ورود صنعت سینما در چین

الف: آغاز ورود صنعت سینما به چین  تا دوران انقلاب کمونیستی

پیدایش سینما در چین:

براساس اسناد تاریخ سینما در چین، یک سال پس از اختراع صنعت سینما توسط برادران لومیر، در پاریس در سال 1895میلادی، نخستین فیلم سینمایی در سال 1896در قهوه خانه­ ای در شهر شانگهای چین به نمایش گذاشته شد. نخستین سالن نمایش فیلم هم در سال1908میلادی، توسط یک اسپانیایی به­نام آنتونیو ماروس( Antonio Maros)، در شهر شانگهای ساخته شد. اگرچه پیش از آن فرانسوی ­ها، آمریکایی ­ها و اسپانیائی ­ها فیلم ­های ساخت کشورشان را در قهوه خانه ­ها و رستوران ­های شانگهای نمایش می ­دادند.

نخستین فیلم سینمایی ساخت چین

نخستین فیلم چینی، در سال 1905میلادی، با فیلمبرداری از یکی از نمایش ­های مشهور اپرای پکن با عنوان«فتح کوه» ساخته شد. پس از آن، برای ده سال این شرکت­ های خارجی بودند که در عرصه­ ی صنعت فیلم چین فعال بودند و تولید فیلم داخلی دیگری صورت نگرفت. در دهه­ ی1910، دو استودیو تولید فیلم بنام ­های«فِنگ ­تی(Fengti)» و «آسیا» تاسیس شدند. بنیانگذار استودیوی فیلم آسیا، فردی آمریکایی بود که نخستین فیلم خود را در شانگهای که مرکز تولید فیلم بود، با عنوان«زوج نا سازگار» ساخت. در دهه ­ی1920، چینی­ ها شیوه ­ی تهیه و تولید فیلم را از  تکنیسین­ های آمریکایی فرا گرفتند، ولی نفوذ آمریکا در صنعت فیلم چین تا دو دهه­ ی بعد ادامه یافت. در این دوره بود که شرکت ­های بزرگ تولید فیلم چین از جمله«کمپانی فیلم مینگ­شینگ[i]» و «کمپانی فیلم تیَن­ای[ii]» فعالیت خود را آغاز کردند. کمپانی«مینگ­ شینگ» به تولید فیلم ­های کمدی پرداخت که فیلم«عشق کارگران» از تولیدات این کمپانی بوده است. فیلم­ داستانی بلند«یتیم پدر بزرگ را نجات می ­دهد» و «مار سفید»(1926) هم از فیلم ­های ساخت کمپانی تیان­ای هستند. در دهه­ ی1920 که دولت در گیر منازعات سیاسی داخلی بود، سینمای تجاری در شانگهای رشد کرد و فیلم ­هایی با موضوع هنرهای رزمی، داستان­های تخیلی، اپرای سنتی تولید و به بازار عرضه شد. حزب کمونیست چین هم در دهه ­ی۱۹۳۰میلادی، با تشکیل یک گروه فیلم سازی به نام«دیَن اینگ­جو(Dian Ying Zhuo)»، فیلم‌هایی با ایده ­های چپی-لیبرالی با کیفیت هنری قابل قبولی تولید کرد. این فیلم‌ها معمولاً دارای ملودرام ­هایی با نکته‌های اجتماعی و چاشنی ضد ژاپنی بودند. «کرم ابریشم­‌های بهاری» (۱۹۳۳) از «جِنگ بوگائو»، «الهه» (۱۹۳۴؛ صامت) از «وویُن گانگ»، «بزرگراه» (۱۹۳۴)، از «سون یو»، «فرشته ­ی خیابانی» (۱۹۳۷) و «چهارراه‌ها» (۱۹۳۷) از «شِن‌زیلینگ»، از جمله­ ی این فیلم ­ها بود.

با حمله ­ی ژاپن به چپن در ۱۹۳۷ میلادی و اشغال شانگهای، صنعت فیلم چین به هنگ‌کنگ منتقل شد. در سال ۱۹۴۵میلادی، با راه‌اندازی مجدد تولید فیلم در سرزمین اصلی، موضوع اصلی فیلم‌ها را فجایع جنگ و اشغال تشکیل می‌داد. فیلم­ هایی هم­چون«رود بهاری به ‌سوی شرق جاری است» (۱۹۴۷) از «کاری چوشنگ» و «جِنگ جونلی» و فیلم«هشتاد هزار مایل ابر و ماه» (۱۹۴۷) از «شی دُنگ­شان»، « هزاران نور»، « کلاغ ­ها و گنجشک ­ها» از تولیدات سینمایی این دوره به شمار می ­روند. در سال 1935، نخستین جایزه ­ی بین المللی جشنواره­ ی مسکو به فیلم«آواز مرد ماهیگیر» تعلق گرفت. شرکت فیلم(فرهنگ)، در همین مقطع به تولید فیلم­ هایی فارغ از پیام ­های سیاسی پرداخت و فیلم«بهار در شهر کوچک» را به کارگردانی«فِی مو» در سال 1948، و در آستانه­ ی حاکمیت کمونیست­ ها تولید کرد که به ­عنوان یکی از بزرگترین فیلم­ های تاریخ سینمای چین شناخته شده است. این فیلم که با روی کار آمدن رژیم کمونیستی، از ادامه ­ی نمایش آن جلوگیری شد، در جشنواره­ ی«جایزه ­ی فیلم هنگ کنگ» در سال2004، جایزه ­ی برترین فیلم چینی زبان تاریخ چین را به خود اختصاص داد.

