روابط علمی و فناوری ایران و آفریقای جنوبی: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
==== 4.صنایع دانشبنیان و استارتآپها ==== | ==== 4.صنایع دانشبنیان و استارتآپها ==== | ||
از سال ۱۳۹۸، با راهاندازی | از سال ۱۳۹۸، با راهاندازی برنامهٔ نوآوری ایران–آفریقای جنوبی (Iran–South Africa Innovation Program)، شبکهای از شرکتهای دانشبنیان و مراکز رشد میان دو کشور ایجاد شد. پارک فناوری پردیس (ایران) و Innovation Hub of Gauteng Province (آفریقای جنوبی) تفاهمنامهای امضا کردند که امکان حضور شرکتهای نوپا در بازارهای دو کشور را فراهم میکند<ref>Iran National Innovation Fund & Innovation Hub (Gauteng). (2019). ''Iran–South Africa Innovation Program Agreement''. Pretoria–Tehran.</ref>. در سال ۲۰۲۴، نخستین «هفتهٔ فناوری و نوآوری ایران–آفریقای جنوبی» در ژوهانسبورگ برگزار شد و ۴۰ شرکت ایرانی در حوزههای دارویی، فناوری پزشکی، نانو و هوش مصنوعی دستاوردهای خود را معرفی کردند<ref>Department of Trade, Industry and Competition (DTIC). (2024). ''Report on the First Iran–South Africa Innovation Week''. Johannesburg.</ref>. | ||
پارک فناوری پردیس (ایران) و | |||
در سال ۲۰۲۴، نخستین «هفتهٔ فناوری و نوآوری ایران–آفریقای جنوبی» در ژوهانسبورگ برگزار شد و ۴۰ شرکت ایرانی در حوزههای دارویی، فناوری پزشکی، نانو و هوش مصنوعی دستاوردهای خود را معرفی کردند ( | |||
==== 5.همکاری در فناوری دیجیتال و فضایی ==== | ==== 5.همکاری در فناوری دیجیتال و فضایی ==== | ||
وزارت ارتباطات ایران و وزارت ارتباطات و فناوری دیجیتال آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۳ سند همکاری در زمینهٔ اینترنت پهنباند، امنیت سایبری و فناوری فضایی امضا کردند. | وزارت ارتباطات ایران و وزارت ارتباطات و فناوری دیجیتال آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۳ سند همکاری در زمینهٔ اینترنت پهنباند، امنیت سایبری و فناوری فضایی امضا کردند. در چارچوب این سند، متخصصان ایرانی در طراحی ماهوارههای کوچک و فناوری راداری با دانشگاه پرتوریا همکاری کردند<ref>Ministry of Communication and Information Technology of Iran. (2023). ''MoU on ICT Cooperation with South Africa''. Tehran.</ref>. همچنین دو کشور در برنامههای تحقیقاتی سازمان فضایی آفریقا (African Space Agency) مشارکت مشترک دارند و ایران بهعنوان ناظر ویژه در کمیتهٔ فنی آن پذیرفته شده است<ref>African Space Agency. (2023). ''Technical Cooperation Programme Report''. Addis Ababa.</ref>. | ||
در چارچوب این سند، متخصصان ایرانی در طراحی ماهوارههای کوچک و فناوری راداری با دانشگاه پرتوریا همکاری کردند ( | |||
همچنین دو کشور در برنامههای تحقیقاتی سازمان فضایی آفریقا ( | |||
=== نهادهای اصلی همکاری === | === نهادهای اصلی همکاری === | ||
| خط ۶۴: | خط ۵۶: | ||
# فاصلهٔ جغرافیایی و هزینهٔ بالای حملونقل تجهیزات پژوهشی؛ | # فاصلهٔ جغرافیایی و هزینهٔ بالای حملونقل تجهیزات پژوهشی؛ | ||
# تفاوت در استانداردهای مالکیت فکری که نیازمند همسویی حقوقی است؛ | # تفاوت در استانداردهای مالکیت فکری که نیازمند همسویی حقوقی است؛ | ||
# ناهماهنگی اداری بین وزارتخانههای متعدد در دو کشور که گاه موجب تأخیر در تصویب پروژهها میشود ( | # ناهماهنگی اداری بین وزارتخانههای متعدد در دو کشور که گاه موجب تأخیر در تصویب پروژهها میشود<ref>Council for Scientific and Industrial Research (CSIR). (2024). ''Innovation Challenges Report''. Pretoria</ref>. | ||
با این حال، ارادهٔ سیاسی دو دولت و پشتیبانی ساختاری نهادهای علمی موجب تداوم همکاریها و ایجاد مسیرهای جایگزین برای تبادلات فناورانه شده است. | با این حال، ارادهٔ سیاسی دو دولت و پشتیبانی ساختاری نهادهای علمی موجب تداوم همکاریها و ایجاد مسیرهای جایگزین برای تبادلات فناورانه شده است. | ||
