مراکز آموزش زبان فارسی در کانادا
دانشگاه کنکوردیا [1] - مونترال
مرکز مطالعات ایران‌شناسی دانشگاه کنکوردیا یکی از چهار مرکز تحقیقات جدیدی است که توسط شورای دانشکده هنر و علوم این دانشگاه در اوایل سال 1384 ایجاد شد. اين دانشگاه یکی از ده‌ها مركز آموزش عالي در سراسر دنیا است که در زمینه مطالعات ایران‌شناسی به صورت جدی فعال است. هدف اين مركز افزایش پژوهش‌های مشترک و ايجاد فرصت‌های آموزشی در مقطع کارشناسی ارشد در رشته ایران‌شناسی است. گروه مطالعات ایران‌شناسی از گروه‌های ادیان، جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی کلاسیک، زبان معاصر و زبان‌شناسی تشکیل شده است. مدیریت این مرکز به عهده دکتر ریچارد فولتز[2] می‌باشد.
مهم‌ترین اهداف این مرکز عبارت‌اند از: ایجاد فضای فیزیکی، اعطای بورس‌های تحصیلی، برگزاری سخنرانی‌های عمومی توسط پژوهشگران و ترویج فرهنگ ایرانی. به تازگي، این دانشگاه عضو انجمن بین‌المللی مطالعات ایران شده است. انجمن پيش گفته یک سازمان غیردولتی و غیرسیاسی است که به دنبال ارتقای استانداردهای بورس تحصیلی و حمایت از مبادلات در میان اعضای آن است. درس‌هايي كه در این مرکز ارائه مي‌شود به شرح زيرند:
1. ادبیات فارسی کلاسیک (3 واحد): شامل برگزیده‌ای از شعر و نثر فارسی از آغاز فارسی کلاسیک تا قرن نوزده است. اين دروس دانشجویان را با زبان، اندیشه فرهنگ وتمدن ایران آشنا می‌سازد.
2. رومی و مثنوی (3 واحد): اين دروس به تفحصی در عرفان اسلامی براساس شاهکار عرفان فارسی، یعنی مثنوی جلال‌الدین رومی، اختصاص دارد. دیدگاه‌های تصوف، دکترین یا آیین اسلامی و عرفان مقایسه‌ای در قرائت این آثار بررسي می‌شود. در این درس از ترجمه متون استفاده می‌شود و فارسی‌زبانان تشویق می‌شوند به متون اصلی فارسی مراجعه کنند.
تدریس واحدهاي پيش گفته در مرکز مطالعات ایران‌شناسی دانشگاه کنکوردیا برعهده استادان برجسته زیر مي باشد:
1. دکتر لیندا کلارک[3] از دپارتمان اديان که در زمینه تحقیقاتیِ زبان و ادبیات فارسی، شیعه، عرفان، حقوق اسلامی، مطالعات زنان و نظایر آن فعالیت می‌کند.
2. پروفسور مارک هیل[4] از سازمان زبان‌شناسی، زبان‌های مدرن و کلاسیک كه در زمینه‌هاي تحقیقاتیِ زبان‌های قدیمی ایرانی، زبان‌شناسی تطبیقی هندی و اروپایی فعاليت مي‌كند.
3. مانیا سعدی نژاد که در زمینه زبان ایران باستان و اسطوره شناسی، هنر ایرانی و نظایر آن به مطالعه و تدریس می‌پردازد]10[.
2. دپارتمان زبان، ادبیات و زبان‌شناسیِ دانشگاه یورک[5] شهر تورنتو
دانشگاه یورک نسبتاً جدیدالتأسیس است. در ابتدا اين دانشگاه بخشي از دانشگاه تورنتو بود و در سال 1959، مستقل شد. با وجود اين، تا چند سال تابع دانشگاه تورنتو بود و دانشجویان دانشگاه (کالج) یورک دانشنامه خود را از دانشگاه تورنتو دریافت می‌داشتند. این گروه کوچک دانشگاهی بعد از جدا شدن از دانشگاه تورنتو به رشد و توسعه ادامه داد و در کمتر از 50 سال سومین دانشگاه بزرگ کانادا از نظر تعداد استاد و دانشجو شده است. در تاریخ 13 ماه می 2010، دانشکده هنرهای آزاد و مطالعات حرفه‌ای دانشگاه یورک در گزارشی به سنای دانشگاه پیشنهاد كرد آموزش زبان فارسی به رشته هاي دپارتمان زبان، ادبیات و زبان‌شناسی افزوده شود.
