موج چهارم مسیحیت در چین
موج چهارم، ورود مبلغان پروتستان
با اعلام ممنوعیت مسیحیت در چین، این دین تا زمان بروز موج دیگری از تبلیغات تبشیری در این سرزمین به فعالیت پنهانی روی آورد. در موج چهارم، مبلغان پروتستان بسیار برجسته‌تر ظاهر شدند، در حالی که مبلغان کاتولیک مجبور بودند به خاطر دستور پاپ به کشورشان بازگردند. این رویداد در قرن نوزدهم اتفاق افتاد یعنی زمانی که چین تحت حاکمیت منچوها به دلیل ضعف شدید به‌صورت فزایندهای در دفاع از کشور در مقابل قدرت و توان نظامی قوی‌تر نیروهای امپریالیستی غرب ناتوان شده بود. البته این موج جدید از فعالیت‌های تبشیری پروتستانی مورد حمایت دیپلماسی قایق‌های توپدار متجاوزین غربی قرار گرفت که از ویژگی‌های برجسته‌ی رفتار غرب در مقابل جهان غیر غرب بود. احساس خطر چینی‌ها در برابر مسیحیت، پس از جنگ تریاک(1840) که قدرت‌های اروپایی با پشتیبانی نظامی خود، تهاجم دینی مبلغان مسیحی را تقویت کردند، شدت گرفت. طلایه داران و مبشران مسیحی مصمم بودند با اقدامات تبلیغی صلح آمیز و یا از طریق مداخله‌ی نظامی، چین را از درون تغییر دهند. حادثه‌ی قیام تایپینگ‌ها نشان داد که چگونه یک آرمان و ایدئولوژی نیمه مسیحی می‌تواند در صورت کسب قدرت، کل سیستم و نظام مبتنی بر کنفوسیوسی را در چین به نابودی کشاند.
در این مرحله از ورود مسیحیت به چین، نیروهای نظامی کشورهای اروپایی، تجار و بازرگانان غربی، دیپلمات‌های اروپایی و میسیونرهای گستاخ مسیحی با هم همکاری کرده و دوشادوش یکدیگر و با تمام توان و قدرت خود، وارد سرزمین چین شدند. حاصل این همکاری چیزی جز تجاوز، اشغال مناطق و بنادر بیشتر، و تحمیل قرار دادهای ننگین سیاسی و تجاری و اخذ غرامت‌های کمر شکن و تثبیت حضور نیروهای اشغالگر و صدور مجوز تبلیغ آزادانه‌ی میسیونرهای مسیحی در سرتاسر چین برای این کشور و مردم آن در پی نداشت.
ورود رابرت موریسون(Robert Morrison)مبلغ کارکشته‌ی پروتستان به ماکائو در 4 دسامبر 1807، آغازی بر حضور و فعالیت این فرقه از مسیحیت در چین به شمار می‌رود. وی که به زبان چینی آشنا بود، طی 12 سال تلاش، انجیل مقدس را به زبان چینی ترجمه کرد و با تلاشی 16 ساله یک فرهنگ لغت چینی برای استفاده‌ی اروپائیان تدوین نمود. میسیونر دیگری که برای گسترش پروتستان در چین بیش از دیگران تلاش کرد یک مبلغ انگلیسی به‌نام هودسون تایلر(Hudson Taylor) بود که در سال 1854 وارد این کشور شد. به قول کِنت اسکارلاتورت، وی با نفوذترین مبلغ مسیحی و یا جزو 4 یا 5 خارجی صاحب نفوذ بود که در قرن نوزدهم وارد چین شد. از 8500 مبلغ مذهبی که در آن زمان در چین مشغول فعالیت بودند، 1000نفر از آنها متعلق به گروه میسیونری تایلر بود. تایلر که ابتدا با انجمن انجیلیان در چین همکاری می‌کرد، به دلیل اختلاف در روش تبلیغ، از این انجمن استعفا داد و در سال 1865 گروه مسیونری مستقلی را تأسیس کرد. یکی از اهداف وی تلاش برای تشکیل کلیسای مستقل چینی بدون دخالت خارجی‌ها بود. وی تشکیلاتی به‌نام ( میسیون داخلی چین) به راه انداخت که بزرگترین گروه میسیونری در چین بود و گفته می‌شود عظیمترین جمعیت مسیحی شده در چین توسط وی و این تشکیلات صورت گرفته است. اغلب مبلغینی که با تایلر همکاری می‌کردند از کشورهای انگلیس، آمریکا، سوئد، فرانسه، آلمان، سوئیس و یا هلند آمده بودند.
در سال 1826 امپراتور دائوگوانگ، طی فرمانی تبلیغ مسیحیت را در چین ممنوع و طبق این قانون، اروپاییانی که برخلاف این دستور عمل می‌کردند را به اعدام محکوم می‌کردند. همچنین، طبق این فرمان، چینی‌های مسیحی شده که دست از عقاید خود برنمی‌داشتند را به عنوان برده در اختیار مسلمانان منطقه‌ی غرب و سین کیانگ قرار می‌دادند[۱].