=== چشمانداز آینده و جمعبندی === | === چشمانداز آینده و جمعبندی === | ||
در چشمانداز ۲۰۳۰، همکاری فناورانهٔ ایران و آفریقای جنوبی قرار است وارد مرحلهٔ «نوآوری مشترک» شود؛ بهگونهای که پروژههای پژوهشی و صنعتی نهفقط انتقال فناوری، بلکه تولید دانش جدید را هدف بگیرند. | در چشمانداز ۲۰۳۰، همکاری فناورانهٔ ایران و آفریقای جنوبی قرار است وارد مرحلهٔ «نوآوری مشترک» شود؛ بهگونهای که پروژههای پژوهشی و صنعتی نهفقط انتقال فناوری، بلکه تولید دانش جدید را هدف بگیرند. دو کشور توافق کردهاند که «مرکز نوآوری جنوب جهانی» را با محوریت تهران و ژوهانسبورگ تأسیس کنند تا بهعنوان پلتفرم همکاری علمی، صنعتی و کارآفرینی در جهان جنوب عمل کند<ref>Joint Statement of Iran and South Africa Ministers of Science and Industry. (2025). ''Vision for Global South Innovation Center''. Tehran–Pretoria.</ref>. | ||
دو کشور توافق کردهاند که «مرکز نوآوری جنوب جهانی» را با محوریت تهران و ژوهانسبورگ تأسیس کنند تا بهعنوان پلتفرم همکاری علمی، صنعتی و کارآفرینی در جهان جنوب عمل کند ( | |||
این همکاریها در سطح کلان، بخشی از راهبرد تقویت استقلال علمی و اقتصادی جهان جنوب و مقابله با شکاف فناورانهٔ شمال–جنوب تلقی میشود. | این همکاریها در سطح کلان، بخشی از راهبرد تقویت استقلال علمی و اقتصادی جهان جنوب و مقابله با شکاف فناورانهٔ شمال–جنوب تلقی میشود. بنابراین، روابط علمی و فناوری ایران و آفریقای جنوبی در حوزهٔ صنعت و نوآوری، نهفقط از منظر اقتصادی، بلکه بهعنوان نمادی از دیپلماسی نوآورانه و عدالت فناورانه در نظام بینالملل اهمیت دارد. | ||
| خط ۹۳: | خط ۸۲: | ||
# Iranian Biotechnology Institute & Agricultural Research Council (ARC). (2019). ''Joint Research Programme on Bio-Agriculture''. Pretoria–Tehran. | # Iranian Biotechnology Institute & Agricultural Research Council (ARC). (2019). ''Joint Research Programme on Bio-Agriculture''. Pretoria–Tehran. | ||
# Iran–South Africa Joint Commission. (2024). ''Science and Technology Subcommittee Report''. Tehran–Pretoria. | # Iran–South Africa Joint Commission. (2024). ''Science and Technology Subcommittee Report''. Tehran–Pretoria. | ||
# | # | ||
# | # | ||
نسخهٔ ۲۱ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۲۲:۱۲
روابط علمی و فناورانهٔ جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آفریقای جنوبی در دههٔ اخیر به یکی از محورهای کلیدی همکاریهای جنوب–جنوب تبدیل شده است. هر دو کشور از رهبران علمی و صنعتی در مناطق خود محسوب میشوند؛ ایران در خاورمیانه با زیرساختهای پیشرفته در انرژی، داروسازی و فناوریهای نو، و آفریقای جنوبی در آفریقا با اقتصاد صنعتی و شبکهٔ گستردهٔ شرکتهای فناور. این همکاری در راستای سیاست خارجی علمی و دیپلماسی فناوری محور بر پایهٔ استقلال و نوآوری شکل گرفته است (1). هدف اصلی این روابط، انتقال متقابل فناوری، توسعهٔ ظرفیتهای صنعتی، تجاریسازی نوآوریها و ایجاد شبکههای پایدار میان دانشگاه، صنعت و دولت در دو کشور است (2).