در دانشكده زبان دانشگاه يورك زبان‌های عربی، چینی، آلمانی، یونانی کلاسیک، یونانی مدرن، عبری، هندی، ایتالیایی، کرئول جامائیکی، ژاپنی، کره‌ای، لاتین، پرتقالی، روسی، اسپانیایی، سواحلی، تامیل و ییدیش آموزش داده مي شود. واحدها و دروس زبان فارسی اين دانشكده به شرح زیر است:
· زبان فارسی مقدماتی: این درس به آموزش فارسي امروزي ورايج اختصاص دارد و به دانشجویانی ارائه می‌شود که هیچ آشنایی با این زبان نداشته باشند. هدف آن نيز گسترش مهارت و توان پایه‌ای شنیداری، گفتاری، خواندن و نوشتن ابتدایی به زبان فارسی است. کسانی که با زبان فارسی آشنایی دارند، نمی‌توانند در كلاس‌هاي این درس ثبت‌نام کنند. زبان تدریس انگلیسی و فارسی است.
· ادبیات و فرهنگ فارسی: این درس به بررسی فرایند تاریخی، فرهنگی و اجتماعی مي‌پردازد که فرهنگ و تمدن ایرانی را شکل داده است و از پارس باستان تا ایران کنونی را مورد توجه قرار مي‌دهد. در اين درس ترجمان ادبیات فارسی مطالعه و تجزیه و تحليل مي‌شود. متون درسي با توجه به زمينه‌هاي تاریخی، اجتماعی و سیاسی زمان مطالعه و تدريس مي شوند تا بدين وسيله تاریخ ایران و چگونگی پدید آمدن فرهنگ به درستي بررسي شود. زبان تدریس اين درس انگلیسی است و دكتر خاطره شيباني از استادان برجسته اين درس می‌باشند]11[.
3. دانشگاه سیمون فریزر[6] شهر ونکوور
مؤسسه کارآموزی زبان در دانشگاه سیمون فریزر.[7] در اين موسسه زبان‌های مهم دنیا (مانند چینی، ژاپنی، یونانی) به علاقه‌مندان آموزش داده مي شود. دو درس در زمینه زبان فارسی نيز در اين موسسه ارائه مي‌شود. اين دروس عبارت‌اند از:
· مقدمه‌ای بر فارسی 1 (3 واحد): در اين كلاس الفبای فارسی همراه با واژه‌شناسی، ساخت‌شناسی و نحوشناسی (روش و نظم کلمات و ارتباط آنها با هم در یک جمله) آموزش داده مي‌شود. دانشجویان خواندن و نوشتن مقدماتی را فرا می‌گیرند و می‌توانند جملات ساده را ترجمه کنند. در این درس از مراجع فرهنگ و تاریخ فارسی به منظور کمک در یادگیری زبان استفاده می‌شود.
· مقدمه‌ای بر فارسی 2 (سه واحد): هدف اصلی این واحد بالا بردن توانایی دانشجو در خواندن متون ساده، نگارش و مهارت مکالمه می‌باشد. در اين كلاس تلاش مي‌شود تعداد واژه‌هاي فارسی فراگرفته شده توسط دانشجويان افزايش يابد، خواندن متون پیچیده، درک متون ادبی و گفتگوي فارسي براي آنان آسان شود. این امر با یادگیری مهارت‌هایی مانند تندخوانی، یادداشت‌برداری و تفسیر متون میسر می‌گردد. این واحد بر یادگیری دستور زبان و لغات فارسی تأکید اساسی دارد]12[.
