ادیان در اتیوپی

ادیان و مذاهب

کشور اتیوپی دربرگیرنده ادیان توحیدی و آئین های سنتی است که از قدیم الایام در مناطق مختلف این کشور باستانی استقرار یافته اند. بر اساس جدیدترین آمار سال 2012 در حدود 63 درصد از جمعیت این کشور را مسیحیان و نزدیک به 34 درصد از مردمان اتیوپی را مسلمانان تشکیل می دهند . در حدود 3 درصد از مردم این کشور نیز از آئین های بومی و سنتی آفریقا پیروی می کنند.

6-1-اسلام در اتیوپی

6-1-1-تاریخ اسلام در اتیوپي :

سرزمین حبشه بدلیل نزدیکی با جزیره العرب و شهر مقدس مکه از ابتدا در تماس نزدیک با اسلام و مسلمانان بوده است. در سیره ابن هشام ذکر شده که در زمان کودکی پیامبر، هنگامی که حلیمه سعدیه حضرت محمد (ص) را به قبیله بنی سعد برده بود، تعدادی از روحانیان حبشی که کودک را مشاهده نمودند علایمی که در کتاب های آسمانی درباره پیامبر بعد از عیسی مسیح (ع) ذکر شده بود را در او یافتند و تصمیم گرفتند کودک را به هر شکل ممکن با خود به حبشه ببرند تا افتخار ظهور پیامبر اسلام نصیب آنان شود. (سیره ابن هشام، ج 10، ص 167)

در آغاز ظهور اسلام و بعثت پیامبر (ص) که مسلمانان دچار خشم و آزار کفار قریش بودند و تعقیب و شکنجه مسلمانان فزونی یافته بود ، پیامبر اسلام گروهی از آنان را ترغیب به مهاجرت به سوی حبشه نمود. پس از مهاجرت نخست که چهارده مسلمان بودند دومین گروه که جعفربن ابی طالب سرپرستی آنها را برعهده داشت از طریق دریای سرخ راهی حبشه شدند و در 146

شهر آکسوم، مورد استقبال نجاشی (فرمانروای حبشه) قرار گرفتند.این سفر در هفتمین ماه از پنجمین سال بعثت در سال 615 میلادی انجام شد و نجاشی از تسلیم آنها به فرستادگان قریش خودداری نمود.169

169 -پس از مهاجرت مسلمانان به حبشه ؛ مشرکین که می دیدند

مسلمانان از چنگالشان فرار کرده و در حبشه به خوشی و آسایش به سر می‌برند، بر آنان حسادت کردند. از طرف دیگر از نفوذ مسلمانان در حبشه وحشت داشتند زیرا خاک حبشه برای مسلمانان به صورت یک پایگاه محکم درآمده بود و ترس بیشتر آنها از این لحاظ بود که مبادا هواداران اسلام نفوذی در دربار "نجاشی" پیدا کنند و تمایلات باطنی او را به اسلام جلب نمایند و در نتیجه با سپاهی نیرومند حکومت بت- پرستی را از شبه جزیره برافکنند. بدین ترتیب برای بازگرداندن آنها به مکه و آزار ایشان انجمنی تشکیل دادند و قرار شد دو نفر از افراد سخنور و زیرک قریش به دربار نجاشی اعزام و شاه را ترغیب کنند تا مهاجرین را از حبشه اخراج کند. برای این منظور "عبدالله بن ابن‌ربیعه" و "عمرو بن عاص"را انتخاب کرده و با هدایای بسیار برای نجاشی و درباریان او، به حبشه روانه کردند. آنها در ملاقات با هیأت وزیران گفتند: گروهی کم‌خردان از میان ما دین ملت خود را ترک کرده‌اند و در عین حال دین نجاشی را هم نپذیرفته‌اند و یک دین ساختگی که ما و شما آن را نمی‌شناسیم برای خود انتخاب کرده‌اند؛ اعیان و اشراف قوم آنها ما را نزد شما فرستاده‌اند که آنها را برگردانیم. آنها از یاران پادشاه خواستند که بدون این که شاه آنها را ملاقات یا با آنها گفت و گو کند، مهاجران مسلمان را به مکه برگردانند. درباریان نزد نجاشی حاضر شدند و مقصود خود را بیان نمودند و رأی دادند که مسلمین را تسلیم فرستادگان مکه کنند. پادشاه غضب کرد و گفت: «به خدا سوگند من هرگز مردمی را که به من پناه آورده و در کشور من زیست کرده و مرا بر دیگران برتر دانسته- اند، تسیلم نمی‌کنم؛ مگر بعد از بحث و تحقیق که اگر آن دو نماینده راست گفته باشند، آنها را تسلیم کنم و اگر خلاف آنها باشد، من آنها را پناه می‌دهم و در جوار و پناهندگی آنان نیکی

می‌کنم.» نجاشی سپس دستور داد تا مهاجران در مجلس حاضر شوند. او رو به مهاجران کرد و گفت: «این چه دینی است که به سبب آن شما از قوم خود جدا شده‌اید و در عین حال دین مرا هم نپذیرفته و دین هیچ یک از ما را نیز قبول نکرده‌اید؟ "جعفر" گفت: «ای پادشاه، ما مردمی گمراه بودیم که بت‌ها را پرستش می‌کردیم و مردار می‌خوردیم، مرتکب کارهای زشت می‌شدیم، صله رحم نمی‌کردیم و همسایه را آزار می- دادیم... تا آن که خداوند متعال برای ما پیغمبری فرستاد و ما نسب او را خوب می‌شناسیم و او را راستگو و امین می‌دانیم. او ما را به عبادت خدای یگانه دعوت کرد که هیچ چیز را با خدا شریک نکنیم و پرستش بت‌ها را ترک گوییم. او به ما امر کرد که راست بگوییم و امانت‌داری کنیم، همسایه و پناهنده را نیک بداریم و از کارهای زشت 147

در سال ششم هجرت، هشت فرستاده از سوی پیامبر اسلام به سرزمین های اطراف جزیره العرب سفر کردند و حکمرانان آنها را به اسلام دعوت نمودند. سفیری نیز از جانب پیامبر اکرم "ص" نیز به حبشه فرستاده شد و اصحم -نجاشی حبشه- دعوت به اسلام را پذیرفت و تحفه ها و هدیه هایی فرستاد.170 بعدها،

و خون‌ریزی بپرهیزیم، از ارتکاب کارهای بد و زورگویی و خوردن مال یتیم دوری کنیم. او ما را به نماز امر کرد ... پس ما به او ایمان آوردیم و ایشان را تصدیق کردیم. آن چه را که بر ما حرام کرده، حرام دانستیم. و آن چه را حلال شمرده پذیرفتیم. قوم ما به همین خاطر بر ما ستم نموده و مانع دین‌داری ما شدند و به کشور شما آمدیم و شما را از دیگران برتر و بهتر دانستیم و امیدوار هستیم

که نزد تو ستم بر ما روا نباشد.»

نجاشی گفت: آیا از آن چه

پیغمبرت بر شما آورده چیزی به خاطر داری؟ جعفر گفت: آری. نجاشی گفت : بخوان! جعفر شروع به خواندن قسمتی از آغاز سوره‌ی «کهیعص» کرد، "ام‌سلمه" می‌گوید: نجاشی از شنیدن آیات قرآن چنان گریست که قطرات اشک ریش انبوه و صورتش را فرا گرفت...» پس از چند روز عمرو بن عاص به نزد نجاشی آمد و گفت: «اعلی حضرتا، این بی‌خبران درباره‌ی "عیسی" سخن عجیبی می‌گویند، شما کسی را به نزد ایشان بفرستید و سخن ایشان را درباره حضرت عیسی جویا شوید! فرستاده نجاشی به نزد مهاجرین آمد. چون مهاجرین به نزد نجاشی آمدند، رو به ایشان کرده و گفت: شما درباره‌ی عیسی بن مریم چه می‌گویید؟ جعفر بن ابی‌طالب گفت: «...ما معتقدیم که حضرت عیسی بنده و پیامبر(ص) و روح خدا و کلمه‌ی الهی است که به مریم بتول داده شده است.» نجاشی دست خود را به طرف چوبی که روی زمین بود دراز کرده آن را برداشت و گفت: «به خدا سخنی که تو درباره‌ی عیسی گفتی با حقیقت فاصله ندارد.» پس به مهاجرین گفت:«شما با خیالی آسوده به هر جای حبشه که می‌خواهید بروید و بدانید که در امان ما هستید.» مهاجرین در حبشه بودند، تا این که رسول‌خدا(ص) "عمرو بن امیه صخری" را با نامه‌ای به سوی نجاشی فرستاد و نجاشی پس از رسیدن نامه‌ی حضرت جمعی از آنها را در دو کشتی جای داده و به وطن خویش فرستاد. مهاجرین پس از فتح خیبر به مدینه رسیدند و چون چشم رسول‌خدا(ص) به جعفر بن ابی‌طالب افتاد، او را در بر گرفت و میان دیدگانش را بوسیده و فرمود: «نمی‌دانم از فتح خیبر یا از ورود جعفر شاد باشم.» دوانی, 1384: 216

170 -نامه پیامبر(ص) به نجاشی چنین بود: بسم الله الرحمن الرحیم

از محمد، فرستاده خدا، به نجاشی، پادشاه حبشه.

سلام بر تو. من خدایی را که جز او خدایی نیست ستایش می کنم؛ خدایی که فرمانرواست و از هر عیبی منزه است، و خدایی که «سلام» است، بندگان فرمانبردارش از خشم او در امان‌اند و بر بندگانش ناظر و 148

هنگامی که خبر درگذشت نجاشی به پیامبر رسید، حضرت در مدینه بر وی نماز میت غایب خواندند.

بلال از شخصیت های مشهور تاریخ صدر اسلام و از یاران نزدیک پیامبر -که به پیامبر اسلام ایمان آورده و در راه ایمانش شکنجه های فراوانی را متحمل شد - نیز از مردمان حبشه بود که پس از اسارت به عربستان انتقال یافته و در سلک اصحاب بزرگ حضرت محمد (ص) و موذن مسلمانان جای گرفت.

علاوه بر آن که اسلام در سال های نخستین در حبشه راه یافت و منجر به سکونت دائمی گروهی از پناهندگان مسلمان در این کشور شد ؛ برخی از مسلمانان نیز در دوره خلفای اموی به حبشه مهاجرت کردند . روند گسترش اسلام در اتیوپی در قرون بعد نیز ادامه یافت بطوری که مسلمانان طی قرن های 15 تا

گواه است. گواهی می‌دهم که عیسی بن مریم روحی است از جانب خدا و کلمه‌ای است که خداوند او را در وجود مریم قرار داد. مریمی که زاهد و پاک و پاکدامن است. خداوند با همان نیرویی که آدم را بدون پدر و مادر آفرید، عیسی را نیز بدون پدر، از رحم مادرش به وجود آورد. من تو را به سوی خدای یگانه و بی‌شریک دعوت می‌کنم و از تو می‌خواهم که پیوسته مطیع و فرمانبردار او باشی و از آیین من پیروی کنی و به خدایی که مرا مبعوث کرده است ایمان و یقین داشته باشی. همانا من فرستاده خدایم و تو و مردمانت را به سوی خداوند عزیز و با عظمت دعوت می‌کنم.

