جغرافیایی جمعیتی در چین

جمعیت

ازدحام جمعیت در چین

چین پرجمعیت ­ترین کشور جهان است. براساس گزارش برنامه ­ی عمران سازمان ملل متحد، جمعیت چین در سال 2020 میلادی، به یک میلیارد و 412 میلیون و 210 هزار نفر رسید که حدود 22 درصد جمعیت جهان را به خود اختصاص داده است. این کشور یکی از مناطق دارای تمرکز بالای جمعیت در واحد کیلومتر است؛ یعنی به­ طور میانگین 135 نفر در هر کیلومتر مربع و سه برابر متوسط جهانی. البته این تراکم جمعیتی در مناطق مختلف متفاوت است. برای نمونه، در استان جیانگ ­سو در هر کیلومتر مربع 598 نفر زتدگی می­ کنند، در حالی­که این رقم در استان خودمختار تبت به رقم 6/1 نفر در هر کیلومتر مربع کاهش می ­یابد.

8/ 19 درصد از جمعیت چین زیر 14 سال، 1/ 72 درصد بین 15 تا 64 سال و 1/8 درصد دیگر بیشتر از 65 سال سن دارند. میانگین سنی در بین مردان چین 5/33 سال و امید به زندگی در آنان 61/71 سال است. هم­چنین میانگین سنی زنان این کشور 7/34 سال و امید به زندگی در میان آنان 52/75 سال می­ باشد .

طبق آمار سال 2020 میلادی، بیش از 902 میلیون نفر(89/63 درصد) از جمعیت چین در مناطق شهری زندگی می ­کنند و حدود 509 میلیون (11/36 درصد) هنوز روستا نشینند، ولی جاذبه­ ی بازار کار در مناطق توسعه یافته ­ی شهری و صنعتی و مظاهر زندگی شهری موجب شده تا روز به روز از تعداد جمعیت روستایی چین کاسته و بر جمعیت شهر نشین آن افزوده شود. براساس آمار منتشره در مطبوعات این کشور، در پایان سال2020 نرخ شهر نشینی در چین به 89/63 درصد رسید که در تاریخ این کشور بی سابقه است. و همان طور که پیش بینی می ­شد، میزان  60 جمعیت شهر نشین با مهاجرت 300میلیون نفر جمعیت روستایی به شهرها، به جمعیتی بالغ بر 902 میلیون نفر رسید.

نقشه جمعیتی چین

براساس گزارش منتشره از سوی تشکیلات تنظیم خانواده در چین، به احتمال زیاد رشد جمعیت چین در سال2040به صفر خواهد رسید. تا آن تاریخ به طور متوسط سالی بین 8 تا10میلیون نفر به جمعیت این کشور اضافه خواهد شد. پیش از دهه­ ی1990میزان رشد جمعیت چین بالای6/2درصد بود در حالی­ که این نرخ در دهه ­ی1990به 2/1درصد کاهش یافت. این گزارش هم­چنین پیش ­بینی کرده در سال 2040بیش از12درصد جمعیت چین به سن سالمندی خواهند رسید که لازم است پیش از مواجه شدن با این پدیده دولت در قانون تنظیم خانواده و سیستم تک فرزندی موجود تجدید نظر نماید.

مشکلات جمعیتی چین

کشور چین به دلیل جمعیت بالا و عدم تناسب جنسیتی و مسن شدن جمعیت، در سال­های پیش رو با مشکلات عدیده­ای مواجه خواهد شد. علی­رغم اجرای مقررات تك فرزندی در چین طی سه دهه­ ی گذشته، طبق آمار، سالانه بین 16 تا 17 میلیون نفر به جمعیت این کشور اضافه می ­شود و پیش بینی شده که جمعیت این کشور در سال 2020 میلادی بالغ بر 5/1 میلیارد نفر شود. از سوی دیگر، با توجه به رعایت قوانین تک فرزندی در این کشور و علاقه ­ی چینی­ ها به داشتن فرزند پسر، هر چند تعیین جنسیت قبل از تولد غیر قانونی است، اما برخی خانواده ­ها با آگاهی از دختر بودن جنین، پیش از تولد اقدام به سقط آن می­ کنند. این روند موجب شده که هم اکنون جمعیت پسران نسبت به دختران بیش 40 میلیون نفر بیشتر باشد و در برابر 100 دختر 118 پسر وجود داشته باشد كه این میزان در میان کودکان زیر 4سال، 26/123پسر در برابر100دختر است. هم­چنین، طبق آمار سالانه 6/8 میلیون نفر به جمعیت سالمندان(ارتش خاکستری) این کشور افزوده می شود و تا سال 2015 تعداد آنان بیش از 221 میلیون نفر خواهد شد. باتوجه به مسایل فوق و هم­چنین نیاز روز افزون بخش تولیدی این کشور به نیروی کار، از هم اکنون جامعه­ ی چین با چالش ­های زیر مواجه است و به نظر می­ رسد در آینده شاهد خطرات جمعیتی بیشتری خواهد بود.