4. دانشگاه تورنتو[8] شهر تورنتو
دانشگاه تورنتو یکی از پربارترین و غنی‌ترین برنامه‌های ایران‌شناسی و فارسی‌شناسی را دارد. در تاریخ یکم جولای 1996، سازمان‌های مجزاي مطالعات خاور نزدیک، مطالعات خاورمیانه و مطالعات اسلامی ادغام و سازمان خاور نزدیک و میانه تشکیل شد. در این سازمان دروس زبان فارسي فراوان و گوناگون است. علاوه بر دورس زبان فارسی، دانشجویان می‌توانند درباره تاریخ ایران (تاریخ گذشته و معاصر)، سیاست، و اديان ايران باستان مطالعه و تحصيل کنند. مهم‌ترين دروس مقطع كارشناسي عبارت‌اند از:
· فارسي مقدماتي. زبان فارسی یکی از شاخه‌های زبان‌های هند و اروپایی، زبان رسمی ایران و تاجیکستان و یکی از دو زبان رسمی افغانستان است. به همين دليل زبان فارسي در اين دانشگاه مورد توجه قرار گرفته است. روش تدریس عملی است و هدف آن تسلط سریع بر مقدمات دستور زبان و کسب توانایی خواندن و نوشتن و سخن گفتن روان در سطح ابتدایی است. این درس ضمناً پایه درس زبان فارسی کلاسیک می‌باشد.
· فارسی متوسط. این درس شامل قرائت، تجزیه و تحلیل دستور زبان و برگردان گزیده‌هایی از نثر فارسی معاصر در سطح متوسط است. این درس دانشجویان را برای درس‌های ادبیات فارسی کلاسیک و ادبیات فارسی معاصر آماده می‌سازد.
· ادبیات کلاسیک فارسی. ادبیات فارسی، شعر فارسی سده‌های 15-10 میلادی برپایه گزیده‌هایی از رودکی، نظامی، سعدی، مولانا، حافظ و شاهنامه فردوسی در اين واحد درسي بررسي و تدريس مي‌شود.
· شعر مدرن فارسی. نگرشی به اشعار و آثار مدرن شعر فارسی است.
· نثر مدرن فارسی. آثار گوناگون نثر جدید و متن‌های گوناگون نثر فارسی بررسی می‌شود.
· تحول تاریخی زبان فارسی: تحول فارسی کهن (551 پیش از میلاد) تا زمان فارسی میانی (331 پیش از میلاد) تا فارسی مدرن (سده‌های هفتم میلادی) مطرح و بررسي مي‌شود. بحث و گفتگو برپایه متن‌هایی از تاریخ‌دانان، زبان‌شناسان، و دستور زبان‌شناسانی انجام مي شود که زبان را نظامی می‌انگارند که بر اثر عوامل درونی و برونی (چون عوامل سیاسی، دینی و مذهبی، مهاجرتی، دادوستدی، و غیره) تغییر می‌یابد. این درس یک سال در میان ارائه می‌شود.
لازم به ذكر است كه در مقطع كارشناسي ارشد و دکترا دروس فارسی مقدماتی، فارسی متوسط، و ادبيات كلاسيك ارائه مي‌شود.
· ادبیات کلاسیک. بررسی ادبیات فارسی کلاسیک از آغاز پیدایش زبان ادبی فارسی نوین در قرن 10 تا قرن 15 میلادی برپایه متون برگزیده در اين درس ارائه مي‌شود. از آنجا كه شعر نقش برجسته‌تری در ادبیات سده‌های میانی دارد، اشعار شاعرانی چون رودکی، فرودسی، خاقانی، نظامی، سعدی، مولوي، حافظ و جامی مطالعه می‌شود. دانشجویان با خط فارسی، نثر فارسی و تجزیه و تحلیل علم معانی بیان آشنا می‌شوند. متونی از نثر فارسی مطالعه مي‌شود و در مورد نقدهای ادبی سده‌های میانی و زندگی‌نامه شاعران (نظامی عروضی، دولت‌شاه، تذکرة‌الشعرا)گفتگو مي شود.
