خشونت ها و آسیب های خانواده در مصر

خشونت ­های خانوادگی در جامعه مصر عموما پی­آمد سنت­ها و عادت­ هایی است که از گذشته­ های دور وجود داشته پابرجاست و علی­رغم تغییر و تحولات اجتماعی گسترده کم و بیش پابرجا مانده است.

انواع خشونت های خانواده

خشونت­ های خانوادگی در مصر شامل انواع گوناگونی می­ شود که مهم­ترین آنها ضرب و جرح زنان، قتل­های ناموسی، ازدواج زودهنگام دختران و ختنه زنان است. مقوله ضرب و جرح زنان در خانواده در دهه 90 قرن پیش به مجادله­ای اجتماعی تبدیل شد و حساسیت­های مؤسسات مردم نهاد مدافع حقوق خانواده و زنان را برانگیخت. هرچند دستگاه­های دولتی چنین پدیده­ای را به رسمیت نمی­شناختند، بررسی­های 1994 اما جایی برای انکار آن باقی نگذاشت. بررسی مزبور که 7000 نفر را شامل می شد،  نشان داد که از هر 3 زن مصری ازدواج کرده، یک زن حداقل یک بار در خلال زندگی مشترک مورد ضرب و جرح قرار گرفته است. 17% از افراد مضروب اعتراف کردند که در سال پیش از بررسی (1993) بین 3 تا 6 بار مورد ضرب قرار گرفته­اند و 34% هم گفته­اند یک یا دو بار مضروب شده­اند. وضعیت بارداری هم البته مانع مضروب شدن از سوی همسران نبوده و 31،7% از افراد جامعه آماری اعلام کردند در حین بارداری هم از کتک همسران در امان نبوده­اند. همچنین گزارش سازمان بین­الملل مبارزه با شکنجه، به خشونت حداقل یک بار در ماه علیه 15% از زنان جامعه آماری در قاهره از سوی همسران اذعان کرده است و براساس همین گزارش 10% از آنان هم اعلام کرده­اند که در نتیجه کتک خوردن از همسران ناگزیر از مراجعه به مراکز درمانی شده­اند. ازجمله عوامل بروز خشونت علیه زنان در خانواده، مشکلات اقتصادی و معیشتی و تمایل مردان برای دست آوردن دارایی­های همسران با قوه قهریه است. نسبت عامل اقتصادی و معیشتی در بروز خشونت­های خانوادگی علیه زنان به 45،6% می­رسد. پژوهش­های صورت گرفته نشان می­دهد که خشونت­های خانوادگی به ویژه علیه زنان، به طبقات و گروه­های پایین جامعه محدود نمی­شود و در همه سطوح اجتماعی با هر میزان سواد و دانش، تبلور دارد؛ البته بیشترین نسبت خشونت­ها در میان خانواده­هایی که از سطح فرهنگی، آموزشی پایین­تری برخوردارند اتفاق می­افتد (الرفاعی و...، 2007: 89-86). قتل­های ناموسی یکی دیگراز مظاهر خشونت­های خانوادگی است. آمار مربوط به سال 1998 نشان می­دهد که در میان هر صد هزار نفر، 1854 مورد قتل ناموسی اتفاق افتاده است. علت عمده در این نوع قتل­ها، شک به خیانت همسر است که 79% از چنین قتل­هایی راشامل می­شود. در این میان قتل همسر توسط مرد، بیشترین آمار را به خود اختصاص داده و 41% از قتل­های ناموسی به آن تعلق دارد. قتل دختر با 34%، سپس قتل خواهر با 18% در مرتبه بعد قرار می­گیرد. امروز قتل­های ناموسی در مصر به عنوان یک پدیده اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است و در گزارش­های حقوق بشری نیز، مصر از جمله کشورهایی است که چنین قتل­هایی بدون مراجعه به دستگاه قضائی در آن اتفاق می­افتد. نسبت جرائم قتل ناموسی در سال 1999 به حدود 10% از کل جرائم قتل در این کشور رسیده است. نکته مهم در این خصوص آنکه در بیشتر این قتل­ها، عاملان آن اصولا در جست­وجوی چرایی و چگونگی موضوع (در صورت وقوع عمل منافی عفت) بر نیامده و مستقیما به قتل قربانی عمل ناموسی اقدام کرده­اند؛ در حالی که گاه تا حدود 80% از قربانیان اصولا از جرم نسبت داده شده مبرا و پاک بوده و صرف شک و گمان موجب قتل آنها شده است. از جمله زمینه­های بروز پدیده قتل­های ناموسی، می­توان به ناآگاهی و برخی عادت­ها و عرف­های قبیله­ای (به ویژه در مناطق روستایی) مبتنی بر عدم مراجعه به قانون در چنین مواردی ،سطح پایین