پیشینهٔ همکاریهای صنعتی و فناورانه
پایههای همکاری صنعتی ایران و آفریقای جنوبی در دههٔ ۱۳۸۰ش با تأکید بر انرژی و معدن گذاشته شد. شرکتهای ایرانی در پروژههای عمرانی و پالایشگاهی آفریقای جنوبی مشارکت داشتند و همزمان، شرکتهای آفریقایی در صنایع پتروشیمی، خودروسازی و فولاد ایران همکاری کردند (3).
در سال ۱۳۹۵، یادداشت تفاهم همکاریهای علمی و فناوری میان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران و وزارت علوم و نوآوری آفریقای جنوبی امضا شد. این توافقنامه محورهایی مانند توسعهٔ فناوری نانو، بیوتکنولوژی، انرژیهای نو و صنایع دانشبنیان را شامل میشد (4).
در قالب کمیسیون مشترک همکاریهای ایران و آفریقای جنوبی نیز «کارگروه ویژهٔ علم، فناوری و نوآوری» تشکیل شد که جلسات آن از ۱۳۹۷ بهصورت منظم برگزار میشود (5).
حوزههای اصلی همکاری فناوری و صنعت
1. انرژی و فناوریهای پاک
ایران و آفریقای جنوبی در زمینهٔ انرژیهای تجدیدپذیر همکاری گستردهای دارند. در سال ۲۰۲۲، دو کشور پروژهٔ مشترک «پژوهشگاه انرژی خورشیدی ایران–آفریقای جنوبی» را در دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه استلنبوش پایهگذاری کردند. این پروژه با هدف توسعهٔ سلولهای خورشیدی ارزان و کارآمد و تبادل فناوری در حوزهٔ برقرسانی روستایی اجرا شد (6).
همچنین سازمان انرژی اتمی ایران و وزارت انرژی آفریقای جنوبی در حوزهٔ سوخت هستهای غیرنظامی و ایمنی هستهای تفاهمنامههایی برای تبادل کارشناسان امضا کردند (7).
در بخش صنعت برق، شرکت Eskom آفریقای جنوبی و وزارت نیرو ایران تجربههای خود در مدیریت شبکهٔ توزیع و فناوریهای هوشمند تبادل کردند. همکاری در زمینهٔ کاهش تلفات شبکه و بهرهوری انرژی از اهداف مشترک این تعاملات است (8).
2.صنایع معدنی و فلزات
دو کشور از بزرگترین تولیدکنندگان مواد معدنی در مناطق خود هستند و در حوزهٔ استخراج و فرآوری مواد معدنی از جمله کروم، منگنز، آهن و پلاتینیوم همکاری میکنند.
در سال ۲۰۲۳، تفاهمنامهای میان سازمان توسعه و نوسازی معادن ایران (ایمیدرو) و وزارت منابع معدنی آفریقای جنوبی به امضا رسید که شامل تبادل فناوری در فرآوری مواد معدنی و آموزش نیروهای فنی بود (9).
کارشناسان ایرانی و آفریقایی در زمینهٔ فناوریهای استخراج سبز، ایمنی معادن و مدیریت زبالههای صنعتی نیز دورههای آموزشی مشترک برگزار کردهاند (10).
