آموزش، زبان و ادبیات در اقلیم کردستان عراق: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
زبان و ادبیات کردی یکی از ارکان اصلی هویت کردستان عراق محسوب میشود. خودمختاری کردهای عراق از دهه 1990 و قانونی شدن آن در قالب اقلیم کردی در سالهای پس از 2003 شرایط و فرصتهای بزرگی را برای توسعه و تقویت زبان و ادبیات کردی ایجاد کرد. ضمن اینکه رسمیت یافتن زبان کردی باعث بلوغ و توسعه بیشتر آن در قالب نظام آموزشی اقلیم شد. ایجاد نهادهای مستقل در اقلیم وضعیت آموزشی را نیز با دستاوردها و پیشرفتهای جدید همراه ساخته است. | زبان و ادبیات کردی یکی از ارکان اصلی هویت کردستان عراق محسوب میشود. خودمختاری کردهای عراق از دهه 1990 و قانونی شدن آن در قالب اقلیم کردی در سالهای پس از 2003 شرایط و فرصتهای بزرگی را برای توسعه و تقویت زبان و ادبیات کردی ایجاد کرد. ضمن اینکه رسمیت یافتن زبان کردی باعث بلوغ و توسعه بیشتر آن در قالب نظام آموزشی اقلیم شد. ایجاد نهادهای مستقل در اقلیم وضعیت آموزشی را نیز با دستاوردها و پیشرفتهای جدید همراه ساخته است. | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۱: | ||
'''ادبیات کردی در اقلیم''' | '''ادبیات کردی در اقلیم''' | ||
ادبیات کردی، شامل شعر، رمان و داستانهای فولکلور، یکی از ابزارهای کلیدی برای حفظ زبان و هویت کردی بوده است. بسیاری از نویسندگان کرد، از جمله احمدخانی، عبدالرحمن شرفکندی(ههژار) و شیرکو بیکس، در آثار خود به تاریخ، مبارزات و آرمانهای ملیگرایانه کردی پرداختهاند. پس از ایجاد حکومت خودمختار کردستان در ۱۹۹۱، ادبیات کردی توسعه یافت و چاپ کتابها و روزنامههای کردی گسترش پیدا کرد | ادبیات کردی، شامل شعر، رمان و داستانهای فولکلور، یکی از ابزارهای کلیدی برای حفظ زبان و هویت کردی بوده است. بسیاری از نویسندگان کرد، از جمله احمدخانی، عبدالرحمن شرفکندی(ههژار) و شیرکو بیکس، در آثار خود به تاریخ، مبارزات و آرمانهای ملیگرایانه کردی پرداختهاند. پس از ایجاد حکومت خودمختار کردستان در ۱۹۹۱، ادبیات کردی توسعه یافت و چاپ کتابها و روزنامههای کردی گسترش پیدا کرد<ref> Autumn Cockrell-Abdullah, Constituting Histories Through Culture In Iraqi Kurdistan, Zanj: The Journal of Critical Global South Studies, Volume Two, Number One, 2018, pp. 66-80.</ref>. | ||
ادبیات کلاسیک کردی شامل شعرهای حماسی، عاشقانه و عرفانی است. شاعران مشهوری مانند احمد خانی، ملاجزیری و نالی از جمله چهرههای برجسته ادبیات کلاسیک کردی هستند. ادبیات شفاهی کردی نیز شامل افسانهها، داستانها و ترانههای محلی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شدهاند. شعر مدرن کردی نیز با استفاده از فرمها و سبکهای جدید، به بیان مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی میپردازد. شاعران معاصر کرد مانند شیرکو بیکس و عبدالله پشیو از جمله چهرههای شاخص این حوزه هستند. داستاننویسی مدرن کردی نیز در سالهای اخیر رشد قابل توجهی داشته است. نویسندگان کرد با خلق رمانها و داستانهای کوتاه، به بررسی مسائل معاصر و تاریخی میپردازند. | ادبیات کلاسیک کردی شامل شعرهای حماسی، عاشقانه و عرفانی است. شاعران مشهوری مانند احمد خانی، ملاجزیری و نالی از جمله چهرههای برجسته ادبیات کلاسیک کردی هستند. ادبیات شفاهی کردی نیز شامل افسانهها، داستانها و ترانههای محلی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شدهاند. شعر مدرن کردی نیز با استفاده از فرمها و سبکهای جدید، به بیان مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی میپردازد. شاعران معاصر کرد مانند شیرکو بیکس و عبدالله پشیو از جمله چهرههای شاخص این حوزه هستند. داستاننویسی مدرن کردی نیز در سالهای اخیر رشد قابل توجهی داشته است. نویسندگان کرد با خلق رمانها و داستانهای کوتاه، به بررسی مسائل معاصر و تاریخی میپردازند. | ||
