روابط فرهنگی مصر و ایران

هر چند اولین موافقتنامه فرهنگی ایران و مصر در سال 1958 امضاء شد، پیش از آن نیز ارتباطات ومراودات فرهنگی و علمی میان دو کشور کم و بیش برقرار شده بود؛ از جمله در سال 1938 طی نامه­ای به امضای محمدحسین هیکل وزیر معارف عمومی مصر ،4 تن از استادان ایرانی، حسین سمیعی، اسماعیل مرآت، قاسم غنی و رشید یاسمی به عنوان عضو وابسته فرهنگستان زبان عربی معرفی شده­اند (گزیده اسناد، 2:سند 78). در مقابل نیز 4 تن از شخصیت­های فرهنگی و ادبی مصر به عنوان اعضای وابسته فرهنگستان ایران پذیرفته شدند. این افراد عبارت بودند از: محمدحسین هیکل ، محمد رفعت پاشا رئیس فرهنگستان زبان عربی در مصر، منصور بک فهمی عضو فرهنگستان زبان و رئیس کتابخانه ملی مصر و علی بک الجارم، عضو فرهنگستان مزبور (گزیده اسناد، 2:سند 80). مشارکت برخی چهره­های علمی و ادبی مصر همچون دکتر طه حسین، ادیب برجسته و وزیر فرهنگ وقت و نیز دکتر احمد امین، اندیشمند و نویسنده نامدار مصری در جشن هزاره ابن سینا که در سال 1954 توسط انجمن آثار ملی در تهران برگزار شد از دیگر موارد قابل ذکر در روابط میان موسسات فرهنگی وفرهیختگان دو کشور است (همان، 3:سند 52).

امضای موافقنامه فرهنگی، نقطه عطفی در ارتباط فرهنگی میان دو کشور بود. از جمله مفاد این موافقنامه ،ایجاد تسهیلات برای مبادله هر نوع کتاب و نشریات سودمند، ایجاد تسهیلات برای مبادله فیلم­های ملی و فرهنگی و مستند با هدف معرفی پیشرفت­های مدنی دو کشور، تشکیل نمایشگاه­هایی از هنرهای ملی، مبادله گروه­های دانشجویی، تنظیم برنامه­های رادیویی، مبادله استادان و فرهیختگان و تأسیس انجمن­های فرهنگی از اتباع دو کشور بود (همان:سند70). در سال 1972 نیز برنامه مبادلات فرهنگی میان دو دولت برای سال­های 1972 تا 1974 منعقد شد که شامل چندین محور از جمله، همکاری­های وزارت خانه های علوم و آموزش و پرورش، همکاری­های مذهبی، همکاری­های آموزشی بهداشتی، بورسیه­های آموزشی، همکاری­ها در حوزه جوانان و ورزش بود (همان:سند 86). موافقنامه همکاری­های گردشگری ایران و مصر نیز در سال 1975 به امضای معاونان وزارت اطلاعات و جهانگردی ایران و معاون وزارت جهانگردی مصر رسید (همان:سند 89). در طول سال­های نیمه دوم دهه 70 قرن گذشته و تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران گروه­های متعدد از استادان و دانشجویان مصری برای فراگیری زبان فارسی به ایران سفر کردند و در مقابل نیز گروه­هایی از ایران برای فراگیری و یا تکمیل آموزش زبان عربی راهی مصر شدند .در همین دوران، برنامه مبادلات فرهنگی دو کشور برای سال­های 1978 و 1979 میان وزیران آموزش و پرورش دو کشور به امضاء رسید که به دلیل وقوع انقلاب در ایران، به طور کامل عملیاتی نشد.