من با این نامه رسالتم را ابلاغ کردم و برای شما خیرخواهی نمودم. خیر خواهی ام را بپذیرید. درود بر پیروان هدایت.

نجاشی پس از خواندن نامه مهرآمیز و روشنگرانه و خیرخواهانه پیامبر قدری با سفیر پیامبر مذاکره کرد و چنین گفت:

گواهی می دهم که او همان پیامبر است که «اهل کتاب» در انتظارش هستند.من حاضرم نبوت پیامبر را به عموم مردم هم ابلاغ کنم، ولی در شرایط فعلی زمینه این کار فراهم نیست. اگر امکان داشت خودم به سوی او می‌شتافتم.

نجاشی در پاسخ نامه پیامبر نامه ای متواضعانه نوشت:«گواهی می دهم شما فرستاده خدا و شخصی راستگویید که کتاب‌های آسمانی، او را تصدیق می کنند. پس در حضور پسرعموی شما جعفر بن ابیطالب اسلام آوردم و بیعت کردم.

نجاشی فرزندش، رارها، را همراه نامه و هدایایی گرانبها برای ابلاغ پیام خود به محضر پیامبر فرستاد. (فروغ ابدیت، ج2، ص626تا630)

149

17 میلادی، دولت شهرهای مستقلی در شرق فلات اتیوپی تأسیس کردند. با این حال به علت اختلافات قومی از اتحاد چندانی با یکدیگر برخوردار نبودند و به ناچار برای در امان ماندن از تهاجم مسیحیان، هزینه سنگینی را به حکومت حبشه می پرداختند. در دهه دوم قرن 16 میلادی، امام احمدبن ابراهیم الغازی (القاضی) تمامی مناطق مسلمان نشین را با یکدیگر متحد کرد و در برابر حکومت قد علم نمود. اما با شکست در برابر ارتش اتیوپی در سال 1529، به جزیره ای در دریاچه تانا (در شمال غربی اتیوپی) گریخت و سرانجام در سال 1543 در نبرد با قوای مجهز ارتش پرتغال کشته شد. با کشته شدن امام احمدبن ابراهیم بار دیگر وحدت مسلمانان این کشور از بین رفت و آنان بار دیگر تحت فشار مسیحیان و دولت قرار گرفتند و این وضعیت تا قرون معاصر و تا زمان روی کار آمدن امپراطور هایلا سلاسی و حمله ایتالیا به اتیوپی ادامه یافت. در واقع مسلمانان در قرون هفده تا اوایل قرن بیستم با محدودیت های زیادی از سوی حکام و قبایل مسیحی مواجه و به عنوان شهروندان درجه دوم از بسیاری از حقوق خود محروم گشته بودند بطوری که تعدادی از مدارس قدیمی قرآنی و اسلامی تعطیل گردید . مسلمانان اجازه نداشتند مراسم و مناسبت های دینی خود را بصورت عمومی اجراء نمایند و قضاوت در مورد آنان نیز بر عهده قضات مسیحی بود . احداث مساجد و تعمیر مساجد موجود نیز برای مسلمانان ممنوع گشته بود و آنها به سختی می توانستند در موعد حج رهسپار سرزمین عربستان شوند. (امیردهي , 1384:77 )

6-1-2-اوضاع مسلمانان در زمان اشغال اتیوپی توسط ایتالیا

پس از حمله ایتالیا به اتیوپی و اشغال این کشور در سال 1936 میلادی مسلمانان مورد حمایت کامل اشغالگران ایتالیایی 150

قرار گرفتند و تمامی محدودیت هایی که طی چند سده گذشته بر آنها اعمال شده بود ملغی گشت. البته سیاست ایتالیای فاشیست در اتیوپی، همان گونه که سباچی مورخی ایتالیایی آن را بر مبنای منافع نظامی- سیاسی موسولینی توصیف کرده است، تنها جلب حمایت مسلمانان برای نیل به اهداف استعمار ایتالیا بود. در واقع رهبر ایتالیا از شرایط دشواری که مسلمانان در زمان امپراتوران اتیوپی داشتند، برای دستیابی به اهداف خود در این سرزمین استفاده کرد. سباچی منافع چند جانبه ای که ایتالیا برای مسلمانان فراهم کرد را به این شرح بیان کرده است: «... پس از اشغال اتیوپی آزادی کامل مذهبی به مسلمانان اعطا گردید، قاضی مسلمان جانشین دادرس امهارا شد. زبان عربی در مدارس مسلمانان به طور رسمی تدریس گردید. تمامی روزنامه ها در قلمروی امپراتوری ایتالیا دارای بخش عربی بود و رادیو ایتالیا نیز به زبان عربی برنامه پخش می کرد. روسای جدید برای مسلمانان انتخاب شده و در مراسم رسمی، برای آنان جایگاه مخصوص درنظر گرفته می شد...) تقسیمات اداری و کشوری جدیدی به منظور ایجاد وحدت دینی و قومی در میان مردم مسلمان تشکیل گردید. ایتالیایی ها در مراکز استقرار مسلمانان مساجد جدیدی احداث نموده و مساجد قدیمی را تعمیر و احیا نمودند. بدستور مستقیم موسولینی، مسجد جامع بزرگی در آدیس آبابا احداث گردید و ایتالیایی ها بودجه ساخت پنجاه مسجد جدید سنگی و احیای شانزده مسجد قدیمی را نیز تأمین کردند و دانش آموزان مسلمان را به ادامه تحصیل در مدارس اسلامی، همچون مدرسه اسلامی حرار تشویق کردند. دولت ایتالیا در سال 1939 میلادی هزینه 3585 نفر از مسلمانان را برای سفر حج تأمین نمود و امکانات لازم برای سفر رهبران مسلمان اتیوپی از

151

قبیل سلطان اباجیر و شیخ عیسی را به مصر و سایر کشورهای عربی فراهم ساخت.

این نمونه های توجه و خیرخواهی ایتالیایی ها نسبت به اسلام، تأثیر مثبت و پایداری بر مسلمانان اتیوپی برجاي نهاد. این اقدامات که نقطه مقابل بی توجهی و تحقیر مسلمانان در دوران های پیشین (و حتی پس از آن) بود خاطره خوشی در اذهان مسلمانان باقی گذاشت بطوری که دوره حاکمیت ایتالیا بر اتیوپی در میان مسلمانان این کشور به عنوان دورانی از احساس خوش آزادی و به دور از هرگونه تبعیض و ستم تلقی می شد. البته در بدو امر و با توجه به سابقه بی رحمی و شقاوت ایتالیایی ها نسبت به مسلمانان لیبی، برخی از رهبران مسلمان اتیوپی به این نیکخواهی به دیده شک و تردید می نگریستند با این حال پیروان دین اسلام در مدت اشغال کوتاه مدت این کشور توسط ایتالیا ، علیه اشغالگران واکنشی نشان ندادند که بنوعی اعتراض علیه محدودیت های اعمال شده بر آنها توسط حاکمان این سرزمین در سده های گذشته بود. در حقیقت مسلمانان اتیوپی که بمدت چند قرن از جهان اسلام منزوی گشته بودند ، مسیحیان کاتولیک ایتالیا را به عنوان منجی خود در نظر گرفته و وضعیت موجود را با سال های قبل که به عنوان بیگانگانی تلقی شده و تحت تبعیضات آشکار و پنهان و انواع مختلف ستم و سرکوب قرار داشتند مقایسه می کردند. (احمد,1383 :3 )

6-1-3-مسلمانان در دوره دوم حاکمیت امپراطور هایله سلاسی

152

با خروج ایتالیا از کشور اتیوپی در سال 1941 و بازگشت دوباره هایلا سلاسی به سلطنت، دور جدیدی از آزار و ایذاء مسلمانان آغاز شد. پیروان دین اسلام خائن و همدست دشمن خوانده شدند و برخی از رهبران مسلمان به اتهام همکاری با اشغالگران اتیوپی محبوس و زندانی شدند. با این حال پادشاه اتیوپی پس از مدتی کوتاه و پس از انسجام امور درصدد دلجوئی از مسلمانان برآمده و به منظور حفظ وحدت ملی، اقداماتی انجام داد تا رضایت مسلمانان را - ولو بصورت ظاهری- جلب نماید. یکی از این اقدامات موافقت با ادامه فعالیت دادگاه های شریعت اسلامی بود که در دوره حاکمیت ایتالیا و برای رسیدگی به دعاوی حقوقی در زمینه های ازدواج، طلاق، ارث و وقف مسلمانان تاسیس شده بود. حکومت همچنین برخی آزادی ها در مورد فعالیت های دینی مسلمانان را نیز به جامعه اسلامی این کشور اعطا نمود.

با وجود برخی اقدامات ظاهری هایلا سلاسی ، محدودیت ها و تبعیضاتی که از قدیم الایام علیه مسلمانان اعمال می گشت مجددا در دستور کار دولت قرار گرفت. بدستور پادشاه مقررات مربوط به مسلمانان از قانون مدنی 1960 حذف گردید و هرچند در پیش نویس قانون مدنی -که بدون مشورت مسلمانان تهیه شده بود- فصلی به عنوان مقررات ویژه مسلمانان درنظر گرفته شده بود، اما این فصل در زمان انتشار قانون مدنی حذف گردید. دولت برای سفر زیارتی مسلمانان به حج نیز محدودیت های جدی ایجاد نمود و از مسافرت برخی از رهبران با نفوذ مسلمان همچون مفتی سراج، مفتی محمد امان و شیخ محمدصادق به خارج از کشور ممانعت بعمل آورد. مسلمانان همچون گذشته - نه به عنوان شهروندانی که مانند هموطنان مسیحی از حقوق برابر بهره مند می باشند- بلکه به عنوان اتباع حکومت مسیحی تلقی شدند. انجام اعمال دینی به طور علنی و احداث مسجد ممنوع 153

گردید. امکان دستیابی به زمین برای مسلمانان دشوار گردید و مسلمانان همچون گذشته از خدمات دولتی و نظامی محروم گشتند . میزان این محدودیت های جدید به اندازه ای بود که حتی استخدام مسلمانان در درجات پایین نظامی، منوط به مسیحی شدن آنها بود. میزان ثبت نام دانش آموزان مسلمان در مدارس دولتی و مراکز دانشگاهی که با سیستم مسیحی اداره می شدند نیز بسیار کاهش یافت و وزارت کشور از ثبت موسسات و سازمان های اسلامی خودداری می کرد.

ممنوعیت استفاده از زبان عربی در مدارس دولتی، تبلیغ دین مسیحیت تحت پوشش تعالیم اخلاقی، استمرار محدودیت فعالیت مدارس اسلامی در روزهای جمعه و نادیده گرفتن اعیاد و تعطیلات دینی مسلمانان از دیگر اقداماتی بود که در دوره هایلا سلاسی ادامه یافت. (همان :5)

6-1-4-مسلمانان در دوره حاکمیت نظامیان :

برغم تحولات عظیمی که در سال های 1960 تا 1970 در سراسر کشور اتیوپی پدید آمد ، مسلمانان در آستانه کودتای نظامی سال 1974 همچنان داغ قدیمی همکاری با تجاوز خارجی را بر پیشانی خود داشتند و پیروان دین اسلام در اتیوپی به عنوان بیگانگانی که اقلیت کوچکی از جمعیت کشور را تشکیل می دادند محسوب می شدند.از این روی پس از استقرار نظامیان بر کشور ، مسلمانان بطور جدی خواهان تغییر وضعیت زندگی خود شده و خشم و نارضایتی خود را در تظاهرات عظیم 20 آوریل 1974 متجلی ساختند .این تظاهرات که برای نخستین بار با حضور طبقات مختلف جامعه مسلمان و به وسیله علماء 154

و دانشجویان مسلمانی که به تازگی از کشورهای مسلمان همسایه به وطن بازگشته و تحت عنوان انجمن جوانان مسلمان اعلام موجودیت کرده بودند سازماندهی شده بود بسیار تاثیرگذار بود و برای اولین بار مسلمانان با توسل به قانون خواستار کسب حقوق مدنی خود شدند. 171در این تظاهرات، مسلمانان خواسته هایی را در سیزده بند مطرح نمودند : 1- حمایت دولت از دین اسلام در قانون اساسی بیان و درعمل به اجرا در آید.

