مسیحیت و اقلیتهای دینی در عربستان سعودی: تفاوت میان نسخهها
صفحهای تازه حاوی «'''مسیحیت و اقلیتهای دینی در عربستان سعودی''' علی اکبر اسدی (هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) اکثریت بالای جمعیت عربستان سعودی را مسلمانان تشکیل میدهند و اقلیتهای غیر مسلمان عمدتا شامل مهاجرینی هستند که از کشورهای دیگر برای...» ایجاد کرد |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
اکثریت بالای جمعیت عربستان سعودی را مسلمانان تشکیل میدهند و اقلیتهای غیر مسلمان عمدتا شامل مهاجرینی هستند که از کشورهای دیگر برای جستجوی کار و درآمد اقتصادی به این کشور مهاجرت کردهاند. با این حال از آنجایی که شبهجزیره عربی به عنوان مهد ظهور و گسترش اسلام محسوب میشود و رهبران سعودی ادعای رهبری جهان اسلام را دارند، اقلیتهای دینی و حتی تا اندازهای شیعیان در این کشور بروز و ظهور برجستهای نداشتهاند. با این حال با توجه به پیشینه حضور ادیان غیر اسلامی در عربستان و همچنین انجام برخی اصلاخات و تغییرات جدید در عرصههای دینی و فرهنگی، بررسی دقیقتر این موضوع ضروری است. | اکثریت بالای جمعیت عربستان سعودی را مسلمانان تشکیل میدهند و اقلیتهای غیر مسلمان عمدتا شامل مهاجرینی هستند که از کشورهای دیگر برای جستجوی کار و درآمد اقتصادی به این کشور مهاجرت کردهاند. با این حال از آنجایی که شبهجزیره عربی به عنوان مهد ظهور و گسترش اسلام محسوب میشود و رهبران سعودی ادعای رهبری جهان اسلام را دارند، اقلیتهای دینی و حتی تا اندازهای شیعیان در این کشور بروز و ظهور برجستهای نداشتهاند. با این حال با توجه به پیشینه حضور ادیان غیر اسلامی در عربستان و همچنین انجام برخی اصلاخات و تغییرات جدید در عرصههای دینی و فرهنگی، بررسی دقیقتر این موضوع ضروری است. | ||
=== پیشینه مسیحیان و اقلیتهای دینی در عربستان === | |||
به استناد برخی منابع تاریخی، در جامعه حجاز در دوران جاهلیت و آستانه ظهور اسلام، ادیان متعددی وجود داشتند که بر روی هم هویت دینی این جامعه را تشکیل میدادند. در این جامعه دین با توحید آغاز شده و به مرور ایام به بتپرستی انحطاط پیدا کرده است. علاوه بر بت پرستی، پرستش انواع ستارگان و ماه و خورشید در بین مردم عربستان به ویژه شمال این منطقه رواج داشت. همچنین پیش از ظهور اسلام عقاید متفاوتی بود و مردم به دستههای مختلف از جمله یهودی، مسیحی، زرتشتی و غیره تقسیم میشدند و تعدادی از آنها نیز پیرو مذهب حضرت ابراهیم بودند که از قرنها پیش به آن سرزمین آمده بودند<ref>رحمانیان، حسین (1394)، عربستان سعودی، تهران: وزارت امور خارجه، اداره نشر، ص 45-46.</ref>. | |||
به | مسیحیت در قرن اول میلادی به شبه جزیره عربی آمد و قبل از ظهور اسلام، حضور قابل توجهی در آنجا به ویژه در جنوب عربستان داشت. برخی قبایل عرب مانند «غسانیان» و «نجرانیان» پیرو مسیحیت بودند. مسیحیان نجران، در جنوب عربستان در نزدیکی مرز یمن، جامعهای پرنفوذ داشتند. پس از فتح شبهجزیره توسط پیامبر اسلام (ص)، اکثریت اقلیتهای دینی یا مسلمان شدند یا تبعید گردیدند. مسیحیان نجران بر اساس پیمان نجران که پیامبر (ص) با آنها بست، مدتی اجازه اقامت داشتند، اما در دوران خلیفه دوم، بنا بر برخی روایات، از حجاز خارج شدند. لذا بیشتر مسیحیان عرب پس از ظهور اسلام شبهجزیره را ترک کردند، اما مسیحیت در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم از طریق تلاشهای هیئتهای مذهبی، بیمارستانهای مأموریتی و مراکز آموزشی به این منطقه بازگشت<ref name=":0">''Christian Van Gorder, '' Scholarly Analysis: Christian Responses to Persecution in Saudi Arabia, ''August 2022, Available for https://ucs.nd.edu/learn/saudi-arabia''</ref>. | ||
=== جمعیت مسیحیان و اقلیتهای دینی در عربستان === | |||
آمار رسمی اغلب جمعیت عربستان را نزدیک به صد در درصد مسلمان نشان میدهد. اما این آمار، واقعیت یک نیروی کار مهاجر عظیم را که بخش قابل توجهی از جمعیت را تشکیل میدهد، پنهان میکند. مهاجران بیش از ۳۰ درصد از کل جمعیت عربستان را تشکیل میدهند و تقریباً تمام تنوع دینی غیر اسلامی این کشور در این جامعه یافت میشود. برآوردهای کلی، جمعیت مسلمانان را ۹۳ درصد مسیحیان را ۴.۴ درصد، هندوها را ۱.۱ تا 1.3 درصد و بوداییها را سه صدم درصد تخمین میزنند. اکثریت قریب به اتفاق مسیحیان، کارگران مهاجر از کشورهای آفریقا و جنوب و شرق آسیا مانند فیلیپین هستند. تخمینهای دیگر نیز حاکی از آن است که تا ۳.۵ میلیون کارگر مسیحی در عربستان سعودی وجود دارد. با این حال، تخمین دقیق دشوار است: چرا که تنها اسلام وهابی توسط عربستان به رسمیت شناخته شده است. لذا تمام نظرسنجیها در مورد گرایشهای مذهبی باید غیررسمی باشد. علاوه بر این، بسیاری از مسیحیان به دلیل مالیات بر مهاجران که در سال ۲۰۱۹ وضع شد و به دلیل تأثیر اقتصادی همهگیری کووید-۱۹، در سالهای گذسته عربستان سعودی را ترک کردهاند. از مسیحیان مهاجری که باقی ماندهاند، بیش از نود درصد کاتولیک رومی هستند. در سال ۲۰۰۷، بر اساس یک نظرسنجی غیررسمی، واتیکان اعلام کرد که این مهاجران، عربستان سعودی را با حدود ۱.۵ میلیون کاتولیک به دومین کشور بزرگ کاتولیک در خاورمیانه تبدیل کردهاند<ref name=":0" />. | |||