· ادبیات فارسی، پند و اخلاق در سده‌های میانی: بررسی ادبیات سده‌های میانی در باب کشورداری، اخلاق و ادب در ادبیات کهن فارسی در اين درس مطرح مي‌گردد. ادبیات اخلاق و ادب فارسی منبع مهمی برای درک دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی اسلامی در قرون وسطی (سده‌های میانی) است، لذا پیشینه‌های هندی - ایرانی و عربی این ادبیات مورد تجزیه و تحلیل قرار مي‌گيرد و زمینه‌ها و شرایط سیاسی بررسی مي‌شود که در آن این متن‌ها توسط افراد به نگارش درآمده است. متن‌های مورد بررسی عبارت‌اند از: گزیده‌هایی از قابوسنامه کیکاوس، سیاست‌نامه نظام الملک، اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی، اخلاق مشیری حسین واعظ کاشفی و سلوک الملوک خونجی. رساله‌های فارسی در باب اخلاقیات صوفی که مفهوم جوانمردی و فتوت را مطرح می‌کنند (چون فتوت‌نامه سلطانی کاشفی) نیز مورد بحث قرار مي‌گيرد.
· شعر عرفانی فارسی: مقدمه‌ای بر تصویرها و سمبل‌های شاعرانه تصوف فارسی با قرائت گزینه‌هایی از شاعران عرفانی بزرگ قرن‌های 15-11 میلادی (چون سنائی، عطار، مولوي و جامی) ارائه مي‌شود. برحسب علایق دانشجویان ممکن است سمیناری تشکیل شود که به بررسی یکی از این چهره‌ها به طور خاص بپردازد. علاوه‌بر قرائت متن‌های فارسی، آثار هنری کوربن، هلموت ریتر و آن ماری شیمل در تفسیر آیین عرفان و خداشناسی صوفیان مورد بحث و بررسی قرار مي‌گيرد.
· مثنوی مولوي. نقد و تجزیه و تحلیل گزیده‌هایی از مثنوی معنوی جلال الدین مولوي ارائه مي‌شود. بی‌تردید مولوي بزرگ‌ترین شاعر اسلامی عرفانی است و شاهکار او در جهان فارسی‌گرای قرون وسطی موقعیت یک اثر متعارف و در حد یک «قرآن به زبان فارسی» را کسب کرده بود. متون مثنوی در چهارچوب آیین‌های عرفانی اسلامی، علم تفسیر و تعبیر کتب مقدس، تفسیر باطنی قرآن، و ادبیات شاعرانه تصوف یا صوفیگرایی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. همه متن‌ها در اصل به زبان فارسی است. دانشجویان دین‌های مشابه که با فارسي آشنایی ندارند، می‌توانند با استفاده از ترجمه انگلیسی این متون، فراگیری متون ثانوی و اضافاتی که به آنها داده مي‌شود و با شرکت در بحث‌های سمینار از این درس بهره گیرند. همه متن‌ها برگرفته از ترجمه نیکلسون همرا ه با یادداشت‌های مترجم می‌باشد.
· اسطوره فارسی، افسانه‌های اسلامی و تمثیل‌های عرفانی. موضوع این درس بررسی چگونگی استفاده تمثیلی از مایه‌های جهان‌شناسی زرتشتی و تاریخ حماسی فارسی در آثار حکیمان و فیلسوفان و شاعران فارسی– اسلامی (چون ابن‌سینا، سهروردی و عطار) است. هدف از آن نمايان ساختن مفاهیم عرفانی و خداشناسانه اسلامی در اين متون است. این درس شامل بحث درباره برخی داستان‌های شاهنامه، افسانه‌های قرآنی، آیین‌های جهان‌شناسانه اسلامی و تصوف می‌باشد. متن‌های اصلی مورد مطالعه رساله‌های فارسی سهروردی است. دانستن زبان فارسی براي حضور در اين كلاس‌ها الزامی است. دانشجویانی که مطالعاتي در زبان عربی و یا عرفان اسلامی دارند، می‌توانند در كلاس‌ها شركت كنند؛ زیرا این آثار در نسخه‌های چاپی فارسی- انگلیسی نیز در دسترس مي‌باشد]13[.