2- دولت به مسلمانان اجازه دهد تشکیلات دینی منسجمی تاسیس نمایند.

3- دادگاه های شریعت با بودجه معین موجودیت مستقل یافته و در قانون اساسی اصلاحی ذکر گردد.

4- تعطیلات و اعیاد اسلامی به طور رسمی مراعات گردند. 5- تشکیل انجمن جوانان مسلمان و انجمن زنان مسلمان رسمیت یابند.

6- حق تملک زمین به مسلمانان اعطا گردد.

7- مالکیت مسلمانان بر برخی اراضی کشاورزی جنبه قانوني یابد.

171 -البته این تظاهرات واکنش کلیسای ارتدوکس را بدنبال داشت و نمایندگان 42 کلیسا اعتراض خود را نسبت به تظاهرات مسلمانان و مطالبی که راجع به مسیحیت اتیوپی بیان شده بود به رهبر کلیسای ارتدوکس اتیوپی ابراز داشته و اعلام نمودند از روزگار باستان اتیوپی جزیره مسیحیت بوده است !

155

8- اشتغال مسلمانان اتیوپی در امور اداری، قضایی، خدمات سیاسی، ارتش و خدمات دولتی امکان پذیر شود.

9- دولت باید از تبلیغ و ترویج اسلام حمایت و برای امور تبلیغی بودجه ای تخصیص دهد. همچنین فعالیت مبلغان مسلمان سایر کشورهای اسلامی در کشور جنبه قانونی یابد.

10- تعلیم و تبلیغ اسلام از طریق پخش برنامه‌هایی در رسانه های‌گروهی صورت پذیرد .

11- عبارت مسلمانان اتیوپی»، جایگزین اصطلاح مسلمانان مقیم اتیوپی))گردد

12- تعالیم اسلامی در تمامی مدارس تدریس شود .

13- مسلمانان از حق احداث مسجد و معافیت گمرکی برای خرید برخی کالاهای مورد نیاز خویش برخوردار گردند.

برخورد نظامیان با خواسته های مسلمانان منطقی بود و پس از برگزاری جلساتی بین دولتمردان و رهبران مسلمان کشور ، دولت تسهیلاتی را برای جوامع اسلامی اتیوپی درنظر گرفت . یکی از نخستین نتایج این جلسه ، انحلال کمیته ای بود که از زمان رژیم سلطنتی دو مسجد بزرگ شهر آدیس آبابا یعنی مساجد انور و نور (بنی صفر) را اداره می‌کرد.

در 22 سپتامبر 1975 نیز شورای نظامی موقت حاکم بر کشور اعلام کرد که تعطیلات مذهبی و ملی را برای مسیحیان و مسلمانان رعایت خواهد کرد و بر همین اساس برای نخستین بار، عید قربان (الاضحی) به عنوان تعطیل رسمی درنظر گرفته شد. همچنین سال روز ولادت پیامبر اسلام (ص) برای اولین بار در روز سه شنبه 24 مارس 1975 به عنوان تعطیل رسمی در سرتاسر کشور اعلام شد و شرایط مساعدتری برای سفر مسلمانان به 156

عربستان در موسم حج بوجود آمد. انتصاب مسلمانان به مقامات عالی دولتی، هیات های دیپلماتیک و ارتش نیز در دستور کار شورای نظامیان درگ جای گرفت و در حالی که در دوران سلطنتی حتی یک وزیر مسلمان در دولت وجود نداشت و از میان 138 مقام بلند پایه دولتی، تنها شش پست به مسلمانان تعلق داشت ؛ محمد عبدالرحمان به وزارت بازرگانی، صنعت و جهانگردی منصوب شد. همچنین ناخدا حسن سعید به مدیریت شرکت کشتیرانی اتیوپی، یوسف احمد به وزارت راه و ترابری و حسین اسماعیل به ریاست وزارت آموزش و پرورش کشور تعیین گردیدند. چهار مسلمان نیز به عنوان اعضای دایمی کمیته مرکزی کمیسیون حزب کارگران اتیوپی انتخاب شدند.

مسلمانان اتیوپی همچنین برای نخستین بار به ایفای نقش موثری در اقتصاد و امور عام المنفعه کشور پرداختند. در دسامبر 1974 کمیته کمک به قحطی زدگان مسلمان تاسیس گردید و در ژانویه 1975 مسلمانان اتیوپی مبلغ قابل توجهی به قربانیان قحطی آن سال کمک کردند. در ژوئیه 1978 هیاتی متشکل از حاج محمد ثانی، حاج عمر حسین رئیس دادگاه های شریعت، حاج عبدالرحمن ابوبکر رئیس اداره مساجد و محمد رجاء به مدت دو هفته به اتحاد جماهیر شوروی سفر نمودند و پس از دیدار از شهرهای مسکو، لنینگراد و برخی جمهوری های آسیای مرکزی به کشور بازگشتند. در فوریه 1979 نیز امام مسجد جامع انور ، به مناسبت عید فطر رسما از مومنان درخواست نمود در اقدامات کمیته کمک به قحطی زدگان مشارکت نمایند. همچنین رهبران مسلمان به منظور جمع آوری کمک به برخی از کشورهای اسلامی سفر نمودند. در سال 1981 نیز هیاتی از رهبران مسیحی و مسلمان اتیوپی در کنفرانسی مذهبی که در مسکو برگزار گردید حضور یافتند.

157

با وجود این اقدامات ، بتدریج ظاهری بودن سیاست شورای موقت نظامی و دولت سرهنگ هایله ماریام علیه مسلمانان آشکار گردید. یکی از نمونه های بارز این امر انجام اصلاحات ارضی در کشور بود که هرچند در ابتدا به سود دهقانان مسلمان جنوب اتیوپی بنظر می رسید و دولت این گونه وانمود می کرد که دهقانان عموما مسلمان این ناحیه را از استثمار قبیله «امهارا» - به عنوان صاحبان زمین- آزاد کرده است ؛ با این حال اقدامات بعدی دولت برای ایجاد مزارع اشتراکی موجب گردید که حمایت اولیه دولت از اصلاحات ارضی منتفی گردد. ایجاد مزارع اشتراکی و اصلاحات ارضی در شمال، به ویژه برای دهقانان مسلمان مصیبت بار بود زیرا قانون اصلاحات ارضی استخدام نیروی کار را ممنوع می‌کرد و این امر موجب شد مالکان دهقانان را از زمین خود بیرون نمایند.از این روی دولت مجبور شد اردوگاه هایی برای دهقانان مسلمان گجام(172) بر پای نموده و ناخواسته آنان را در مکانی دیگری مستقر نماید.

کمیسیون تدوین قانون اساسی سال 1975 نیز با وجود آن که از لحاظ تعداد اعضا بسیار گسترده بود فقط یک نماینده از جامعه مسلمان اتیوپی را به عضویت پذیرفت.این در حالی بود که کلیسای ارتدوکس اتیوپی در مقام اعتراض به حضور یک عضو مسلمان در کمیسیون تدوین قانون اساسی اعلام کرد در حالی که از ابقای زبان امهری به عنوان زبان رسمی کشور - که در ماده 4 پیش نویس قانون اساسی پیش بینی شده بود - استقبال می کند بر این نکته اصرار دارد که قانون اساسی باید تصریح نماید مذهب ارتدوکس اتیوپی، مذهب رسمی کشور خواهد بود!

Gojjam- 172

158

در سال تحصیلی 1976- 1975 میلادی نیز انجمن اسلامی دانشجویان مسلمان دانشگاه آدیس آبابا که مدت کوتاهی پیش از آن تاسیس شده بود بدستور مستقیم وزیر کشور تعطیل گردید. تلاش های مستمر مسلمانان برای شناسایی قانونی مجلس اعلای امور اسلامی اتیوپی نیز در دوران حکومت نظامیان به نتیجه نرسید و هرچند این مجلس عملا موجودیت و فعالیت داشت ولی وزارت کشور از ثبت قانونی آن خودداری بعمل آورد. در اوایل سال 1980 نیز علی موسی تنها عضو مسلمان شورای نظامی درگو حسین اسماعیل ازکمیته مرکزی حزب کارگران اتیوپی کنار گذاشته شدند. همچنین مسلمانان عمیقا از اینکه کمیته حج - همچون دوره هایلا سلاسی - تحت کنترل مستقیم وزارت کشور و امنیت عمومی قرار داشت وکلیه اقدامات کمیته از قبیل ثبت نام متقاضیان و پیگیری تشریفات سفر تحت نظارت شدید این وزارتخانه صورت می گرفت ناراضی بودند.

علاوه بر آن علیرغم واگذاری برخی پست های دولتی و سیاسی به مسلمانان، باز هم درصد آنها در مقایسه با مقامات مسیحی بسیار اندک بود. مسلمانان همچنین از فقدان تشکیلات و زیرساخت های اساسی در سطح ملی در رنج بودند و دولت هیچ اقدامی برای ایجاد زیرساخت های مدنی جوامع اسلامی صورت نداد. جدای از آن درخواست های مربوط به شناسایی رسمی سازمان های اسلامی نیز در این دوره همواره به دلیل فشارهای کلیسا با مخالفت مواجه می شد.173

(همان :9)

6-1-5-وضعیت کنونی مسلمانان اتیوپی ( دهه های 1990 و 2000 میلادی )

- 173

159

پس از سرنگونی دولت هایله ماریام و ایجاد فضای باز سیاسی در کشور اتیوپی ؛ تغییراتی در وضعیت مسلمانان و نحوه مشارکت آنها در امور سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی کشور پدید آمد. در راستای سیاست دولت انقلابی جدید برخی از مسلمانان که از اعضاء حزب جبهه انقلابی خلق اتیوپی محسوب می شدند به پست ها و مسئولیت های والایی در کشور دست یافتند و برخی محدودیت هایی که در دوره حاکمیت نظامیان بر آنها اعمال می شد برطرف گردید. تاسیس نشریات اسلامی ، پخش برنامه های اسلامی از شبکه های رادیو تلویزیونی کشور ، تاسیس سازمان ها و موسسات اسلامی و ثبت آنها در وزارت کشور ، ایجاد ارتباط با سازمان های بین المللی اسلامی و جذب برخی کمک ها و مساعدت ها از طریق سازمان کنفرانس اسلامی از شاخص ترین اقدامات دولت در اعطای آزادی به مسلمانان کشور بوده است.