مهمترین اتفاق در روابط فرهنگی دو کشور در دهه هفتاد، افتتاح مرکز فرهنگی ایران در قاهره در سال 1977 است. با تأسیس این مرکز، حضور فرهنگی ایران در مصر وارد مرحله­ای جدید شد و روابط فرهنگی دو کشور را بیش از پیش نزدیک کرد. از جمله اقدامات این مرکز، تقویت کتابخانه بخش­های شرق­ شناسی دانشگاه­های مصر با اهداء حدود 3 هزار جلد کتاب شامل مراجع گوناگون درباره تاریخ و تمدن ایران و نیز آثار نویسندگان برجسته ایرانی بود. برگزاری سمینار و میزگردهای متعدد، برگزاری دوره­های آموزش زبان فارسی، حمایت از پایان­نامه­های دانشگاهی در حوزه زبان و ادبیات فارسی و تاریخ ایران، انتشار فصلنامه­های فرهنگی با مقالاتی از نویسندگان ایرانی، مصری و عرب و نمایش فیلم­های فرهنگی و تاریخی درباره ایران از دیگر فعالیت­های مرکز فرهنگی ایران در قاهره بود. در همین سال به دعوت وزارت فرهنگ ایران، گروهی از استادان و یک گروه از دانشجویان مصری به ایران سفر کردند (السباعی، 2001: 343 -340  )..

از رویدادهای فرهنگی روابط دو کشور تا پیش از سقوط رژیم پهلوی در ایران، مشارکت دو طرف در جشنواره­ فیلم­های سینمایی و نمایشگاه­های کتاب بود که از جمله حضور ایران در دومین جشنواره بین­المللی سینمایی قاهره در سال 1977 و نیز مشارکت در نمایشگاه بین­المللی کتاب قاهره در سال 1978 قابل ذکر است.

با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و قطع روابط دیپلماتیک میان دو کشور، هر چند روابط رسمی فرهنگی نیز قطع شد، طی سال­های بعد ارتباطات غیررسمی میان مؤسسات و شخصیت­های علمی وفرهنگی دو کشور از سر گرفته شد. از جمله این ارتباط فرهنگی غیررسمی، سفر رئیس کتابخانه عمومی آیة الله مرعشی نجفی در سال 1991 به مصر و امضاء موافقنامه مبادله کتاب با مرکز پژوهش­های شرق­شناسی این کشور بود. در همین سال 4 تن از استادان زبان­های شرقی در دانشگاه­های مصر در مراسم بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی در ایران شرکت کردند. گرامیداشت استادان مصری زبان فارسی از جمله دکتر عبدالنعیم حسنین واهداء جایزه موقوفه دکتر محمود افشار و نیز تکریم دکتر امین عبدالمجید بدوی در مصر با حضور دکتر سید جعفر شهیدی در سال 1377 از دیگر موارد در این خصوص است (همان:348). در همین دهه برخی از استادان ایرانی به دعوت مجمع فرهنگستان زبان عربی به مصر سفر کردند و برخی از آثار خود را به دانشگاه­های قاهره و عین شمس اهداء کردند. وزیر امور خارجه وقت جمهوری اسلامی ایران نیز طی سفری به قاهره در مرکز مطالعات و پژوهش­های سیاسی در جمع استادان و فرهیختگان مصری درباره روابط ایران و مصر سخنرانی کرد. در سال 1995 (1374) نیز آقایان دکتر الدسوقی شتا و السباعی محمد السباعی استادان زبان ودبیات فارسی دانشگاه های مصربرای حضور در کنگره بین­المللی بزرگداشت عطار نیشابوری به ایران سفر و در این کنگره سخنرانی کردند. طی این سال­ها همچنین تعدادی از کتاب­های اندیشمندان و نویسندگان ایرانی در مصر به زبان عربی ترجمه شد (همان:9-348).

سفر متقابل استادان ایرانی به مصر برای شرکت در گردهمائی های علمی و فرهنگی و نیز شرکت فارسی­آموزان دانشگاه­های مصر در دوره­های دانش­افزایی زبان فارسی در جمهوری اسلامی ایران ، مشارکت استادان مصری زبان وادب فارسی در گردهمائی های بین­المللی زبان فارسی در تهران و سفر گروه­های رسانه­ای ایران و مصر به دو کشور در طول دو دهه گذشته استمرار داشته است. این مراودات البته تحت تأثیر شرایط سیاسی حاکم بر روابط دو کشور با فراز و فرود همراه بوده است.