=== مراکز دینی، عبادتگاهها و آئینهای مسیحیان و اقلیتهای دینی === | |||
طبق سیاستهای مذهبی عربستان، ساخت عبادتگاههای غیراسلامی (مانند کلیسا، کنیسه یا معبد) در این کشور، بهویژه در سرزمینهای مقدس مکه و مدینه، ممنوع است. این ممنوعیت ریشه در فتاوا و تفاسیر مذهبی دارد که شبهجزیره عربستان را منطقهای ویژه برای اسلام میدانند و حفظ خلوص دینی را در این منطقه اولویت قرار میدهند. ممنوعیت ساخت عبادتگاه برای غیرمسلمانان در شبهجزیره عربستان ریشه در فتاوا و تفاسیر سنتی علمای وهابی دارد که بر اساس احادیثی مانند حدیث «لا یجتمع دینان فی جزیرة العرب» (دو دین در شبهجزیره عربستان جمع نمیشوند) مطرح شده است. همچنین نمایش هویت مسیحی با نمادهای مذهبی و برگزاری جشنهایی مانند کریسمس در اماکن عمومی مجاز نیست. لذا جشن کریسمس باید در خانههای شخصی برگزار شود و نه به صورت جمعی. در این کشور غیرمسلمانان از ورود به شهرهای مقدس مکه و مدینه منع شدهاند.<sup>.</sup> برای دوره های طولانی، پلیس شریعت (کمیته امر به معروف و نهی از منکر) بر رفتار اجتماعی نظارت کرده و با مواردی مانند نمایش عقاید غیر اسلامی برخورد کرده است. در عربستان در گذشته فتواهایی صادر شده که حاوی نفرت و خصومت علیه غیرمسلمانان، به ویژه مسیحیان و یهودیان است. از جمله بر اساس فتوای شیخ بن باز، اقامت و سکونت غیرمسلمانان در شبهجزیره عربستان جایز نبوده و حتی استخدام آنها نیز ممنوع بوده است، مگر در موارد اضطراری که فرد دیگری توانایی انجام آن کار را نداشته باشد<ref>Yahya, Yuangga Kurnia, Badrus Sholeh and Mufti Rasyid. “Treatment of Non-Muslims in Moderate Saudi in Muhammad Bin Salman’s Religious Reform.” Australian Journal of Islamic Studies 7, no. 3 (2022): 76-100.</ref>. | |||
در عربستان سعودی، نظام حقوقی در قوانین اسلامی یا شریعت ریشه دارد که نه تنها رفتار شخصی بلکه اعمال مذهبی را نیز شکل میدهد. این چارچوب، محیطی متمایز برای ادیان مختلف، از جمله مسیحیت، ایجاد میکند. در حالی که این کشور رسماً به تفسیری سختگیرانه از اسلام متعهد بوده است، اما در مورد مدارای مذهبی و امکان گفتگوی بین ادیان، ظرافتهایی وجود دارد. در حال حاضر، مسیحیت به عنوان یک دین قانونی در عربستان سعودی به رسمیت شناخته نشده است. این بدان معناست که عبادت عمومی مجاز نیست و هرگونه نمایش علنی ایمان مسیحی حتی میتواند پیامدهای قانونی نیز داشته باشد. با این وجود، تجمعات کوچک و غیررسمی از مسیحیان در عربستان وجود دارد که بیسر و صدا عبادت میکنند و اغلب توسط شبکههایی از مهاجران خارجی و جوامع بیگانه حمایت میشوند. دولت عربستان شرکت در گفتگوی محدود بین ادیان را آغاز کرده است. این رویکرد ممکن است نشان دهنده آگاهی از لزوم ترویج تفاهم بین گروههای مختلف مذهبی باشد. با این حال، به نظر میرسد این تعامل تدریجی بوده و در یک محیط به شدت کنترل شده رخ میدهد<ref>Is Christianity Legal in Saudi Arabia?, 2025, Available for | |||
https://gotraveltipster.com/is-christianity-legal-in-saudi-arabia<nowiki/>/</ref>. | |||
به دلیل اصلاحات اخیر دوره ملک سلمان، شرایط برای مسیحیان در عربستان به صورت جزئی بهبود یافته است، اگرچه دولت سعودی همچنان به عدم به رسمیت شناختن آزادیهای مذهبی ادامه میدهد. غیرمسلمانان نمیتوانند مراسم مذهبی عمومی برگزار کنند یا عبادتگاه بسازند. با این وجود، اقلیت کوچکی از مسیحیان مهاجر و تعداد حتی کمتری از مسلمانانی که به مسیحیت گرویدهاند، برای دعا و خواندن کتاب مقدس در خانهها جمع میشوند. اما عنوان میشود نیروهای امنیتی به طور مکرر به خانههای مسیحیان یورش میبرند و مقامات سعودی با هرگونه نشانهای از فعالیت مذهبی غیرمسلمانان مخالف هستند. در نتیجه، مسیحیان نمیتوانند تعطیلاتی مانند کریسمس را جشن بگیرند یا به طور آشکار صلیب به همراه داشته باشند<ref name=":0" />. | |||