ادبیات مقاومت نیز بخش مهم دیگری از ادبیات کردی در اقلیم را تشکیل میدهد. ادبیات کردی به طور کلی و به ویژه در اقلیم کردستان عراق، به شدت تحت تأثیر مبارزات سیاسی و اجتماعی مردم کرد قرار دارد. بسیاری از آثار ادبی به بیان مقاومت، آزادی و هویت فرهنگی کردها میپردازند. کردها دارای سنت ادبی غنی هستند که به قرنها پیش بازمیگردد. شعر مم و زین اثر احمدخانی به عنوان یکی از مهمترین آثار ادبی کردی شناخته میشود و به عنوان نمادی از عشق و مقاومت در فرهنگ کردی تلقی میشود. | ادبیات مقاومت نیز بخش مهم دیگری از ادبیات کردی در اقلیم را تشکیل میدهد. ادبیات کردی به طور کلی و به ویژه در اقلیم کردستان عراق، به شدت تحت تأثیر مبارزات سیاسی و اجتماعی مردم کرد قرار دارد. بسیاری از آثار ادبی به بیان مقاومت، آزادی و هویت فرهنگی کردها میپردازند. کردها دارای سنت ادبی غنی هستند که به قرنها پیش بازمیگردد. شعر مم و زین اثر احمدخانی به عنوان یکی از مهمترین آثار ادبی کردی شناخته میشود و به عنوان نمادی از عشق و مقاومت در فرهنگ کردی تلقی میشود<ref>Leezenberg, M. (2023). History, culture and politics of the Kurds: A short overview. Kulturni Studia, 11(20), 115-127. https://doi.org/10.7160/KS.2023.200105</ref>. | ||
| خط ۹۲: | خط ۸۸: | ||
[9] Autumn Cockrell-Abdullah, Constituting Histories Through Culture In Iraqi Kurdistan, Zanj: The Journal of Critical Global South Studies, Volume Two, Number One, 2018, pp. 66-80. | [9] Autumn Cockrell-Abdullah, Constituting Histories Through Culture In Iraqi Kurdistan, Zanj: The Journal of Critical Global South Studies, Volume Two, Number One, 2018, pp. 66-80. | ||
== نویسنده مقاله == | |||
علی اکبر اسدی | |||
نسخهٔ ۲۳ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۸:۵۶
زبان و ادبیات کردی یکی از ارکان اصلی هویت کردستان عراق محسوب میشود. خودمختاری کردهای عراق از دهه 1990 و قانونی شدن آن در قالب اقلیم کردی در سالهای پس از 2003 شرایط و فرصتهای بزرگی را برای توسعه و تقویت زبان و ادبیات کردی ایجاد کرد. ضمن اینکه رسمیت یافتن زبان کردی باعث بلوغ و توسعه بیشتر آن در قالب نظام آموزشی اقلیم شد. ایجاد نهادهای مستقل در اقلیم وضعیت آموزشی را نیز با دستاوردها و پیشرفتهای جدید همراه ساخته است.
وضعیت آموزش در اقلیم کردستان
وضعیت آموزش در اقلیم کردستان عراق در سالهای اخیر پیشرفتهای قابل توجهی داشته است، اما همچنان با چالشهایی مواجه است. این منطقه به دلیل خودمختاری نسبی و تلاشهای دولت محلی، توانسته است نظام آموزشی به نسبت مستقل و پیشرفتهای را در مقایسه با سایر مناطق عراق توسعه دهد. نظام آموزشی در اقلیم کردستان شامل دورههای ابتدایی، متوسطه و دبیرستان است. زبان آموزش در مدارس عمدتاً کردی است، اما زبانهای عربی و انگلیسی نیز تدریس میشوند.
