آداب و رسوم روسیه

فرهنگ و سنن مردم روسیه آمیزه ای از زندگی اروپای غربی و اسلاوهای شرقی است.اگر چه ملت روس از نژاد اسلاو و اروپایی هستند، اما برخورد نزدیك و تماس ممتد با نژادهای شرقی در طول قرون متمادی موجب شده است كه فرهنگ ملت روس از ویژگی‌های شرقی فراوانی برخوردار باشد. حضور اقوام و ملیت های آسیایی و آمیزش آنان با روس‌ها در این جهت تأثیر به سزایی داشته است. حضور نزدیك به بیست میلیون جمعیت مسلمان (15 درصد جمعیت كشور) پیوستگی روسیه را به شرق و جهان اسلام تشدید می‌نماید.

الف. غذاها:

روس‌ها به طور معمول سه نوع غذا در روز می خورند. غذای صبح که «زافتراک»(завтрак) نامیده می شود، این غذا معمولا شامل کلوچه از گندم سیاه ،فرنی سرو شده با سرشیر ترش و پنیر است،اگر چه برخی از روس‌ها تنها نان و چای را به عنوان صبحانه مصرف می کنند. ناهار(обед) «آبید» بعداز ظهر سرو می شود و غذای اصلی در طول روز به حساب می آید. این غذا اغلب با سوپی همچون «بورش»(борш) آغاز می شود که از چغندر تشکیل شده و با سر شیر ترش سرو می شود. ناهار همچنین ممکن است با پیش غذایی همچون سالاد ماهی، گوشت سرد، تخم مرغ سفت پز و خاویار- آغاز شود. بخش اصلی غذا به طور معمول متشکل است از بیف، گوشت خوک یا جوجه.

غذای عامه مردم شامل «پلمنی» (گلوله‌های خمیر پر از گوشت چرخ كرده یا سبزیجات است كه در آب جوش آماده می شود و روی آن نیز خامه ریخته می‌شود) و«بیف ستروگانوف» (گوشت سرخ شده و ماكارونی) است. «اوژین»(ужин) غذای عصرانه است که معمولا تنها چای و «زاکوسکی»(закуский)(مزه مانند ماهی شور، تخم مرغ پخته، خاویار) را شامل می شود، اگرچه رستوران ها غذاهای متنوع تری را سرو می کنند. علاوه بر چای، قهوه و لیموناد آشامیدنی های عمومی هستند، ودکا و آبجو نوشیدنی های الکلی هستند که به گونه ای گسترده توسط افراد مصرف می شوند. رستوران هایی که زمانی برای خدمت رسانی و سرو غذا برای فقرا شناخته شده بودند اکنون هم در تعداد و هم در تنوع افزایش یافته اند. غذاهای قومی سایر نقاط دنیا در اکثر شهرهای بزرگ در دسترس هستند؛ غذاهای مکزیکی و چینی به گونه ی خاص تری گسترش یافته اند. غذا خوردن در رستوران شیوه ای متداول است، کار و بار یک غروب کامل و مشخصه ی تعداد زیادی از رستوران ها موسیقی زنده و رقص است (http://www.rusanco.com/ 31/ 4/ 1389 ).

دربین غذاهای روسیه هیچ یك از غذاها به اندازه «بلینی» محبوب نبوده است. بلینی تمام عمرشخص را همراهی می‎كرد؛ از تولد (یكی از غذاهای اصلی زن حامله بلینی بود) تاپایان عمر (كه یكی از اصلی‌ترین غذاهای مجلس یادبود است). هیچ كس نمی‎داند چه زمانی بلینی جزئی از غذای روس ‎ها شده است. به هرحال سنت‌ها ومراسم زیادی با بلینی در ارتباط است. اما قبل از هرچیز بلینی غذای الزامی جشن مسلنیتسا است كه یكی از مشخصات ضروری جشن بهاری است).

در روسیه قدیم رسم بود كه قبل از صرف غذا دعا خوانده شود. همچنین رسم بود قبل از طلوع خورشید بیدار شده به عبادت خداوند بپردازند و از او بخواهند كه آنان را در انجام كارهای نیك موفق گرداند. قبل از مسافرت، ساختن خانه، تعمیر‌خانه و انجام كارهای مهم و حوادث خطرناك، پس از استحمام، عبادت می‌كردند. قبل از لشكركشی و یا دفاع از شهر و یا پاكسازی آن از دشمن، ابتدا نظامیان به سر و وضع خود می‌رسیدند سپس به دعا می‌پرداختند، بعد عازم جنگ با دشمن می‌شدند. آنها معتقد بودند اگر در راه وطن كشته شوند، پس از مرگ فرشتگان روح آنان را به جایگاه ابدی برده، در سعادت زندگی خواهند كرد.

