نهادها و سازمان‌های فرهنگی لبنان
سازمان‌ها و مؤسسات فرهنگي
در لبنان، هر چند وزارت فرهنگ و وزارت و آموزش عالي مسئوليت رسمي حوزه‌هاي فرهنگ و آموزش را را در اختيار دارند، صحنه اصلي فعاليتهاي فرهنگي، همچون مراكز چاپ و نشر، مراكز آموزشي و مراكز فرهنگي عمدتاً در اختيار بخش خصوصي است و حمايتهاي دولتي از چنين فعاليتهائي بطور محدود صورت مي‌گيرد. از مهمترين مراكز، انجمن‌ها و مؤسسات فرهنگي غيردولتي كه سهم عمده‌اي در حوزه فعاليتهاي فرهنگي اين كشور دارند، مي‌توان به اين موارد پرداخت:*
النادي الثقافي العربي: اين انجمن فرهنگي كه با عنوان باشگاه فرهنگي عرب فعاليت مي‌كند، در سال 1944 و تنها چند ماه پس از استقلال اين كشور تأسيس و اهداف اوليه آن، مشاركت در حيات فرهنگي جهان عرب و پويايي آن، مشاركت در حيات فرهنگی لبنان و هدايت توانمندي‌هاي علمي، فرهنگي و هنري آن در جهت تحول جامعه و ارتقاء مباني همبستگي ملي و ايجاد روابط فرهنگي اجتماعي ميان لبناني‌ها، اعلام شد. اين انجمن در طول حدو هفت دهه با فعاليتهاي گسترده علمي، فرهنگي وا نتشاراتي در لبنان و در گستره جهان عرب سهم عمده‌اي در روند فرهنگي لنبان و عرب ايفا كرده است. از جمله مهمترين فعاليتهاي علمي و فرهنگي آن، برگزاري كنفرانس‌ها و نشست‌هايي در لبنان و در سطح كشورهاي عربي و بحث و گفتگو درباره مسائل اساسي جامعه عرب همچون موضوعات مورد اختلاف گروه‌ها و جريانهاي فكري و سياسي لبنان، مسئله وحدت و قوميت عربي، دموكراسي، ادبيات، هنر، مسائل اجتماعي و.. بوده است. شاخص‌ترين اقدام باشگاه فرهنگي عرب، برگزاري نمايشگاه عربي و بين‌المللي كتاب بيروت است كه از سال 1956 تاكنون همه ساله برگزار مي‌شود و به عنوان يكي از رويدادهاي مهم فرهنگي لبنان، مورد استقبال ناشران و علاقمندان كتاب قرار گرفته است. اين نمايشگاه از سال 2004 با همكاري اتحاديه ناشران لبنان كه پيشتر، نمايشگاه كتاب لبنان را برگزار مي‌كرد،› به طور مشترك برگزار مي‌شود. چاپ و انتشار كتاب نيز از جمله فعاليتهاي اين انجمن فرهنگي است.
المجلس الثقافی للبنان الجنوبی*: يكي از مهمترين محافل فرهنگي جنوب لبنان است كه به ويژه در دهه‌هاي هفتاد و هشتاد قرن پيش سهم بسياري در فعاليتهاي فرهنگي جنوب لنبان داشت و امروز هم در حوزه فرهنگ و انديشه با همه جريانهاي سياسي و فرهنگي در اين منطقه همكاري دارد. فعاليتهاي اين محفل فرهنگي از سال 1964 و با اهدافي چون: تقويت روند فرهنگي لبنان به ويژه در جنوب، هماهنگي ميان فعالان فرهنگي، حمايت از فرهيختگان جوان، برقراري ارتباط ميان فرهيختگان لبنان و عرب، حراست از ميراث فرهنگي لبنان و آثار تاريخي و ايفاي نقش در دفاع از آزادي ، حاكميت ميهن و حقوق انسان و سلامت محيط‌زيست، آغاز شد و هم اكنون صدها نفر از فعالان حوزه انديشه و فرهنگ عضو آن هستند.
