گفتگوهای اسلام و مسیحیت ارتدکس روسیه

گفت‌وگوهای بین‌الادیانی میان شیعه و ارتدکس روسیه یکی از نمونه‌های شاخص دیپلماسی فرهنگی دو کشور است که علاوه بر مباحث الهیاتی، کارکردهای اجتماعی و آموزشی دارد.

پیشینه تاریخی

پیش از تأسیس رسمی «مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌ها» در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، ارتباطات غیررسمی میان روحانیون شیعه و رهبران کلیسای ارتدکس روسیه عمدتاً در حاشیهٔ سفرهای زیارتی، کنفرانس‌های علمی و دیدارهای شخصی شکل می‌گرفت (DUMRF, 2023). نخستین نشست رسمی در سال ۱۹۹۷ در تهران، با حضور متروپولیت کریل و مقامات دینی ایران، آغازگر چارچوبی منظم شد.

«دیدار به مناسبت بیست‌وپنجمین سال آغاز گفت‌وگوی ارتدکس–اسلام با حضور پاتریارک کریل و محمدمهدی ایمانی‌پور، رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در صومعه دانیلوف مسکو (۲۰۲۲)» قابل بازیابی از https://mospat.ru/ar/news/90083

بستر نهادی و دانشگاهی

ایران

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌ها) و دانشگاه ادیان و مذاهب قم. این دانشگاه با آموزش تخصصی الهیات تطبیقی، انتشار بیش از ۷۰ عنوان کتاب دربارهٔ مسیحیت و برگزاری نشست‌های مشترک، پشتوانهٔ علمی گفت‌وگوها را تقویت کرده است.

نمونهٔ بارز

در یکی از نشست‌های مشترک، هیئتی از کلیسای ارتدکس روسیه با استادان گروه مسیحیت دانشگاه ادیان دیدار کردند. محور گفتگوها شامل الهیات تطبیقی، نقش دین در جامعهٔ معاصر و بررسی مشترکات شیعه و ارتدکس بود. مقامات روسی سطح علمی این مرکز را «کم‌نظیر» توصیف کردند (URD, 2021).

دیدار حجت‌الاسلام سید ابوالحسن نواب، رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب، با کشیش گریگوری ماتروسوف، مسئول ارتباطات کلیسای ارتدکس روسیه، قم ـ ۲۰۲۱ قابل بازیابی از https://www.ahl-ul-bayt.ir/item/so-called-christianity-navvab

روسیه

ادارهٔ روحانیت مسلمانان فدراسیون روسیه (DUMRF) و بخش روابط خارجی کلیسای ارتدکس روسیه (DECR) در هماهنگی و میزبانی نقش کلیدی دارند.

اهداف و مأموریت‌ها

اهداف و ماموریت های گفت‌وگوهای بین‌الادیانی میان شیعه و ارتدکس روسیه به شرح زیر است:

1. تعمیق شناخت متقابل میان شیعه و ارتدکس؛
2. همکاری در حل مسائل مشترک بشری؛
3. گسترش تعاملات علمی، فرهنگی و آموزشی؛
4. تقویت صلح عادلانه و پایدار در عرصهٔ بین‌الملل.

محورها و سیر تحولات گفت‌وگوها

بر اساس صورت‌جلسات و گزارش‌های رسمی، موضوعات مورد بررسی در ۱۲ دوره شامل: دین و صلح، معادشناسی، نقش دین در حقوق بشر، ادیان و محیط زیست، و خدمات عمومی جوامع مذهبی پس از همه‌گیری کرونا بوده است.

چارچوب الهیاتی

تحلیل نصر (2014) و شارپ (2010) نشان می‌دهد که گفت‌وگوها با تمرکز بر مشترکات –توحید، عدالت اجتماعی و معنویت– امکان پیشبرد تعامل را فراهم می‌کنند، هرچند اختلافات اساسی در آموزه‌هایی مانند تثلیث و نبوت وجود دارد.

چالش‌ها و موانع

چالش ها و موانع گفت‌وگوهای بین‌الادیانی میان شیعه و ارتدکس روسیه به شرح زیر است:

• اختلافات الهیاتی بنیادین؛
• موانع زبانی و کمبود ترجمه‌های تخصصی؛
• محدودیت در ارتباط با شاخه‌های غیروابسته به شیعه در روسیه؛
• حساسیت‌های سیاسی و تاریخی.

دستاوردها

دستاوردهای گفت‌وگوهای بین‌الادیانی میان شیعه و ارتدکس روسیه به شرح زیر است:

• استمرار برگزاری سالانهٔ نشست‌ها در ایران و روسیه؛
• انتشار مشترک مقالات و کتاب‌ها؛
• ایجاد شبکه‌های علمی میان مراکز دینی دو کشور؛
• ارتقای جایگاه ایران و روسیه در دیپلماسی دینی.