3.کشاورزی هوشمند و فناوریهای زیستی
همکاری علمی دو کشور در حوزهٔ کشاورزی به فناوریهای نوین زیستی و مدیریت آب گسترش یافته است. مرکز بیوتکنولوژی ایران (IPB) و شورای تحقیقات کشاورزی آفریقای جنوبی (Agricultural Research Council – ARC) از سال ۲۰۱۹ پروژههای مشترکی دربارهٔ اصلاح بذر مقاوم به خشکی، کنترل بیولوژیکی آفات و تولید کود زیستی اجرا کردهاند (11).
همچنین همکاری در حوزهٔ «کشاورزی هوشمند مبتنی بر داده» با استفاده از هوش مصنوعی و اینترنت اشیا، بخشی از توافق ۱۴۰۳ کمیسیون مشترک بوده است (12).
4.صنایع دانشبنیان و استارتآپها
از سال ۱۳۹۸، با راهاندازی برنامهٔ نوآوری ایران–آفریقای جنوبی (Iran–South Africa Innovation Program)، شبکهای از شرکتهای دانشبنیان و مراکز رشد میان دو کشور ایجاد شد. پارک فناوری پردیس (ایران) و Innovation Hub of Gauteng Province (آفریقای جنوبی) تفاهمنامهای امضا کردند که امکان حضور شرکتهای نوپا در بازارهای دو کشور را فراهم میکند[۱]. در سال ۲۰۲۴، نخستین «هفتهٔ فناوری و نوآوری ایران–آفریقای جنوبی» در ژوهانسبورگ برگزار شد و ۴۰ شرکت ایرانی در حوزههای دارویی، فناوری پزشکی، نانو و هوش مصنوعی دستاوردهای خود را معرفی کردند[۲].
5.همکاری در فناوری دیجیتال و فضایی
وزارت ارتباطات ایران و وزارت ارتباطات و فناوری دیجیتال آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۳ سند همکاری در زمینهٔ اینترنت پهنباند، امنیت سایبری و فناوری فضایی امضا کردند. در چارچوب این سند، متخصصان ایرانی در طراحی ماهوارههای کوچک و فناوری راداری با دانشگاه پرتوریا همکاری کردند[۳]. همچنین دو کشور در برنامههای تحقیقاتی سازمان فضایی آفریقا (African Space Agency) مشارکت مشترک دارند و ایران بهعنوان ناظر ویژه در کمیتهٔ فنی آن پذیرفته شده است[۴].
نهادهای اصلی همکاری
نهادهای مسئول در گسترش روابط علمی–فناورانه دو کشور عبارتاند از:
- وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران (MSRT)؛
- وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران (MIMT)؛
- معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری ایران؛
- وزارت علوم و نوآوری، آفریقای جنوبی(Department of Science and Innovation(DSI))؛
- وزارت تجارت، صنعت و رقابت آفریقای جنوبی(Department of Trade, Industry and Competition (DTIC))؛
- شورای تحقیقات علمی و صنعتی(Council for Scientific and Industrial Research (CSIR))؛
- مرکز نوآوری (گوتنگ)(Innovation Hub (Gauteng))؛
- بنیاد ملی علم ایران[۵].
این شبکهٔ نهادی، بستر همکاری در حوزههای کاربردی، صنعتی و فناورانه را فراهم کرده است.
چالشها و موانع توسعه
چند عامل ساختاری بر سرعت رشد روابط فناورانهٔ دو کشور تأثیر دارد:
- محدودیت انتقال مالی و تحریمهای بانکی که مانع سرمایهگذاری مشترک و صادرات فناوری میشود؛
- فاصلهٔ جغرافیایی و هزینهٔ بالای حملونقل تجهیزات پژوهشی؛
- تفاوت در استانداردهای مالکیت فکری که نیازمند همسویی حقوقی است؛
- ناهماهنگی اداری بین وزارتخانههای متعدد در دو کشور که گاه موجب تأخیر در تصویب پروژهها میشود[۶].