سیستم تک فرزندی در چین

1-    افزایش جمعیت

2-    افزایش جمعیت سالمندان و خطرات و هزینه­ های ناشی از آن( ارتش خاکستری)

3-    ساختار نا مناسب جنسیتی جمعیت

4-    متحرک بودن جمعیت به دلیل مهاجرت روز افزون جمعیت روستایی به شهرها

5-    دگرگونی ساختار خانوادگی به دلیل برهم خوردن ساختار سنتی خانواده.

سیستم تنظیم خانواده و قانون تک فرزندی در چین

در طول تاریخ، در جامعه­ ی سنتی چین، داشتن فرزند در خانواده همیشه به عنوان امری میمون و پسندیده و لازم شمرده ­شده و خانواده­ ی بدون فرزند نوعی تابو محسوب می ­شد. لذا، در فرهنگ اجتماعی چین  قورباغه و برخی از پرندگان و هر حیوانی که زاد و ولد بیشتری دارند، محبوبیت داشت. ضرب المثلی چینی می­گوید:«یک پسر نعمت است و چند پسر نعمت افزوده.» ولی بالا بودن نرخ زاد و ولد و شمارگان جمعیت چین، دولتمردان این کشور را حدود سه دهه پیش وادار ساخت تا بر خلاف سنت گذشته مجبور به اعمال مقررات محدود سازی تعداد فرزندان خانواده­ ها شوند که اجرای این قانون فرصت­ ها و چالش­ هایی را برای جامعه و دولت این کشور به وجود آورده است.

دولت چین، در 25سپتامبر سال 1980 با صدور فرمانی در خصوص تنظیم خانواده، سیستم تک فرزندی را اعلام و با شدت تمام نسبت به اجرای آن پافشاری و تأكید داشته است. با اجرای این قانون در طول بیش از 40 سال گذشته از تولد بیش از 400 میلیون کودک چینی جلوگیری شده و رسیدن جمعیت جهان به هفت میلیارد را پنج سال به تأخیر انداخته است. به این ترتیب، جمعیت چین را که در آن سال 22 درصد جمعیت جهان را تشکیل می­داد، به 19درصد کاهش داده است. طی40 سال پس از اجرای قانون تک فرزندی، جمعیت چین تنها 40درصد افزایش یافته است، در حالی­که در 30سال پیش از آن جمعیت این کشور تقریبا دو برابر شده بود. البته از ابتدا این مقررات شامل روستاییان و اقلیت­ های نژادی چین نمی ­شد و این گروه ­ها طبق قانون اگر ب­خواهند می­ توانند بیش از یک فرزند داشته باشند.

اگرچه اجرای قانون تک فرزندی در چین طی سی سال گذشته موجب کاهش شدید رشد جمعیت و افزایش6/8 درصدی درآمد سرانه ­ی مردم این کشور شده است، ولی مشکلات عدیده ­ای را نیز برای جامعه در پی داشته است که برخی از آن­ها به شرح زیر است:

-        سیستم تک فرزندی موجب شده که کودکان خانواده های تک فرزند از نظر روحی و روانی با مشکلاتی از قبیل لوس و ننر بودن، چاقی مفرط ناشی از پرخوری و تنبلی، خودخواهی، عدم تعادل روحی و روانی و احساس انزوا، احساس کمبود روانی به خاطر نداشتن برادر و خواهر و عمو و عمه و دایی و خاله، و... مواجه شوند.

-        کاهش شدید نیروی کار و احساس کمبود منابع انسانی مورد نیاز برای ادامه ی روند توسعه ی اقتصادی از طریق افزایش تولید نیز از دیگر مضرات سیاست تك فرزندی به شمار می ­رود.

-        به هم خوردن تناسب و ترکیب جنسی جمعیت. از آنجا که در جامعه ی سنتی چین همیشه مردان و پسران نسبت به زنان و دختران از ارزش بیشتری برخوردار بوده اند، مقررات تک فرزندی موجب شده که برخی از خانواده­ها برای داشتن حد اقل یک پسر، نوزادان دختر خود را پیش از تولد از بین ببرند تا فرصت داشتن پسر برایشان فراهم شود.

-        در حال حاضر، بر اساس آمار منتشره در چین بیش از یکصد میلیون خانواده ی تک فرزند وجود دارد و در واقع یک سوم خانواده های چینی تک فرزند هستند. دولت چین برای حل این معضلات اجتماعی و خانوادگی از سال 2005 تصمیم گرفت در برخی از شهرهای مهم و توسعه یافته هم چون شانگهای و گوانگجو به زوج هایی که هر دو تک فرزند خانواده ی خود بوده اند، مجوز داشتن دو فرزند را بدهد. این سیاست در سال های اخیر تغییر یافته و خانواده های بیشتری می توانند بیش از یک فرزند داشته باشند.