این اعتقاد وجود دارد که مسیحیان در عربستان سعودی برای قرنها شاهد آزار و اذیت بودهاند. در نتیجه، راهکارهایی برای پاسخ بلندمدت ایجاد کردهاند که هم مبتنی بر چارچوبی الهیاتی است که مصیبت را جزء لاینفک سلامت معنوی آنها میداند و هم بر اساس این اعتقاد محوری قرار دارد که خدا کنترل همه چیز را در دست دارد. مسیحیان در عربستان سعودی اجازه ندارند ایمان خود را به طور علنی ابراز کنند. بسیاری از مسیحیان حتی به طور علنی از ایمان خود دست میکشند در حالی که اعتقاد خصوصی خود را در قلبشان حفظ میکنند. به همین ترتیب، اکثر مسیحیان از هر نوع تبلیغ دینی خودداری میکنند. مسیحیان همچنین با دقت از انتقاد از دولت یا ابراز نفرت نسبت به ستمگران خودداری میکنند. به این ترتیب، آنها از هرگونه بحث سیاسی که ممکن است سکولاریسم به نظر برسد یا با اعتقادات و ایدههای مورد حمایت دولت مرتبط باشد اجتناب میکنند. رهبران کلیسا، علیرغم اینکه اغلب مجبور به رهبری مسیحیان عربستان از خارج از کشور هستند، تنها حمایت بسیار محدودی برای حفظ حقوق اولیه مذهبی آنان ارایه دادهاند. از جمله در نوامبر ۲۰۰۷، قبل از یک نشست بیسابقه بین پاپ بندیکت و ملک عبدالله، اسقف پل هیندر، که در آن زمان نایب رسولی[1] عربستان بود، از دولت عربستان سعودی خواست تا به شیوهای کمحاشیه برای مسیحیان امنیت و آزادی لازم را فراهم کند. به همین ترتیب، کلیسای قبطی مصر به عنوان مدافع مسیحیان قبطی در عربستان سعودی ظاهر شده است. پس از یک نشست در سال ۲۰۱۸ بین پاپ قبطی، تواضروس دوم، و ولیعهد عربستان سعودی، یک اسقف ارشد قبطی توانست از ریاض بازدید و یک مراسم عبادی برگزار کند. در پاسخ به این بازدید، رهبران قبطی از دولت عربستان سعودی تمجید فراوان کرده و نسبت به کاهش محدودیتها بر آزادی مذهب ابراز خوشبینی کردند<ref name=":0" />. | |||
این اعتقاد وجود دارد که مسیحیان در عربستان سعودی برای قرنها شاهد آزار و اذیت بودهاند. در نتیجه، راهکارهایی برای پاسخ بلندمدت ایجاد کردهاند که هم مبتنی بر چارچوبی الهیاتی است که مصیبت را جزء لاینفک سلامت معنوی آنها میداند و هم بر اساس این اعتقاد محوری قرار دارد که خدا کنترل همه چیز را در دست دارد. مسیحیان در عربستان سعودی اجازه ندارند ایمان خود را به طور علنی ابراز کنند. بسیاری از مسیحیان حتی به طور علنی از ایمان خود دست میکشند در حالی که اعتقاد خصوصی خود را در قلبشان حفظ میکنند. به همین ترتیب، اکثر مسیحیان از هر نوع تبلیغ دینی خودداری میکنند. مسیحیان همچنین با دقت از انتقاد از دولت یا ابراز نفرت نسبت به ستمگران خودداری میکنند. به این ترتیب، آنها از هرگونه بحث سیاسی که ممکن است سکولاریسم به نظر برسد یا با اعتقادات و ایدههای مورد حمایت دولت مرتبط باشد اجتناب میکنند. رهبران کلیسا، علیرغم اینکه اغلب مجبور به رهبری مسیحیان عربستان از خارج از کشور هستند، تنها حمایت بسیار محدودی برای حفظ حقوق اولیه مذهبی آنان ارایه دادهاند. از جمله در نوامبر ۲۰۰۷، قبل از یک نشست بیسابقه بین پاپ بندیکت و ملک عبدالله، اسقف پل هیندر، که در آن زمان نایب رسولی[ | |||
=== سیاست ها، قوانین و مقررات عربستان در حوزه اقلیتها === | |||
مسیحیان و اقلیتهای دینی در عربستان به صورت تاریخی و از منظر قانونی با محدودیتهای جدی و شدیدی روبرو هستند. در دوره ملک سلمان برخی تغییرات و گشایشها در عرصه دینی و مذهبی ایجاد شده و این اصلاحات فشارهای پیشین بر اقلیتهای دینی را کاسته است. با این حال همچنان چالشها و مشکلات مهمی در این خصوص وجود دارد. به عبارتی روند سیاستهای عربستان سعودی در مورد ادیان و مذاهب، یک روند دوگانه و متناقض است. از یک سو، اصلاحات تدریجی برای کاهش برخی محدودیتها در جریان است و از سوی دیگر، محدودیتهای شدید و نقض نظامند آزادیهای مذهبی همچنان ادامه دارد. | مسیحیان و اقلیتهای دینی در عربستان به صورت تاریخی و از منظر قانونی با محدودیتهای جدی و شدیدی روبرو هستند. در دوره ملک سلمان برخی تغییرات و گشایشها در عرصه دینی و مذهبی ایجاد شده و این اصلاحات فشارهای پیشین بر اقلیتهای دینی را کاسته است. با این حال همچنان چالشها و مشکلات مهمی در این خصوص وجود دارد. به عبارتی روند سیاستهای عربستان سعودی در مورد ادیان و مذاهب، یک روند دوگانه و متناقض است. از یک سو، اصلاحات تدریجی برای کاهش برخی محدودیتها در جریان است و از سوی دیگر، محدودیتهای شدید و نقض نظامند آزادیهای مذهبی همچنان ادامه دارد. | ||