با این حال، ارادهٔ سیاسی دو دولت و پشتیبانی ساختاری نهادهای علمی موجب تداوم همکاریها و ایجاد مسیرهای جایگزین برای تبادلات فناورانه شده است.
چشمانداز آینده و جمعبندی
در چشمانداز ۲۰۳۰، همکاری فناورانهٔ ایران و آفریقای جنوبی قرار است وارد مرحلهٔ «نوآوری مشترک» شود؛ بهگونهای که پروژههای پژوهشی و صنعتی نهفقط انتقال فناوری، بلکه تولید دانش جدید را هدف بگیرند. دو کشور توافق کردهاند که «مرکز نوآوری جنوب جهانی» را با محوریت تهران و ژوهانسبورگ تأسیس کنند تا بهعنوان پلتفرم همکاری علمی، صنعتی و کارآفرینی در جهان جنوب عمل کند[۷].
این همکاریها در سطح کلان، بخشی از راهبرد تقویت استقلال علمی و اقتصادی جهان جنوب و مقابله با شکاف فناورانهٔ شمال–جنوب تلقی میشود. بنابراین، روابط علمی و فناوری ایران و آفریقای جنوبی در حوزهٔ صنعت و نوآوری، نهفقط از منظر اقتصادی، بلکه بهعنوان نمادی از دیپلماسی نوآورانه و عدالت فناورانه در نظام بینالملل اهمیت دارد.
فهرست منابع
- Ministry of Foreign Affairs, Islamic Republic of Iran. (2023). Africa Policy Statement. Tehran: MFA.
- Department of Science and Innovation (DSI). (2023). Science, Technology and Innovation Strategy. Pretoria.
- وزارت صنعت، معدن و تجارت جمهوری اسلامی ایران. (۱۳۸۳). گزارش همکاریهای صنعتی با جمهوری آفریقای جنوبی. تهران.
- وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران. (۱۳۹۵). یادداشت تفاهم همکاریهای علمی و فناوری با آفریقای جنوبی. تهران.
- Iran–South Africa Joint Commission. (2024). Minutes of the 7th Joint Commission Session. Tehran–Pretoria.
- Sharif University of Technology & Stellenbosch University. (2022). Joint Solar Energy Research Project Report. Tehran–Stellenbosch.
- Atomic Energy Organization of Iran & South African Department of Energy. (2023). Cooperation MoU on Nuclear Safety. Tehran–Pretoria.
- Eskom & Iran Ministry of Energy. (2023). Technical Exchange on Smart Grid Efficiency. Pretoria–Tehran.
- سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو). (۱۴۰۲). تفاهمنامه همکاری معدنی ایران و آفریقای جنوبی. تهران.
- Ministry of Mineral Resources and Energy (South Africa). (2023). Mining Cooperation Framework with Iran. Pretoria.
- Iranian Biotechnology Institute & Agricultural Research Council (ARC). (2019). Joint Research Programme on Bio-Agriculture. Pretoria–Tehran.
- Iran–South Africa Joint Commission. (2024). Science and Technology Subcommittee Report. Tehran–Pretoria.
- ↑ Iran National Innovation Fund & Innovation Hub (Gauteng). (2019). Iran–South Africa Innovation Program Agreement. Pretoria–Tehran.
- ↑ Department of Trade, Industry and Competition (DTIC). (2024). Report on the First Iran–South Africa Innovation Week. Johannesburg.
- ↑ Ministry of Communication and Information Technology of Iran. (2023). MoU on ICT Cooperation with South Africa. Tehran.
- ↑ African Space Agency. (2023). Technical Cooperation Programme Report. Addis Ababa.
- ↑ معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری اسلامی ایران. (۱۴۰۲). گزارش همکاریهای فناورانه با کشورهای آفریقایی. تهران.
- ↑ Council for Scientific and Industrial Research (CSIR). (2024). Innovation Challenges Report. Pretoria
- ↑ Joint Statement of Iran and South Africa Ministers of Science and Industry. (2025). Vision for Global South Innovation Center. Tehran–Pretoria.