گروه‌ها و نهاد‌های موثر اجتماعی مصر

فعالیت‌های جامعه مدنی در مصر از سابقه‌­ای نسبتا طولانی (حدودا دویست ساله) برخوردار است. اولین مؤسسات جامعه مدنی در دهه‌های اولیه قرن نوزدهم ظهور کردند که بیشتر به فعالیت‌های خیریه می‌پرداختند. در دوران اشغال مصر توسط انگلیس (1882تا 1922) ،بیشترین مقاومت مدنی از سوی انجمن‌ها و جمعیت­‌های مردم نهاد و مستقل صورت می‌گرفت که در واقع، جایگزین دولت مصر شدند و نقش پررنگی در تأسیس بیمارستان، بانک و مدارس داشتند. انقلاب سال 1919 و پی­امدهای سیاسی اجتماعی و فرهنگی آن و افزایش سطح آگاهی‌ها، زمینه ­ساز ظهور مؤسسات جدید و نقش ­آفرینی در روند تحولات بود. انقلاب افسران آزاد در سال 1952 اما، آغاز مرحله رکود در فعالیت­‌های جامعه مدنی بود؛ زیرا دولت حاکم این نوع فعالیت‌ها را مزاحم برنامه­‌های خود می‌دانست. به تدریج بسیاری از آنها تعطیل و یا به موجب قانون سال 1956 از فعالیت منع شدند. با روی کار آمدن انور سادات و اتخاذ سیاست تکثرگرایی سیاسی و اعلام سیاست درهای باز اقتصادی، شرایط برای فعالیت‌­های مزبور فراهم و مؤسسات مردم نهاد و مستقل از حکومت، یکی پس از دیگر فعالیت‌های خود را آغاز و موسسات و انجمن­‌های جدیدی هم به عرصه فعالیت وارد شدند. از نیمه­‌های دهه هفتاد قرن پیش این فعالیت‌­ها توسعه یافت و طی چند سال تعداد مؤسسات اجتماعی غیر دولتی به حدود 16800 مورد رسید که حدود 3 میلیون نفر عضو را شامل می­‌شد. تعداد قابل توجهی از این مؤسسات که در شکل اتحادیه‌های صنفی فعالیت می­‌کردند وابسته به جریان­‌های اسلام­گرا بودند و تعدادی هم به عنوان سازمان­‌ها و انجمن­‌های دفاع از حقوق بشر فعال شدند. علیرغم فراز و فرودهای فعالیت جامعه مدنی طی دوران حکومت حسنی مبارک، امروز شبکه­‌ای گسترده از مؤسسات و انجمن‌های اجتماعی در سراسر کشور در زمینه‌­های گوناگون آموزشی، فرهنگی، اعمال خیریه و خدماتی و دیگر فعالیت‌های اجتماعی فعال است. با توجه به نقشی که نهادهای غیردولتی در توسعه و پیشرفت جامعه دارند، دولت مصر طی دهه­‌های گذشته زمینه­‌های گسترده‌­ای را برای فعالیت آنها فراهم کرده است و حمایت­‌های مادی و قانونی برای تسهیل عمل آنها صورت داده است؛ صدور قانون شماره 84 در سال 2002 در همین راستا انجام شده است. مسائل عمده‌­ای که امروز مورد اهتمام سازمان­‌ها و انجمن‌های مردم نهاد مصر قرار دارد عبارت است از: مسئله حقوق بشر و آزادی­‌های فردی، مشکلات مربوطه به افزایش جمعیت و پی­امدهای منفی آن بر مقوله توسعه، مشارکت در زمینه‌­های سوادآموزی و متحول­ سازی فعالیت­‌های آموزشی و ارتقاء سطح فرهنگ، مشارکت در ایجاد فرصت‌های شغلی از طریق تشویق، حمایت از طرح­‌های کوچک و فعالیت­‌های خوداشتغالی، مسائل مربوط به کودکان و مادران و افراد نیازمند به خدمات ویژه، مشارکت در ارتقاء سطح آگاهی‌های محیط زیستی افراد جامعه و نظارت بر فعالیت‌هایی که امکان آسیب رساندن به محیط زیست را دارد و نیز تلاش برای بهبود وضعیت محیط زیست.

برخی از جمعیت‌ها و انجمن­‌های غیردولتی و مردم­ نهاد مصر عبارت است از:

لوگو سازمان حقوق بشر مصر

لوگو مرکز تحقیقات حقوق بشر قاهره

سازمان مصری حقوق بشر

این سازمان که در راستای تحکیم مبانی اعلامیه جهانی حقوق بشر و قوانین بین‌­المللی دیگر در این خصوص فعالیت می­‌کند، در سال 1985 تأسیس و مهم­ترین محورهای مورد اهتمام آن: پایش وضعیت حقوق بشر در مصر، دفاع از حقوق شهروندان مصری صرف نظر از هویت آنان و تهیه گزارش‌های نقض حقوق افراد است. این سازمان دارای 2300 نفر عضو و 17 دفتر فرعی در استان‌­های مصر است.

