رسانه های چین

شکل گیری رسانه­ ها

مطبوعات و رسانه­ های جدید در سرزمین چین، مانند سایر نمادهای فرهنگ غرب، در دوران حضور مسیونرها و تجار و نیروهای نظامی غرب در این منطقه از جهان و در دهه ­ی1890 شکل گرفت. اغلب روزنامه ­هایی که در آن زمان منتشر می ­شدند، توسط خارجی­ ها، به ویژه میسیونرها و تجار غربی راه اندازی و مدیریت می­ شدند. لذا، یکی از قدیمی­ ترین روزنامه ­های این کشور روزنامه ­ی شِن­بائو (Shen Bao) است که از سال1872 تا1949 با بیش از 25600 شماره و به مدت 77 سال بدون وقفه منتشر گردید که در تاریخ روزنامه نگاری چین یک رکورد به­ شمار می ­رود.

سفر نخستین گروه از دانشجویان چینی برای تحصیل در غرب و آشنایی آن­ها با سیستم روزنامه نگاری مدرن در کشورهای اروپایی نیز موجب شد تا پس از بازگشت آنان به چین، تلاش برای راه اندازی روزنامه ­های جدید افزایش یابد. جنبش چهارم ماه مه در سال 1919 نیز زمینه ­ی ظهور روزنامه­ های مستقل در این کشور را فراهم ساخت. ولی روند روزنامه نگاری مدرن و مستقل در دهه­ های 1930 به بعد به واسطه ­ی اعمال سانسورهای خفه کننده و شدید توسط دولت ملی در همان آغاز با مشکلات فراوان تر روبه رو شده و این فضای محدود جایی برای شکوفایی خلاقیت­ های مطبوعاتی باقی نگذاشت، اگرچه در همین شرایط نیز فرصت­ های خوبی برای رشد روزنامه های آزاد و مستقل فراهم می ­شد.

نقش رسانه ­ها در برنامه ­هاي سیاسی و فرهنگي چین

در دوران حكومت كمونيست ­ها و حاكميت اقتصاد متمركز، كليه­ ی مطبوعات چين تحت نظارت مستقيم حزب و دولت قرار داشت و واقعيات اجتماعی، سياسی، و اقتصادی در آن­ها انعكاسی نداشت و آزادی ارايه نظر و عقيده محدود بود. با شروع سياست اصلاحات و گشودن درب ­ها، وضعيت گذشته تا حد بسيار زيادی تغيير يافته و مطبوعات به سوی نظامی فعال­ تر و باز­تر قدم برداشته اند. اصلاحات و رشد و توسعه ­ی اقتصادی، حضور گسترده ­ی سرمايه گذاران خارجی، توسعه­ ی اجتماعی، بالا رفتن سطح دانش و آگاهي مردم، عضویت چین در سازمان تجارت جهانی، ورود گسترده ­ی سرمایه­ های خارجی تحت عناوين مختلف به چين، تحصيل قشر عظيمی از دانشجويان و مسئولان كشوری در خارج از چين، پيشرفت وتوسعه ­ی فن آوری ارتباطات و اطلاع رسانی، الحاق هنگ ­كنگ و ماكائو به سرزمين مادری، ضرورت بازنگری در سياست­ های مديريتی كشور، تجديد ساختار حزبی و ورود نسل جديد به تشكيلات حزبی كه خود را خيلي مقيد به حركت در چارچوب خشك ایدئولوژی حزبی نمی دانستند و در نهايت ضرورت گسترش روابط بين‌الملل چين و علل و عوامل گوناگون ديگر، موجب گرديده كه فضای رسانه ­های گروهی و مطبوعات و راديو تلويزيون در این کشور نسبت به گذشته تغيير پيدا كرده و از تنوع و آزادی بيشتری برخوردار شود و به­ صورت كنترل شده و برنامه‌ريزی شده و به­ تدريج در چارچوب كلی سياست حزب كمونيست چين از وضعيت مشهور«نه بزرگ» در زمينه ­ی مطبوعات، به شرايط مطلوب ­تر فعلی منتقل شود. سياستگذاری واحد در زمينه ­ی مطبوعات، تخصصی شدن آن­ها، استفاده از فن­اوری پيشرفته­ ی مطبوعاتی و انتشاراتی، بالا رفتن كيفيت چاپ و صحفه آرايی، استفاده از تصاوير رنگی، و تا حدی استفاده از سوبسيدهای دولتی، پرهيز از مسايل جنجالی و درگيری ­های سیاسی و مطبوعاتی در زمينه­ ی مسايل داخلی و ده ­ها امتياز ديگر از ويژگی های دنيای رسانه ­های جمعی امروز چين به شمار می ­روند.