ب: صنعت سینما در دوران حاکمیت کمونیست ­ها

دهه­های 1950 و 1960:

سال‌های میان­۱۹۴۹تا ۱۹۶۶میلادی در جمهوری خلق، دوره­ ی ملی کردن و اشتراکی کردن همه چیز در کشور چین بود. حزب حاکم کمونیست، سینما را وسیله­ ی خوبی برای تبلیغ ایدئولوژی خودش یافت و از آن برای ترویج سوسیالیستی استفاده کرد. تا سال ۱۹۶۵میلادی، صدها فیلم به سبک رئالیسم سوسیالیستی ساخته شد که همگی به تجلیل از انقلاب کمونیستی و شکوه زندگی در کشوری سوسیالیستی می‌پرداختند.

از سال1951که نمایش فیلم ­های هالیوودی و هنگ­ کنگی و فیلم ­های تولید شده­ ی پیش از سال 1949در چین ممنوع شد، نمایش فیلم ­های روسی و اروپای شرقی جای آن­ها را گرفت. در دهه­ ی1950 «آکادمی فیلم پکن» و انتشار«مجله­ ی فیلم شانگهای» تأسیس شد. در این مقطع زمانی، تولید فیلم ­هایی که به زندگی روستاییان، سربازان و کارگران می ­پرداخت، مانند فیلم«پل»(1949) و «دختر مو سفید»(1950) مورد توجه قرار گرفت. تعداد بینندگان فیلم از 47 میلیون نفر در سال1949 به 415 میلیون در 1959 افزایش یافت. در سال ۱۹۵۸، که سیاست«جهش بزرگ به پیش» مطرح شد، صنعت فیلم توانست تولید خود را به دو برابر، یعنی سالانه ۲۲۹ فیلم سینمائی و نقاشی متحرک برساند که غالب این فیلم‌ها در راستای اهداف جهش بزرگ به پیش ساخته شدند.

هم­چنان ­که ذکر آن رفت، مائو در سال ۱۹۶۶میلادی، به شکلی غیر منتظره، برای مدت ده سال انقلاب فرهنگی وحشتناکی به ­راه انداخت که در جریان آن بسیاری از نهاد­های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی متلاشی و عده زیادی کشته شدند. تأثیر منفی این انقلاب بر صنعت فیلم چین بسیار بود، زیرا فیلمسازان نیز همراه با سایر هنرمندان برای«بازآموزی» به روستاها فرستاده شدند. تولید فیلم داستانی بین سال‌های ۱۹۶۷ و ۱۹۶۹، تقریباً متوقف، و وقتی در۱۹۷۰، دوباره به راه افتاد، این صنعت به‌ دست غیرحرفه‌ای­ ها افتاد که این صنعت را به بی راهه کشاندند. زمانی هم که بین سال‌های۱۹۷۳و ۱۹۷۶میلادی،  کارگردان‌های حرفه‌ای به‌ تدریج از اردوی اجباری«بازآموزی» بازگشتند، به خاطر نابسامانی اوضاع سیاسی، تنها معدودی از آن­ها امکان ساختن فیلم یافتند. در طول 17سال(از تأسیس نظام کمونیستی تا پایان انقلاب فرهنگی)، 603 فیلم داستانی و بیش از هشت هزار حلقه فیلم مستند تولید شد که عمدتا در راستای سیاست­ های ترسیم شده توسط دولت بوده و از سوی نهاد تبلیغات کمونیستی حمایت مالی می ­شدند. فیلم«غارت در آسمان» از تولیدات این دوره، در جشنواره ­ی فیلم لندن برنده جایزه بهترین فیلم شد. سال­ های 1961تا 1963، بخاطر شکست سیاست«جهش بزرگ به پیش»، موقتا فضای سیاسی نسبتا بازی در کشور شکل گرفت که فیلم «بهار زود­رس»در این مقطع ساخته شد.

