ازدواج در سنگال
در سنگال سنت ازدواج امری مهم تلقی می گردد و جزء واجبات به شمار می آید. زن و مرد کامل کنندۀ یکديگر هستند. دراین کشور چندین شکل سنت فرهنگی ازدواج وجود دارد. ازدواج با قبیله خودی یا ازدواج با خارج قبیله منطبق با یک واژه شناسی بکار رفته در مطالعات روابط جنسی منطبق با قبیله اجتماعی یا شکل خاص ازدواج در هر جامعه دیگر می باشد. ازدواج با خودی (Endogamie) قاعده ازدواجی است که تعیین می کند یک فرد با دیگری ازدواج نماید که از قبیله یا طبقه اجتماعی، ملیت، قوم یا هر شکلی از گروه بندی اجتماعی باشد. این دستورات کم و بیش تقریباً در تمام جوامع موجود است و نسبت به افرادی که از آن سرپیچی نمایند مجازات سنگینی اعمال می گردد. این مسئله عمومی است و به تمام گروه ها یا نظام اجتماعی به طور کل مربوط می شود. به سطح نظام اجتماعی، نظام های طبقات و ساختارهای نظم یا نظام های قشری باز گشت می کند. اصطلاح ازدواج با خودی (Endogamie) زمانی می تواند رخ دهد که ازدواج با هم کیش (Isogamie) شکل گیرد. این پدیده زمانی وجود دارد که امکان ازدواج افراد مختلف در داخل یک طبقه ی سنتی (Caste) وجود داشته باشد. مثلاَ زمانی که یک مدیحه سرا – خواننده (Sab- Lekk) یا یک آهنگر (Jef-Lekk) در قبیله ولوف ازدواج نماید. برعکس هنگامی که از ازدواج در یک گروه اجتماعی (Hamogamie) صحبت می کنیم زمانی است که بنیاد اجتماع بر اساس طبقات اجتماعی یعنی چارچوب های مختلف اجتماعی – حرفه ای یا اجتماعی شکل گرفته است. در چنین حالتی تأکید بر ازدواج افراد از یک ردیف یا یک موقعیت اجتماعی می کنیم. وقتی ازدواج با افراد خارج گروه (Exogamie) است، منظور ازدواج فرد با افراد خارج گروهی که به آنها تعلق دارد می باشد. در پایان وقتی گروه های با سطح و ردیف اجتماعی مختلف در قشربندی اجتماعی با یکدیگر ازدواج نمایند از ازدواج غیر همکیش (Anisomagie) صحبت می شود. وقتی که افراد با یکدیگر ازدواج نمایند بدون توجه به تفاوت طبقاتی یا چارچوب اجتماعی در این حالت صحبت از ازدواج در یک طبقه اجتماعی متفاوت (Heterogamie) (مذهبی- کشوری) می شود.
در جامعه ی امروز سنگال که یک جامعه در حال گذار است اشکال ازدواج داخل یا خارج گروه وجود دارد و همه جنبه های آن قابل مشاهده است. به این صورت که از یک جهت هوشیاری و توجه به طبقه و قشر همچنان در حافظه و عملکرد سنگالی ها پایدار است و از جهت دیگر عده ای خواهان تغییر در این زمینه هستند. درمورد جنبه دوم تغییرات اجتماعی خصوصاً آنچه که مربوط به عملکرد و حرفه ها و مشاغل جدید است باعث گشایش جنبه های مختلف شده که ازدواج خارج از گروه را ممنوع ندانسته و یا روز به روز تحمل در این زمینه بیشتر شده و ازدواج های میان حرفه ای خارج از گروه اجتماعی شکل می گیرد. گرایش به جنبه دوم در نسل جدید سنگال بیشتر رواج دارد. (Mbodj, 2012: 2-5)
درسنگال دو نوع ازدواج مسلمانان و مسيحیان نیز وجود دارد که در هرکدام از آنها در تیره های گوناگون اجرا می شود. در نوع ازدواج مسلمان انتخاب همسرمعمولا خواستگاری از طرف مرد صورت می گيرد. ازدواج مسلمانان براساس رضايت متقابل زوج است. در بعضی از طوایف، رسم بر این است که والدین خودشان همسر انتخاب می کنند. اگر مانعی بر سرازدواج وجود نداشته باشد (طلاق صادر نشود، رابطه فاميلی نباشد)، یک قرارداد ازدواج بین داماد و قیم عروس آینده که بعد از کسب رضايت از او اعلام می کند، بسته می شود. معمولاَ این قیم، بايد پدر، عمو یا برادر عروس باشد. (Le Mariage, 2016 : 2)
ازدواج مسلمان در مسجد، در منزل يا در فضای باز صورت می گيرد. مراسم ازدواج توسط یک امام یا یک عالم پس از کسب اطمینان از والدین اجرا می شود. مهریه مورد تأیید طرفین توسط امام يا عالم علنی می شود. حداقل مهريه قرائت و آموزش یک آیه قرآن توسط داماد به عروس آینده اش است.