دولت اتیوپی همچنین با ارتقاء جایگاه مجلس اعلی امور اسلامی اتیوپی ، این سازمان را به عنوان عالی ترین سازمان اسلامی کشور برسمیت شناخت و از این طریق چالش های داخلی سازمان ها و گروه های اسلامی مختلف را برای به دست گرفتن قدرت در سطح جامعه اسلامی کشور خاتمه داد. در راستای این امر در سپتامبر 1991تجدید ساختار اساسی مجلس اعلی امور اسلامی اتیوپی آغاز گردید .

علاوه بر آن طی دو دهه اخیر مسلمانان از نظر حقوق شهروندی نیز به جایگاه مطلوبی دست یافته اند. در قانون اساسی جدید اتیوپی دادگاه های شریعت اسلامی، رسیدگی به وضعیت مراکز اسلامی، آموزش زبان عربی، برابری در بین ادیان موجود در کشور و به رسمیت شناختن تعطیلات مذهبی مسلمانان نیز مورد توجه قرار گرفته اند.

160

با این وجود روابط دولت و مسلمانان از اوایل دهه 2000 میلادی دستخوش فراز و نشیب هایی جدی شده است که به تبع آن بر وضعیت سیاسی و اجتماعی آنان نیز تاثیرگذار بوده است. از جمله این مشکلات می‌توان به اعتراض عموم مسلمانان به عملکرد کمیته حج و عمره اشاره کرد. مسلمانان دفتر کمیته حج و عمره را به اخذ رشوه از برخی مقامات رژیم سابق و ثروتمندان متهم می نمایند که با پرداخت مبالغ هنگفت به مدیران این کمیته و مقامات دولتی بطور غیر قانونی از کشور خارج می شوند. رهبران مسلمان همچنین مسئولان اداره مهاجرت را به بی اعتنایی و سوء تدبیر در مورد زنان و مردان جوانی که در پوشش سفر حج کشور را ترک نموده و پس از ورود به عربستان سعودی به عنوان خدمه محلی مشغول بکار می شوند متهم می سازند و تاکید دارند بسیاری از دختران جوانی که بدین گونه در منازل ثروتمندان عربستان استخدام می شوند مورد تجاوز اربابان خود قرار گرفته و در برخی موارد نیز بقتل می رسند.

دولت اتیوپی همچنین از اوایل دهه 2000 میلادی و اوج گیری اقدامات تروریستی سازمان القاعده در برخی کشورهای شرق آفریقا و بویژه حضور نیروهای وابسته به القاعده در سومالی ، برخی از مسلمانان و سازمان های اسلامی کشور را به ارتباط با عوامل این سازمان تروریستی متهم ساخته اند. در این ارتباط طی سال های اخیر و بدنبال فاش شدن طرح ترور حسنی مبارک در آدیس آبابا در سال 1995 تعدادی از مسلمانان به جرم دخالت در این توطئه و افراطی گیری اسلامی دستگیر و زندانی شده اند و فعالیت برخی سازمان ها و مراکز اسلامی نیز محدود شده است. دخالت دولت در امور داخلی مجلس اعلی امور اسلامی اتیوپی و تلاش برای روی کار آوردن افراد وابسته به خود نیز طی سال های اخیر تنش های 161

شدیدی را بین جامعه اسلامی و دولت بوجود آورده و موجب بروز اعتراضاتی در قالب تظاهرات و میتینگ های سیاسی در آدیس آبابا و دیگر شهرهای کشور شده است. مسلمانان در این تظاهرات که طی سال های 2010 تا 2013 بارها برگزار شده است خواهان آزادی زندانیان خود اعم از علماء و رهبران مسلمان شده و دولت را به سرکوب آزادی های فردی و اجتماعی مسلمانان به بهانه مبارزه با تروریسم متهم ساخته اند. علاوه بر آن برخی از جوامع اسلامی اقدام به تاسیس مجالس اسلامی محلی نموده و از تبعیت از مجلس اعلی امور اسلامی بدلیل وابستگی به دولت سرباز زده اند. محدودیت های ایجاد شده در فضای مجازی در دو سال گذشته و از زمان آغاز نهضت بیداری اسلامی در شمال آفریقا از دیگر اقدامات دولت علیه مسلمانان اتیوپی است و

دولتمردان از اینکه پیروان دین اسلام در این کشور نیز همچون کشورهای مصر و تونس و لیبی درصدد سرنگونی دولت فعلی برآیند در هراس می باشند.

www.selamta.net/ethiopian muslims history.html/2012 6-1-6-

نهادهای اسلامی در اتیوپی

6-1-6-1-سازمان هاي اسلامي

مهم ترین مراکز اسلامی اتیوپی که در حال حاضر از فعالیت نسبتا خوبی در راستای رسیدگی به وضعیت مسلمانان شهرها و روستاهای مختلف کشور و برگزاری مراسم و مناسبت های اسلامی برخوردار می باشند عبارتند از:

المجلس الاعلي للشئون الاسلامیه في اتیوبیا :آدیس آبابا

162

مرکز توسعه اجتماعی نجاشی: نازارث مرکز الانصار: آدیس آبابا

مرکز الخلفاء الراشدین: نازارث مرکز آموزشی و وعده صلح: بابیل مرکز اسلامی اهدایه: قبرادهار

مرکز توسعه آموزشی اسلامی دیره داوا : دیره داوا مرکز اسلامی ابن مسعود: آدیس آبابا انجمن زنان مسلمان تیگرای: مکله

مرکز مدارس اسلامی و مساجد: وولدیا انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه مکله انجمن اسلامی جوانان کابریدامار

سازمان بین المللی کمک های اسلامی :آدیس آبابا انجمن امداد و توسعه: بابیل

مرکز گسترش و آموزش اسلامی: دیره داوا مرکز ارشاد و دعوت اسلامی :آدیس آبابا (تارتار 1391: 3-2 )

6-1-6-9-مراکز آموزشی مسلمانان:

مهم ترین مراکز آموزشی وابسته به مسلمانان در این کشور عبارتند از:

مدرسه القلم الاسلامیه: آدیس آبابا

163

کالج اسلامی ابادیر: حرار

مدرسه اسلامی بابیل: بابیل آکادمی حکمت: جما

مرکز عربی مدینه: آدیس آبابا مدرسه الرحمه: بدل

مدرسه الامام الشافعی: آدیس آبابا مدرسه اسلامی توحید: دیر داوا

مدرسه اسلامی عمربن خطاب: جیگیگا (تارتار 1391: 2 )

6-1-6-3-مدارس قرآنی:

یکی از نهادهای مهم دینی مسلمانان اتیوپی که از دیرباز در این کشور وجود داشته و در تعلیم قرآن و برخی اصول و قوانین اسلامی به پیروان دین اسلام نقش آفرین بوده است مدارس قرآنی این کشور می باشند. مدارس قرآنی که در بین قبایل مختلف اتیوپی دارای اسامی مختلفی اند همچون دیگر کشورهای آفریقایی به سبک مکتب خانه های قدیمی کشورهای عربی در قرون نخستین اسلامی اداره می شوند و معلمان (که معمولا از شیوخ محلی به شمار می روند) از طریق تکرار آیات قرآن و نوشتن برخی آیات بر روی لوح های چوبی

کودکان را به یادگیری آیات قرآنی وادار می سازند. مدارس قرآنی در حال حاضر در زمره بخشی از فرهنگ مسلمانان اتیوپی بوده و پیروان دین اسلام در حفظ و نگهداری این مراکز آموزشی سعی و اهتمام خاصی انجام می دهند. بودجه 164

مدارس قرآنی عمدتا از طریق مساجد و مسلمانان نسبتا متمول تأمین می شود و جدای از آن برخی از کشورهای اسلامی نیز هر سال بودجه هایی برای تعمیر و نگهداری مدارس قرآنی اختصاص می دهند.

لازم به ذکر است با توجه به ممنوع بودن تبلیغات دینی در کشور اتیوپی، بخش مهمی از آموزش ها و تعلیمات اسلامی از طریق مدارس قرآنی صورت می گیرد. تقریبا تمام مسلمانان این کشور در کودکی و سال های نوجوانی در کنار مدارس دولتی، در مدارس قرآنی نیز حضور داشته اند از این روی ضمن آشنایی نسبی با علوم قرآنی، به زبان عربی نیز تا حدودی تسلط دارند.

(مدارس قرآنی در اتیوپی 1390 :2-1 )

6-1-6-4-مساجد

با توجه به جمعیت زیاد مسلمانان در کشور اتیوپی، این کشور در برگیرنده تعداد زیادی از مراکز عبادی در شهرها و روستاهای مختلف است. مساجد در واقع جدای از مراکز عبادت و نیایش به درگاه خداوند متعال، به عنوان مراکز تجمع و گردهمایی مسلمانان مورد استفاده قرار می گیرند و مسلمانان پیروان فرقه های اسلامی مختلف بسیاری از تصمیمات مهم خود را در قالب جلساتی که در مساجد برگزار می کنند اتخاذ می نمایند.

از این روی می توان گفت حضور در مساجد و برگزاری

نمازهای جماعت در بین مسلمانان اتیوپی نوعی سنت به شمار می رود و پیروان دین اسلام فرزندان خود را از سنین کودکی با این سنت حسنه آشنا می نمایند.

165

مساجد اتیوپی نیز همچون دیگر کشورهای آفریقایی با مشکلات فراوانی مواجه می باشند. کمبود بودجه، فقدان امکانات لازم (همچون فرش، میز، دستگاه آمپلی فایر و.... به ویژه در مناطق روستایی)، اختلافات فرقه ای ناشی از تفاوت دیدگاه ها در درون هیئت امناء و ... از مهمترین این مشکلات محسوب می شوند.

مساجد اتیوپی اعم از مساجد بزرگ شهری و مساجد روستایی به صورت هیئت امنایی اداره می شوند و بودجه لازم نیز از طریق مسلمانان منطقه ای که مسجد در آن واقع شده، تأمین می گردد.