حکومت در عربستان بر اساس تفسیر دولت عربستان از شریعت اسلامی استوار است. قانون اساسی در این کشور به نوعی همان قرآن و سنت پیامبر اسلام(ص) است. بر اساس قانون انجام علنی مناسک ادیان غیرمسلمان در عربستان سعودی ممنوع است و دولت تنها تحت شرایط سختگیرانه اجازه انجام عبادت مذهبی به صورت خصوصی را میدهد. رهبران مذهبی برای برگزاری تجمعات باید از پروتکل سختگیرانهای در همکاری با دولت پیروی کنند. این پروتکل شامل اطلاعرسانی به مقامات در مورد زمان و مکان مراسم عبادت، عدم ارسال پست در رسانههای اجتماعی و استفاده از مواد عبادی مورد تأیید مقامات است. با وجود این محدودیتها، مسیحیان از فرقههای مختلف گزارش میدهند که میتوانند مراسم عبادت خصوصی را بدون دخالت دولت برگزار کنند. به لحاظ قانونی هیچ مسیری برای جوامع مذهبی غیرمسلمان برای ثبت به عنوان گروههای سازمانیافته وجود ندارد. همچنین به دلیل عدم امکان ثبت رسمی، این جوامع نمیتوانند حسابهای بانکی رسمی داشته باشند. این محدودیت آنها را در معرض خطر پیگرد قانونی برای نقض قوانین مالی، از جمله قوانین مربوط به پولشویی، قرار میدهد. | حکومت در عربستان بر اساس تفسیر دولت عربستان از شریعت اسلامی استوار است. قانون اساسی در این کشور به نوعی همان قرآن و سنت پیامبر اسلام(ص) است. بر اساس قانون انجام علنی مناسک ادیان غیرمسلمان در عربستان سعودی ممنوع است و دولت تنها تحت شرایط سختگیرانه اجازه انجام عبادت مذهبی به صورت خصوصی را میدهد. رهبران مذهبی برای برگزاری تجمعات باید از پروتکل سختگیرانهای در همکاری با دولت پیروی کنند. این پروتکل شامل اطلاعرسانی به مقامات در مورد زمان و مکان مراسم عبادت، عدم ارسال پست در رسانههای اجتماعی و استفاده از مواد عبادی مورد تأیید مقامات است. با وجود این محدودیتها، مسیحیان از فرقههای مختلف گزارش میدهند که میتوانند مراسم عبادت خصوصی را بدون دخالت دولت برگزار کنند. به لحاظ قانونی هیچ مسیری برای جوامع مذهبی غیرمسلمان برای ثبت به عنوان گروههای سازمانیافته وجود ندارد. همچنین به دلیل عدم امکان ثبت رسمی، این جوامع نمیتوانند حسابهای بانکی رسمی داشته باشند. این محدودیت آنها را در معرض خطر پیگرد قانونی برای نقض قوانین مالی، از جمله قوانین مربوط به پولشویی، قرار میدهد<ref name=":1">Miller, H. (2024). Assessing Religious Freedom in Saudi Arabia in the Context of Vision 2030, UNITED STATES COMMISSION ''on'' INTERNATIONAL RELIGIOUS FREEDOM, COUNTRY UPDATE: Saudi Arabia, Washington, DC 20401, August , pp. 1-5.</ref>. | ||
در دوره جدید برخی تحولات مثبت و نشانههایی از گشایش نسبی در مورد وضعیت اقلیتهای دینی در عربستان قابل توجه است. دولت سعودی به حمایت از مدارای مذهبی و روابط بین ادیان ادامه داده است. اتحادیه جهانی مسلمانان که توسط دولت تأمین مالی میشود، ابتکاراتی مانند سازماندهی کنفرانسهای جهانی برای ترویج گفتگوی بین ادیان و مدارای مذهبی انجام داده است. همچنین محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، از رهبر کلیسای قبطی برای برگزاری مراسم عشای ربانی در عربستان در سالهای ۲۰۱۸ و ۲۰۲۳ دعوت کرد. همچنین در اکتبر ۲۰۲۳، دولت به یک هیئت از رژیم صهیونیستی اجازه داد تا مراسم عید سوکوت(جشن سایهبانها) را در هتلی در ریاض برگزار کند. همچنین نمایشگاه سالانه کتاب ریاض در سپتامبر و اکتبر ۲۰۲۳ ، از جمله شامل نمایش یک نسخه تورات متعلق به قرن شانزدهم بود. برخلاف گذشته، برخی فروشگاهها در عربستان اکنون تزئینات تعطیلات مذهبی برای کریسمس و عید پاک را میفروشنند. برخی سوپرمارکتها در ریاض نیز تخممرغهای عید پاک و تقویمهای ظهور را به فروش میرسانند. | در دوره جدید برخی تحولات مثبت و نشانههایی از گشایش نسبی در مورد وضعیت اقلیتهای دینی در عربستان قابل توجه است. دولت سعودی به حمایت از مدارای مذهبی و روابط بین ادیان ادامه داده است. اتحادیه جهانی مسلمانان که توسط دولت تأمین مالی میشود، ابتکاراتی مانند سازماندهی کنفرانسهای جهانی برای ترویج گفتگوی بین ادیان و مدارای مذهبی انجام داده است. همچنین محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، از رهبر کلیسای قبطی برای برگزاری مراسم عشای ربانی در عربستان در سالهای ۲۰۱۸ و ۲۰۲۳ دعوت کرد. همچنین در اکتبر ۲۰۲۳، دولت به یک هیئت از رژیم صهیونیستی اجازه داد تا مراسم عید سوکوت(جشن سایهبانها) را در هتلی در ریاض برگزار کند. همچنین نمایشگاه سالانه کتاب ریاض در سپتامبر و اکتبر ۲۰۲۳ ، از جمله شامل نمایش یک نسخه تورات متعلق به قرن شانزدهم بود. برخلاف گذشته، برخی فروشگاهها در عربستان اکنون تزئینات تعطیلات مذهبی برای کریسمس و عید پاک را میفروشنند. برخی سوپرمارکتها در ریاض نیز تخممرغهای عید پاک و تقویمهای ظهور را به فروش میرسانند<ref name=":1" />. | ||