5. دانشگاه مک گیل[9] شهر مونترال
انستیتو مطالعات اسلامی مک گیل. مؤسسه مطالعات اسلامی در دانشگاه مک گیل در چهار سطح برای دانشجویانی که هیچ‌گونه اطلاعاتی درباره زبان فارسی ندارند و یا دانشجویانی که اطلاعات محدودی دارند، دوره‌های زبان فارسی برگزار می‌کند. این کلاس‌ها در دو سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد ارائه می‌شوند. مهم‌ترين دروسي كه در اين مؤسسه ارائه مي‌شود عبارت‌اند از:
· ادبیات فارسی: در این درس به بررسی ادبیاتی که در جهان فارسی زبان از میانه سده دهم تا پایان دهه بیستم پدید آمده است، می‌پردازند. همچنین، متون بسیاری از اشعار و نثرها، مورد مطالعه و ترجمه قرار می‌گیرند.
· فارسی مقدماتی: در سال اول، دانشجویان را هر دو بخش «فارسی مقدماتی» با دستور زبان و واژگان پایه به منظور توانایی در برقراری ارتباط با زبان فارسی آشنا می‌شوند. در پایان این دوره، دانش‌آموزان قادر به درک، خواندن، نوشتن و گفتن جملات ساده به زبان فارسی می‌باشند. علاوه‌بر این، آنها تا حدی با فرهنگ و آداب و رسوم ایران آشنا خواهند شد.
· فارسی میانه: در این دوره دانشجویان به بحث و بررسی متون مختلف زبان فارسی می‌پردازند. به ویژه دو مهارت خواندن و نوشتن زبان آموزان در این دوره تقویت می‌شود. همچنین از طریق بحث‌های کلاسی و سخنرانی‌های فردی مهارت شنیداری و گفتاری آنها ارتقا می‌یابد.
· فارسی پیشرفته: پس موفقیت در گذراندن دوره میانه، این دوره با هدف آشنا کردن دانش‌آموزان با فضای ادبیات فارسی کلاسیک برگزار می‌شود]14[.
6. دانشگاه آلبرتا[10] شهر ادمونتون
در گذشته دانشگاه آلبرتا در چهارچوب دانشکده علوم انسانی و دپارتمان زبان‌های مدرن و مطالعات فرهنگی، درس زبان فارسی ارائه می‌داد. اين دروس عبارت بودند از: فارسی مقدماتی 1 و 2، فارسی متوسط 1 و 2.
7. دانشگاه بریتیش کلمبیا[11] شهر ونکور
مرکز زبان‌هاي اين دانشگاه، آموزش 21 زبان را ارائه مي‌كند. زبان فارسی نيز يكي از اين زبان‌ها است که به صورت آزاد ارائه می‌شود و واحد درسی ندارند. در اين دوره دروس زير ارائه مي‌شود: فارسی مقدماتی 1و 2، كه این درس بر عوامل ضروری و مؤثر در ارتباطات، خواندن و نوشتن فارسی تکیه دارد.
8. دانشگاه کارلتون[12] شهر اتاوا
در این دانشگاه تدریس زبان فارسی به صورت غیررسمی از سال 2010 آغاز شده است. دروسی که در این برنامه ارائه می‌شوند، عبارت‌اند از: فارسی مقدماتی و فارسی متوسط. هریک از این دروس بر جنبه مکالمه و نوشتن زبان فارسی تأکید دارند.
وضعيت زبان فارسي در مدارس
1. آموزش زبان فارسي در مدارس ايراني- كانادايي
منظور از مدارس ايراني مدارسي است كه هزينه آنها به عهده دولت كانادا نيست. اين مدارس خود به دو دسته مدارس رسمي و مدارس غيررسمي تقسيم مي‌شوند.
1.1. مدارس رسمي: در اين كشور سه مدرسه رسمي (دو مدرسه در تورنتو و يك مدرسه در مونترال) وجود دارد. يك مدرسه نيمه‌رسمي نيز در محل فرهنگسراي ايران در اوتاوا داير بوده است. اين مدارس مورد تأييد اداره كل مدارس خارج از كشور وزارت آموزش و پرورش هستند و كتاب‌هاي درسي و برنامه تحصيلي آنها توسط وزارت آموزش و پرورش اشاره تعيين و تامين مي‌شود.
