهایی دالان ترانزیتی "آسیا اروپا" و نقطه ارتباطی مهم قفقاز جنوبی با ایران و آسیای مركزی خواهد شد. جمعیت شهر پوتی در سال 1993 به 60 هزار نفر رسید.

جغرافیای انسانی

میزان جمعیت و تركیب آن

بر اساس برآوردهای سازمان ملل متحد جمعیت گرجستان در سال 2008 حدود 4.630.841 میلیون نفر برآورد شده است. جمعیت اصلی گرجستان را گرجی ها تشكیل می دهند كه 5/83 درصد از كل جمعیت را به خود اختصاص می دهند. از دیگر اقوام ساكن در گرجستان می توان از ارمنیها، آذریها، روسها، اوكراینی ها، اوست ها، آبخازی ها، كردها، یهودی ها، آشوری ها و بلاروس ها نام برد.

طی سال های قبل از فروپاشی شوروی تغییرات عمده ای در تركیب جمعیت گرجستان به وجود آمد. بیشترین تغییرات مربوط به جمعیت یهودی ها بود كه در اثر كسب موافقت اتحاد شوروی سابق برای مهاجرت یهودیان به سرزمین های اشغالی فلسطین رخ داد. تعداد یهودی های گرجستان در پایان سال 1989 تقریباً به نصف كاهش یافت. اگرچه تعداد یهودی های گرجی در طی همین دوره حدود 80 درصد افزایش یافت كه عمدتاً از ارمنستان و سایر نقاط شوروی به این منطقه كوچ كردند. كردهای گرجستان كه از نژاد ایرانی و دارای هویت و فرهنگ خاص خود هستند، حدود 0.5 درصد از كل جمعیت جمهوری را به خود اختصاص می دهند. افزایش بیش از حد آن ها در گرجستان به سیاست های قومی ارمنستان و گسیل آن ها به گرجستان صورت گرفته است.

جمعیت آبخازیا

جمعیت آبخازیا را غالباً نژاد آبخازی، گرجی، ارمنی و روسی تشكیل میدهند. 1992 گرجی ها نیمی از جمعیت این جمهوری را به خود اختصاص ـ پیش از جنگ 93 ـ داده بودند. این در حالی بود كه آبخازها تنها كمتر از یك پنجم جمعیت آبخازیا را تشكیل می دادند. اما در سال 1993، به دنبال یك جنگ و پاك سازی نژادی گرجی ها در آبخازیا، اكثر گرجیها و برخی از روسها و ارامنه آبخازیا را ترك كردند. در نتیجه

جمعیت آبخازیا از 500 هزار نفر در سال 1989 به حدود 200 هزار نفر در آمار سال 1994-95 كاهش یافت. به نقل از وزیر همگرایی گرجستان، پس از جنگ آگوست 2008 جمعیت آبخازیا به 15000 نفر رسیده است.

اوستیای جنوبی

تا پیش از درگیری اوستیا و گرجستان حدود دو سوم جمعیت جمهوری اوستیای جنوبی را گرجیها تشكیل می دادند. برخی از برآوردها این تركیب را در سال 2007 چنین اعلام كرده اند: نژاد اوستیایی 45 هزار نفر و گرجی 17.5 هزار نفر. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 164)

رشد جمعیت

طبق آمار سال 2007 نرخ رشد جمعیت جمهوری گرجستان 32.9 بوده است.

سابقه تاریخی و تشكیل جمعیت

سرزمین گرجستان از زمان های قدیم مسكونی بوده است، آثار باستانی مربوط به دوره های سنگ، مفرغ و آهن نشان دهنده ساختارهای زندگی قبیله ای و دوره گذرا به جامعه طبقاتی و طبقات اجتماعی است. تعداد جمعیت گرجستان در دوره های متفاوت دارای نوسان بوده است. برای نمونه در سده های 12 و 13 میلادی در دوره شكوفایی فئودالیسم، جمعیت گرجستان به حدود 5 میلیون نفر میرسید. در آغار ربع دوم قرن 13 میلادی به علت حمله خوارزمشاهیان و مهاجمان مغول، جمعیت كاهش یافت.

تجاوزات متعدد كشور را تضعیف و اتحاد دولت را در هم ریخت. گرجستان در سالهای بعد، حتی دوره های بدتری را در اثنای تجاوزات متحد ترك ها تجربه كرد. لشكركشی ارتش ایران برای سركوب حاكمان متمرد، تغییراتی در ساختار جمعیت پدید آورد. در اثنای اواخر سده های میانه، جنگهای ممتد، تبعیدها و قتل عام ها، تعداد جمعیت را بطور چشمگیری كاهش داد. در پایان قرن 18 میلادی، جمعیت گرجستان فقط به 675 هزار نفر می رسید. در آغاز قرن 19 میلادی گرجستان به روسیه منضم شد. شهرك های ویران شده آباد و زندگی فرهنگی مردم از نو گسترش یافت. تغییرات مهم گرجستان پس از اصلاحات سرمایه داری سالهای 1860 به وقوع پیوست، شهرك ها و روستاهای گرجستان وارد مناسبات سرمایه داری شدند. در اثنای این دوره جمعیت شهرك ها افزایش یافت و در شهرها طبقا ت اجتماعی جدید به ظهور رسید. در پایان قرن 19 میلادی جمعیت گرجستان به حدود 2 میلیون نفر رسید. در اثنای پیروزی انقلاب اكتبر اقتصاد كشور توسعه یافت و تعداد جمعیت رو به فزونی گذاشت.