اما به رغم برخی گشایشها همچنان چالشهای مهمی در خصوص شرایط مسحیان و سایر اقلیتهای دینی در عربستان وجود دارد و برخی حوادث و برخوردها نیز در این راستا بروز مییابد. در جریان سفر کمیسیون ایالات متحده در امور آزادی بینالمللی مذهبی ( (USCIRFبه سایت میراث جهانی یونسکو در درعیه عربستان در مارس ۲۰۲۴ ، مقامات سعودی با استناد به سیاستی مبنی بر ممنوعیت اباس مذهبی غیرمسلمانان در این سایت، از رئیس وقت این کمیسیون، خاخام آبراهام کوپر، خواستند که پوشش سر مذهبی خود (کیپا) را بردارد. اما هنگامی که وی این درخواست را رد کرد، مقامات هیئت و مقامات سفارت آمریکا را مجبور به ترک محل کردند. ضمن اینکه در مورد برخی از گردشگران و مهاجران حاضر در عربستان نیز برخی حوادث و برخوردهای سختگیرانه به دلایل دینی و مذهبی گزارش شده است. چنین حوادثی نشان میدهد که شکاف بین سیاست عربستان و حمایتهای قانونی بینالمللی برای تضمین آزادی مذهب همچنان باقی است. | اما به رغم برخی گشایشها همچنان چالشهای مهمی در خصوص شرایط مسحیان و سایر اقلیتهای دینی در عربستان وجود دارد و برخی حوادث و برخوردها نیز در این راستا بروز مییابد. در جریان سفر کمیسیون ایالات متحده در امور آزادی بینالمللی مذهبی ( (USCIRFبه سایت میراث جهانی یونسکو در درعیه عربستان در مارس ۲۰۲۴ ، مقامات سعودی با استناد به سیاستی مبنی بر ممنوعیت اباس مذهبی غیرمسلمانان در این سایت، از رئیس وقت این کمیسیون، خاخام آبراهام کوپر، خواستند که پوشش سر مذهبی خود (کیپا) را بردارد. اما هنگامی که وی این درخواست را رد کرد، مقامات هیئت و مقامات سفارت آمریکا را مجبور به ترک محل کردند. ضمن اینکه در مورد برخی از گردشگران و مهاجران حاضر در عربستان نیز برخی حوادث و برخوردهای سختگیرانه به دلایل دینی و مذهبی گزارش شده است. چنین حوادثی نشان میدهد که شکاف بین سیاست عربستان و حمایتهای قانونی بینالمللی برای تضمین آزادی مذهب همچنان باقی است<ref name=":1" />. | ||
در پایان می توان گفت هر چند مسیحیان و اقلیتهای غیر مسلمان در عربستان عمدتا به مهاجرین محدود شده و جمعیت کمی دارند، اما برخورداری آنها از حقوق و آزادیهای دینی و مذهبی همواره به عنوان چالشی جدی بوده است. به خصوص اینکه به صورت تاریخی بروز هر گونه مظاهر و رفتارهای غیر اسلامی در عربستان چه به لحاظ قانونی و جه به صورت عینی با محدودیت مواجه بوده و تسلط علما و رهبران وهابی در عرصههای دینی و فرهنگی چنین وضعیت و رویکردی را تداوم بخشیده است. در دوره ملک سلمان در پرتو اصلاحات ناشی از چشمانداز 2030، برخی تغییرات و اصلاحات جدید در این حوزه در حال انجام است، اما دولت همچنان قوانینی را اجرا میکند که به طور سیستماتیک آزادی مذهبی را محدود میکند، که از جمله میتوان به ممنوعیت عبادت عمومی غیرمسلمانان و جرمانگاری کفرگویی و سایر جرایم مذهبی اشاره کرد. | در پایان می توان گفت هر چند مسیحیان و اقلیتهای غیر مسلمان در عربستان عمدتا به مهاجرین محدود شده و جمعیت کمی دارند، اما برخورداری آنها از حقوق و آزادیهای دینی و مذهبی همواره به عنوان چالشی جدی بوده است. به خصوص اینکه به صورت تاریخی بروز هر گونه مظاهر و رفتارهای غیر اسلامی در عربستان چه به لحاظ قانونی و جه به صورت عینی با محدودیت مواجه بوده و تسلط علما و رهبران وهابی در عرصههای دینی و فرهنگی چنین وضعیت و رویکردی را تداوم بخشیده است. در دوره ملک سلمان در پرتو اصلاحات ناشی از چشمانداز 2030، برخی تغییرات و اصلاحات جدید در این حوزه در حال انجام است، اما دولت همچنان قوانینی را اجرا میکند که به طور سیستماتیک آزادی مذهبی را محدود میکند، که از جمله میتوان به ممنوعیت عبادت عمومی غیرمسلمانان و جرمانگاری کفرگویی و سایر جرایم مذهبی اشاره کرد. | ||
== نیز نگاه کنید به == | |||
[ | == پاورقی == | ||
[1] نایب رسولی( Apostolic Vicar) به مقامی در کلیسای کاتولیک رومی اشاره دارد که توسط پاپ برای نظارت بر امور کلیسایی در یک منطقه خاص منصوب میشود. این مقام معمولاً در مناطقی ایجاد میشود که یا تعداد کاتولیکها کم است، یا ساختار اسقفی کامل وجود ندارد، یا به دلایل سیاسی و فرهنگی امکان ایجاد یک اسقفنشین رسمی نیست. | |||
== کتابشناسی == | |||
نسخهٔ ۸ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۰۳:۳۸
مسیحیت و اقلیتهای دینی در عربستان سعودی
علی اکبر اسدی (هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
اکثریت بالای جمعیت عربستان سعودی را مسلمانان تشکیل میدهند و اقلیتهای غیر مسلمان عمدتا شامل مهاجرینی هستند که از کشورهای دیگر برای جستجوی کار و درآمد اقتصادی به این کشور مهاجرت کردهاند. با این حال از آنجایی که شبهجزیره عربی به عنوان مهد ظهور و گسترش اسلام محسوب میشود و رهبران سعودی ادعای رهبری جهان اسلام را دارند، اقلیتهای دینی و حتی تا اندازهای شیعیان در این کشور بروز و ظهور برجستهای نداشتهاند. با این حال با توجه به پیشینه حضور ادیان غیر اسلامی در عربستان و همچنین انجام برخی اصلاخات و تغییرات جدید در عرصههای دینی و فرهنگی، بررسی دقیقتر این موضوع ضروری است.