الحرکة الثقافیة، انطلياس**: اين محفل فرهنگي از سال 1978 و در جريان جنگ داخلي، فعاليتهاي خود را در دير مارالياس واقع در منطقه انطلياس درشرق بيروت آغاز كرد. اعضاي مسیحی اين مجموعه از همان آغاز، عدم وابستگي سياسي به جريان‌ها، احزاب و گروه‌ها را اعلام و همه فعاليتهاي خود را مبتني بر آن قرار داده‌اند. هدف اين انجمن فرهنگي نيز، تلاش براي ساختن انسان‌هاي آزاد، آگاه و فهيم، وابسته به سرزمين و ميراث و آشنا به تمدن و ارزشهاي فرهنگي و تمدني و.. اعلام شده است. نشستهاي ادبي و هنري، كنفرانس‌ها و ميزگردهاي علمي، جلسات نقد كتاب، برگزاري نمايشگاه‌هاي هنري و برپايي جشنواره لبناني كتاب از مهمترين فعاليتهاي اين انجمن است. جشنواره لبناني كتاب، همه ساله در نيمه اول ماه مارس برگزار مي‌شود و در شمار يكي از رويدادهاي مهم فرهنگي لنبان است. در اين جشنواره، علاوه بر نمايشگاه كتاب، برنامه‌هاي متنوع فرهنگي وهنري اجرا و معمولاً در هر جشنواره، مراسم تكريم يكي از شخصيت‌هاي برجسته فرهنگي و ادبي نيز برگزار مي‌شود. برگزاري نمايشگاه آثار هنرمندان خارجي در حوزه هنرهاي تجسمي از طريق همكاري با بخشهاي فرهنگي سفارتخانه‌ها نيز از ديگر برنامه‌هايي است كه در اين انجمن در طول سال برگزار مي‌كند.
مركز الامام الخميني الثقافي: اين مركز فرهنگي كه در سال 1991 توسط بخش فرهنگي حزب‌الله در حومه جنوبي بيروت تأسيس شده است در طول دو دهه فعاليتهاي متنوع فرهنگي در راستاي ارتقاء سطح فرهنگ و انديشه ديني و نيز معرفي و توسعه فرهنگ مقاومت، توانسته است جايگاه شايسته‌اي را در فضاي فرهنگي لبنان از آن خود كند. برگزاري نشستهاي گفتگو در زمينه مسائل روز، برپايي كنفرانس‌ها و ميزگردهاي علمي، فكري و فرهنگي، اجراي دوره‌هاي تخصصي در زمينه روش‌شناسي، مقاله‌نويسي، تحليل محتوا و...، برگزاري مسابقات فرهنگي، تكريم شخصيت‌هاي علمي و مذهبي، انتشار كتابهايي در زمينه فرهنگ ديني به ويژه در خصوص انديشه‌هاي امام خميني (ره) و برگزاري جشن رونمايي و امضاي كتابهاي فرهنگي و فكري، مهمترين فعاليتهاي اين مركزند. كتابخانه عمومي اين مركز نيز همه روزه محل مراجعه دانشجويان، پژوهشگران و علاقمندان به مطالعه است. فعالیتهای این مرکزدرسالهای اخیرازطریق شعبه های آن درمناطق شیعه نشین گسترش یافته است.
منتدي الفكر التقدمي*: اين جمعيت فرهنگي در سال 1994 با حمايت حزب سوسياليست پيشرو با اهدافي چون: تقويت روند فرهنگي در مناطق مختلف لبنان،تكريم انديشمندان و فرهيختگان عرب و غير عرب، تقويت وتوسعه فرهنگ ملي و گسترش مشاركت در فعاليتهاي فرهنگي و به ويژه، تقويت ارتباط ميان مراکز فرهنگي، تأسيس شده است. از جمله فعاليتهاي اين انجمن وابسته به طائفه درزي؛ برپايي كارگاه‌هاي پژوهشي و آموزشي، برگزاري نشست‌ها و ميزگردهاي علمي و فكري، برپايي نمايشگاه‌هاي فرهنگي هنري، انتشار مجله‌هاي فرهنگي و فكري و جلسات معرفي و نقد كتاب ،قابل ذكر است.