براساس اطلاعات موجود در حال حاضر صدها مسجد کوچك و بزرگ در سرتاسر کشور اتیوپی وجود دارند که بسیاری از آنها از طریق اداره مدارس قرآنی و مشارکت در تأسیس برخی مراکز آموزشی نقش مهمی در توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی در این کشور ایفا می نمایند. (مطالعات کارشناسی نویسنده ) مهم ترین مساجد فعلی این کشور اعم از مساجد واقع در آدیس آبابا و دیگر شهرهای کشور اتیوپی عبارتند از: مسجد انوار : آدیس آبابا مسجد ابوهریره: آدیس آبابا

مسجد فتا (ابوبورا): آدیس آبابا

مسجد گفار: آدیس آبابا

مسجد حاجی یونس: آدیس آبابا

مسجد ماکاینسا ابادیر: آدیس آبابا

مسجد سیده عایشه: آدیس آبابا

166

مسجد دهکده شیق هوجلی: آدیس آبابا

مسجد الاشامه: گوبا

مسجد انوار: مکلا

مسجد عری بلندا: دسیه

مسجد اواسا: اواسا

مسجد باب الرحمه: دیره داوا مسجد باته: آلمایا

مسجد بخاری: باهیردار

مسجد بوتاجرا: بوتاجرا

مسجد گاراگوتر: دسیه مسجد استی: گوندار مسجد فتیح: جیما

مسجد حاجی ادریس: بابیل

مسجد هامارسا: هامارسا

مسجد مرکز اسلامی: دیره داوا مسجد جامع: جیگیگا مسجد جامع: بحیردار

مسجد ابوبکر صدیق: آگارفا مسجدالنور: واردر

مسجد الرحمه: بدله

167

مسجد البرکه: جیگیگا

مسجد المبارک: ابومسا

مسجد جامع الکبیر: گوندار مسجد الکبیر: گوندار

مسجد الرحمن: گوندار

مسجد فتح: ساولا فلگه نوای مسجد امام احمد: حرار

مسجد المجاهدین: حرار

مسجد جامع: حرار

مسجد الجامع الکبیر: حرار

مسجد التوحید: حرار

مسجد امام احمد: حرار مسجد الخیر: گوندار

مسجد المبارک: ابومسا مسجد بلال: دلا 174

(تارتار 1391: 4-2 )

6-1-6-5-تولید محصولات فرهنگی اسلامی :

174

168

تا پیش از سال 1990 میلادی تولید ادبیات دینی و محصولات فرهنگی اسلامی توسط مسلمانان کشور در سطح پایینی قرار داشت و به ندرت کتب و نوارهای دینی به وسیله علماء مسلمان اتیوپی روانه بازار می شد با این حال طی دو دهه اخیر و به دنبال تحولات ایجاد شده در منطقه و افزایش بیداری مسلمانان کشور اتیوپی؛ چاپ و نشر تولیدات فرهنگی اسلامی اعم از کتب، مجلات و نرم افزارهای صوتی و تصویری در زمینه های تاریخی، اخلاقی و عقیدتی به زبان های

انگلیسی، عربی، امهریک و ارومو سرعت قابل توجهی یافته و این گونه تولیدات فرهنگی اسلامی در شهرهای مختلف اتیوپی به نحو مناسبی توزیع می شوند که به نوبه خود در رشد و ارتقاء سطح فرهنگ جوامع مختلف اسلامی این سرزمین و گسترش تدریجی بیداری اسلامی در منطقه راهبردی شاخ آفریقا تأثیرگذار می باشند

6-1-6-6-حج :

یکی از مناسک مهم عبادی دین اسلام که از جایگاه و اهمیت بسیار والایی در بین مسلمانان اتیوپی برخوردار می باشد زیارت خانه خدا و برپا داشتن فریضه حج تمتع است که هر سال در موسم حج در بین مسلمانان شور و وصف زایدالوصفی به وجود می آورد.

پیشینه حج در اتیوپی به نخستین سال های ظهور دین اسلام باز می گردد و گفته شده است نجاشی پادشاه حبشه در هنگام حضور در مکه و انجام مراسم حج درگذشت و از آن زمان مراسم عبادی حج در بین مسلمانان اتیوپی رواج یافته است. هر سال در موسم حج شماری از مسلمانان این کشور تحت سرپرستی شورای عالی امور اسلامی اتیوپی و از طریق رهبران و شیوخ محلی مسلمان رهسپار سرزمین اسلام شده و مراسم حج 169

را برپا می دارند.بر اساس آمار و اطلاعات موجود تعداد زائران کشور اتیوپی در حدود 6 هزار نفر است که عمدتا تحت مدیریت شورای عالی امور اسلامی اتیوپی در دو ساختمان متعلق به این سازمان در مکه استقرار می یابند. تارتار 1391 :2-1 )

بر اساس سنت اسلامي رایج در بین مسلمانان اتیوپي ؛ روحانیون اتیوپیایی در موسم حج و پیش از اعزام حجاج مسائل و موضوعات مربوط به حج تمتع را در مساجد مختلف کشور و در قالب کلاس های درسی تدریس می کنند که این دوره هاي آموزشی همواره با استقبال مسلمانان اعم از حجاج اعزامی و سایرین مواجه می شود.

با توجه به فقر شدید مردم اتیوپی و انبوه مشکلات اقتصادی مسلمانان اتیوپی، سفر حج افتخار عظیمی برای پیروان دین اسلام به شمار می رود و حجاج اعزامی پس از بازگشت به کشور لقب الحاج را به نام خود اضافه می کنند که معمولا تا پایان زندگی آنها مورد استفاده قرار می گیرد.

6-1-7-تشیع:

کشور اتیوپی از نظر پیشینه تشیع یکي از قدیمي ترین کشورهای جهان محسوب مي گردد و ریشه‌های تشیع در اتیوپی به نخستین سال های آغاز دعوت اسلام و مهاجرت گروهی از مسلمانان صدر اسلام به حبشه باز می گردد. این مهاجران که به دستور پیامبر اکرم (ص) و تحت سرپرستی حضرت «جعفر بن ابی‌طالب» برادر امیرالمؤمنین(ع) و بدلیل فشارها و شکنجه

170

های کفار قریش به سوی حبشه هجرت کردند پس از گفتگو با نجاشی پادشاه وقت حبشه تحت حمایت وی قرار گرفتند.175 پس از قدرت گرفتن اسلام و فراتر رفتن آن از مرزهای حجاز، گروهی از نو شیعیان یمن به حبشه هجرت کردند.این افراد در واقع در زمره مسلمانانی بودند که بعد از شنیدن وصایای پیامبر اسلام (ص) درخصوص ولایت حضرت علی (ع)، در سلك شیعیان آن حضرت قرار گرفته بودند و این بیشتر بدان سبب بود که در زمان نشر دین اسلام در سرتاسر جزیره العرب؛ پیامبر اکرم (ص) حضرت علی (ع) را مأمور دعوت مردم یمن به اسلام قرار داده و اهالی یمن به وسیله ایشان اسلام آورده بودند. از این روي یمني ها از محبان علي (ع) بشمار می رفتند و همانطور که گفته شد پس از واقعه سقیفه بني ساعده و محروم ماندن حضرت علي از خلافت حکومت اسلامي ؛ برخي از مسلمانان یمني در اعتراض به این امر به عنوان پیروان علی در کنار او قرار گرفتند.این مسلمانان یمنی را می توان نخستین شیعیاني دانست که در اتیوپی استقرار یافتند.

موج دوم تشیع در حبشه به دوره خلفای عباسی بازمی گردد. در این دوره گروه هایی از پیروان اهل بیت به حبشه هجرت کردند. آنها توانستند برخی از قبایل بت پرست حبشه را به اسلام دعوت کنند و به نزاع های قبیله ای در این منطقه پایان دهند. گفته می شود آغاز انفصال سرزمین های اریتره و سومالی از کشور اتیوپی نیز به این دوران بازمی گردد.

175 - گفته می‌شود که نجاشی بعدها و طی گفتگوهای بیشتر با جعفر بن ابیطالب نه تنها مسلمان شده بلکه در زمره شیعیان قرار گرفت و هنگامی که نجاشي بعدي، خبر کنار زده شدن علی (ع) را از خلافت شنید، تشیع خود را علنی کرد و آنچه رخ داده بود را رد نمود. (سیدمرادي :شیعیان اهل البیت (ع) در اتیوپي) 171

پیروان اهل البیت (ع) از آن زمان در این کشور زندگی می کنند. شیعیان فعلی اتیوپی به دو گروه اصلی تقسیم می شوند : شیعیان قدیمی و مستبصرین

تعداد زیادی از شیعیان بومی دوازده امامی این کشور در منطقه نغلی بورنا واقع در شمالی شرقی اتیوپی و 610 کیلومتری پایتخت زندگی می کنند. آنان دارای مسجد، حسینیه و فعالیت های مذهبی خاص خود می باشند. مردم این منطقه از قومیت های گوناگونی تشکیل شده اند که دو قبیله سومالی و ارومو، اکثریت مسلمانان آن را تشکیل می دهند. 176

آمار دقیقی از شیعیان اتیوپی در دست نیست با این حال برخی شیعیان اتیوپی مدعی هستند که در حدود 20 درصد از مسلمانان این کشور را طوایف گوناگون شیعه تشکیل می‌دهند. شیعیان این کشور عمدتا در"آدیس‌آبابا" پایتخت و نیز در مناطق شمال و شرق اتیوپی سکونت دارند. (Abna.ir/2012)

لازم بذکر است در سال های 1999 و 2000 تعدادی از مدارس دینی این کشور، حرکتی را برای تصحیح تلقیات نادرست مسلمانان ناآگاه از شیعه آغاز کردند که این اقدام باعث تفاهم بیشتر مسلمانان اهل سنت و شیعه این کشور و گرایش برخی از مسلمانان به مکتب تشیع شد.

176 - این منطقه و به خصوص شهر «شاکسو» سرزمین ثروتمندی است که در آن، معادن طلا و جنگل های انبوه وجود دارد. به همین دلیل، هدف هیئت هاي میسیونري و مبلغان مذهبی مسیحی و بهایی قرار داشته است.

172

6-1-8-وهابیت :

کشور اتیوپی نیز همچون دیگر کشورهای مناطق شاخ آفریقا از اوایل دهه 1960 مورد توجه عربستان سعودی قرار گرفت و با توجه به حضور جمعیت قابل توجهی از مسلمانان و پیشینه این کشور در تاریخ اسلام، به تدریج گروه هایی از مبلغان وهابیت با هزینه دولت عربستان در آدیس آبابا، حرار و دیگر شهرهای اتیوپی استقرار یافته و با احداث چند مسجد در این شهرها و بر عهده گرفتن مدیریت این مساجد، به صورت غیرمستقیم به تبلیغ آئین ضاله وهابیت پرداختند. وهابیون در دهه 1970 با گسترش سیاست های تبلیغی خود به ساخت ده ها مسجد، مدرسه، بیمارستان و درمانگاه در اتیوپی روی آورده و تلاش کردند حوزه نفوذ خود را افزایش داده و پیروان هر چه بیشتری را جذب خود نمایند. در طی این سال ها هزاران مبلغ وهابی اعزامی از عربستان در مدارس و مساجد وابسته به خود استقرار یافته و با توزیع بسته های دلارهای نفتی عربستان و اهداء هدایای جنسی بین برخی شیوخ و علماء صاحب نام این کشور تلاش کردند پیروانی را به خود اختصاص دهند. با این حال اقدامات وهابیون در دهه های 1970 و 1980 با مقاومت سخت مسلمانان اتیوپی که عموما دل در گرو اهل بیت داشته و در زمره پیروان فرقه های متصوفه به شمار می روند مواجه گشت به گونه ای که در برخی موارد درگیری های سختی بین وهابیون و مسلمانان اتیوپی پدید آمد. اقدامات تبلیغی وهابیت در اتیوپی در دهه های 1990 و 2000 میلادی هر چه بیشتر تداوم یافت و با اختصاص هزینه های سنگین از سوی دولت عربستان و سازمان رابطه العالم الاسلامیه ؛ وهابیون به تدریج مراکز و

پایگاه هایی را در شهرها و روستاهای اتیوپی تأسیس کردند که این وضعیت تاکنون نیز ادامه یافته است. 173

هر چند در حال حاضر آمار دقیقی از تعداد افرادی که در زمره پیروان آئین ضاله وهابیت به شمار می روند وجود ندارد ولی تخمین زده می شود چند هزار نفر از مسلمانان این کشور و برخی از شیوخ و علمای کشور اتیوپی از علاقمندان به وهابیت محسوب شوند.این در حالی است که اکثر این افراد به دلیل منافع مادی خود به آئین وهابیت پیوسته و در ازای این امر از رابطه العالم الاسلامیه به صورت ماهانه پول و هدایای نقدی و جنسی دریافت می کنند و در باطن به وهابیت هیچ اعتقادی ندارند.