رسانه­ های چين از مهم ­ترين ابزارهای دولت در دفاع از خود در مقابل موضوعات حساسی كه پيوسته مورد انتقاد قرار می گيرد به حساب می آيد. پرداختن به موضوعاتی از قبيل حفظ محيط زيست، ثبات سياسی و اجتماعی، پيوستگی ملی، مبارزه عليه فساد، حقوق بشر، و كاهش فقر در دستور العمل همه رسانه­ ها  قرار دارد.

چين در اجرای سياست درهای باز خود تكيه ­ی بسياری بر رسانه­ ها نموده و كانال ­های ارتباطی خود را به سرعت توسعه بخشيده است. هر يك از سازمان­ ها و نهادها، هم­چون تلويزيون مركزی چين (China Centeral Televion)، خبرگزاری شين خوا (Xinhua) و روزنامه­ ی مردم (Poeople’s Daily) از توليد برنامه­ هايی كه برای پيش برد نفوذ بين المللی چين تهيه كرده اند  تا مبلغ 19/2 ميليارد دلار دريافت كرده اند. برای نمونه، كانال 9 انگليسي زبان سی­سی­تی­وی. تنها در عرض چند سال توانسته تا 98درصد از كره ­ی زمين را تحت پوشش خود قرار دهد. این رسانه­ ها، ديدگاه­ های چین در قبال مسايلی كه در داخل چين، و در آسيا و جهان روی می ­دهد تبيين می نمايند. توجه داشته باشيم كه از 1949 تا اواخر دهه ­ی 1970، شهرت چين در خارج از مرزهايش تنها به بلوک شرق و اردوی سوسياليستی و چند كشور در حال توسعه­ ی آسيايی و آفريقايی و آمريكای لاتين محدود می شد و ويژگی آن محتوای سياسی و ايدئولوژيك آن بود. در اين دوران، ابزار اصلی تبلیغاتی و رسانه ­ای،  دفاتر آژانس خبری شين­خوا در اين كشورها و انتشاراتی از قبيل چین خلقی (People’s China)، و سازندگی چین (China Construction) و راديو بين المللی چين بودند. فعاليت­ های خارجی ايستگاه ­های تلويزيونی چین تنها به تبادل گزارش­ های خبری با ايستگاه­ های تلويزيونی كشورهای كمونيست محدود می ­شد. از زمان اصلاحات اقتصادی، به تدريج اين فعاليت ­ها از حالت انفعالی و انزوا خارج و بسیار فعال شده ­اند. بر اثر توسعه­ ی اقتصادی و بالا رفتن حس اعتماد به­ نفس ناشی از آن،  چين از سال 2005 اقدام به تأسيس شبكه ­های ماهواره ­ای چند كاناله و چند بعدی در خارج از كشور کرده، تا رشد و توسعه ­ی سریع خود را به نمايش گذاشته و توان خود برای ظاهر شدن در قالب يك ابر قدرت، البته صلح جو و غير تهديد آميز، نشان دهد.

استقلال رسانه ­ای در چین

در رسانه­ های جمعی چين، چيزی به ­عنوان خبر، گزارش و تحليل و تفسيرهای مستقل سياسی از رویدادهای داخلی و بين‌المللی، خارج از آنچه كه از سوی خبرگزاری رسمی و دولتی شين­خوا منتشر می شود، وجود ندارد. در واقع مي ­توان گفت، تمامی رسانه ­های گروهی چين، مجاز به استفاده از منابع تحليلی و خبری، غير از خبرگزاری شين­خوا نيستند. هر خبر و تحليلی كه از سوی اين بنگاه خبری منتشر شود قابل چاپ است، در غير اين­ صورت هيچ نشريه ­ای مجاز به چاپ هر گونه خبری نيست.