نرخ سواد در اقلیم کردستان نسبت به سایر مناطق عراق بالاتر است. تلاشهای دولت محلی برای افزایش دسترسی به آموزش و بهبود کیفیت آن، نقش مهمی در این پیشرفت داشته است. در سالهای اخیر، مشارکت زنان در آموزش به طور قابل توجهی افزایش یافته است. بسیاری از زنان در دانشگاهها و موسسات آموزش عالی ثبتنام میکنند و در رشتههای مختلف تحصیل میکنند. آموزش به زبان کردی یکی از دستاوردهای مهم نظام آموزشی اقلیم کردستان است. این امر به حفظ و تقویت هویت فرهنگی کردها کمک کرده است.
آموزش در اقلیم توسط وزارت آموزش و پرورش کردستان و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی این منطقه اداره میشود. ساختار اساسی نظام آموزش و پرورش اقلیم کردستان شبیه به دولت مرکزی عراق است، اما در بخشهایی دارای تفاوتهایی نیز هست. برای مثال آموزش اجباری در کردستان عراق تا کلاس نهم است، اما در دولت مرکزی تحصیلات اجباری تنها تا کلاس ششم ابتدایی ادامه دارد. دامنه و محتوای موضوعات مورد مطالعه در دوره ابتدایی و متوسطه کمی متفاوت است و زبان تدریس در اکثر مراکز آموزشی کردی است[۱].
بنابر اعلام وزارت آموزش و پرورش اقلیم کردستان عراق، در سال تحصیلی 2024-2025 تعداد دانشآموزان در اقلیم به یک میلیون و هفتصد هزار نفر در مدارس دولتی و 132 هزار نفر در مدارس خصوصی رسیده است. همچنین شمار معلمان استخدامی در اقلیم 118 هزار نفر و شمار معلمان قراردادی 38 هزار نفر اعلام شده است[۲].
آموزش عالی در اقلیم کردستان
در حال حاضر حدود پانزده دانشگاه دولتی و پانزده دانشگاه خصوصی در کردستان عراق فعال هستند. بسیاری از دانشگاههای دولتی کردستان پیش از تأسیس دولت خودمختار وجود داشتند و تحت نظارت دولت مرکزی بودند، اما با تشکیل دولت خودمختار اداره این مؤسسات به منطقه کردستان واگذار شد. پس از مدتها انزوا و کمبود منابع، ثبات نسبی در این منطقه به پیشرفت آموزش بسیار کمک کرده است. امروزه دولت اقلیم سازوکارهای رسمی خود را برای تضمین کیفیت و شناخت مؤسسات آموزش عالی ایجاد کرده است. اکثر دانشگاههای خصوصی کردستان، توسط دولت فدرال عراق به رسمیت شناخته نمیشوند. یکی از نکات مهم در رابطه با دانشگاههای دولت فدرال و کردستان عراق این است که دانشجویان خارج از کردستان نمیتوانند مستقیماً برای پذیرش در دانشگاههای اقلیم اقدام کنند. دانشگاه آمریکایی عراق (سلیمانیه) و دانشگاه سیان، دو دانشگاه خصوصی در کردستان هستند که در سال 2017 اعتبار علمی فدرال را کسب کردند. دو دانشگاه سلیمانیه و اربیل، از جمله دانشگاههایی هستند که دروس را به طور کامل به زبان انگلیسی تدریس میکنند[۱].
برنامه توسعه ظرفیت انسانی در آموزش عالی که توسط دولت اقلیم کردستان اجرا میشود، سالانه صد میلیون دلار برای تحصیل دانشجویان فارغالتحصیل منطقه کردستان در دانشگاههای آمریکای شمالی، اروپا، استرالیا، آسیا و کشورهای همسایه فراهم میکند. در ایالات متحده بورسیههای تحصیلی کامل برای دانشجویان واجد شرایط عراقی فراهم شده است. این بورسیه اخیراً برای تحصیل در برنامههای کارشناسی ارشد در همه رشتهها به جز پزشکی فراهم است. منبع تأمین بودجه نقش مهمی در تعیین محل تحصیل دانشجویان عراقی ایفا میکند. دانشجویانی که هزینه تحصیل بر عهده خودشان است تمایل دارند به کشورهایی مانند اردن، ترکیه، مالزی یا هند که هزینه شهریه و زندگی در آنها کمتر است، مهاجرت کنند. در مقابل دانشجویانی که دارای بورس تحصیلی هستند اغلب برای تحصیل در مؤسسات معتبر در کشورهای انگلیسی زبان مانند امریکا و انگلستان، تشویق میشوند. به منظور کاهش فرار مغزها، دانشجویانی که دارای بورسیه تحصیلی دولت عراق هستند موظفند که بورسیههای تحصیلی خود را بازگردانند، مگر آن که پس از اتمام تحصیل به عراق بازگردند و در این کشور مشغول به کار شوند[۱].