تعداد جمعیت گرجستان در اثر مهاجرت نیز افزایش یافت. همه ساله تعدادی از گرجی ها از سایر نقاط شوروی به گرجستان مهاجرت كرده و در شهرها و شهركها ساكن شدند. از طرف دیگر، تعدادی از جمعیت ثابت جمهوری، عمدتاً جوانان تحصیل كرده دانشگاهی به سایر نقاط شوروی مهاجرت كردند. 1920 افزایش طبیعی جمعیت زیاد بود. برای نمونه، در سال ـ در سال های 40 ـ 1940 نرخ زاد و ولد بر نرخ مرگ و میر فزونی یافت و به بیش از 18 در هزار رسید. در سال های سخت جنگ دوم، نرخ زاد و ولد به شدت كاهش یافت. در سال 1945 میزان 1950 نرخ رشد به 16 در - رشد طبیعی جمعیت دوباره افزایش یافت. درسالهای 1963 هزار رسید كه تقریباً برابر رشد متوسط شوروی بود. در سال های بعد نرخ زاد و ولد به 12/ طور چشمگیری كاهش یافت و در سا ل 1967 رشد طبیع ی جمعیت گرجستان به 2 در هزار رسید.

از ویژگیهای دیگر جمعیت گرجستان همبستگی موجود بین جمعیت شهری و روستایی است. اطلاعات نشان می دهد كه بسیاری از تغییرات مهم اقتصادی و اجتماعی كه در جمهوری در دوره شوروی به وجود آمد، نقش مهمی در تحول جمعیت داشته است. بیش از 80 درصد از جمعیت گرجستان را گرجیها تشكیل می دهد سكونت گرجی ها و دیگر نمایندگان اقوام غیر گرجی در نقاط مختلف گرجستان، در ارتباط با شرایط تاریخی بوده است. تعداد زیادی از جمعیت ساكن در نقاط روستایی گرجستان شرقی و جنوبی را ارامنه و آذریها تشكیل می دهد كه در اواخر دوره فئودالیسم به این نقاط كوچانده شده اند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 107)

گروه بزرگی از ارامنه در قرن نوزدهم از تركیه به نواحی جنوبی گرجستان مهاجرت كرده و در تعداد زیادی از شهرك ها ساكن شدند. تعدادی از ساكنان روسی، عمدتاً نظامی و در قسمت جنوبی گرجستان بعضی از فرقه هایی كه توسط دولتمردان روسی مورد اذیت قرار گرفتند در این نقطه سكونت گزیده اند. در گرجستان غربی، تركیب جمعیت، بسیار یكسان است. روستاها اغلب بطور انحصاری دارای جمعیت گرجی است.

اكثریت اوست های جمهوری در ناحیه تسخین والی متمركز شد ه اند. آبخازها در شمال غربی گرجستان در جمهوری خودمختار آبخازیا ساكن هستند. ملیت ساكنان جمهوری خودمختار آجاریا در جنوب غربی گرجستان، گرجی است كه در دوره حكومت امپراتوری عثمانی مسلمان شده اند. آن ها دارای زبان گرجی و فرهنگ آجاری هستند. امروزه آن ها به جهت پاره ای از ویژگی های فرهنگی و لهجه مخصوص به خود تا اندازه ای از دیگر گرجی ها متمایزند.

در دوره فئودالیسم تقسیمات گرجستان منتج به انزوای پاره ای از استان های تاریخی جغرافیایی شد. آمیزش نزدیك نسبی گرجی ها غالباً توسط حصارهای سیاسی و حتی جغرافیایی جلوگیری می شد. كوه نشینان كه در دره های تنگ صعب العبور در بین كوهستان ها و صخره های قفقاز بزرگ سكونت داشتند، به ویژه در انزوا بودند. چنین حصارهایی سبب پیدایش گروه های اصیل قومی شده است. این گروه ها به طور عمده با ویژگی های لهجه ای و زبانی، همچنین زندگی روزمره، آداب و سنن خود، با دیگر گرجی ها متمایز شده اند. این فرایند در پیشرفت قبایل گرجی "مگرل ها" و "سوان ها" كه بر طبق زبان ادبی گرجی، دارای لهجه محلی مربوط به خود هستند تأثیر بسیار داشته است. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 164)

برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=جغرافیای_طبیعی_و_انسانی_گرجستان&oldid=43020»