لازم به ذکر است وهابیون طی چند دهه گذشته تلاش کرده اند از طرق ذیل آئین ضاله وهابیت را در این کشور گسترش دهند:

احداث مساجد و درمانگاه ها

مشارکت در تأسیس دانشگاه ها و مراکز آموزشی

اعزام دانش آموزان نخبه مسلمان به دانشگاه های مکه و مدینه

اعطای بورسیه های تحصیلی دانشگاه های اتیوپی به برخی دانش آموزان مسلمان

اعطای مقرری ماهیانه به شیوخ و علماء طرفدار

توزیع هدایای جنسی بین مسلمانان مستمند ساکن شهرها و روستاهای کشور

تجهیز مدارس قرآنی کشور

احداث اردوگاه های توزیع غذا و توزیع کمک های جنسی و دارویی در مناطق قحطی زده

174

توزیع بلیط های رایگان حج عمره بین شیوخ طرفدار احداث چاه های آب آشامیدنی در مناطق روستایی مسلمان نشین

توزیع بسته های غذایی و خرما در مناطق مسلمان نشین در ماه رمضان

توزیع کتب و مجلات اسلامی چاپ عربستان در مساجد و مدارس اسلامی

تأسیس سازمان های اسلامی وابسته

حضور در برخی برنامه های رادیو تلویزیونی برپایی کلاس های قرآن

مبارزه با تشیع و حمله به اهل بیت (ع) ( عرب احمدي 1390 :14-7 )

با این حال همان گونه که اشاره شد تاکنون وهابیون نتوانسته اند به اهداف اصلی و راهبردی خود در اتیوپی دست یابند و بعید به نظر می رسد در آینده نیز بتوانند به نحو قابل توجهی پیروان خود را افزایش بخشند.

قابل ذکر است وهابیون وابسته به عربستان سعودی طی سال های 1389 و 1390 و به دنبال به رسمیت شناخته شدن مذهب اهل البیت (ع) توسط دولت، که موفقیتی بزرگ برای شیعیان این کشور محسوب می شد، تحرکاتی را در این کشور آغاز کردند که به برگزاری تظاهراتی هفتگی در صحن بزرگترین مدرسه سلفیه وابسته به عربستان در آدیس آبابا منجر گشت. وهابیون طی این تظاهرات حملات تبلیغاتی سنگینی را علیه پیروان مذهب اهل البیت (حبشی ها) آغاز کرده و علنا به 175

مخالفت با تصمیم دولت اتیوپی پرداختند. با تداوم این تظاهرات و گسترش آن به برخی مساجد متعلق به وهابیون به ویژه مسجد انوار (بزرگ ترین مسجد آدیس آبابا) وهابیون موضوع را به مطبوعات محلی و پر تیتراژ داخلی انتقال داده و حملات تبلیغاتی خود بر ضد حبشی های شیعه را افزایش دادند. این امر در نهایت منجر به بروز تفرقه و دودستگی بین مسلمانان پایتخت شده و بسیاری از مسلمانان ضمن اعتراض به اقدامات سلفی ها، این گونه اقدامات را موجب خدشه دار شدن وحدت عمومی جامعه اسلامی این کشور دانسته و تداوم این حملات تبلیغاتی را فاجعه بار خواندند. با ادامه این اعتراضات که موجب برگزاری تظاهراتی در آدیس آبابا و دیگر شهرهای اتیوپی شد دولت به گروه های سلفی پشت پرده این تظاهرات هشدار داده و ارتش برای متفرق ساختن تظاهرکنندگان وارد ماجرا شد. با این حال اصرار موافقان و مخالفان مسلمان در تداوم تظاهرات به صورت شبانه، مانع موفقیت ارتش اتیوپی در متفرق ساختن این اعتراضات و تجمعات گردید. ادامه این وضعیت که سبب کشته و زخمی شدن برخی از تظاهرکنندگان توسط ارتش اتیوپی گردید بحران موجود را تشدید نمود به طوری که موضوع ابعاد بین المللی یافته و کشورهای اسلامی ضمن اعتراض به دولت اتیوپی خواهان پایان سرکوب مسلمانان کشور شدند. در ادامه این امر و به دنبال بازداشت برخی از سران سلفیه و رهبران وهابی اتیوپی توسط پلیس اتیوپی، آنها بار دیگر تظاهراتی را علیه دولت اتیوپی سازماندهی کردند. با این حال دولت اتیوپی با وضع قوانین جدید در مجلس ملی کشور و با تلاش برای کنترل بحران موجود، اقدام به بازداشت تعداد زیادی از تظاهرکنندگان نموده و ضمن هشدار به کشورهای خارجی صحنه گردان این نا آرامی ها (عربستان و سازمان رابطه العالم الاسلامیه) آرامش را به 176

جامعه اتیوپی بازگرداند و مقامات امنیتی اتیوپی اعلام کردند با هرگونه تظاهرات فاقد مجوز از وزارت کشور به شدت برخورد خواهند کرد. بعضی گزارشات نیز از اخراج برخی از شیوخ وهابی عربستان مقیم اتیوپی از این کشور حکایت دارند. این شیوخ که در زمره مبلغان وهابی اتیوپی محسوب می شوند از رهبران مهم سلفی کشور بودند که هر چند به ظاهر در مدارس اسلامی اتیوپی به تدریس مشغول بودند ولی در تحریک جامعه اسلامی علیه شیعیان بومی کشور فعالیت داشته اند.

(www.shia news.com/2012)

6-1-9-مشکلات و مخاطرات مسلمانان :

در بررسی سیر تاریخی مسلمانان برخی از مشکلات آنها مورد بررسی قرار گرفت. وجود اختلافات داخلی بین علماء و رهبران مسلمان از مشکلات مهم جامعه اسلامی اتیوپی است. بخش عمده این مشکلات به رقابت های درونی شخصیت های برجسته مسلمان این کشور باز می گردد که عمدتا درصدد بدست گرفتن رهبری جامعه اسلامی اتیوپی می باشند. بخشی از این اختلافات نیز در درون مجلس اعلی امور اسلامی اتیوپی وجود دارد که ناشی از دخالت های دولت در کنترل این سازمان مهم اسلامی از یک سوی و کوشش برخی از علماء بزرگ کشور در مستقل نگاه داشتن مجلس اعلی امور اسلامی از سوی دیگر می باشد. فقر ، بروز قحطی و خشکسالی های مقطعی در مناطق مسلمان نشین ، سطح بالای بی سوادی در بین

روستائیان مسلمان، اطلاعات اندک در مورد اصول و قوانین اسلامی و مهاجرت آرام و تدریجی بعضی از اندیشمندان مسلمان این سرزمین به کشورهای توسعه یافته از دیگر مشکلات مهم جامعه اسلامی اتیوپی بشمار می رود. علاوه بر آن 177

تلاش دولت در و کم اهمیت جلوه دادن مسلمانان که معمولا از طریق ارائه آمارهای نادرست از جمعیت مسلمان این کشور ترسیم می گردد نیز از دیگر چالش هایی است که بارها با اعتراضات شدید علماء مسلمان این کشور مواجه شده است. جدای از چالش های مزبور ، تلاش های تدریجی و آرام هیئت های میسیونری برای مسیحی نمودن مسلمانان - خصوصا مسلمانان مستمند روستایی - یکی از مشکلات بزرگ فعلی جامعه اسلامی اتیوپی است. در واقع می توان گفت کلیساهای مختلف داخلی و هیئت های میسیونری خارجی مستقر در مناطق مختلف اتیوپی طی چند دهه گذشته و به ویژه در دو دهه اخیر اقدامات گسترده ای را برای گسترش دین مسیحیت و سوق دادن مسلمانان مستمند و فقیر به دین مسیح آغاز کرده اند که با توزیع برخی کمک های نقدی و مالی بین آنان نیز همراه بوده است.این وضعیت که طی چند سال گذشته و با آغاز نهضت بیداری اسلامی در شمال آفریقا شدت یافته است. در واقع خطری است که جامعه اسلامی اتیوپی به ویژه

مسلمانان مستمند ساکن روستاها و مناطق صحرایی و بیابانی این کشور را هدف گرفته و این در حالی است که بسیاری از مسلمانان به ویژه اندیشمندان و تحصیلکردگان همچنان درگیر اختلافات و منازعات داخلی خود بوده و از اتحاد و انسجام در مقابل پیشروی تدریجی مسیحیان غافل مانده اند. براساس اطلاعات موجود تنها در بیست سال گذشته بیش از بیست هزار نفر از مسلمانان اتیوپی به دین مسیح گرویده اند که زنگ خطری برای آینده جامعه اسلامی در این کشور به شمار می رود. توزیع کتب ضد اسلامی، برگزاری کنفرانس هایی علیه دین اسلام با مدیریت کلیساهای داخلی، توزیع وسیع انجیل و دیگر کتب مسیحی بین مسلمانان شهری و روستایی، توزیع لباس و دارو در مناطق مسلمان نشین، تأسیس کلینیک 178

و درمانگاه در روستاهای مسلمان نشین، برگزاری سخنرانی های ضد اسلامی منظم ماهانه در بین مسلمانان ساده دل روستایی ( با بهره گیری از کشیش ها و میسیونرهای

توانمند) و وارد آمدن شبهات مختلف در مورد دین اسلام از جمله اقداماتی است که توسط کلیساهای مسیحی و در راستای فرآیند مسیحی سازی مسلمانان کشور صورت می گیرد.

(مطالعات و بررسي هاي کارشناسي نویسنده )

6-2-مسیحیت

مسیحیت در کشور اتیوپی از ریشه های عمیقی برخوردار است و منابع تاریخی این سرزمین را از قدیمی ترین کشورهایی که آیین مسیحیت در آن رسمیت و رواج یافت می دانند. 177 گفته می شود که مذهب مسیحی از سرزمین شام به حبشه راه یافته است.

پیشینه مسیحیت در اتیوپی به دوره پادشاهی ازانا (عزانا) 178که از 330 تا 360 میلادی به مدت سی سال بر آکسوم حکم راند و در اوایل قرن چهارم میلادی و به جانشینی پدرش- اعمیدا- بر تخت نشسته بود باز می گردد. در آن ایام فیلسوفی به نام مروپیوس از شهر صور (در لبنان کنونی) با دوتن از همراهان خود به نام های آئده سیوس179 و فرومنتیوس 180 از اهالی شام به حبشه سفر کردند. آئده سیوس و فرومنتیوس به خدمت ازانا رسیدند و وی تحت تاثیر این فلاسفه سرانجام در سال 331 میلادی آیین مسیح را پذیرفت و از طریق امپراتور، اطرافیان وی نیز

177 - این در حالی است که انتساب پادشاهان و امپراتوری های حبشه و

اتیوپی به سلیمان نبی و ملکه سبا می دهد.