در اقلیم کردستان دانشگاه های مختلفی فعال هستند که مهم ترین آنها عبارتند از:
دانشگاه صلاح الدین:
قدیمی ترین دانشگاه اقلیم کردستان است که در سال 1968 در شهر سلیمانیه پایه گذاری شد و در سال 1981 به شهر اربیل منتقل گردید. در این دانشگاه زبان فارسی نیز آموزش داده می شود.
دانشگاه سلیمانیه
این دانشگاه پس از جنگ اول خلیج فارس و عقب نشینی دستگاه اداری حزب بعث عراق از اقلیم کردستان در سال های 2-1991 راه اندازی شد.
دانشگاه دهوک
این دانشگاه نیز دستاورد شکست حزب بعث در جنگ اول خلیج فارس و خروج دستگاه اداری حکومت مرکزی عراق از اقلیم کردستان است.
دانشگاه هه ولیر
این دانشگاه از سال 2006 کار خود را آغاز کرد و معمولا به زبان انگلیسی دروس خود را ارائه می دهد.
دانشگاه امریکایی سلیمانیه
یک دانشگاه خصوصی است که توسط امریکاییها در سال 2007 آغاز به کار کرد. کار دانشگاه مذکور ارائه برنامههای فشرده آموزش زبان انگلیسی به دانشجویان جهت آماده کردن آنان برای آموزش در نخستین دورۀ کارشناسی امور اداری بازرگانی است.
همچنین برخی دیگر از دانشگاههای اقلیم کردستان که بعضی نیز خصوصی هستند عبارتند از: دانشگاه کویه، دانشگاه زاخو، دانشگاه سوران(دیانا)، دانشگاه حلبچه، دانشگاه گرمیان، دانشگاه راپرین، دانشگاه رانیه، دانشگاه جیهان، دانشگاه دجله اربیل، دانشگاه ایشک(خصوصی ترکیه)، دانشگاه فرانسوی لبنان (اربیل)، دانشگاه علوم و تکنولوژی بریتانیا (اربیل)، دانشگاه خصوص سابیس (ایتالیایی آمریکایی )، دانشگاه نوروز (دهوک)، دانشگاه توسعه انسانی(سلیمانیه)، دانشگاه علوم و تکنولوژی کومار (کومار در سلیمانیه)، دانشگاه امریکایی دهوک و دانشکده فنی اربیل[۳].
زبان در اقلیم کردستان
قانون اساسی عراق در بند چهارم خود تصریح دارد که زبانهای عربی و کُردی دو زبان رسمی این کشور هستند. از زمان تشکیل نخستین دولت عراق پس از سال ۲۰۰۳ میلادی، همه نهادهای عراقی از جمله روسای چهارگانه (پارلمان، هیات دولت، ریاست جمهوری و دستگاه قضایی) و وزارتخانهها و ادارات در همه مکاتبات رسمی خود بدون استثنا از دو زبان عربی و کُردی استفاده کردهاند. با این حال غیر اجباری خواندن زبان کردی از سوی آموزش و پرورش عراق باعث اعتراضات کردها شده و به عنوان اقدامی مغایر با قانون اساسی این کشور تلقی شده است[۴].
زبان کردی به همراه زبان عربی، زبان رسمی اقلیم کردستان عراق است. این امر به حفظ و تقویت هویت فرهنگی کردها کمک کرده است. در مدارس و دانشگاههای اقلیم کردستان، زبان کردی به عنوان زبان اصلی آموزش استفاده میشود. این امر نقش مهمی در حفظ و توسعه زبان کردی دارد. همچنین در اقلیم تلویزیون، رادیو و روزنامههای متعددی به زبان کردی فعالیت میکنند. این رسانهها نقش مهمی در ترویج و توسعه زبان کردی ایفا میکنند. ضمن اینکه انتشار کتابها، مجلات و نشریات به زبان کردی در سالهای اخیر افزایش یافته است. این آثار شامل ادبیات، تاریخ، فرهنگ و علوم مختلف میشوند.