برخلاف بعضی از اعتقادات، مذهب مبلغ خاصی را برابر مهريه تعیين نکرده است، ولی، در هر صورت، نبايد کمتر از یک چهارم دینار، حدود 2000 فرانک سيفا باشد. مهریه می تواند پول، طلا، وسايل زندگی، اسب و یا گاو باشد.
عقدنامه مسلمان بوسيله ی آيه های قرآن مهر و موم و تأئيد می شود. پس از ازدواج مدیر مراسم سند ازدواج که قانونی است را به طرفین می دهد، در این سند امضاهای دو شاهد شرعی وجود دارد. ولی این سند سریعأ برای اعطا سند ازدواج قانونی به شهرداری برده می شود (پس از 6 ماه زوج بايد به دادگاه مراجعه و سند ازدواج را دریافت کند). پس از این مراسم ازدواج در سنگال میزبان از میهمانان پذیرائی می کند. (Le Mariage, 2016 : 2)
در ازدواج های میان مذهبی شرایط این نوع ازدواج بر اساس مرد یا زن بودن تفاوت دارد. یک مرد مسلما ن می تواند یک زن غیر مسلمان را به همسری بر گزیند، تنها به شرطی که همسر او یگانه پرست (یهودی یا مسیحی) باشد. ازدواج یک مرد مسلمان با یک زن کافر یا چندخداگرا (بودا) ممنوع است. زن یهودی یا مسیحی ازدواجشان آزاد است که به دین خود بماند. با این وجود باید دانست که کودکانی که از این زوج ها به دنیا می آیند باید مسلمان باشند. از طرفی، در صورت طلاق و یا فوت زن، مادرغیر مسلمان نمی تواند حضانت کودکان را به عهده بگیرد . این کودکان باید به پدر یا مادر یا مرد مسلمان سپرده شوند. زن غیر مسلمان در صورت فوت مرد مسلمان نمی تواند طلب ارث نماید. در غیراین صورت، اگر زن غیر مسلمان تغییر مذهب دهد، این قوانین شامل حال او نخواهد شد.
