ذائقه فرهنگی مردم بنگلادش
5. 4. ذائقه فرهنگی مردم
بنگلادش معمولا سرزمینی کهن با میراث فرهنگی غنی نامیده می شود، اما احساس می شود که آن فرهنگ غنی گذشته با تجانس فرهنگی در زمان معاصر جابه جا شده است (Shrestha, 2002:266). در واقع فرهنگ این کشور ترکیبی از فرهنگ اسلامی و دیگر فرهنگ های بومی است، هرچند که نباید نقش فرهنگ های نفوذی را نادیده گرفت. «وضعيت فرهنگي كشور بنگلادش و ذائقه فرهنگي نسل فعلي آن در اين دوران تفاوت‌هاي بسياري پيدا كرده است. چهره فرهنگي آن از سي سال پيش تاكنون به شدت تغيير يافته است كه اين امر مرهون فراگير شدن و علاقه مندي به بهره‌مندي از امكانات ارتباطات و رسانه‌ها مي‌باشد. امروزه مردم دور افتاده‌ترين و بي سوادترين نقاط نيز دسترسي به شبكه‌هاي تلويزيوني بيگانگان را پيدا كرده‌اند. در يك دهه اخير، اين روند به حدي گسترش پيدا كرده كه ناظران اجتماعي آن را از حد تصور خارج مي‌دانند. از ميان حدود 70 شبكه تلويزيون كابلي بيش از 50 شبكه متعلق به هند مي‌باشد كه 24 ساعته فيلم‌هاي هندي و... پخش مي‌كند كه يكي از نتايج آن تعطيلي برخي از سالن‌هاي سينما شده است. رسم و رسوم فرهنگي محلي و بومی به فراموشي سپرده شده يعني نسل جديد هيچ چيزي غير از فيلم هندي و طبقات بالاي اجتماع فيلم‌هاي انگليسي زبان را ترجيح نمي‌دهند. اكنون تقريباً 13 شبکه داخلی، 24 شبکه خصوصی و2 شبکه دولتی فعال است، كه اغلب آن ها نيز برنامه هاي خود را از شبكه‌هاي هندي كپي مي‌كنند. در يك كلام، مي‌توان گفت ذائقه هندي، چاشني اصلي ذائقه فرهنگي نسل جوان شده است؛ به طوري كه در نوع لباس، گفتار، رفتار و ... فرهنگ بومي، تهديد می شود.»
«با اين مقدمه مي‌توانيم بگوئيم كه تمايل اغلب مردم به ويژه نسل جوان به فيلم بيشتر مي‌باشد. موسيقي هم در جايگاه دوم قرار دارد. در مورد كتاب بايد گفت عموماً علاقه و تمايلي مشاهده نمي‌شود. به غير از افراد مسن و بازنشستگان، البته، كتاب‌هاي داستاني بعضي از نويسندگان مشهور و معروف محبوبيت در خور توجهي در بين خوانندگان جوان و نوجوان دارد. نمايشگاه كتاب اكوشه كه به مناسبت روز جهاني زبان مادري هر ساله در ماه فوريه به مدت يك ماه برگزار مي‌شود و بيشتر ناشران سعي مي‌كنند برای این ایام كتاب های جديدی را منتشر كنند. اين اتفاق باعث مي‌شود خوانندگان بسیاري را جلب کنند. در غير از اين چندان گرايشي به كتاب خواني به چشم نمي‌خورد.»
«البته، خانواده‌هايي هم در گوشه و كنار وجود دارند كه سعي دارند از اين تهاجم فرهنگي بيگانه خودشان را حفظ كنند و فرهنگ اصيل را، كه همان فرهنگ برگرفته از زندگي اسلامي است، داشته باشند. در میان چنين خانواده‌هایی ذائقه فرهنگي با گرايش ديني مشاهده مي‌شود. يكي از نمونه های بارز آن استقبال خوب مردم از راه‌اندازي شبكه اسلامي تلويزيون بود و نيز استقبال از برنامه‌هاي اسلامي كليه شبكه‌هاي تلويزيوني داخلي است که همچنان مردم از آن ها حمایت مي کنند.»