پیشینه مسیحیان و اقلیتهای دینی در عربستان
به استناد برخی منابع تاریخی، در جامعه حجاز در دوران جاهلیت و آستانه ظهور اسلام، ادیان متعددی وجود داشتند که بر روی هم هویت دینی این جامعه را تشکیل میدادند. در این جامعه دین با توحید آغاز شده و به مرور ایام به بتپرستی انحطاط پیدا کرده است. علاوه بر بت پرستی، پرستش انواع ستارگان و ماه و خورشید در بین مردم عربستان به ویژه شمال این منطقه رواج داشت. همچنین پیش از ظهور اسلام عقاید متفاوتی بود و مردم به دستههای مختلف از جمله یهودی، مسیحی، زرتشتی و غیره تقسیم میشدند و تعدادی از آنها نیز پیرو مذهب حضرت ابراهیم بودند که از قرنها پیش به آن سرزمین آمده بودند[۱].
مسیحیت در قرن اول میلادی به شبه جزیره عربی آمد و قبل از ظهور اسلام، حضور قابل توجهی در آنجا به ویژه در جنوب عربستان داشت. برخی قبایل عرب مانند «غسانیان» و «نجرانیان» پیرو مسیحیت بودند. مسیحیان نجران، در جنوب عربستان در نزدیکی مرز یمن، جامعهای پرنفوذ داشتند. پس از فتح شبهجزیره توسط پیامبر اسلام (ص)، اکثریت اقلیتهای دینی یا مسلمان شدند یا تبعید گردیدند. مسیحیان نجران بر اساس پیمان نجران که پیامبر (ص) با آنها بست، مدتی اجازه اقامت داشتند، اما در دوران خلیفه دوم، بنا بر برخی روایات، از حجاز خارج شدند. لذا بیشتر مسیحیان عرب پس از ظهور اسلام شبهجزیره را ترک کردند، اما مسیحیت در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم از طریق تلاشهای هیئتهای مذهبی، بیمارستانهای مأموریتی و مراکز آموزشی به این منطقه بازگشت[۲].
جمعیت مسیحیان و اقلیتهای دینی در عربستان
آمار رسمی اغلب جمعیت عربستان را نزدیک به صد در درصد مسلمان نشان میدهد. اما این آمار، واقعیت یک نیروی کار مهاجر عظیم را که بخش قابل توجهی از جمعیت را تشکیل میدهد، پنهان میکند. مهاجران بیش از ۳۰ درصد از کل جمعیت عربستان را تشکیل میدهند و تقریباً تمام تنوع دینی غیر اسلامی این کشور در این جامعه یافت میشود. برآوردهای کلی، جمعیت مسلمانان را ۹۳ درصد مسیحیان را ۴.۴ درصد، هندوها را ۱.۱ تا 1.3 درصد و بوداییها را سه صدم درصد تخمین میزنند. اکثریت قریب به اتفاق مسیحیان، کارگران مهاجر از کشورهای آفریقا و جنوب و شرق آسیا مانند فیلیپین هستند. تخمینهای دیگر نیز حاکی از آن است که تا ۳.۵ میلیون کارگر مسیحی در عربستان سعودی وجود دارد. با این حال، تخمین دقیق دشوار است: چرا که تنها اسلام وهابی توسط عربستان به رسمیت شناخته شده است. لذا تمام نظرسنجیها در مورد گرایشهای مذهبی باید غیررسمی باشد. علاوه بر این، بسیاری از مسیحیان به دلیل مالیات بر مهاجران که در سال ۲۰۱۹ وضع شد و به دلیل تأثیر اقتصادی همهگیری کووید-۱۹، در سالهای گذسته عربستان سعودی را ترک کردهاند. از مسیحیان مهاجری که باقی ماندهاند، بیش از نود درصد کاتولیک رومی هستند. در سال ۲۰۰۷، بر اساس یک نظرسنجی غیررسمی، واتیکان اعلام کرد که این مهاجران، عربستان سعودی را با حدود ۱.۵ میلیون کاتولیک به دومین کشور بزرگ کاتولیک در خاورمیانه تبدیل کردهاند[۲].
مراکز دینی، عبادتگاهها و آئینهای مسیحیان و اقلیتهای دینی
طبق سیاستهای مذهبی عربستان، ساخت عبادتگاههای غیراسلامی (مانند کلیسا، کنیسه یا معبد) در این کشور، بهویژه در سرزمینهای مقدس مکه و مدینه، ممنوع است. این ممنوعیت ریشه در فتاوا و تفاسیر مذهبی دارد که شبهجزیره عربستان را منطقهای ویژه برای اسلام میدانند و حفظ خلوص دینی را در این منطقه اولویت قرار میدهند. ممنوعیت ساخت عبادتگاه برای غیرمسلمانان در شبهجزیره عربستان ریشه در فتاوا و تفاسیر سنتی علمای وهابی دارد که بر اساس احادیثی مانند حدیث «لا یجتمع دینان فی جزیرة العرب» (دو دین در شبهجزیره عربستان جمع نمیشوند) مطرح شده است. همچنین نمایش هویت مسیحی با نمادهای مذهبی و برگزاری جشنهایی مانند کریسمس در اماکن عمومی مجاز نیست. لذا جشن کریسمس باید در خانههای شخصی برگزار شود و نه به صورت جمعی. در این کشور غیرمسلمانان از ورود به شهرهای مقدس مکه و مدینه منع شدهاند.. برای دوره های طولانی، پلیس شریعت (کمیته امر به معروف و نهی از منکر) بر رفتار اجتماعی نظارت کرده و با مواردی مانند نمایش عقاید غیر اسلامی برخورد کرده است. در عربستان در گذشته فتواهایی صادر شده که حاوی نفرت و خصومت علیه غیرمسلمانان، به ویژه مسیحیان و یهودیان است. از جمله بر اساس فتوای شیخ بن باز، اقامت و سکونت غیرمسلمانان در شبهجزیره عربستان جایز نبوده و حتی استخدام آنها نیز ممنوع بوده است، مگر در موارد اضطراری که فرد دیگری توانایی انجام آن کار را نداشته باشد[۳].