زن مسلمان تنها می تواند با مرد مسلمان ازدواج کند، اگر مرد غیر مسلمان باشد تنها در صورتی می تواند با زن مسلمان ازدواج کند که به دین اسلام روی آورد. بنابراین او یک دورۀ آموزشی مذهبی و شفاهی شش ماهه را با اخذ یک گواهی نامه طی می نماید. (Le Mariage, 2016 : 2)
در سنگال ازدواج هاي تك همسري و چند همسري وجود دارد. ولی به علت پيشرفت زندگی مدرن و به دنبال آن موج جهانی شدن تحولات اجتماعی- اقتصادی ارزشی را به بار آورده که اغلب جوانان (دختران) به تک همسری گرايش بيشتری پیدا کرده اند. درواقع آن چه که در دنیای مدرن و غرب تبلیغ می شود و حول تک همسری است به این جامعه نیز منتقل شده است. ازدواج در سنگال می تواند به دو صورت قانونی و مذهبی با شد . در صورت قانونی ازدواج توسط مأمور ثبت احوال به ثبت می رسد و در صورت مذهبی بودن ازدواج توسط یک امام یا یک کشیش به ثبت می رسد. (Le Mariage, 2016 : 2)
وقتی که انتخاب تک همسری امضا شد به هیچ وجه برگشت پذير نخواهد بود. تنها مواردی که قانون اجازۀ آن را می دهد مواردی است که انتخاب عوض شود، مثلأ هنگامی که نظام چند همسری محدود، محدود کردن سه) 3 ( همسر به دو) 2( همسر و یا دو همسر به یک همسر تغییر یابد. مردی که نظام تک همسری را امضا می کند، نمی تواند دوباره ازدواج کند مگر اينکه همسر اوّل را طلاق دهد. (Samba, 1999 : 32)
مرد بايد حداقل 17سال و زن حداقل 16 سال داشته باشد. (Samba, 1999 : 31) تنها در صورتی زن و مرد می توانند زير این سن ازدواج کنند که از طرف دادگاه محلی مجوزی مهم داشته باشند و یا اينکه دختر در وضعیت حاملگی باشد. در سنگال ازدواج بايد با رضايت زن و مرد بر طبق بند قانون خانواده 109 باشد. دختر یا پسر زیر 18 سال بدون رضایت والدین نمی توانند ازدواج کنند. زن تا ازدواج اول خود را لغو نکرده است نمی تواند ازدواج مجدد کند. (Samba, 1999 : 32)
ازدواج ـ طلاق و ازدواج مجدد بحثی است که در ساختار خانوادگی سنگالی ها نمی توان آنها را از هم جدا کرد. شايد يكي از دلايل اصلي آن ازدواج زود هنگام جوانان در اين كشور است. طبق تحقیقات به عمل آمده در نسل قدیم تقریبأ از 3 پیوند زناشویی یک پیوند در داکار منجر به طلاق می شد. (Antoine, Dial, 2003 : 3) طلاق دراین شهر بیشتر از طرف زنان صورت می گیرد. (Locoh et Thiriat, 1995 ; Dial 2006) در نسل جدید از دو ازدواج یکی منجر به طلاق می شود. (Antoine, 2006 : 8)
طلاق در سنگال به دو شکل صورت می گیرد : طلاق قضایی و طلاق یک جانبه. در سال 1972 قانونی وضع شد که طی آن زن حق درخواست طلاق را دارد اين در حاليست كه در طلاق یک جانبه اولویت برای مرد بیشتر است. علی رغم وجود نظام چند همسری وضعیت طلاق در سنگال همچنان رو به افزایش بوده است. مدرنیته و تحولات ناشی از آن و تحصیل کردن دختران هم این نظام را کم رنگ نکرده است. زیرا دختران جوان دارای مدرک برای اینکه بتوانند وارد طبقۀ متداول شوند این نظام را قبول کرده اند حال چه به صورت ازدواج با فرد متأهل یا مطلق باشد.
دراین کشور زنان از تیرۀ سرر (Sérère) کمتر از تیره ی ولوف (Wolof) طلاق می گیر ند، معمولأ سررها مهاجر هستند (Antoine, Dial : 2003 : 15) مریدی ها هم خیلی زود طلاق می گیرند. (Mouride) بنابراین نتیجه ازدواج ـ طلاق ـ ازدواج مجدد و نظام چند همسری باعث به وجود آمدن نوعی زناشویی به نام زناشویی ترکیبی (Recomposition) در آفریقا شده است، به طوری که 20 % ازدواج ها ی مجدد در خانواده های چند همسری است. (Antoine, 2006 : 24) برادران و خواهران از یک پدر و مادر در هنگام طلاق ممکن است از هم جدا شوند و با بچه های زن دیگر زندگی کنند، در این خانوا ده ها نابرادری و ناخواهری زیاد به چشم می خورد به طوری که گاهی برای تشخیص رابطه فامیلی آنها باید کمی دقت کرد. (Antoine, Dial, 2003 : 19). بنابراین می توان نتیجه گرفت که در سنگال ازدواج مجدد، بخش جداناپذیر طلاق است. اكثر زنان مطلقه دنبال ازدواج مجددی هستند که بتواند نیاز های مالی را بر طرف کنند و آنها دیگر مجبور به کار کردن نباشند .