اگر­چه اينترنت و سايت ­های خبری مستقل و عمده ­ی مستقر در خارج از چین، اين انحصار خبری و تحليلی را نقض كرده اند، ولی به ­صورت رسمی، اين سلطه هم­چنان در اختيار خبرگزاری شين­خوا است. حتي روزنامه ­های مهم و معتبری هم­چون روزنامه ­ی مردم، چايناديلی، عصر پكن، و جوانان و... كه سخنگوی حزب بوده و مسئولان آن­ها را عمدتا مقامات حزبی و دولتی تشکیل می ­دهند نيز مجاز به چاپ و انتشار خبر، خارج از شبكه­ ی خبری شين­خوا نيستند. همين رویه­ ی مستمر اتكاء به يك منبع خبری، تاكنون مانع از آن شده كه جامعه­ ی مطبوعاتی مستقل از دولت شكل به ­گيرد. خبرنگاران و تحليل­گران مطبوعاتی جرأت و جسارت آن را ندارند تا پا را فراتر از خطوط قرمز تعيين شده از سوی شورای مطبوعاتی و رسانه ­ای چين بگذارند. اصلاً در سيستم قضايی دولت چين هم مقررات خاص جامعی براي برخورد با جرايم مطبوعاتی تعريف نشده است و در موارد نادری كه جرمی اتقاق افتاده، به ­صورت موردی وبر اساس تصميم مقامات بالا برخورد شده و اين­گونه تصميم­ ها، انعكاس آن­چنانی هم در مطبوعات و رسانه­ های جمعی نداشته است. لذا، يكي از چالش ­های پيش روی دولت برای تشكيل بنگاه­ های بزرگ رسانه ­ای واجازه­ ی فعاليت دادن به بخش خصوصی و مؤسسات رسانه ­ای خارجی، نداشتن قوانين و مقررات لازم در اين زمينه است. با ورود چين به سازمان تجارت جهانی و ضرورت رعايت قوانين و مقررات بين‌المللی و تلاش بخش خصوصی و سرمايه گذاران وشركت­ های خارجی برای ورود به بخش صنعت مطبوعات و رسانه ­های چين، موجب گرديده تا دولت­مردان كه در حال حاضر كنترل كامل رسانه ­های این کشور را در اختيار دارند، برای رويارويی با چالش­ های پيش­روی و جلوگيری از خارج شدن رسانه­ ها از چارچوب نظارتی و كنترلی دولت و آماده سازی بخش رسانه­ ها برای روزی که احتمالاً بخشی از اين صنعت توسط بخش خصوصی و سرمايه­ گذاران خارجی كنترل خواهد شد و بالا بردن  توان رقابتی رسانه­ های داخلی، برنامه ريزی های متعدد كوتاه مدت و بلند مدتی را انجام دهند تا بتوانند از خارج شدن اين بخش حساس از كنترل كامل دولت مانع شوند.

در حال­ حاضر، مطبوعات رسالت خود را پيشبرد اهداف اصلاحات اقتصادی، ايجاد شبكه ­های اطلاع رسانی و آشنا ساختن مردم با سيستم جديد می ­دانند. علاوه بر مطبوعات رسمی، شمار مطبوعات درون­گروهی نيز در حال افزایش است ولي آمار دقيق و روشنی از روزنامه­ های درون حزبی وجود ندارد. مجموع روزنامه­ ها و نشريات رسمی و درون­گروهی را بيش از 30000 مورد ذكر كرده اند.

رسانه­ ها و مطبوعات چین از نگاه آمار

در حال­حاضر، براساس آمار منتشره، بيش از 2200 روزنامه، 9000 مجله، 273 ايستگاه راديويي، 352ايستگاه تلويزيوني در سطح ملی و استانی و محلی در اين كشور به فعالیت رسانه­ای و اطلاع رسانی اشتغال دارند. طبق آمار، تا پايان سال2010، تعداد 822 ايستگاه رله و انتقال امواج كوتاه و متوسط راديويي نیز در سرتاسر چین فعال بوده­اند. در اين سال125.69ميليون خانواده به تلويزيون دسترسي داشته و 1.22 ميليون خانواده در30شهر، امکان دسترسی به تلويزيون ديجيتالي داشته­اند كه به ترتيب 94/5 درصد و 95/8 در صد از کل جمعيت چین را پوشش مي­دهند. (www.China.org.cn)

پر تيراژترين روزنامه«روزنامه­ی مردم»، ارگان حزب كمونيست چين، دارای تیراژ 5 ميليون نسخه است. پر تيراژترين روزنامه­ی انگليسي زبان«چاينا ديلي» است كه تيراژ آن 120هزار نسخه است. مجله­ی دو هفته يكبار تحت عنوان«صحبت­هاي وسط ماه» با تيراژ 5 ميليون نسخه، پر فروش­ترين مجله­ی چيني است.