آموزش، محدودیت­های شدید دختران در برخی خانواده­ها و ... اشاره داشت (همان، 99-97). ختنه دختران از دیگر مواردی است که در زمره خشونت­های خانوادگی قرار گرفته است. ختنه دختران که در بسیاری از خانواده­ها مرسوم و با هدف کنترل تمایلات جنسی صورت می­گیرد، به عنوان نمادی از عفت و شرف دختر و مآلاً عفت و شرافت خانوادگی تلقی می­شود. این پدیده که از سنت­های ریشه­دار در تاریخ مصر، حتی پیش از اسلام و مسیحیت است، هم در میان مسیحیان و هم در میان مسلمانان رایج است. برخی پژوهشگران، رشد این سنت دیرینه را مربوط به دوران انحطاط تاریخی مصر که این سرزمین در اشغال برخی قبائل آفریقایی قرار گرفته بود و متأثر از آداب و سنت­های آنان می­دانند. برخی دیگر نیز معتقدند ریشه این سنت به دوران فراعنه بازمی­گردد. این عمل، هر چند طی چند دهه اخیر مورد اعتراض و مخالفت انجمن­ها و نهادهای مردمی و بیشتر متخصصان و پزشکان قرار گرفته و حتی با فتاوای مخالف برخی عالمان دینی الازهر و مفتیان روبرو شده است و البته، گاه با خطرات و مشکلات جسمی و روانی هم همراه بوده است، همچنان در میان بسیاری از خانواده­ها مرسوم است. عمل ختنه هر چند گاه مادران را هم شامل می­شود، بیشترین آمار در این خصوص از آن دختران با سنین 7 تا 10 سال است .در گذشته معمولا عمل ختنه در منازل و بدون رعایت کامل مسائل بهداشتی انجام می­شد. امروز اما به دلیل ترس از پی­آمدهای ناگوار ناشی از عمل در منازل، برخی خانواده­ها ترجیح می­دهند تا عمل ختنه فرزندان دختر خود را در مراکز بهداشتی و یا مطب پزشکان انجام دهند. در عین حال 65% از ختنه­ها در منازل، بخشی در مطب پزشکان و تنها 5% از آن در مراکز بهداشتی دولتی انجام می­شود (همان: 104 تا 107). ازدواج زودهنگام از جمله پدیده­های اجتماعی است که به ویژه در مناطق روستایی کشور رواج دارد و به عنوان یکی از مشکلات اساسی جامعه مصر که پی­آمدهای بهداشتی و اجتماعی برای فرزندان و مادران دارد، تلقی می­شود و در زمره خشونت­های خانوادگی قرار می­گیرد. برآوردهای میدانی دهه 90 قرن گذشته نشان می­دهد که 36% از زنان مناطق روستایی قبل از سن 16 سالگی ازدواج کرده­اند و 9/87% از آنان هم پیش از سن بیست سالگی تن به ازدواج داده­اند. در حالی که این نسبت در مناطق شهری 45،5% و نسبت دخترانی که پیش از رسیدن به سن قانونی (16 سال) ازدواج کرده­اند به 9،1% می­رسد. از جمله عوامل مهم و مؤثر در ازدواج­های زودهنگام می­توان عادت­ها، سنت­ها، برخی برداشت­های دینی مبنی بر تسریع در ازدواج دختران و عوامل اقتصادی و آموزشی را نام برد. در همین خصوص ازدواج­های زودهنگام دختران مصری با مردان غیرمصری که بیشتر با هدف به دست آوردن تابعیت مصر انجام می­شود، درصد قابل توجهی از این نوع ازدواج­ها را به خود اختصاص می­دهد. این نوع ازدواج که بیشتر در مناطق روستایی انجام و به نوعی خرید و فروش دختران کم­سن و سال شبیه است. تعداد بالای افراد خانواده، بیکاری بیشتر آنها، درآمد ناچیز، عدم حمایت­های اجتماعی و ناتوانی پدر از تأمین هزینه­های خانواده، بسیاری از آنها را ناگزیر می­کند تا برای رهایی از این مشکلات به این ازدواج­ها تن دهند. ازدواج با مردان غیرمصری البته پی­آمدهای ناگواری هم دارد که از جمله این پی­آمدها آمار بالای طلاق است. دختران کم سن و سال بدون آگاهی از مسئولیت­های زندگی مشترک، به خانه شوهر می­روند و پس از چند سال و احتمالا آوردن فرزند، با مشکلات و سختی­های زندگی مشترک ناشی از اختلافات سنی و تفاوت­های فرهنگی و تربیتی زوجین روبرو شده و در بیشتر موارد به جدایی منجر می­شود. مشکلات بهداشتی و افزایش آمار مرگ و میر نوزادان نیز از دیگر پی­آمدهای این ازدواج­های زودهنگام است (همان: 125-118) .