ب‌.دعا

ثروتمندان بزرگ، دارای كلیسای مخصوص به خود بودند و كشیش‌هایی را با پرداخت حقوق استخدام می‌كردند تا مراسم مذهبی آنان را اداره كنند. این مراسم شامل ادعیه روزانه یا دعاخوانی برای انجام امور بزرگ و یا دفع بلا و بیماری می‌شد. ثروتمندان متوسط، در منزل خود اتاقی را به امور مذهبی اختصاص می‌دادند كه در آن كتاب مقدس و اشیاء مذهبی دیگر از قبیل شمایل‌ها، صلیب و غیره قرار می‌گرفت و افراد خانواده برای انجام مراسم مذهبی در آنجا جمع می‌شدند. ارشد خانواده جلوی تمام اعضاء ( زن، فرزندان و خدمتكاران ) در نزدیك محراب زانو می‌زد و دعا را با صدای بلند می‌خواند. البته در موقع دعا، چراغ و شمع روشن می‌كردند و مواد خوش بو می‌سوزاندند. پس از پایان مراسم، پرده‌ی محل شمایل‌ها كشیده، چراغ و شمع‌ها را خاموش می‌كردند و افراد محل را ترك می‌كردند.مردم عادی نیز گوشه‌ای از اتاق كه شامل یك تاقچه می‌شد را به محراب اختصاص می‌دادند كه در آن شمایل، صلیب، شمع و غیره می‌گذاشتند.مراسم دعاخوانی و عبادت تنها به روزها ختم نمی‌شد و ممكن بود فرد یا افرادی به شب زنده‌داری و عبادت‌های طولانی شبانه بپردازند كه گاهی تا صبح طول می‌كشید.

ج‌.معاشرت

در این بخش به بیان چند نکته در مورد اخلاق روس ها در معاشرت و علاقه مندی های آنها می پردازیم:روس ها با خانواده خود بسیار گرم و صمیمی هستند، اهل مهمانی دادن و مهمانی رفتن هستند، معمولا دست خالی جایی نمی روند، اگر به خانه ای بروند که زن در آن خانه باشه حتما گل می‌برند. در روسیه تعداد گل فرد نشانه شادی و تعداد شاخه گل زوج نشانه عزاست. درضمن در روسیه بالعکس ایران گل زردرنگ مرغوبیت بیشتری نسبت به گل قرمز دارد.روس ها در احوالپرسی از جمله "کارها چطوره؟" به جای "حالت چطوره؟" استفاده می کنند. آنها به کتابخوانی علاقه زیادی دارند و بعد از آلمان‌ها بیشترین سرانه مطالعه متعلق به روس هاست. به تاریخ علاقه دارند و مخصوصا در ایران اماکن تاریخی و مقبره شاعران مورد توجهشان قرار می گیرد.

د. سوغات هنری روسیه

ماتریوشکا نماد روسیه است. به ندرت می توان نماد از روسیه را یافت که به مانند این عروسک‌های تودرتوی باستانی روسی محبوب و مشهور باشد. این عروسک‌های تزئینی چوبی « عروسک‌های بابوشکا» نیز نامیده می‌شوند.  ماتریوشكا در سبد سوغاتی همه‌ی گردشگران جزء باید هاست. سادگی و اصالت عروسک‌های ماتریوشکا، علاقه مندان به هنر ملی روسیه را در سراسر جهان به خود جذب کرده و حتی از این عروسک‌ها، هزاران روس به علت زیبایی و خوش منظره بودن، برای تزئین کمدها و قفسه های کتاب در خانه‌هاشان استفاده می‌کنند. ماتروشکا از اواخر سدهٔ نوزده میلادی به عنوان نماد و هدیه یادگاری روسیه درآمده‌است. واژهٔ «ماتروشکا» برگرفته از اسم‌های روسی ماتریونا  و ماتریوشا است که برای دختران روس به کار می‌رود. حرف «ک» در ماتروشکا، «ک» تصغیر است.ماجرا به آنجا باز می‌گردد که سرگی مالیوتین نقاشی از کارگاه هنری مردمی از املاک آبرامتسوو، صنعتگر مشهور روس و از دوست‌داران هنر «ساوا مامونتوو»، مجموعه‌ای از عروسک‌های چوبی ژاپنی را که هفت خدای بخت و اقبال را نشان می‌داد، دیدند. بزرگ‌ترین عروسک مربوط به Fukurokuju، - خدایی خوشحال و تاس، دارای چانه‌ای بسیار دراز - بود که درون آن ۶ خدای دیگر تودرتو قرار داشتند. برخی از سیاست‌مداران روسیه در قالب ماتروشکامالیوتین با الهام از آن، نسخهٔ روسی عروسک را طراحی نمود. این طرح توسط واسیلی وزدوچکین در یک کارگاه اسباب‌بازی تراشیده شد و توسط سرگی مالیوتین نقاشی شد. این نمونه از ۸ عروسک تشکیل شده بود؛ که بیرونی‌ترین آن دختری با خروس بود، و پس از آن ۶ عروسک دختر دیگر و یک عروسک پسر و درونی‌ترین آن‌ها یک نوزاد بود. در سال ۱۹۰۰، «م.ا. مامونتووا»، همسر(زن) «ساوا مامونتوو»، عروسک‌ها را در نمایشگاهی جهانی در پاریس به نمایش گذاشت و این اسباب‌بازی، مدال برنز دریافت کرد. به زودی در دیگر نقاط روسیه بسیاری آغاز به ساخت ماتروشکاها در سبک‌های گوناگون کردند.