الحركة الثقافية في لبنان**: جنبش فرهنگي لبنان وابسته به جنبش شيعي امل است كه فعاليتهاي خود را از سال 1990 آغاز كرده است. اين تشكيلات فرهنگي اهداف خود را از بدو تأسيس؛ ارائه مفهوم واحد از ميهن و شهروند، توسعه آگاهي‌هاي ملي، توسعه آگاهي براي مشاركت در حيات سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي و رشد و توسعه فرهنگي، فكري،علمي، آموزشي و بهداشتي اعلام كرده است. جنبش فرهنگي لبنان براي تحقق اهداف اعلام شده،فعاليتهاي متنوع و گسترده‌اي را صورت مي‌دهد كه مهمترين آنها عبارت است از: اجراي برنامه‌هايي براي تشويق و توسعه امر مطالعه و كمك به توليد آثار ادبي اجراي
برنامه‌هايي براي تشويق و توسعه امر مطالعه و كمك به توليد آثار ادبي و علمي، تلاش براي تقويت جايگاه اجتماعي زنان، انجام پژوهش‌هاي مختلف و تشكيل مركز اسناد علمي و فرهنگي، تأسيس مركز انتشارات، انتشار مجله فكري، برپايي نمايشگاه‌هاي متنوع فرهنگي هنري، اجراي برنامه‌هايي در راستاي ارتقاء سطح آموزشي و تربيتي دانش‌آموزان، حمايت از تأسيس آزمايشگاه‌ها و كتابخانه‌هاي تخصصي، حمايت از تأسيس مدارس ابتدايي و راهنمايي دولتي در مناطق مختلف و به ويژه ارتقاء سطح آموزشهاي حرفه‌اي و حمايت از گسترش مراكز درماني و بهداشتي در سراسر لنبان. اين انجمن فرهنگي، همچنين به برقراري ارتباط با لبناني‌هاي مقيم خارج از كشور و توسعه فعاليتهاي فرهنگي در ميان آنان و به ويژه گردآوري آثار فرهنگي آنان و معرفي و انتشار آنها، اهتمام دارد.
الرابطة الثقافية، طرابلس*: يكي از قديمي‌ترين انجمن‌هاي فرهنگي لبنان است كه در سال 1944 با حمايت رياض الصلح نخست‌وزير دوره استقلال، در شهر طرابلس مركز استان شمال تأسيس شده است. مؤسسين اوليه آن، گروهي از فارغ‌التحصيلان مركز تربيت و تعليم اسلامي در طرابلس بودند كه با هدف فعاليتهاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي به اين اقدام همت گماشتند. اين انجمن در طول دهها سال و عليرغم برخي مشكلات سياسي امنيتي در شمال طرابلس، تلاش كرده ا ست تا از طريق گفتگو و اهتمام به برخي فعاليتهاي فرهنگي و هنري، تا حدودي از بحرانهاي اين منطقه بكاهد. علاوه بر آن، كتابخانه اين انجمن همه روزه پذيراي تعداد زيادي از دانشجويان، پژوهشگران و علاقمندان به كتاب و مطالعه است. مجتمع فرهنگي هنري فيحاء از جمله بخشهاي فعال اين انجمن است كه در طول سال به فعاليتهاي متنوع فرهنگي و هنري اهتمام دارد.
از جمله ديگر مراكز و محافل فرهنگي اين كشور مي‌توان از: مؤسسةالعرفان، نادي لكل ناس، مركز البيان الثقافي، حلقة الحوار الثقافي، مؤسسة سمير قصير، المركز الثقافي الاجتماعي – دبير قانون النهر و جمعية المعارف الثقافية نام برد.
* در معرفي مراكز فرهنگي غيردولتي لبنان از منابع زير استفاده شده است:
1- المؤسسات و الهيئات الثقافية غيرالحكومية في لبنان، 2010،رايزني فرهنگي ج.ا.ايران، بيروت
2- وب سايت باشگاه فرهنگ عرب (النادي الثقافي العربي) به آدرس: www-arabcalturclub.com
3- اطلاعات ميداني نگارنده
* شوراي فرهنگي جنوب لبنان
** جنبش فرهنگي، انطلياس
* انجمن انديشه پيشرو
** جنبش فرهنگي در لبنان
* انجمن فرهنگي، طرابلس