تقريباً تمامي درس‌هاي مدارس ايران در مدارس خارج از كشور نيز تدريس مي‌شود و متون و كتب درسي مشابه مدارس داخلي است. تعداد روزها و ساعات تدريس نيز بايد به اندازه مدارس داخل كشور باشد. اين برنامه تنها در شرايط خاص قابل تغيير است.
1.2. مدارس غيررسمي: مدارسي هستند كه با نظر مؤسسان و اولياي دانش‌آموزان راه‌اندازي و اداره مي‌شوند. در برنامه ريزي درسي اين مدارس تلاش مي شود دانش‌آموزان از امكانات تحصيلي محل زندگي خود و زبان رسمي و اداري كشور ميزبان بي‌بهره نمانند. اين مدارس مورد تأييد وزارت آموزش و پرورش نيستند، زيرا برنامه ريزي آموزشي، ساعات تدريس و منابع آموزش در آنها توسط وزارت آموزش و پرورش تعیین نشده است. روزها و ساعات كلاس درس به گونه‌اي تنظيم مي‌شود كه دانش‌آموزان به راحتي بتوانند در مدارس كشور ميزبان حاضر شوند. دانش‌آموزان مدارس غيررسمي مي‌توانند در امتحانات پايان سال مدارس مورد تاييد وزارت آموزش و پرورش به عنوان داوطلب آزاد شركت كنند. در صورت قبولي نيز مي‌توانند در مدارس داخل كشور به تحصيل ادامه دهند. مدارس غيررسمي را مي توان به دو دسته كوچك‌تر تقسيم كرد:
ـ مدارسي كه در آنها اوليا و موسسان تلاش مي‌كنند از كتاب‌ها و منابع درسي مدارس رسمي ايراني استفاده كنند. در اين مدارس، علاوه‌بر موضوعات و مطالب جامعه ميزبان، كتاب‌ها ومطالب درسي داخل كشور نيز آموزش داده مي شود.
ـ مدارسي كه در آنها صرفاً زبان فارسي و مختصري از فرهنگ و تمدن ايراني تدريس مي‌شود، ولي از كتاب‌ها و متون درسي ايران به عنوان منابع آموزش استفاده نمي‌شود.
2. وضعيت آموزش زبان فارسي در مدارس صرفاً كانادايي
همان‌طور كه پيش‌تر نيز اشاره شد، دولت براي جذب مهاجران بيشتر با طرح موضوع تنوع فرهنگ‌ها به زبان و فرهنگ ديگر كشورها احترام مي‌گذارد. چنانچه در مدارس تعداد داوطلبان فراگيري زباني خاص به حد نصاب برسد، كلاس آموزش آن زبان با هزينه دولت تشكيل مي‌شود. بنابراين، تعدادي از فرزندان ايرانيان مهاجر (نسل دوم) در مدارس كانادايي در حال فراگيري زبان فارسي هستند.
علاوه بر مدارس رسمي و غيررسمي، در بسياري از شهرها گروه‌هاي كوچك و حتي برخي خانواده‌ها به طور انفرادي كلاس‌هاي آموزش زبان فارسي برگزار مي‌كنند. اين گونه آموزش‌ها غيرانتفاعي است و دولت ايران هيچ‌گونه حمايت مالي از آنها به عمل نمي‌آورد و يا وسايل كمك آموزشي در اختيار آنان قرار نمي‌دهد. حتي از تعداد اين مدارس و آدرس اغلب آنها اطلاع دقيقي در دست نيست]9[.
[1]. concordia university
[2]. Richard Foltz
[3]. Linda Clark
[4]. Mark Hill
[5]. York University
[6]. Simon Fraser University
[7]. Language Training Institute in Simon Fraser University
[8]. University of Toronto
[9]. McGill University
[10]. University of Alberta
[11]. University of British Columbia
[12]. Carleton University