تغییرات گسترده در زمینه ­ی ازدواج در چین

اصلاحات اقتصادی و سیاست درهای باز چین که بیش از سه دهه پیش در این کشور به مورد اجرا گذاشته شد، نه تنها اقتصاد چین را متحول ساخت، بلکه در زمینه های مختلف فرهنگی و ارزش های اجتماعی نیز تغییرات گسترده ای به وجود آورد.

در دهه ی 1970، حدود 6/77 درصد ازدواج ها با تصمیم والدین و یا معرفی افراد واسطه صورت می گرفت، در حالی که پس از اجرای اصلاحات این سنت خانوادگی نیز تغییر یافته و بیش از 66 درصد ازدواج ها با تصمیم خود زوج ها محقق می شود. هزینه های ازدواج در آغاز قرن بیست و یکم نسبت به سه دهه ی قبل بیش از 50 برابر شده است. پیش از دهه ی 1970، به طور متوسط هزینه ی ازدواج بیش از یک هزار یوان نبود، در حالی که در اوایل هزاره ی سوم هزینه ی بیش از 60 درصد ازدواج ها حداقل 30 هزار یوان بوده و بیش از 40 درصد مجردها تصمیم دارند برای مراسم ازدواج خود بیش از چند صد هزار یوان هزینه کنند.

در دهه ی پیش از 1970، عمده مخارج ازدواج شامل دادن میهمانی و خرید وسایل اولیه ی خانه بود و در دهه های 80 و90 خرید طلا و جواهر و هدایا و عکاسی و فیلمبرداری نیز به آنها اضافه شده است. در ابتدای دهه ی نخست قرن جاری یک چهارم هزینه های مراسم ازدواج را مخارج ماه عسل و شرکت های برگزار کننده ی مراسم عروسی به خود اختصاص داده و جوانان تحت تأثیر فرهنگ غرب مراسم رسمی ازدواج را در کلیسا، زیر آب دریا، بالای بالون و انواع برنامه های تفریحی متنوع انجام می دهند.

مسن ترین جمعیت جهان در چین

نمودار کاهش و پیری جمعیت در چین

طبق آمار اعلام شده از سوی انجمن جمعیت چین، سالانه بیش از 6/8 میلیون نفر بر جمعیت سالمندان( 60 سال به بالا) این کشور افزوده می شود. در حالی که تعداد افراد بالای 60 سال چین در سال 2020 بالغ بر 274 میلیون نفر است، و پیش بینی می­ شود که در سال2040به رقم 411میلیون نفر افزایش یابد و جامعه­ ی کارگری بین سنین 20 تا60 سال که اینک 817میلیون نفر است، در سال2040 به696میلیون نفر کاهش یابد. این در حالی است که طبق معیارهای بین المللی، چنان چه جمعیت بالای 60 سال یک کشور از میزان ده درصد کل جمعیت بیشتر باشد، آن کشور جامعه ای سالمند به شمار می آید. با ین حساب هم اینک کشور چین در سطح کشورهای جهان بیشترین سالمندان را دارد.

در گذشته و بر اساس فرهنگ سنتی چین، سالمندان در بین جامعه از احترام و ارزش بالایی برخوردار بودند و خانواده ها با تمام توان به مراقبت از آنان می پرداختند، این در صورتی است که در حال حاضر به دلیل تغییرات ایجاد شده در ساختار سنتی خانواده تغییرات زیادی حاصل شده و ارزش های سنتی به دلیل بالارفتن هزینه ی زندگی و مخارج نگهداری از سالمندان از یک سو، و افزایش تعداد موی سپیدان که هر یک نفر بایستی مراقبت از چهار سالمند( پدر بزرگ و مادر بزرگ پدری و مادری) از سوی دیگر، 60 درصد خانواده های چینی در این زمینه با چالش مواجه شوند.

در مجموع می توان گفت دولت چین در حال حاضر با 5 مشکل عمده ی جمعیتی روبروست: نخست، افزایش جمعیت. دوم، پایین بودن کیفیت جمعیت. سوم، ساختار جمعیتی. نسبت جمعیتی چین از نظر جنسیتی نا متعادل و نا برابر است. چهارم، متحرک بودن جمعیت. طی 20 تا 30 سال آینده حدود 300 میلیون نفر از جمعیت روستایی چین شهر نشین و طی سه دهه ی گذشته نیز همین حدود بر جمعیت شهر نشین اضافه شده است. پنجم، دگرگونی ساختار خانوادگی است.

طبق پیش بینی های به عمل آمده، پس از سال 2025، چین سالانه 10 میلیون نیروی کار خود را از دست خواهد داد. در سال 2050، در مقابل هر یک نفر بالای 60 سال، تنها 6/1 نفر نیروی کار وجود خواهد داشت، در حالی که این رقم در سال 1975، حدود 7/7 نفر نیروی کار در برابر یک نفر سالمند بالای 60 سال وجود داشت .

نیز نگاه کنید به جغرافیای طبیعی در چین؛ جمعیت چین؛ مشکلات جمعیتی چین؛ سیستم تنظیم خانواده در چین؛ مسن ترین جمعیت جهان در چین