مطالعات موردی: پدر نازاری ایوازوف[1]

https://hramnevskogo.ru/duhovenstvo/56-ierey-nazariy-eyvazov.html

پدر نازاری ایوازوف، کشیش کلیسای ارتدکس روسیه با پدری شیعه و مادری مسیحی، در مصاحبه با OrthoChristian (2022) بیان می‌کند که احترام به دو سنت دینی متفاوت در خانواده‌اش، به او آموخت که گفت‌وگو بدون بی‌احترامی ممکن است. او تعاملات رسمی ایران و روسیه را ادامهٔ همان احترام خانوادگی می‌داند.

چشم‌انداز آینده

احتمال می‌رود محورهای آینده به حوزه‌های نوین مانند اخلاق زیستی، هوش مصنوعی و دین، و همکاری‌های زیست‌محیطی گسترش یابد، با تداوم نقش‌آفرینی مراکز علمی و دینی هر دو کشور.

نتیجه‌گیری

گفت‌وگوهای شیعه و ارتدکس روسیه طی ۲۵ سال گذشته، الگویی از تعامل پایدار بین‌الادیانی ایجاد کرده‌اند که بر احترام متقابل، پیگیری مسائل مشترک بشری و بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی و فرهنگی استوار است.

منابع

• ABNA. (2023). 12th round of Islam–Orthodox Christian dialogue to be held in Moscow. AhlulBayt News Agency. https://en.abna24.com/news/1347626/12th-round-of-Islam-Orthodox-Christian-Dialogue-to-be-held-in
• Nasr, S. H. (2014). Islamic-Christian dialogue: Problems and obstacles to be pondered and overcome. https://traditionalhikma.com/wp-content/uploads/2015/02/Islamic-Christian-Dialogue-Problems-and-Obstacles-to-be-Pondered-and-Overcome-by-Seyyed-Hossein-Nasr.pdf
• OrthoChristian. (2022). Interview with Fr. Nazariy Ayvazov. https://orthochristian.com/148215.html
• Sharp, J. (2010). The Orthodox Church and Islam: Perspectives on mission and dialogue. University of Birmingham. https://etheses.bham.ac.uk/854/1/Sharp10PhD.pdf
• University of Religions and Denominations. (2021). International meetings with the Russian Orthodox Church. https://urd.ac.ir/en

• Духовное управление мусульман Российской Федерации. (2023). Православно-исламский диалог между Россией и Ираном. https://dumrf.ru/islam/dialog/1786
• Антимодерн. (n.d.). Православно-исламский диалог: история и перспективы. https://antimodern.ru/pravoslavno-islamskij-dialog/musulmansko-hristianskogo-dialoga
• Muslim.ru. (n.d.). Мусульманско-христианский диалог. https://www.muslim.ru/articles/274/29595/

• سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی. (۱۴۰۱). گزارش دوازدهمین دور گفت‌وگوهای اسلام شیعی و مسیحیت ارتدکس روسیه. تهران: مرکز گفت‌وگوی ادیان و فرهنگ‌ها.
• دانشگاه ادیان و مذاهب. (۱۴۰۰). گزارش نشست‌های بین‌المللی دانشگاه ادیان و مذاهب با کلیسای ارتدکس روسیه. قم: معاونت پژوهشی دانشگاه ادیان و مذاهب.

نویسنده : الهه کریمی ریابی

ویرایش : دانشنامه ملل

---

[1] پدر نازاری ایوازوف (به روسی: отец Назарий Эйвазов)، کشیش کلیسای ارتدکس روسیه و کاهن کلیسای «الکساندر نِفسکی» در مجموعهٔ دانشگاه روابط بین‌الملل مسکو (МГИМО)، متولد ۵ اوت ۱۹۸۷ در آستراخان از پدری شیعه و مادری کاتولیک است. او در ۱۸سالگی در صومعهٔ «یوحنا تعمیددهنده» تعمید گرفت، سپس تحصیلات الهیات خود را در مدرسهٔ دینی سرتنسکی و آکادمی الهیات مسکو تکمیل کرد و درجهٔ دکتری (کاندیدات الهیات) گرفت. زندگی و تجربهٔ بین‌الادیانی او در گفت‌وگوهای رسمی ایران و روسیه الهام‌بخش بوده است.^{(Иерей Назарий Эйвазов, Храм Александра Невского при МГИМО, hramnevskogo.ru)}