«در اين رابطه، نكته شایان ذكر اين كه شايد تا يك نسل قبل، عموم مردم اين كشور كه بیشتر آنان مسلمانان اهل سنت حنفي مذهب هستند، بسيار محافظه كارانه عمل مي‌كرده‌اند و اين نكته در ذائقه فرهنگي مذهبي آنان كاملاً مشهود بوده است. در همين دوران بوده كه فيلم‌هاي ايراني در اين كشور بسيار محبوبيت پيدا كرده بود و در روستاها مجالس وعظ و تفسير رونق داشته است. چيزي كه امروز ديگر آنتن هاي ماهواره‌اي و فيلم‌هاي خارجي به طور اعم و خصوصاً فيلم‌هاي هندي جاي آن را گرفته است.» (گزارش رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران-داکا: 35-36).
امروز شاهد هستیم که فرهنگ جمعی در روستا ها مغلوب پدیده های فرهنگی نوظهوری است که توسط سینما و تلویزیون و شبکه های جهانی در حال تغییر است و تهاجم فرهنگی به مفهوم گسترده آن در سطح روستاها، علاوه بر شهرها، به تخریب اندیشه ها می پردازد. این نیروهای مخرب بیرونی از طریق وسایل قوی تر و جذاب تری مانند ماهواره و لوح فشرده همچنان در حال تخریب فرهنگ بومی هستند. جذابیت فیلم های تلویزیونی در روستاها به قدری است که در بیشتر روستاها که به اندازه کافی دستگاه تلویزیون وجود ندارد، مردم زودتر دست از کار مزرعه می کشند و به خانه برمی گردند تا بتوانند به خانه دوستانی که تلویزیون دارند بروند و تا پاسی از شب را به دیدن فیلم های مورد علاقه بپردازند ((Shrestha, 2002:268 . شبکه هایی مانند سی.ان.ان، تی.وی.استار، زی تی وی با پخش برنامه های مورد علاقه مردم و به زبان های گوناگون محلی، جایگاه خاصی در این کشور یافته اند.
مردم علاوه بر دیدن برنامه های تلویزیونی، به رقص هم توجه می کنند. رقص در كشور بنگلادش به صورت آزاد و در اشكال كلاسيك شبه قاره اي، فولكلور، قبيله اي، باله و با ملودي هایي انجام مي گيرد. از جمله رقص هاي معروف قبيله اي مي توان به رقص هاي Manipuri و Santal اشاره کرد. فرهنگستاني تحت عنوان Bulbul Lalit kala در اوايل دهة 1950 در داكا شروع به فعاليت کرد. اين فرهنگستان در ارتقا فرهنگ رقص در كشور پيشتاز بوده است.
نکته مهم تر در این باره، اشاره به دیگر ذائقه های فرهنگی جامعه است؛ یعنی توجه به مراسم آیینی اسلام در این سرزمین. محرم جايگاه ويژه‌اي نزد مسلمانان بنگالي و اهميت خاصي در ادبيات بنگالي دارد؛ به طوري كه در سه دهه گذشته رمان حماسي «بيشاد شيندو» (درياي اندوه) نوشتة مير مشرف حسين با استقبال گسترده‌اي رو به رو شده است. البته مطالب مندرج در اين كتاب بسيار غير واقعي است و اهداف و انگيزه‌هاي نهضت امام حسين(ع) را به بيراهه سوق مي‌دهد (گزارش رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران- داکا: 13).
روح محرم به طور آشكار در نوشته‌ها و سروده‌هاي نذرالاسلام، شاعر ملي بنگلادش حضور دارد. اگرچه او شيعه نبود، اما در سروده‌هاي وي همواره احترام و علاقه خاصي به اهل بيت احساس مي‌شود. قاضي نذرالاسلام در اثر حماسي محرم خويش ايثار امام، مظلوميت ايشان، ددمنشي دشمنان او و يزيد را با تصويرسازي قوي ارائه مي‌دهد.
تعزیه خوانی تجلی دیگری از گرایشات فرهنگ اسلامی در این کشور است. در همان گزارش در این خصوص آمده است: « شبيه خواني و يا به اصطلاح عامه تعزيه خواني نيز در بعضي از مناطق بنگلادش به ويژه "مانيك گنج" اجرا مي شود كه متأسفانه انحرافات متعددي كه ناشي از اطلاع نداشتن آنان درباره اهل بيت عليهم السلام و حقيقت واقعه عاشورا و اهداف و درس هاي قيام امام حسين عليه السلام است، در آن ديده مي شود (گزارش رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران- داکا: 19).