کردهای خاورمیانه زبان واحد مشترکی ندارند، اما با شماری از لهجههای مختلف صحبت میکنند. بزرگترین گروه لهجهای به لحاظ شمار گویشوران کرمانجی هستند. با این لهجه مردمانی که در ترکیه، سوریه و شوروی سابق میزیند صحبت میکنند؛ مردمانی که در نواحی شمالی خراسان ایران و امتداد زودخانه زاب بزرگ در عراق زندگی میکنند نیز با این لهجه صحبت میکنند. لهجه اصلی دیگر سورانی است که کردهای عراقی ساکن جنوب رودخانه زاب بزرگ و کردهای ایران در استان کردستان با آن تکلم میکنند. معمولا گوینده یکی از این گویشها میتواند سخنان گوینده دیگر را بفهمد. گویشهای فرعی نیز شامل کرمانشانی(کلهری)، لکی، گورانی و زازا است. نکته مهم دیگر اینکه گویشهای کردی در کشورهای مختلف تحت تاثیر زبان آن منطقه بوده است. از این رو زبان کردی در ترکیه حاوی حجم زیادی از واژه های ترکی است و در عراق با تاثیرپذیری زیاد از واژههای عربی همراه است[۵]
زبان کردی مهمترین عنصر هویت کردی در اقلیم کردستان عراق است و به دو گویش اصلی تقسیم میشود. گویش سورانی که بیشتر در سلیمانیه، اربیل و کرکوک رایج است و زبان رسمی اقلیم کردستان است و گویش کرمانجی که بیشتر در مناطق شمالی مانند دهوک و مناطق مرزی ترکیه استفاده میشود. در دوران حکومت صدام حسین، تلاش شد که زبان کردی از نظام آموزشی حذف شود و عربی جایگزین آن شود. اما پس از 2003 و ایجاد اقلیم کردستان عراق، زبان کردی به عنوان زبان رسمی اقلیم شناخته شد و مدارس و دانشگاههای کردی گسترش یافتند[۶].
ادبیات کردی در اقلیم
ادبیات کردی، شامل شعر، رمان و داستانهای فولکلور، یکی از ابزارهای کلیدی برای حفظ زبان و هویت کردی بوده است. بسیاری از نویسندگان کرد، از جمله احمدخانی، عبدالرحمن شرفکندی(ههژار) و شیرکو بیکس، در آثار خود به تاریخ، مبارزات و آرمانهای ملیگرایانه کردی پرداختهاند. پس از ایجاد حکومت خودمختار کردستان در ۱۹۹۱، ادبیات کردی توسعه یافت و چاپ کتابها و روزنامههای کردی گسترش پیدا کرد[۷].
ادبیات کلاسیک کردی شامل شعرهای حماسی، عاشقانه و عرفانی است. شاعران مشهوری مانند احمد خانی، ملاجزیری و نالی از جمله چهرههای برجسته ادبیات کلاسیک کردی هستند. ادبیات شفاهی کردی نیز شامل افسانهها، داستانها و ترانههای محلی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شدهاند. شعر مدرن کردی نیز با استفاده از فرمها و سبکهای جدید، به بیان مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی میپردازد. شاعران معاصر کرد مانند شیرکو بیکس و عبدالله پشیو از جمله چهرههای شاخص این حوزه هستند. داستاننویسی مدرن کردی نیز در سالهای اخیر رشد قابل توجهی داشته است. نویسندگان کرد با خلق رمانها و داستانهای کوتاه، به بررسی مسائل معاصر و تاریخی میپردازند.