در عربستان سعودی، نظام حقوقی در قوانین اسلامی یا شریعت ریشه دارد که نه تنها رفتار شخصی بلکه اعمال مذهبی را نیز شکل میدهد. این چارچوب، محیطی متمایز برای ادیان مختلف، از جمله مسیحیت، ایجاد میکند. در حالی که این کشور رسماً به تفسیری سختگیرانه از اسلام متعهد بوده است، اما در مورد مدارای مذهبی و امکان گفتگوی بین ادیان، ظرافتهایی وجود دارد. در حال حاضر، مسیحیت به عنوان یک دین قانونی در عربستان سعودی به رسمیت شناخته نشده است. این بدان معناست که عبادت عمومی مجاز نیست و هرگونه نمایش علنی ایمان مسیحی حتی میتواند پیامدهای قانونی نیز داشته باشد. با این وجود، تجمعات کوچک و غیررسمی از مسیحیان در عربستان وجود دارد که بیسر و صدا عبادت میکنند و اغلب توسط شبکههایی از مهاجران خارجی و جوامع بیگانه حمایت میشوند. دولت عربستان شرکت در گفتگوی محدود بین ادیان را آغاز کرده است. این رویکرد ممکن است نشان دهنده آگاهی از لزوم ترویج تفاهم بین گروههای مختلف مذهبی باشد. با این حال، به نظر میرسد این تعامل تدریجی بوده و در یک محیط به شدت کنترل شده رخ میدهد[۴].
به دلیل اصلاحات اخیر دوره ملک سلمان، شرایط برای مسیحیان در عربستان به صورت جزئی بهبود یافته است، اگرچه دولت سعودی همچنان به عدم به رسمیت شناختن آزادیهای مذهبی ادامه میدهد. غیرمسلمانان نمیتوانند مراسم مذهبی عمومی برگزار کنند یا عبادتگاه بسازند. با این وجود، اقلیت کوچکی از مسیحیان مهاجر و تعداد حتی کمتری از مسلمانانی که به مسیحیت گرویدهاند، برای دعا و خواندن کتاب مقدس در خانهها جمع میشوند. اما عنوان میشود نیروهای امنیتی به طور مکرر به خانههای مسیحیان یورش میبرند و مقامات سعودی با هرگونه نشانهای از فعالیت مذهبی غیرمسلمانان مخالف هستند. در نتیجه، مسیحیان نمیتوانند تعطیلاتی مانند کریسمس را جشن بگیرند یا به طور آشکار صلیب به همراه داشته باشند[۲].
این اعتقاد وجود دارد که مسیحیان در عربستان سعودی برای قرنها شاهد آزار و اذیت بودهاند. در نتیجه، راهکارهایی برای پاسخ بلندمدت ایجاد کردهاند که هم مبتنی بر چارچوبی الهیاتی است که مصیبت را جزء لاینفک سلامت معنوی آنها میداند و هم بر اساس این اعتقاد محوری قرار دارد که خدا کنترل همه چیز را در دست دارد. مسیحیان در عربستان سعودی اجازه ندارند ایمان خود را به طور علنی ابراز کنند. بسیاری از مسیحیان حتی به طور علنی از ایمان خود دست میکشند در حالی که اعتقاد خصوصی خود را در قلبشان حفظ میکنند. به همین ترتیب، اکثر مسیحیان از هر نوع تبلیغ دینی خودداری میکنند. مسیحیان همچنین با دقت از انتقاد از دولت یا ابراز نفرت نسبت به ستمگران خودداری میکنند. به این ترتیب، آنها از هرگونه بحث سیاسی که ممکن است سکولاریسم به نظر برسد یا با اعتقادات و ایدههای مورد حمایت دولت مرتبط باشد اجتناب میکنند. رهبران کلیسا، علیرغم اینکه اغلب مجبور به رهبری مسیحیان عربستان از خارج از کشور هستند، تنها حمایت بسیار محدودی برای حفظ حقوق اولیه مذهبی آنان ارایه دادهاند. از جمله در نوامبر ۲۰۰۷، قبل از یک نشست بیسابقه بین پاپ بندیکت و ملک عبدالله، اسقف پل هیندر، که در آن زمان نایب رسولی[1] عربستان بود، از دولت عربستان سعودی خواست تا به شیوهای کمحاشیه برای مسیحیان امنیت و آزادی لازم را فراهم کند. به همین ترتیب، کلیسای قبطی مصر به عنوان مدافع مسیحیان قبطی در عربستان سعودی ظاهر شده است. پس از یک نشست در سال ۲۰۱۸ بین پاپ قبطی، تواضروس دوم، و ولیعهد عربستان سعودی، یک اسقف ارشد قبطی توانست از ریاض بازدید و یک مراسم عبادی برگزار کند. در پاسخ به این بازدید، رهبران قبطی از دولت عربستان سعودی تمجید فراوان کرده و نسبت به کاهش محدودیتها بر آزادی مذهب ابراز خوشبینی کردند[۲].
سیاست ها، قوانین و مقررات عربستان در حوزه اقلیتها
مسیحیان و اقلیتهای دینی در عربستان به صورت تاریخی و از منظر قانونی با محدودیتهای جدی و شدیدی روبرو هستند. در دوره ملک سلمان برخی تغییرات و گشایشها در عرصه دینی و مذهبی ایجاد شده و این اصلاحات فشارهای پیشین بر اقلیتهای دینی را کاسته است. با این حال همچنان چالشها و مشکلات مهمی در این خصوص وجود دارد. به عبارتی روند سیاستهای عربستان سعودی در مورد ادیان و مذاهب، یک روند دوگانه و متناقض است. از یک سو، اصلاحات تدریجی برای کاهش برخی محدودیتها در جریان است و از سوی دیگر، محدودیتهای شدید و نقض نظامند آزادیهای مذهبی همچنان ادامه دارد.
حکومت در عربستان بر اساس تفسیر دولت عربستان از شریعت اسلامی استوار است. قانون اساسی در این کشور به نوعی همان قرآن و سنت پیامبر اسلام(ص) است. بر اساس قانون انجام علنی مناسک ادیان غیرمسلمان در عربستان سعودی ممنوع است و دولت تنها تحت شرایط سختگیرانه اجازه انجام عبادت مذهبی به صورت خصوصی را میدهد. رهبران مذهبی برای برگزاری تجمعات باید از پروتکل سختگیرانهای در همکاری با دولت پیروی کنند. این پروتکل شامل اطلاعرسانی به مقامات در مورد زمان و مکان مراسم عبادت، عدم ارسال پست در رسانههای اجتماعی و استفاده از مواد عبادی مورد تأیید مقامات است. با وجود این محدودیتها، مسیحیان از فرقههای مختلف گزارش میدهند که میتوانند مراسم عبادت خصوصی را بدون دخالت دولت برگزار کنند. به لحاظ قانونی هیچ مسیری برای جوامع مذهبی غیرمسلمان برای ثبت به عنوان گروههای سازمانیافته وجود ندارد. همچنین به دلیل عدم امکان ثبت رسمی، این جوامع نمیتوانند حسابهای بانکی رسمی داشته باشند. این محدودیت آنها را در معرض خطر پیگرد قانونی برای نقض قوانین مالی، از جمله قوانین مربوط به پولشویی، قرار میدهد[۵].