آنها را با دین یهود نیز پیوند 178- Ezana

179 - - Aedesius 180 - Frumentius

179

به دین مسیحیت روی آوردند. 181راه یافتن مسیحیت به دربار حبشه این کشور را از نظر مذهبی به روم و مصر (اسکندریه) نزدیک کرد و پیوندی سیاسی- مذهبی میان آنها پدید آورد که این وضعیت تا مدت های طولانی پابرجای ماند.

www.hyperhistory.net/ The History of Christianity in Ethiopia.htm

رسوخ مسیحیت و تبدیل آن به دین رسمی در اتیوپی تاریخ این کشور را نیز تحت تاثیر خود قرار داد بطوری که در جنگ هایی که چند دهه بعد میان حبشیان و پادشاهان یمن در گرفت نیز دین مسیحیت تاثیرگذار بود. نخستین جنگ میان این دو کشور درحدود سال 340 میلادی اتفاق افتاد. بهانه این جنگ، دست اندازی پادشاهان حمیری به سواحل شرقی حبشه بود. پادشاه حمیر و فرزندش درپی شکست از سپاهیان حبشه به یثرب گریختند. شهر یثرب بعد از سال 70 میلادی که بیت المقدس به دست رومیان افتاده بود و تعداد زیادی از یهودیان آن دیار به عربستان مهاجرت کردند، به عنوان مرکز اصلی استقرار یهودیان در شبه جزیره عربستان درنظر گرفته می شد. پادشاهان حمیری (کرب یهمن بن یریم یرحب حمیری و فرزندش ابوکرب اسعد) به این دین گرویدند و کرب یهمن در فاصله سال های 370 تا 378 میلادی، یمن را از حبشیان بازپس گرفت و قوم خود را به دین یهود فراخواند و آن را در قلمرو حمیریان گسترش داد.

از سوی دیگر، حبشیان در جهت نشر مسیحیت در یمن کوشیدند. مبلغان مذهبی این کشور در منطقه جنوب عربستان (جنوب جزیره العرب) به دعوت مردم به آیین مسیح پرداختند و راهبی حبشی موفق شد عده زیادی از ساکنان آن سرزمین را به دین مسیح

181 - عبدالعزیز سالع عقیده دارد که مسیحیت در حدود سال 320 میلادی از طریق برخی از مبشران مسیحی وارد حبشه گردید و فرومنتیوس، 10 سال پس از آشنایی حبشیان با این آیین، در اکسوم مستقر شد.

180

متمایل ساخته ، کلیسایی را در نجران بنا نهد (سالم، 92:13). به این ترتیب، شهر نجران تبدیل به یکی از مراکز مهم مسیحیت در یمن شد و اتفاقی که بعدها در آن شهر رخ داد زمینه را برای حمله دوم حبشیان به این کشور فراهم آورد. ذونواس آخرین پادشاه حمیری یمن که خود آیین یهود اختیار نموده بود نفوذ حبشه در یمن - از طریق اشاعه مسیحیت را -خطرناک می دانست و احساس می کرد که بین انتشار مسیحیت در یمن و

افزایش نفوذ سیاسی حبشیان

(به عنوان رقیب سیاسی و

اقتصادی) در آن سرزمین ارتباط مستقیمی وجود دارد. از این روي در سال 523 میلادی به نجران هجوم برد و مردم را بین ترک آیین مسیح و کشته شدن مخیرگذاشت . در پی مقاومت مردم نجران بر دین خود و مخالفت با ذونواس ، وی به سربازان خود دستور داد گودال های عمیقی حفر کرده و پیروان مسیحیت را با انجیل هایشان در آن گودال ها بسوزانند. این کشته شدگان همان افرادی هستند که در قرآن کریم از آنها به عنوان اصحاب اخدود یاد شده است. (سوره بروج، آیات 4 تا 7) 182در پی این اقدام جنایت کارانه ذونواس، پادشاه مسیحي روم، امپراطور حبشه را در حمله به یمن ترغیب نمود. در سال 525 میلادی، سپاه حبشه به فرماندهی اریاط به یمن حمله ور شد و این سرزمین را اشغال کرد . در این جنگ ذونواس شکست سنگینی را متحمل گشت و خود را در دریا غرق کرد و حکومت حمیری ها در یمن به پایان رسید.183

182 - بعدها و در اواسط قرن بیستم، آثار این گودال ها و لایه ای از خاکستر در نزدیکی نجران کشف شد و کلیسایی در نزدیکی این گودال ها بنا گردید.

183 - «پس مردی از آن ترسا[یان]، انجیلی نیم سوخته برگرفت و سوی قیصر رفت، پس این مرد ترسا پیش قیصر فریاد کرد و بگفت که ذونواس چه کرد. قیصر اجابت نکرد و گفت از من تا یمن دور است، لیکن از یمن تا حبشه نزدیک است و او را نامه نبشت به ملک حبشه و این مرد آنجا رفت و ملک حبشه بگریست از آن کار و قریب هفتاد هزار مرد بساخت و سوی یمن فرستاد با مهتران نامدار و با مهتری نام او «ارباط [اریاط]. پس 181

ابرهه از فرماندهان همین سپاه حبشی بود که بعدها با کشتن اریاط، قدرت را در دست گرفت و خشم امپراطور حبشه را نیز از این اقدام برانگیخت.184 ابرهه چندی بعد و پس از تحکیم قدرت خویش (احتمالا 547 یا 570 میلادی) به قصد ویران کردن کعبه، سپاه فیل سوار مشهور خود را راهی مکه کرد که ذکر آن در قرآن کریم نیز آمده است. بیرون راندن حبشیان از یمن، به کمک سپاهیان حکومت ساسانی و در زمان پادشاهی خسروانوشیروان (531-578م) که برای یاری «سیف بن ذی یزن» (از بازماندگان حمیری ها) به یمن لشکر کشید انجام گرفت. به هر صورت دین مسیحیت از قرن چهارم میلادی در حبشه ریشه دوانید و تاکنون نیز در این کشور به عنوان دین اول مردم این کشور درنظر گرفته می شود. 6-2-1-کلیسای ارتدوکس :

مشهورترین کلیسای اتیوپی و قدیمی ترین شعبه دین مسیحیت در این کشور کلیسای ارتدوکس موسوم به کلیسای ارتدوکس توحیدی اتیوپی است که تا سال ۱۹۵۹ بخشی از کلیسای ارتودوکس قبطی بشمار می رفت . فرقه ارتدوکس اتیوپی یکی

ذونواس از ایشان هزیمت شد و خود را سوار در دریا فکند و کس بازندیدش» (مجمل التواریخ و القصص، 1318: 169-170)

184 - وقتی نجاشی از کشته شدن اریاط باخبر شد از کار ابرهه خشمگین گشت و قسم خورد که موی پیشانی او را بکند و خونش بریزد و خاکش یعنی یمن را پایمال کند و چون خبر به ابرهه رسید موی پیشانی خود بکند و در حقه تاج نهاد و کمی از خون خود در شیشه کرد و مقداری از خاک یمن را در کیسه ای ریخت و برای نجاشی فرستاد و هدیه ها و تحفه های بسیار همراه آن کرد و نامه نوشت و به بندگی وی اعتراف کرد و به دین نصرانی قسم خورد که مطیع اوست و چون شنیده است که شاه قسم خورده موی پیشانی او را بکند و خونش بریزد و خاکش را پایمال کند اکنون موی پیشانی خود را به نزد شاه می فرستم که بریزد و کیسه ای از خاک دیارم می فرستم که پایمال کند. نجاشی ابرهه را بخشود و حکومت به او واگذاشت.» (مسعودي 1374: 440)

182

از معدود کلیساهای آفریقای سیاه پیش از ورود استعمارگران اروپایی به این قاره محسوب می شود و کلیسای ارتدوکس توحیدی اتیوپی یکی از معتبرترین کلیساهای قاره آفریقا از نظر قدمت محسوب می شود. درحال حاضر، آبونه پائولس، پاتریاک (بطریق) 185 کلیسای ارتدوکس اتیوپی است.

(http:///tewahdo.org/Christianity in Ethiopia/History/2012)

6-2-2-مسیحیت کاتولیک:

ریشه کلیسای کاتولیک در اتیوپی به قرن شانردهم و حضور پرتغالیان کاتولیک مذهب در بخش هایی از حبشه- با هدف جلوگیری از نفوذ سپاهیان عثمانی و سرکوب قیام مسلمانان به رهبری احمدبن ابراهیم القاضی- بازمی گردد. درپی برقراری روابط نزدیک بین حبشه و جهان غرب و به ویژه پرتغال، در آن برهه از زمان کلیسای کاتولیک اتحاد کامل با مسیحیان اتیوپی را برای مقابله با نفوذ رو به افزایش مسلمانان و عثمانی ها ضروری می دانست. اعزام روحانی سرشناس پرتغالی به نام «ایگناتیوس دولویولا» در سال 1554 به حبشه نیز در همین راستا صورت گرفت. بعدها و علی رغم تصرف پرتغال به وسیله دولت اسپانیا (1580-1640م) سیاست نزدیکی با کلیسای حبشه همچنان ادامه یافت و هیأت های مذهبی اعزامی از سوی پاپ ، تلاش کردند با تشکیل جلسات بحث و سخنرانی، اختلاف دو کلیسا را برطرف نموده و روحانیان ارتدوکس اتیوپی را متقاعد به پیروی از مشی و موازین کلیسای کاتولیک کنند. کاتولیک شدن رسمی فرمانروای حبشه که تحت تاثیر تبلیغات هیأت های مذهبی اسپانیا تحقق یافت حاکی از

183

Patriarch

185_

موفقیت آنان بود و فعالیت های اسقفی به نام پدر وپائز، از اعضای فعال «انجمن لیوی» در سوق دادن امپراطور سوی نیوس به آیین کاتولیک (1622م) بسیار مؤثر بود . با این حال پس از مرگ امپراطور سوی نیوس در سال 1633 و اعلام مخالفت جانشین او با اصول آیین کاتولیک، پیروان کلیسای قبطی دست به شورش زدند . در پی این امر هیأت های مذهبی پاپ خاک حبشه را ترک کردند و مذهب کاتولیک در این کشور دچار اضمحلال شد. فعالیت کلیسای کاتولیک در اتیوپی از آن سال به بعد رونق چندانی بدنبال نداشت و تلاش هیئت های میسیونری اروپائی در قرون نوزدهم و بیستم در کاتولیک ساختن مسیحیان این کشور نیز موفقیت چندانی ببار نیاورد بگونه ای که در حال حاضر تنها پنج درصد از مسیحیان اتیوپی از کلیسای کاتولیک پیروی می نمایند.186

www.ecs.org.et/2012

6-2-3-مسیحیت پروتستان

تاریخ دقیقی برای ورود مذهب پروتستان به اتیوپی ذکر نشده است اما حدس زده می شود پس از رواج آیین کاتولیک و در نیمه دوم قرن هفدهم میلادی ؛ مذهب پروتستان به وسیله میسیونرهای مذهبی سوئدی به مردم اتیوپی معرفی شده و آغاز رواج آن نیز از استان تیگره بوده است. پروتستان ها در اتیوپی بیشتر با نام پنتای 187 شناخته می شوند. این واژه خلاصه شده اصطلاح پنتاکوستال188 است. پیروان پنتای بخشی از

186 - در سال 1944، هایله سلاسی، طی حکمی، میسیونرهای مذهبی را از تلاش برای تغییر مذهب مسیحیان ارتدوکس حبشه منع کرد.

187- Pentay

188 Pentecostal

184

مسیحیان کشور به شمار می روند که به سایر کلیساهای اتیوپی، از قبیل ارتدوکس و کاتولیک وابسته نیستند. درباره تعداد پروتستان های اتیوپی آمارهای متفاوتی وجود دارد اما طبق آخرین آمارها و براساس مجله مسیحیت امروز حدود%20 از پیروان مسیحیت در اتیوپی را شامل می شوند. (Christianity Today, 2011: 18)

پیروان رسمی مذهب پروتستان بیشتر در مناطق جنوبی اتیوپی سکونت دارند.