ادبیات مقاومت نیز بخش مهم دیگری از ادبیات کردی در اقلیم را تشکیل میدهد. ادبیات کردی به طور کلی و به ویژه در اقلیم کردستان عراق، به شدت تحت تأثیر مبارزات سیاسی و اجتماعی مردم کرد قرار دارد. بسیاری از آثار ادبی به بیان مقاومت، آزادی و هویت فرهنگی کردها میپردازند. کردها دارای سنت ادبی غنی هستند که به قرنها پیش بازمیگردد. شعر مم و زین اثر احمدخانی به عنوان یکی از مهمترین آثار ادبی کردی شناخته میشود و به عنوان نمادی از عشق و مقاومت در فرهنگ کردی تلقی میشود[۸].
منابع و مآخذ
[1] عراق یار، وضعیت تحصیلات و آموزش در کشور عراق، (25/8/1399)، قابل دسترسی در:
https://iraqyar.com/201
[2] میدل ایست نیوز، آغاز سال تحصیلی جدید مدارس در اقلیم کردستان عراق، (2024-09-25)، قابل دسترسی در:
https://mdeast.news/?p=304092
[3] عراق یار، پیشین.
[4] عراق یار، پیشین.
[5] سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران درسلیمانیه، فرهنگ در اقلیم کردستان، قابل دسترسی در:
https://sulaymaniyah.mfa.gov.ir/portal/generalcategoryservices/12554
[6] شفقنا، آموزش زبان کُردی در مدارس عراق؛ کشمکشی جدید و هشدارها نسبت به سیاستزدگی، (17/7/1401)، قابل دسترسی در:
https://fa.shafaqna.com/news/1458371/
[7] کریم یلدیز، کردها در عراق: گذشته، حال و اینده، مترجم سیروس فیضی، تهران: توکلی، 1391، ص 35.
[8] RICHARD PAUL DONOVAN, A CASE STUDY OF CULTURAL ETHNICITY AND ENDURING SOCIAL PATTERNS: THE KURDS OF IRAQ, A THESIS SUBMITTED TO THE FACULTY OF PRINCETON UNIVERSITY IN CANDIDACY FOR THE DEGREE OF MASTER OF ARTS, RECOMMENDED FOR ACCEPTANCE BY THE PROGRAM IN NEAR EASTERN STUDIES, JUNE 1990, pp. 62-90.
[9] Autumn Cockrell-Abdullah, Constituting Histories Through Culture In Iraqi Kurdistan, Zanj: The Journal of Critical Global South Studies, Volume Two, Number One, 2018, pp. 66-80.
نویسنده مقاله
علی اکبر اسدی
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ عراق یار، وضعیت تحصیلات و آموزش در کشور عراق، (25/8/1399)، قابل بازیابی از : https://iraqyar.com/201
- ↑ میدل ایست نیوز، آغاز سال تحصیلی جدید مدارس در اقلیم کردستان عراق، (2024-09-25)، قابل بازیابی از: https://mdeast.news/?p=304092
- ↑ سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران درسلیمانیه، فرهنگ در اقلیم کردستان، قابل بازیابی از: https://sulaymaniyah.mfa.gov.ir/portal/generalcategoryservices/12554
- ↑ شفقنا، آموزش زبان کُردی در مدارس عراق؛ کشمکشی جدید و هشدارها نسبت به سیاستزدگی، (17/7/1401)، قابل بازیابی از: https://fa.shafaqna.com/news/1458371
- ↑ یلدیز، کریم(1391)، کردها در عراق: گذشته، حال و آینده، مترجم سیروس فیضی، تهران: توکلی، ص 35.
- ↑ RICHARD PAUL DONOVAN, A CASE STUDY OF CULTURAL ETHNICITY AND ENDURING SOCIAL PATTERNS: THE KURDS OF IRAQ, A THESIS SUBMITTED TO THE FACULTY OF PRINCETON UNIVERSITY IN CANDIDACY FOR THE DEGREE OF MASTER OF ARTS, RECOMMENDED FOR ACCEPTANCE BY THE PROGRAM IN NEAR EASTERN STUDIES, JUNE 1990, pp. 62-90.
- ↑ Autumn Cockrell-Abdullah, Constituting Histories Through Culture In Iraqi Kurdistan, Zanj: The Journal of Critical Global South Studies, Volume Two, Number One, 2018, pp. 66-80.
- ↑ Leezenberg, M. (2023). History, culture and politics of the Kurds: A short overview. Kulturni Studia, 11(20), 115-127. https://doi.org/10.7160/KS.2023.200105