انواع آلات موسیقی سنتی چین

برخلاف غرب که آلات موسیقی در آن­جا براساس صدا و ساخت آن­ ها تقسیم بندی می­ شوند، در موسیقی سنتی چین آلات موسیقی براساس جنس آن­ها دسته بندی می­ شود. در دوران سلسله ­ی خَن، به عناصر و ظواهر آلات موسیقی و هماهنگی آن با شرایط موجود نیز اهمیت داده می ­شد. برای نمونه، در فصل بهار از آلات تهیه شده از درخت بامبو استفاده می ­شد، فصل تابستان وقت استفاده از سازهای زهی بود، و در فصل پاییز از زنگ ­های ردیفی برنزی استفاده می ­شد و صدای بلند طبل­ ها در زمستان بیشتر شنیده می ­شد.

از نظر تاریخی، مانند سایر مناطق جهان، در سرزمین چین نخستین آلات موسیقی از چوب و گِل ساخته شدند. آلات موسیقی ساخته شده از نی و یا نوعی کدوی میان تهی، از آلات موسیقی ویژه­ ی آن دوران به­ شمار می ­آیند. با کشف برنز و ریخته ­گری در دوران سلسله­ های شانگ و جو، آلات برنزی مانند طبل­ های بزرگ نیز بر آن افزوده شد. در دوران سلسله ­ی جو استفاده از سنگ­ های صدادار آویخته شده نیز در مراسم تشریفات استفاده می ­شد. اما باید گفت مشهور­ترین آلات موسیقی چینی اصالتا چینی نیستند و بسیاری از آن­ها از جمله سازهای زهی از مناطق غرب چین(آسیای میانه و ایران باستان) وارد این کشور شده ­اند. در گذشته، برای اجرای مراسم تشریفات تنها از زنگ­ های برنزی و سنگ ­های آویزان استفاده می­ شد، و سایر آلات موسیقی برای تفریحات و سرگرمی­ های روزانه در دربار و در میان عامه­ ی مردم بود. پس از قرن بیستم و آشنایی مردم چین با موسیقی غربی بود که آلات موسیقی جدیدی هم­چون پیانو، نی فلزی، ویولون، گیتار، و... وارد این کشور گردید.

ابزارهای موسیقی سنتی چین به ­صورت کلی به8 گروه زیر تقسیم می ­شود:

1-آلات بامبویی: مشهورترین ابزار بامبویی همان نِی است که تک لول ه­ای یا 6 تا20 لول ه­ای آن متداول است. در چین دو نوع ساز بادی نیین هست که از هر دو در جشن ­های مردمی استفاده می ­شود: یکی سوونا (Suona) نام دارد که نوعی قره­نی با دهان ه­ای فلزی است[i]، و دومی گوان (Guan) است که آن هم نوعی قره­نی کوتاه و بدون زنگ است که احتمالا هر دو از خارج از این کشور وارد شده ­اند.

2-آلات چوبی: مانند طبل ­های چوبی، زبانه دارها و تلق تلق کننده­ ها و گرزهای کوچکی که معمولا راهبان بودایی هنگام خواندن اوراد از آن­ها استفاده می­ کنند.

3-آلات(زهی) ابریشمین: زِه این آلات موسیقی به جای مو و یا فلز و یا روده، از ابریشم درست شده است. مانند چین (Qin) که نوعی قانون و یا سنتور است، یا سِه (Se) و جِنگ (Zheng) که در افسانه ­ها از ابداعات امپراتور زرد نام برده شده­ اند. سنتور و عود[ii] و پی­پا هم سازهای زهی هستند که از ایران و آسیای میانه و در دوران تانگ وارد چین شده است. محبوب­ ترین آلت موسیقی چینی اِرخو (Erhu) یا همان کمانچه است که آن هم ریشه ­ی ایرانی دارد و انواع مختلف آن اغلب در موسیقی اپرای سنتی و توسط قصه گویان خیابانی مورد استفاده قرار می ­گیرد.

4-آلات سفالین: معرفترین ساز سفالی در موسیقی چینی سون(Xun) نام دارد که شبیه سوتک بوده و از گِل پخته ساخته شده است. البته با توجه به محدویت صدای این ساز و ثابت بودن کوک آن، بر حسب نت­ها و کوک ­های مورد نظر، گاه به اشکال و جنس­ های مختلف -اعم از سفالی،چینی و گِلی- ساخته می ­شود، ضمن آنکه در مناطق مختلف چین نیز انواع گوناگون آن مورد استفاده قرار می­ گیرد.

5-آلات فلزی: انواع زنگ ­های فلزی ردیفی که به چنگک آویخته می­ شود و از دوران سلسله­ ی جو متداول شده است. این آلت موسیقی بخش جدایی ناپذیری از موسیقی تشریفات عصر جو به ­شمار می ­آمد و انواع مختلفی داشت که هر کدام نام خاصی دارند. از این آلات در زمان جنگ نیز برای حمله و یا عقب نشینی استفاده می­ شد. در سال­ های اخیر، مجموعه­ هایی از این آلات به نام گونگ(Gong) از قبرهای مربوط به دوران حکومت ­های هم ­ستیز کشف شده که پس از بازسازی از آن­ها در مراسم رسمی استفاده می­ شود. نوع دیگری از آلات موسیقی فلزی بادی با نام لابا(Laba) وجود دارد که در مراسم و جشن ­ها مورد استفاده قرار می ­گیرد که همان شیپور ایرانی است و احتمالا از ایران و یا تبت وارد شده و امروزه هم در معابد بودایی از نوع بلند آن برای اعلام مراسم استفاده می ­شود.

6-ابزار سنگی: سنگ ­های صدا داری که از چنگک مخصوص آویزان شده و هرکدام دارای نوای خاصی هستند، از ابداعات ویژه ­ی موسیقی سنتی چینی است. این سنگ­ ها هرکدام شکل و فرم خاص مستطیلی زاویه ­دار داشته و از هر یک صدای ویژه ­ای خارج می­ شود.

7-ابزارهای چرمی: در چین ده­ ها نوع طبل و دُهُل چرمی وجود دارد، از طبل­ های کوچک گرفته تا طبل ­های بزرگی که در وسط میدان آویخته شده و توسط چند نفر نواخته می­ شود. این نوع از آلت موسیقی از چین به ژاپن و کره نیز معرفی شده و مورد استفاده قرار گرفته است.

8-ابزارهای درست شده از کدو: این آلت موسیقی از نوعی کدو درست می ­شود که اندام و دهانه­ ی آن بستگی به میزان رشد کدو دارد. از بدنه­ ی لوله ­ای آن به داخل کدو دمیده شده و نوسانات نفس نوازنده موجب بیرون آمدن صداهای مختلفی از سوراخ ­های ایجاد شده در تنه­ ی کروی شکل کدو می ­شود. نوع کوچکی از این آلت موسیقی«یو(Yu)» نام دارد که به شکل فلوت فربه وارونه به نظر می­ رسد. این آلت موسیقی ریشه در مناطق قبایلی کوهستانی جنوب چین داشته و در کشورهای لائوس، تایلند و میانمار هنوز هم از آن استفاده می­ کنند.

البته اقوام و اقلیت­ های ملی چین نیز هرکدام دارای سبک و آلات موسیقی خاص خود را دارند که برای آشنایی با آن­ها می ­بایست به اسناد و کتاب­ هایی برای معرفی فرهنگ این اقوام نوشته شده مراجعه نمود.

پاورقی

[i] - همان سرنای ایرانی است.

[ii] - در چین عود با نام پیپا( Pipa) مورد استفاده قرار می گیرد.