قوم ترکمن افغانستان
ترکمن یا ترکمان، مردمی از نژاد زرد و اصالتا ترک‌تبارند؛ گاهی
خود را از تبار مغول می‌دانند و به لحاظ کالبدی، شباهت مغولی
دارند؛ ولی سابقه حضور ترکمن‌ها در آسیای مرکزی به مدت‌ها
قبل از حمله مغول بازمی‌گردد. «یک قبیله ترکمن به نام غز یا تغزیز
در قرن چهارم و پنجم هجری در ایران و افغانستان قدرت یافت
و امپراتوری عظیم سلجوقی را بنیان‌گذارد».۲ اغوزها اجداد اصلی
ترکمن‌های فعلی به شمار می‌روند. آق قویونلوها و قره قویونلوها از
این نژادند. ریشه اصل ترکمن مشخص نیست؛ «ولی‌گمان می‌رود
منظور اولیه از آن تمایزنهادن میان مسلمانان غوز و غیرمسلمانان
این قوم بوده است. سرانجام کلمه ترکمن اصطلاح «اغوز» را کاملا
از زبان مردم انداخت».۳
زبان ترکمن‌ها، ترکمنی است که از گویش‌های گروه زبان اغوزی
محسوب می‌شود. ترکمن‌های افغانستان فارسی را نیز به‌خوبی
می‌دانند. ترکمن‌ها حنفی مذهب‌اند؛ ولی در بین آنان اقلیت‌های
شیعه نیز وجود داشته‌اند؛ از جمله آق قویونلوها و قره‌قویونلوها.
اولین مهاجرت ترکمن‌ها به افغانستان در اوایل قرن نوزدهم،
هم‌زمان با حملات نظامی روسیه و پیشروی‌های آن در آسیای مرکزی
۱، عبدالمجید ناصری داودی؛ تاریخ تشیع در افغانستان؛ ص ۳۵.
۲، سید هادی خسروشاهی؛ نهضت‌های اسلامی افغانستان؛ ص ۸۴.
۳، حبیب‌الله ابوالحسن شیرازی؛ ملیت‌های آسیای میانه؛ ص ۹۰.
(ت.
۹۵
----------
د.
V
۹۶
صورت گرفت و عده زیادی از مردم ترکمن وادار به عقب‌نشینی
شدند. قبیله «ارساری» اولین مهاجران بودند و پس از آن قبیله «تکه»
آمدند. پس از شکست قیام باسماچی‌ها در دهه ۱۹۲۰ در شوروی،
عده دیگری از ترکمن‌ها همراه با دام‌های خود وارد افغانستان
شدند.آنها نام‌های مختلفی مانند یموت، تکه، لکی، ترق، ارساری،
سارق، سالور، چکره، موری، مروچک داشتند. ساکنان مناطقی‌که
ترکمن‌ها به آن وارد شدند تاجیک یا فارس‌زبان بودند. ترکمن‌ها ابتدا
به‌صورت نیمه‌کوچ‌رو زندگی می‌کردند؛ ولی به‌تدریج به یکجانشینی
روی آوردند و در امتداد کرانه‌های جنوبی آمودریا و مناطق شمال
غربی افغانستان در شهرها و مناطقی مانند بالا مرغاب، دولت‌آباد،
آقچه و شیرین تگاب زندگی می‌کردند.آنها از دو قبیله اصلی سلور
و ارساری (Ersari) بودند. ارساری‌ها در سال ۱۸۸۰، کمک‌های
مؤثری به عبدالرحمان خان برای رسیدن به کابل کردند.
ترکمن‌ها به کشاورزی و به‌ویژه دامداری (از جمله پرورش اسب
و بره قره‌گل)، صنایع‌دستی (به‌ویژه قالی‌بافی) و گاهی تجارت
اشتغال دارند. عده‌ای از آنان در تجارت وسایل نقلیه دست‌دوم و
قطعات یدکی دست دارند و این نوع خودروها و قطعات را از خارج
وارد کرده، در بازار افغانستان به فروش رسانده و به سرمایه‌های
خوبی دست می‌یابند.