وضعيت شهرنشينی و روستانشينی ژاپن
چنان که پيشتر اشاره شد، 75% سرزمین ژاپن کوهستانی و تنها تقریبا 20٪ از مساحت این کشور مناسب زندگی انسان است. در این میان شهرهای ژاپن به طور معمول پرطرفدار و پرجمعیت هستند. به عنوان مثال منطقه کلان‌شهری توکیو با یوکوهاما و دیگر حومه‌های وابسته به آن، بزرگترین منطقه کلان‌شهری دنیا با نزدیک به سی میلیون نفر جمعیت (سال 2003) است (گریتزنر، فیلیپس و دسائولینرز، 2003: 11).
از اواخر قرن نوزدهم، تغییرات اقتصادی و اجتماعی بر مناطق روستایی تاثیر گذاشت، اما بسیاری از جنبه‌های سنتی زندگی روستایی جان سالم به در برده‌اند. در روستاها، بسیاری از ویژگی‌هایی که با دیگر روستاهای آسیایی مشترک هستند، به خوبی حفظ شده‌اند. سیستم‌های خودمختار و تعاونی‌های کشاورزی و مراسم مذهبی و همچنین کمک‌های متقابل میان روستاییان تا به امروز حفظ شده‌اند. این سنت‌ها با شیوه‌های کشاورزی مدرن و تنوع در اشتغال مخلوط شده‌اند. یک واحد روستایی مستقل که به طور کلی به نام مورا[1] شناخته می‌شود، شامل 30 تا 50 خانه یا بیشتر است (Encyclopedia Britannica-a, 2018).
روستاها در ژاپن وضعیت‌های متفاوتی دارند. به عنوان مثال، روستاهای هوکایدو مبتنی بر کشاورزی تجاری هستند و هر خانوار ارتباط مستقیم با یک شهر در نزدیکی آن دارد. روستاهای ماهیگیری بیشتر در جنوب غربی، جایی که اقتصاد تجاری به مدت طولانی در جریان بوده است، عمومیت بیشتری دارند. روستاهای کوهستانی که تنها بر روی محصولات محلی به جز برنج تکیه می‌کنند، بسیار نادر هستند (همان).
در مقابل اما شهرنشینی به طور کلی از منشا نسبتا جدیدی است. به جز شهرهای پایتختی نظیر نارا[2]، کیوتو و کاماکورا[3]، هیچ شهر قابل توجهی پیش از قرن 16 در ژاپن وجود نداشته است. پس از قرن 16، معابد و فرماندهان فئودالی با جمع آوری تجار و صنعتگران نزدیک به مقر فرمانروایی خود شروع به ساخت شهرها کردند (همان).
توسعه گسترده شهری در اواخر قرن نوزدهم با توسعه بنادر بین المللی نظیر: یوکوهاما، نیگاتا[4]، هاکوداته[5] و ناگازاکی[6] و پایگاه‌های دریایی یوکوسوکا[7] و کوره[8] و ساسه‌بو[9] آغاز شد. با صنعتی شدن، رشد سریع شهرهای ژاپن به وقوع پیوست و برخی از شهرهای صنعتی نظیر آماگاساکی[10]، کاواساکی[11]، یاواتا[12]، نی‌ئي‌هاما[13] و...، در پاسخ به نیازهای توسعه اقتصادی تاسیس شدند. اکثر شهرهای سابق به ویژه آنهایی که در امتداد ساحل اقیانوس آرام قرار داشتند، به طور مستقیم یا غیر مستقیم توسط صنعتی شدن گسترش یافتند(همان).
شهرهای ژاپنی ترکیبی از قدمت و مدرنیت و شرق و غرب هستند. الگوی پراکنده و ناهموار مالکیت زمین، مانع بزرگی در شهرهای در حال توسعه،آسمان خراش‌ها، مترو و تاسیسات زیرزمینی است. مشکلات جدی دیگر، کمبود مسکن بهتر، افزایش استفاده از خودرو، شلوغی بیش از حد سیستم‌های حمل و نقل عمومی، کمبود فضای باز برای تفریح، آلودگی محیط زیست و تهدید دائمی زمین لرزه‌ها و سیل‌ها و...است.
در عرصه‌ی شهرنشینی ژاپن، توکیو جایگاه ویژه‌ای دارد. تراز جغرافیایی توکیو، پایتخت ژاپن، در 35 درجه و 41 دقیقه عرض شمالی و 139 درجه و 46 دقیقه طول شرقی قرار دارد که از این لحاظ هم عرض تهران، آتن و لس‌آنجلس است(معین‌زاده، 1382: 55). تاریخ این شهر به 400 سال قبل برمیگردد یعنی دوره توکوگاوا[14] که در این دوره نام آن اِدو[15] بود. با اصلاحات میجی و اعاده قدرت به خاندان امپراتوری و حضور امپراتور در ادو در سال 1868، نام این شهر به نام کنونی آن یعنی توکیو به معنی پایتخت شرقی تغییر کرد(همان: 56). این شهر که در منطقه کانتو واقع است و مساحت آن 2187 کیلومتر مربع و جمعیت آن سال 2000 بیش از 12 میلیون نفر بود، در زمره تمیزترین و امن‌ترین شهرهای جهان به حساب می‌آید(همان: 55).
[1] 村/Mura.
[2] 奈良/Nara.
[3] 鎌倉/Kamakura.
[4] 新潟/Niigata.
[5] 函館/Hakodate.
[6] 長崎/Nagasaki.
[7] 横須賀/Yokosuka.
[8] 呉市/Kure.
[9] 佐世保市/Sasebo.
[10] 尼崎/Amagasaki.
[11] 川崎/Kawasaki.
[12] 八幡/Yawata.
[13] 新居浜/Niihama.
[14] 徳川時代/Tokugawa Jidai(1603-1868).
[15] 江戸/Edo.