در سال۱۹۷۶میلادی، مائو، دبیر کل حزب، و چو ئن­لای، نخست‌وزیر، هر دو درگذشتند و با روی کار آمدن میانه روها، باند مخوف چهار نفره ­ی انقلاب فرهنگی به رهبری همسر مائو از قدرت برکنار، و فضای جدیدی در کشور به­ وجود آمد. پس از انقلاب فرهنگی فیلم ­هایی تولید شد که این دوران سیاه را سخت را نکوهش می­ کرد. مانند فیلم«باران شب» به کارگردانی«وو یونگ­گانگ(Wu Yonggang)» و «وو ای گونگ(Wu Yigong)» و فیلم«افسانه ­ی کوه» به کارگردانی«شیه­جین( Xie Jin)» که هر دو جایزه ­ی اول نخستین جشنواره­ ی خروس طلایی در سال 1981را کسب کردند

سینما گران نسل پنجم

در نیمه‌ی دوم دهه‌ی ۱۹۸۰، کارگردانان جدیدی وارد عرصه‌ی سینمای چین شدند که در آکادمی فیلم این کشور تحصیل کرده ولی در دوره‌ی انقلاب فرهنگی، از ادامه‌ی تحصیل باز مانده و در این مقطع فارغ التحصیل شدند. این افراد شیوه‌ی سنتی قصه‌گویی را در فیلم رها و مدل‌ جدیدی را به‌کار بیستند. فیلم‌های «یک و هشت» و «زمین زرد» از نخستین تولیدات نسل پنجم فیلم‌سازان محسوب می‌شود. فیلم‌های این کارگردانان در فستیوال‌های جهانی مورد توجه قرار گرفتند. فیلم «زمین زرد» توجه برگزارکنندگان فستیوال هنگ‌کنگ را جلب کرد. دهه‌ی ۱۹۸۰ دوره‌ی آغاز رشد اقتصادی در چین بود و سینماگران نسل چهارم و پنجم، با نگاه انتقادی به تاریخ و سنت‌های چین فیلم می‌ساختند. غالب فیلم‌های این نسل، در درجه‌ی نخست به آسیب‌های فردی حاصل از انقلاب فرهنگی پرداخته‌اند. مثلاً «یانگ یانجین» و «دِنگ ایمین» در فیلم «خنده‌ی غم‌آلود» (۱۹۷۹)، «زای‌جین» در فیلم «افسانه‌ی کوهستان تیَن‌یون» (۱۹۸۰) و «وو‌یی گُنگ» در فیلم «باران بعد از ظهر» (۱۹۸۰)، همگی نسبت به وضعیت اسفبار روشنفکران همدردی نشان داده‌اند و فیلم «در میانسالی» (۱۹۸۲) از «وانگ چیومین» و «سون یو»، و فیلم «رودخانه‌ی بدون شناور» (۱۹۸۳) و «زندگی» (۱۹۸۴) از «وو تیمان‌مینگ» مصائب مشترک حرفه‌ای‌ها و روشنفکران را منعکس کرده‌اند. در فیلم‌های دیگر دهه‌ی ۱۹۸۰ نیز می‌توان آثاری روزآمد و حتی طبیعت‌گرایانه در باب مسائل اجتماعی مشاهده کرد. دوره‌ی نسل پنجم با حادثه‌ی «تیان‌آن‌من» در سال ۱۹۸۹ به پایان رسید.

سینما گران نسل جدید

پس از حادثه_­ ی میدان تیَن اَن­مِن(1989)، نسل جدیدی از فیلم سازان وارد عرصه­ ی این صنعت شدند. آن­ها فیلم­ هایی ساختند که در داخل چین نمایش داده نمی­ شدند، چون دولت از فیلم ­هایی با موضوعات خاص حمایت می­ کند. در این مقطع کمبود تماشاچی با توزیع مجانی فیلم رفع می­ شد. در این دوره فیلم­سازان تایوان و هنگ ­کنگ و چین با یکدیگر همکاری می ­کردند و بودجه­ ی تهیه ­ی فیلم را هم با کمک یکدیگر تأمین می ­کردند. این گروه در سال­ های اخیر چند فیلم مطرح به سینمای جهان عرضه کرده ­اند. از جمله«قهرمان»در سال2002، «قول» در سال2005  و «ضیافت» در سال 2006که فیلم­ های تولید شده برای بازار جهانی بوده اند. «ببر خمیده، اژدهای مخفی» توسط«آنگ لی» ز تایوان کارگردانی شد اما هنرمندان آن از چین و هنگ کنگ بودند. «استودیو جهانی(Hengdian)» که در استان«جه­ جیانگ» واقع شده، برای تولید این گونه فیلم ­ها ساخته شد که هالیوود چین یا «چاینا وود» به­ شمار می ­رود و شهر ممنوعه در آن بازسازی شده است.

نیز نگاه کنید به هنر در چین، هنر نقاشی در چین، موسیقی سنتی چین، هنر اپرای سنتی چینی، هنر اپرای سنتی پکن، صنعت فیلم و سینمای چین

پاورقی

[i] - Mingxing Film Company.

[ii] - Tianyi Film Compani.