موضوع تصاویر ماتریوشکاها می توانند گوناگون باشند: از پرسوناژهای قصه گرفته تا شخصیت های سیاسی. معمول‌ترین موضوع، مجموعهٔ حیوانات، نقاشی پرتره و کاریکاتورهای سیاست‌مداران مشهور، موسیقی‌دانان، و ستاره‌های نامدار فیلم‌ها بودند. امروزه بسیاری از هنرمندان با استعداد روسیه در نقاشی عروسک‌های ماتروشکا تخصص دارند که مقولات تخصصی از اشیاء، مردم و طبیعت را تصویر می‌کنند.

بابوشکا ماتروشکا نسخه مردانه نیز دارد که عموماً بابوشکا (babushka) یا ددوشکا (dedushka) نامیده می‌شود و پیرمردی روس است. در سال 1900 عروسک‌های ماتریوشکا مدال برنز نمایشگاه بین المللی پاریس را کسب کردند. بزودی پس از آن عروسک‌های تودرتوی روسی بسیار محبوب و مشهور شدند. عروسک‌ها در مراکز صنعتی مشهوری تولید می‌شدند که از جمله مشهورترین آنها می توان به « سرگییو پوساد » و « سیمینف » اشاره کرد. برای ساخت یک دست از عروسک‌های تودرتوی روسی مهارت زیادی لازم است. گفته می شود عروسک‌های ماتریوشکا از گیاه زیرفون  یا درخت توس ساخته می شود. مراحل ساخت از کوچک‌ترین عروسک که از تکه چوبی جدا ست شروع می شود. تعداد عروسک‌های تودرتو در یک مجموعه از 2 تا 60 عدد متغیر است. در هر صورت یک مجموعه قدیمی معمولا شامل 5 عروسک توخالی در 5 شخصیت بود. عروسک های تراشیده شده با چسب مخصوصی پوشانیده می شدند تاشکاف‌ها و درزها را پر کرده و زبری را کاهش دهد. سپس عروسک‌ها در موضوع مخصوصی نقاشی می شدند. خوب است بدانید که در سال 1913 یک کارخانه در شهر «سیمینف» عروسک‌های 48تایی ماتریوشکا را ساخت که به رنگ‌های زرد و قرمز تزئین شده بودند. در این بین بزرگترین مجموعه از این عروسک‌ها در سال 1970 در نمایشگاهی در ژاپن عرضه شد. استادکاران شرکت «سیمینف» یک مجموعه ی 72 تایی از ماتریوشکا ها را ارائه دادند که تاکنون از لحاظ تعداد بی نظیر است .

ه. ازدواج و تشکیل خانواده

در روسیه از مدت‌ها پیش سنت ازدواج در سن پایین مرسوم بوده است.در سال 1744 کلیسا سن ازدواج را برای زنان 13 سال و برای مردان 15 سال تعیین کرد وازدواج عروس ها بین 13-14 و دامادهای 15-16 ساله تا قرن 19 قانونی بود.از صد سالپیش تشکیل خانواده دچار تغییراتی شد ولی باز سن ازدواج پایین تر از امروز بود(زنانبه طور متوسط، در بیست سالگی و مردان در 22 سالگی ازدواج می کردند) و درصد کمی ازجمعیت تا قبل از 25 سالگی ازدواج می کردند. در مناطق جنوبی روسیه، دختری که تا سن 19سالگی ازدواج نکرده می‌ماند، ترشیده تلقی می‌شد. نه تنها دختران که پسرها نیزاگر تا سن مشخصی تشکیل خانواده نمی‌دادند، واقعا تاسف آور بود.