مهم­ترين روزنامه­هاي چين عبارتند از: روزنامه­ی مردم و ضميمه­ی آن براي خارج از كشور، روزنامه­ی گوانگ مين، روزنامه­ی اخبار اقتصادي، روزنامه­ی ارتش آزاديبخش، اخبار جوانان چين، اخبار زنان چين، اخبار آموزشي، اخبار ورزشي چين، روزنامه­ی كارگران، روزنامه­ی دهقانان، و روزنامه­ی علوم و تكنولوژي(كتاب سبز چين ، 1380 : 112) براساس پژوهشی كه در سال­هاي2007 و 2008 در انگلستان انجام گرفت، تأثيررسانه­هاي  چين بر تغيير جريان اطلاعات جهاني، كمتر از 5 درصد بوده است. مطالعاتي هم كه در جنوب شرق آسيا در این زمینه انجام گرفت نشان می­دهد، قدرت نرم چين هنوز از حاكميت در اين منطقه به دور است. تصوير چين شايد بهتر از آمريكا باشد اما به خوبي ژاپن نيست. در حقيقت، در عصر انفجار اطلاعات كه بازار بر مبناي تقاضا حركت مي­كند، رسانه­هاي دولتي چين با چالش مواجه شده­اند.(www.eai.nus.edu.sg)  

البته باید متذکر شد­که با توسعه­ی فن­آوری و گسترش ابزارهای اطلاع رسانی در چین، رسانه­ی جدیدی در این کشور به وجود آمده و به سرعت رشد کرده است که550میلیون مشترک اینترنتی و 900میلیون استفاده کننده از موبایل به عنوان ارتش این رسانه­ی جدید، چین را در رأس کشورهای جهان در این زمینه قرار داده است. سایت­های مختلف اجتماعی، وبلاگ­های فردی و جمعی، سایت­های متنوع خبری، رسانه­های صوتی و تصویری، روزنامه­های موبایلی، کتاب­های الکترونیکی، و گسترش انواع رسانه­های دیگر خبری، رقابت سختی را آغاز و عرصه را برای مطبوعات سنتی و سانسور و کنترل­های مرسوم دولتی تنگ کرده است.

رویکرد رقابتی رسانه­ های چین

از سالی كه چين به سازمان تجارت جهاني پيوسته است(2001)،  صنعت رسانه­ای چين به سوي تشكيل گروه های«بين رسانه­اي» و «رسانه­ی منطقه­اي» حركت كرده است تا بتواند با گروه­هاي قوي رسانه­اي خارج از كشور رقابت نمايد. گروه راديو، تلويزيون، و فيلم چين[6]، با سایر سازمان­هاي راديو، تلويزيون، فيلم و شركت­هاي متعدد راديويي، تلويزيوني، و اينترنتي پيوند خورده و به بزرگ­ترين و قوي­ترين گروه چند رسانه­اي در این کشور تبديل شده اند. اين گروه­ها با شرکت­هاي رسانه­اي خارج از كشور مبادله و هم­كاري دارند. از سال 2003، 30 ايستگاه تلويزيوني خارجي از جمله تلويزيون ماهواره­ای فونيكس، و تلويزيون بلومبرگ، در چين شعبه داير كرده­اند و كانال انگليسي زبان سي­سي­تي­وي، برنامه­های خود را از طريق شبكه­ی خبري فاكس در اختیار بينندگان آمريكايي خود قرار می­دهد. (www.China.org.cn)