6-3-یهود:

دین یهود از دیرباز دارای پیرواني در این سرزمین موسوم به فالاشاها بوده است و یهودیان ؛ حبشه را از مراکز استقرار اقوام یهود از از عهد عتیق تاکنون می دانند. بیشتر یهودیان اتیوپی در دهه 1980 به اسرائیل انتقال یافتند با این حال هنوز گروه اندکی از یهودیان در این کشور ، بیشتر در نواحی شمال غربی اتیوپی، سکونت دارند. یهودیان اتیوپی را «بتا اسرائیل» می خوانند.

وجود گروه قابل ملاحظه ای از یهودیان در کشور اتیوپی تا دو قرن قبل چندان مورد توجه دیگر کشورها نبود و اطلاعات چندانی نیز از آنها وجود نداشت. یهودیان اتیوپی نیز به نوبه خود از وضعیت دین یهود در دیگر مناطق جهان اطلاعات زیادی نداشتند. فالاشاها برای نخستین بار در قرون 19 و 20 میلادی به جامعه جهانی یهودیان معرفی شدند و در سال 1975 به عنوان یهودیان سیاه پوست مورد تأیید رژیم اشغالگر قدس (اسرائیل) قرار گرفتند. به دنبال توافق دولت اسرائیل و رژیم وقت اتیوپی در اوایل دهه 1980، در حدود 150 هزار فالاشه یهودی که اصالت یهودي آنها براي مقامات 185

رژیم صهیونیستی به اثبات رسیده بود طی دو عملیات بزرگ هوایی "عملیات موسی" در سال 1984و "عملیات سلیمان" در سال 1991 به اسرائیل انتقال یافتند.

در حال حاضر تعداد کمی از یهودیان در کشور اتیوپی زندگی می کنند.این یهودیان که در حدود 22 هزار نفر می باشند در یک مقطع زمانی از دین یهود به مسیحیت تغییر دین داده و هر چند بعدها مجددا به دین یهود بازگشتند اما این امر موجب عدم به رسمیت شناخته شدن آنها به عنوان یهودیان واقعی توسط دولت اسرائیل شده و مقامات رژیم اشغالگر قدس از انتقال آنان به اسرائیل خودداری کردند.189

6-4-فرقه راستاری :

علاوه بر ادیان مسیحیت و یهود فرقه ای به نام «راستافاری» نیز - که تلفیقی از عقاید یهودي و مسیحي است - داراي طرفداران اندکی در این کشور است، پیروان فرقه راستاری که در سال 1930 و توسط گروهی از سیاهان جاماییکا بوجود آمده است اعتقاد دارند اتیوپی، صهیون و امپراتور هایله سلاسی (راس تافاری ماکونن) 190 حضرت مسیح و تجلی حلول ذات

189 - فالاشاها طی قرن 11 تا 12 میلادی قدرت سیاسی نیرومندی را در ارتفاعات کوهستان سمین189 تأسیس نموده و بخشی از امپراطوری حبشه را تحت اختیار خود داشتند. با این حال پس از شکست از حبشی ها در اواخر قرن سیزدهم میلادی سرزمین خود را از دست دادند. فالاشاها از آن زمان از طریق ساخت برخی صنایع دستی همچون ابزارهای فلزی و سفالی و لباس های بومی و فروش آنها به دیگر مردم اتیوپی زندگی خود را سپری می نمایند.. فالاشاها به عنوان گروهی سطح پایین همواره مورد تحقیر سایر اتیوپیایی ها قرار داشته اند و این در حالی است که استعداد و مهارت آنها در ساخت بهترین نوع صنایع دستی همواره مورد تحسین مردم اتیوپی بوده است . قحطی و خشکسالی و جنگ داخلی اتیوپی خسارات و لطمات سنگینی را بر فالاشاها در دهه 1970 میلادی وارد آورد.

190- Ras Tafari Makonen

186

الهی در انسان است. اعتقادی که حتی خود هایله سلاسی هم به عنوان یک مسیحی ارتدوکس آن را مردود شمرد. (www.jewishfederations.org

5-6-آئین‌ها و مکاتب غیر دیني

کشور اتیوپی نیز همچون دیگر کشورهای آفریقایی منطقه زیر صحرای بزرگ آفریقا دارای سابقه طولانی پرستش آئین های بومی و سنتی است که از هزاران سال قبل و به صورت نسل به نسل انتقال یافته است.

هر چند پیروان آئین های بومی در کشور اتیوپی جمعیت بسیار کمی را در مقایسه با مسلمانان و مسیحیان تشکیل می دهند با این حال اطلاعات موجود نمایانگر وجود هزاران نفر از پیروان آئین های بومی در این کشور است که کماکان از سنت های برجای مانده از پیشینیان خود تبعیت می نمایند. آئین های بومی اتیوپی که عمدتا مبتنی بر پرستش و گرامی داشت ارواح مختلف است در حال حاضر بیشتر به روستاهای دورافتاده و جنگل ها و کوهستان های اتیوپی عقب نشینی نموده اند با این حال هنوز تشریفات مذهبی خاص خود را انجام می دهند.

www.everyculture /Traditional faiths /Ethiopia

پیروان آئین های بومی این کشور علیرغم تأکید بر حفظ آئین های برجای مانده از پیشینیان، تا حدودی تحت تأثیر هیئت های میسیونری مسیحی و مسلمانان قرار گرفته و تعداد قابل ملاحظه ای از آنها طی چند دهه گذشته به مسیحیت و اسلام گردیده اند.

براساس جدیدترین اطلاعات موجود در حال حاضر در حدود 2/6 درصد از جمعیت کشور اتیوپی از آئین های سنتی پیروی می 187

نمایند. عمده قبایلی که برخی از افراد آنان از این آئین ها تبعیت می کنند را تعدادی از اعضاء قبیله ارومو و قبایل کوچکی همچون آگوا، بجا، مورسی، ابوره، کاره و کونسو تشکیل مي دهند .

مناطق استقرار پیروان آئین های بومی در کشور اتیوپی عبارتند از: گامبلا، ایالت مردمی جنوبی و منطقه قانون گذاری ارومیا.

(http://www.ethiopiantreasures.co.uk)

در ارتباط با آئین های بومی در این کشور لازم به ذکر است هرچند آئین های بومی و سنتی در اتیوپی دارای اسامی مختلفی می باشند ولی به طور کلی به آنها آئین های سنتی گفته می شود.این آئین ها همانطور که اشاره شد از هزاران سال پیش از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته و هرچند فاقد مکتوباتی می باشند ولی به صورت سینه به سینه حفظ شده اند. آئین های مزبور به طور کلی بر پرستش ارواح در گذشتگان (آنیمیسم) و پرستش و گرامیداشت نیروهای ماوراء الطبیعه مستقر در اشیاء(فیتیشیزم ) استوارند و نظیر دیگر آئین های سنتی در کشورهای آفریقای سیاه به ارواح و نقش آنها در زندگی انسان ها و طلسم و جادو اعتقاد راسخی دارند.این آئین ها فاقد پیامبر یا کتب خاصی بوده و بخش عمده اصول اعتقادی آنها را خداباوری 19 و سحر و جادو تشکیل می دهد. در عین حال آنان تقدیس و بزرگداشت پیشینیان خصوصا بنیانگذاران قبایل و قهرمانان را نیز به عنوان موجوداتی دارای ویژگی های ماوراء

191

واق (waaq) خدای بزرگ پیروان آئین های بومی اتیوپی از جمله در

قبیله ارومو و دیگر قبایل محسوب می شود. 188

الطبیعی لازم و ضروری می شمارند و ارواح این بزرگان را به عنوان واسطه ای بین خود و خداوند در نظر می گیرند.192 از دیگر ارکان مهم آئین های بومی اتیوپی حفظ طبیعت و احترام به اشیاء و اجسامی نظیر مجسمه، تخته سنگ های بزرگ، درخت، چوب هایی عجیب و رودخانه ها است که براساس این آئین ها دربرگیرنده نیروهای ماوراء الطبیعه و فوق بشری می باشند و می توانند از انسان ها در مقابل ارواح موذی و جادوگران شر محافظت به عمل آورند. رؤسای قبایل نیز در آئین های بومی از دیرباز جایگاه والایی داشته اند و پیروان این آئین ها آنان را به عنوان واسطه هایی بین خود و خداوند و موجوداتی دارای قدرت بالاتر از بشر در نظر می گیرند که برای هدایت قبیله خود در نظر گرفته شده اند.

آئین های بومی اتیوپی همچون دیگر کشورهای قاره آفریقا طی چند قرن گذشته به شدت در مقابل اسلام و مسیحیت عقب نشینی نموده و امروزه به اعضاء برخی قبایل کوچک که بیشتر در دره ارومو و مناطق دورافتاده کوهستانی اتیوپی زندگی می کنند منحصر شده اند. آداب و رسوم و سنت های پیروان آئین های بومی اتیوپی که به مناسبت های گوناگون از جمله در سال نو و هنگام برداشت محصول یا تولد

فرزندان برگزار می گردند از جذابیت خاصی برخوردار است و در برخی مناسبت ها مسلمانان و مسیحیان نیز در این مراسم حضور می یابند. در عین حال برخی از آداب و رسوم و سنت های آئین های بومی به ادیان اسلام و مسیحیت نیز وارده شده است و مسلمانان و مسیحیان اتیوپی در برخی مراسم و

192 - خدای آسمانی مردمان سوری «توما» نامیده می شود. سوری ها علاوه بر آن جایگاه ارواح را در زندگی روزمره خود سخت گرامی می دارند.

189

مناسبات داخلی، طلاق، ازدواج، جشن ها و...این سنت ها را بر پای می دارند.

www.Everyculture.com

6-6-جایگاه و نقش دین در دولت :

هرچند نظام حکومتی اتیوپی سکولار بوده و هیچ دینی حق دخالت در امور سیاسی و دولتی را دارا نمي باشد با این حال در قانون اساسی مصوب سال 1995 آزادی کلیه ادیان کشور مورد تأیید قرار گرفته و دولتمردان ملزم به رعایت این امر می باشند. این در حالی است که مقامات دولتی در عمل هیچ گاه خود را مقید به رعایت این قانون ندانسته و در بسیاری از موارد به اعمال خشونت علیه پیروان دین اسلام پرداخته اند.

بر اساس قانون دولت اتیوپی تأسیس احزاب سیاسی مبتنی بر ادیان نیز ممنوع است و تمام گروه های دینی موظف به ثبت در دولت ( و تجدید ثبت نام خود به صورت سه سال یک بار) می باشند. انجام هرگونه تبلیغات تحریک آمیز علیه دین دیگر و به وجود آوردن حساسیت های دینی نیز مطابق قانون ممنوع و جرم محسوب می شود.

لازم بذکر است علیرغم تاکید قانون اساسي اتیوپي بر رعایت حقوق ادیان توسط دولت ؛ طی دهه هاي اخیر موارد متعددي از شدت عمل نیروهای نظامي و انتظامي علیه مسلمانان و در جانبداری از مسیحیان صورت گرفته که در برخی موارد واکنش خشمگینانه مسلمانان را نیز بدنبال داشته است.

( U.S. Department of State's human rights report: Ethiopia 2012 190