در دوره جدید برخی تحولات مثبت و نشانههایی از گشایش نسبی در مورد وضعیت اقلیتهای دینی در عربستان قابل توجه است. دولت سعودی به حمایت از مدارای مذهبی و روابط بین ادیان ادامه داده است. اتحادیه جهانی مسلمانان که توسط دولت تأمین مالی میشود، ابتکاراتی مانند سازماندهی کنفرانسهای جهانی برای ترویج گفتگوی بین ادیان و مدارای مذهبی انجام داده است. همچنین محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، از رهبر کلیسای قبطی برای برگزاری مراسم عشای ربانی در عربستان در سالهای ۲۰۱۸ و ۲۰۲۳ دعوت کرد. همچنین در اکتبر ۲۰۲۳، دولت به یک هیئت از رژیم صهیونیستی اجازه داد تا مراسم عید سوکوت(جشن سایهبانها) را در هتلی در ریاض برگزار کند. همچنین نمایشگاه سالانه کتاب ریاض در سپتامبر و اکتبر ۲۰۲۳ ، از جمله شامل نمایش یک نسخه تورات متعلق به قرن شانزدهم بود. برخلاف گذشته، برخی فروشگاهها در عربستان اکنون تزئینات تعطیلات مذهبی برای کریسمس و عید پاک را میفروشنند. برخی سوپرمارکتها در ریاض نیز تخممرغهای عید پاک و تقویمهای ظهور را به فروش میرسانند[۵].
اما به رغم برخی گشایشها همچنان چالشهای مهمی در خصوص شرایط مسحیان و سایر اقلیتهای دینی در عربستان وجود دارد و برخی حوادث و برخوردها نیز در این راستا بروز مییابد. در جریان سفر کمیسیون ایالات متحده در امور آزادی بینالمللی مذهبی ( (USCIRFبه سایت میراث جهانی یونسکو در درعیه عربستان در مارس ۲۰۲۴ ، مقامات سعودی با استناد به سیاستی مبنی بر ممنوعیت اباس مذهبی غیرمسلمانان در این سایت، از رئیس وقت این کمیسیون، خاخام آبراهام کوپر، خواستند که پوشش سر مذهبی خود (کیپا) را بردارد. اما هنگامی که وی این درخواست را رد کرد، مقامات هیئت و مقامات سفارت آمریکا را مجبور به ترک محل کردند. ضمن اینکه در مورد برخی از گردشگران و مهاجران حاضر در عربستان نیز برخی حوادث و برخوردهای سختگیرانه به دلایل دینی و مذهبی گزارش شده است. چنین حوادثی نشان میدهد که شکاف بین سیاست عربستان و حمایتهای قانونی بینالمللی برای تضمین آزادی مذهب همچنان باقی است[۵].
در پایان می توان گفت هر چند مسیحیان و اقلیتهای غیر مسلمان در عربستان عمدتا به مهاجرین محدود شده و جمعیت کمی دارند، اما برخورداری آنها از حقوق و آزادیهای دینی و مذهبی همواره به عنوان چالشی جدی بوده است. به خصوص اینکه به صورت تاریخی بروز هر گونه مظاهر و رفتارهای غیر اسلامی در عربستان چه به لحاظ قانونی و جه به صورت عینی با محدودیت مواجه بوده و تسلط علما و رهبران وهابی در عرصههای دینی و فرهنگی چنین وضعیت و رویکردی را تداوم بخشیده است. در دوره ملک سلمان در پرتو اصلاحات ناشی از چشمانداز 2030، برخی تغییرات و اصلاحات جدید در این حوزه در حال انجام است، اما دولت همچنان قوانینی را اجرا میکند که به طور سیستماتیک آزادی مذهبی را محدود میکند، که از جمله میتوان به ممنوعیت عبادت عمومی غیرمسلمانان و جرمانگاری کفرگویی و سایر جرایم مذهبی اشاره کرد.
نیز نگاه کنید به
پاورقی
[1] نایب رسولی( Apostolic Vicar) به مقامی در کلیسای کاتولیک رومی اشاره دارد که توسط پاپ برای نظارت بر امور کلیسایی در یک منطقه خاص منصوب میشود. این مقام معمولاً در مناطقی ایجاد میشود که یا تعداد کاتولیکها کم است، یا ساختار اسقفی کامل وجود ندارد، یا به دلایل سیاسی و فرهنگی امکان ایجاد یک اسقفنشین رسمی نیست.
کتابشناسی
- ↑ رحمانیان، حسین (1394)، عربستان سعودی، تهران: وزارت امور خارجه، اداره نشر، ص 45-46.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ Christian Van Gorder, Scholarly Analysis: Christian Responses to Persecution in Saudi Arabia, August 2022, Available for https://ucs.nd.edu/learn/saudi-arabia
- ↑ Yahya, Yuangga Kurnia, Badrus Sholeh and Mufti Rasyid. “Treatment of Non-Muslims in Moderate Saudi in Muhammad Bin Salman’s Religious Reform.” Australian Journal of Islamic Studies 7, no. 3 (2022): 76-100.
- ↑ Is Christianity Legal in Saudi Arabia?, 2025, Available for https://gotraveltipster.com/is-christianity-legal-in-saudi-arabia/
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ Miller, H. (2024). Assessing Religious Freedom in Saudi Arabia in the Context of Vision 2030, UNITED STATES COMMISSION on INTERNATIONAL RELIGIOUS FREEDOM, COUNTRY UPDATE: Saudi Arabia, Washington, DC 20401, August , pp. 1-5.