شبكه­هاي ارتباطي هم­چون شين­خوا، سي­سي­تي­وي، و روزنامه­ی مردم، هنوز هم بخش مهمي از سهم بازار داخلی و خارجی رسانه­ای را به خود اختصاص مي­دهند. رسانه­هاي غير وابسته­ی داخلي( به جز هنگ­كنگ، و ماكائو)، ديگر با جديت از خطوط ترسيم شده توسط دولت تبعيت نمي­كنند. اما اداره­ی کل مطبوعات و نشريات وابسته به شورای دولتی و وزارت راديو، فيلم و تلويزيون، هم­چنان مقررات سختگیرانه و شديدی براي موضوعات ممنوعه وخطوط قرمز خبری تنظيم و به رسانه­ها ابلاغ مي­كنند. از جمله موضوعات ممنوعه را مي­توان مشروعيت حزب كمونيست، سياست­هاي دولت در مورد تبت و سين­كيانگ، فساد و فحشای مقامات و دولت، و گروه غیر قانونی فالون­گونگ بر شمرد.البته پس از برگزاری هجدهمین کنگره­ی حزب کمونیست و برگزیده شدن نخبگان نسل پنجم برای رهبری کشور در اواخر سال 2012، به نظر می­رسد در پاره­ای از سیاست­های اِعمال شده در خصوص محدود کردن مطبوعات به ویژه در زمینه­ی فساد مقامات تجدید نظرهایی صورت گرفته است.

علي­رغم نظارت شديد دولت، رسانه­هاي چين تجاري شده اند. نظارت دولت شامل حال ورزش، سرمايه گذاري و سرگرمي­هاي سود آور نمي­شود. در دهه­ی1980و در دوران دنگ شيائوپينگ، ا ندكي از نظارت شديد دولت بر رسانه­ها كاسته شد. هم­چنان­که اشاره شد، بعد از اعتراضات ميدان تيَن آن­مِن در سال1989، كنترل رسانه­ها شدت يافت ولي در دوران جيانگ زمين و در دهه­ی1990 مجددا كنترل­ها كمتر شد. اما با نفوذ فزاينده­ی اينترنت و امكان بالقوه­ی آن در تشويق ناراضيان، مقررات شديدي در دوران خو جين­تائو وضع شد. طبق گزارش خبرنگاران بدون مرز، چين در سال2010 از اين نظر در رتبه 168 از میان 178 كشور جهان قرار داشت.

---

[6] - China Radio, Film and TV. Group.

روند رو به توسعه صنعت رسانه

بر اساس اظهارات مدير كل مطبوعات و انتشارات چین که وابسته به شورای دولتی این کشور است، در برنامه­ی پنجساله­ی يازدهم(2010 -2005)، كل سرمايه گذاري، تولید محصول، و فروش در بخش صنعت مطبوعات و نشريات دو برابر و در صنعت چاپ اين رقم سه برابر شده است. چين در سال2010 از نظر تعداد عناوين كتاب، تعداد نسخ چاپي، و همين­طور تيراژ روزنامه، در دنيا مقام نخست و از نظر صنعت انتشارات الكترونيك مقام دوم و از نظر محصولات چاپي مقام سوم را داشته است.

بر اساس آمار منتشر شده در سمينار«مطبوعات چيني­هاي خارج از كشور» كه در پنانگ مالزي برگزار شد، در حال­حاضر بيش از280 روزنامه، 230 مجله، 70 ايستگاه راديويي و 10 شبكه­ی تلويزيوني در خارج از كشور توسط چيني­هاي ماوراء بحار به زبان چيني فعاليت مي­كنند. (شين هوا ، 2007)

طبق آمار منتشر شده از سوي مقامات رسمي مطبوعات پكن، زن­ها بيش از مردان به تحصيل در رشته­ی خبرنگاري روي مي­آورند. از مجموع 180هزار نفر خبرنگار شاغل در صنعت مطبوعات این کشور، بيش از 70هزار نفر از آن­ها را زنان تشكيل مي­دهند كه حدود 40 درصد مي­شود. در حالي كه در يك دهه­ی پيش، زنان يك سوم خبرنگاران را تشکیل می­دادند. در گذشته اغلب دانشجويان اين رشته را مردان تشكيل مي­دادند، در حالي­كه دختران بيشتر در رشته­ی ادبيات تحصيل مي­كردند. در سال­هاي اخير، دختران به خبرنگاري روي آورده­اند و به زودي نصف خبرنگاران را تشكيل خواهند داد. در حال­حاضر 61 درصد خبرنگاران زير40 سال هستند. (چاينا ديلي ، 2006)