از قرن بیستم، پس از مدرنیزه شدن روسیه، شرایط باید تغییر می‌کرد همچون اروپا که به عنوان مثال، اولین ازدواج تنها در مرز سی‌سالگی انجام می گرفت ودرصد زیادی از مردم در این سن ازدواج می کردند، آنها معتقد بودند که اصلا نیازی به تشکیل خانواده نیست. اما عملا تغییری در روسیه صورت نگرفت: در اوایل سال‌های 1990،همچون صد سال پیش 80 درصد دختران روس تا سن 25 سالگی ازدواج می کردند. اکثرا سعی میکردند تا سن 18 سالگی رسما ازدواج کنند، یعنی بلافاصله پس از رسیدن به سن قانونی.

از طرف دیگر، برای بالا بردن رفاه، دختران آرزوی داشتن شغل را داشتند،طی ده سال گذشته آن را برای خود حتی مهم‌تر از ازدواج موفق می‌دانستند. بدین صورت ازدواج رسمی کم کم جایگاه خود را از دست داد. اگرچه به طور سنتی در روسیه زندگی مشترک بدون ازدواج رسمی پسندیده نیست، اما در سال‌های اخیر، زیر تاثیر غرب، آرامآرام به این سو حرکت می کنند. جوان ها می گویند که قبل از ثبت ازدواج لازم است مدتی با هم زندگی کرده و یکدیگر را بشناسیم. عقد ازدواج، گامی جدی است، مگر می‌توان به این راحتی برای آن تصمیم‌گیری کرد،بدون اینکه شناختی از همسر آینده داشته باشیم؟ امروز چیزی در حدود 45 درصد مردان و 30 درصد زنان سنین 20 تا 24و 20 درصد مردان و زنان سنین 39-25 «بدون ازدواج رسمی» با یکدیگر زندگی میکنند. زن و مرد جوان ترجیح می‌دهند تنها با یکدیگر «ملاقات» داشته باشند، بدون مالکیت مشترک (یک سوم دختران و تقریبا نیمی از مردان جامعه روسیه در حال حاضر به این شکل زندگی می کنند.اما هر چه سن و سال بالاتر است، تمایل به زندگی سنتی و داشتن خانواده با تمام مشخصات شایسته آن بالاتر می رود و به آماری در حدود 90درصد افراد این سن می رسیم. در عین حال، برای شهروندان مرد و زن روس،اطمینان به همسر اهمیت زیادی ندارد. 80 درصد آنان اذعان دارند که تنها با یک نفر درتمام طول عمر خود بوده اند. بدین صورت، قضاوت معمول درباره اینکه شهروند امروز روساز مدل های غربی در روابط خود پیروی می کند و «شریک زندگی خود را همچون دستکش عوض می کند» بیش از یک افسانه نیست. در جامعه روس هستند کسانی که سعادت تشکیل خانواده را نداشته اند، اما تعداد آنان زیاد نیست؛ چیزی در حدود 2-1 درصد مردان و 8-5درصد زنان افرادی هستند که «نیمی» از عمر خود را به بهانه‌های مختلف هدرداده اند. این مساله بیشتر شامل حال زنان می‌شود: بیوه شدن زود هنگام  تراژدی ملی روسیه امروز است. ادامه عمر متوسط برای مردان در روسیه به سختی از 57 سال بالاتر می‌رود- و عجیب نیست که از میان هر پنج زن، یک نفر در سن 45 سالگی بیوه می‌شود،  تاسن 50 سالگی از میان هر چهار زن، یک نفر شریک زندگی خود را از دست می‌دهد و تا سن 60سالگی احتمال تنها شدن زن به 50 درصد می رسد.

و. عزاداری در روسیه

عزاداری در روسیه در دوسطح منطقه ای و فدرال برگزار می شود. سطح منطقه ای یا محلی از طرف رئیس منطقه و در صورت مرگ بیش از صد نفر اعلام می شود. سطح فدرال بر اساس تصمیم ریاست جمهوری و در صورت كشته شدن همزمان صد نفر یا بیشتر است.معمولاً در تمام ساختمان های شهرداری و یا كنار پرچم ها روبان سیاه نصب می شود. در رسانه های دولتی نیز پخش برنامه های سرگرم كننده منع می شود. اكثر رسانه های خصوصی نیز به نشانه همبستگی در محتوای برنامه های خویش محدودیت اعمال می كنند.  آداب و رسوم عزاداری در روسیه عبارتند از:

الف. پوشیدن لباس های سیاه و سفید بدون داشتن رنگ های روشن.

ب. برای زنان - پوشیدن شال سیاه و سفید، کلاه سیاه و همچنین لباس بلند مشكی.

ج. اجتناب از خنده.

د.عدم پخش برنامه های سرگرم كننده در تلویزیون.

نیز نگاه کنید به

فرهنگ عمومی روسیه