مرکز تحقیقات حقوق بشر قاهره

در سال 1993 با هدف تقویت و تثبیت ارزش‌­ها و مبانی حقوق انسان و دموکراسی در مصر و جهان عرب تأسیس شده است. این مرکز با فعالیت­‌هایی چون آموزش، انتشار کتاب و جزوات، مطالعه و تحقیق، برقراری و تحکیم همکاری با دیگر سازمان­‌های جامعه مدنی، ارائه الگوهای قانونی و سیاست­‌های جایگزینی در راستای منافع جامعه مدنی، اهداف خود را دنبال می­‌کند. همچنین این مرکز از عنوان مشاور در شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل و کمیته آفریقایی حقوق بشر و ملت­‌ها برخوردار است.

مرکز مصری حقوق زنان

لوگو مرکز حقوق زنان مصر

به عنوان سازمانی مستقل به حمایت و پیگیری حقوق زنان مصری در راستای مبارزه آنان برای رسیدن به حقوق کامل اهتمام دارد. از جمله فعالیت­‌های این مرکز تلاش در راستای ارتقاء سطح آگاهی و مشارکت زنان در حیات اجتماعی، ارائه مشاوره‌های حقوقی در خصوص مسائل و مشکلات و نیز دفاع از حقوق آنان در محاکم قضائی است.

مرکز عربی استقلال قضات و وکلا مصر

از دیگر نهادهای غیردولتی است که در سال 1997 با هدف حمایت و تقویت عدالت در سطح کشورهای عرب منطقه، تحکیم مبانی حاکمیت قانون و استقلال قوه قضائیه، حرفه وکالت، حفظ احترام حقوق بشر و آزادی­‌های اساسی، فعالیت­‌های خود را آغاز کرده است. این مرکز در سال 2000 به عنوان مشاور شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل برگزیده شده است.

مرکز زمین برای حقوق بشر در مصر

لوگو مرکز زمین برای حقوق بشر در مصر

با هدف پرداختن به مسائل کشاورزان و روستاییان مصری از منظر حقوقی تأسیس شده است. فعالیت­‌های این مرکز عمدتا بر بهبود وضعیت اقتصادی کشاورزان روستایی، دفاع از حقوق کشاورزان و کارگران بخش کشاورزی و ارتقاء سطح آگاهی آنان به مسئله آلودگی محیط زیست، متمرکز است. این مرکز همچنین نسبت به حمایت و تشویق تشکل‌های صنفی ، تعاونی­‌ها و انجمن­‌های کشاورزی برای نقش ­آفرینی بیشتر اهتمام می­‌ورزد.

جمعیت نسل آینده

در سال 1998 با هدف پویاسازی فعالیت‌های مرتبط با توسعه منابع انسانی ایجاد شد. این جمعیت برای تحقق اهداف خود برنامه­‌های آموزشی از جمله آموزش مهارت‌های اساسی و تربیت کادرهای انسانی را مورد توجه قرار داده است.

جمعیت حمایت قانونی از حقوق بشر: در سال 1999 تأسیس شد. این جمعیت را گروهی از فعالان حقوق بشر با هدف گسترش فرهنگ حقوق بشری و ارائه حمایت‌های قانونی به قربانیان جرائم حقوق بشری و ارتقاء سطح آگاهی‌های حقوقی بنیان گذاشتند.

جمعیت زن و جامعه

با هدف توانمندسازی انسانی برای مشارکت فعال اجتماعی در سال 1994 تأسیس شد. از جمله فعالیت­‌های این جمعیت، حمایت از زنان در حوزه­‌های متعدد چون آموزش و ممارست به عنوان مدخل اصلی توسعه انسانی است.

از دیگر انجمن‌ها و جمعیت‌­های اجتماعی غیردولتی مصر می­‌توان به: جمعیت ملی حقوق بشر و توسعه انسانی (1991)، جمعیت حامیان حقوق بشر در قاهره (1997)، مرکز مصری حقوق کودکان (2004)، شبکه عربی اطلاعات حقوق بشر (2004) و جمعیت مصری ترویج و توسعه آگاهی‌های حقوقی (2005) اشاره کرد.

اتحادیه­‌های صنفی در مصر

نیز طی چند دهه گذشته نقش بارزی در دفاع از حقوق صنوف مربوطه و حمایت از منافع اعضای آنها داشته‌­اند. امروز 25 اتحادیه صنفی در این کشور فعال‌اند که از جمله آنها می‌­توان به: اتحادیه وکلای دادگستری (1912)، اتحادیه روزنامه ­نگاران (1941)، اتحادیه مهندسان (1946)، اتحادیه پزشکان (1949)، اتحادیه صنف کشاورزان (1904)، اتحادیه معلمان (1905). اتحادیه فعالان اجتماعی (1974). اتحادیه هنرمندان تجسمی (1986). اتحادیه حافظان قرآن کریم (1993) و اتحادیه ورزشکاران (1987) اشاره کرد.

نیز نگاه کنید به

• جامعه و نظام اجتماعی مصر
• طبقات اجتماعی مصر