صنعت گردشگری لبنان
گردشگري بين‌المللي*
لبنان عليرغم مساحت كم، با دارا بودن مناظر طبيعي زيبا، آب و هواي معتدل و اماكن تاريخي متعدد يكي از جذاب‌ترين كشورهاي منطقه و جهان براي گردشگري است. صنعت گردشگري از سالهاي پس از استقلال همواره منبع عمده درآمد اين كشور بوده است. ورود گردشگران خارجي به لبنان طي اين سالها همواره روند صعودي داشته است، به گونه‌اي كه آمار كمتر از صد هزار نفر در سال 1951 به حدود 000/500/1 نفر گردشگر در سال 1974 رسيد. جنگ داخلي اما خسارتهاي سنگين بر زيرساختهاي صنعت گردشگري اين كشور وارد ساخت و پس از جنگ نيز بازسازي زيرساختها و احياي صنعت گردشگري همچون فرودگاه بين‌المللي بيروت، هتلها و اماكن پذيرائي، مناطق گردشگري و تفريحي و برقراري امنيت، ورود گردشگران به ويژه از كشورهاي عرب، كم و بيش رونق گرفت.
آمارهاي موجود نشان مي‌دهد كه در 6 ماه اول سال 2009، ميزان ورود گردشگران خارجي به لبنان به 000/500/1 نفر رسيد كه نسبت به ماه مشابه در سال قبل 26،46% و نسبت به سال 2007، 64،87% افزايش داشته است كه 4،42% از آنان عرب، 1،24% آسيائي، 1،14% اروپائي و 1،13% آمريكائي بودهاند.
گزارش سازمان جهاني گردشگري، ميزان ورود جهانگرد به لبنان در 7 ماه اول سال 2009 را بالاترين ميزان ورود گردشگر ثبت كرده و اين كشور را در ميان 165 كشور جهان كه در جذب گردشگر از رشد بالا برخوردار بودهاند، در رتبه پانزدهم قرار داده است. **
لبنان از مجموعه‌اي قابل توجه از جاذبه‌هاي گردشگري برخوردار است كه ذيلاً مهمترين آنها بطور خلاصه معرفي مي‌گردند:
بعلبك: مهمترين مجموعه تاريخي لبنان است كه تاريخ آن به دوره حضور روميها در اين سرزمين بازمي‌گردد. گفته مي‌شود ساخت اين مجموعه كه شامل سه معبد است در طول بيش از سه قرن تكميل شده است. معبد بزرگ با نام ژوپيتر در دوره امپراطوري اگوستوس در اواخر قرن اول قبل از ميلاد آغاز و پس از حدود نيم قرن در اواخر دوره امپراطوري نرون به پايان رسيده است. تالار بزرگ وابسته به آن و نيز معبد باخوس كه كوچكتر است در قرن دوم ميلادي ساخته شد. معبد ونوس (زهره) و تالار شش ضلعي نيز در نيمه‌هاي قرن سوم برپا شد. با رسمي شدن دين مسيح در سال 313، به دستور امپراطور كنستانتين بزرگ، ادامه ساخت و ساز در اين مجموعه از جمله تزئينات، نقاشي‌ها و كنده‌‌كاريها متوقف شد. در اواخر همين قرن به دستور امپراطور تئودوسيوس با تعطيل كردن معابد مجموعه، كليسائي در محل تالار بزرگ ساخته شد. بجز اين مجموعه باستاني، آثار تاريخي ديگري در بعلبك وجود دارد كه از جمله آنها مسجد بزرگ اموي است. اين مسجد در اوائل حكومت اموي بر ويرانه‌هاي كليساي يوحنا از دوره بيزانس ساخته شده است.
صور: موزه‌اي از آثار باستاني و تاريخي متنوع است. كاوشهاي باستان‌شناسي كه از حدود 60 سال پيش آغاز گرديد، منجر به كشف آثاري در اين شهر شد كه به استناد آنها، شهر صور از سوي سازمان يونسكو در سال 1979 در فهرست محوطه‌هاي ميراث جهاني به ثبت رسيد. آثار باستاني اين شهر در سه بخش قابل مشاهده است: در بخش اول كه عموماً به دوره رومي و بيزانس باز مي‌گردد، مجموعه‌هاي مسكوني، حمامهاي عمومي، مجموعه‌هاي ورزشي و خيابانهائي با ايوانهاي جانبي و كف موزائيكي به چشم مي‌خورد. برخي آثار باقيمانده از بندرگاه مورد استفاده فينقيها و مصريها نيز در اين بخش قرار دارد. در بخش دوم كه به دوره صليبيها باز مي‌گردد، عمدتاً آثار باقيمانده از كليساي صليبي صور است كه ستونهائي از گرانيت مرمر و سنگ در آن به كار رفته است. در اطراف كليسا نيز شبكه‌اي از راهها و اماكن مسكوني قرار داشته است كه تاريخ آن به دوره رومي و بيزانس باز مي‌گردد. بخش سوم مجموعه باستاني شهر صور شامل يك خيابان غربي شرقي است كه شهر را به حومه شرقي آن متصل مي‌كرده است. اين خيابان نيز در دوره رومي ساخته شده است و در دوره بيزانس بازسازي شده است. دوسوي اين خيابان را ايوانهائي پوشانده‌اند و در اطراف آن نيز گورستان وسيعي قرار دارد كه شامل مجموعه‌اي از تابوتهاي تشريفاتي و سنگ مرمري و آهكي، سنگهاي تزئيني و پيكرهائي با اشكال و تزئينات و كنده‌‌كاري است. اين گورستان از قرن دوم تا قرن 6 ميلادي مورد استفاده بوده است. در جنوب اين گورستان ميدان اسب سواري روميان قرار داشته است كه طول آن 480 متر و گنجايش 2000 تماشاچي را داشته است.
علاوه بر مناطق باستاني و تاريخي فوق، آثار ديگري همچون كاروانسرائي از دوره عثماني، مسجد قديمي شيعيان با دو گنبد و ساختماني زيبا، محله مسكوني مسيحيان با مهندسي و فضاي سنتي، در اين شهر مشاهده مي‌شود.
عنجر: شهر تاريخي عنجر در دشت بقاع قرار دارد و آثاري از دوره اموي در آن مشاهده مي‌شود. بناي آن توسط معماراني از بيزانس و سوريه ساخته شده است. در بناي ساختمانها از ستونها و پايه‌ها و سرستونهائي باقيمانده از دوره رومیها و بيزانس كه در اطراف آن كشف شده بود، استفاده شده است. اين شهر پس از مرگ وليد بن عبدالملك مؤسس آن، توسط مروان دوم در سال 744 تخريب شد و طي قرون متوالي به مخروبه‌اي ميان باتلاقها تبديل شده بود. در سال 1943 در پي كاوشهائي كه صورت گرفت اين مجموعه تاريخي شناسائي و نسبت به ترميم آن اقدام شد. شهر تاريخي عنجر با مساحتي حدود صد هزار متر مربع به شكل مستطيل و با ديوارهائي به ارتفاع 7 متر و ضخامت 2 متر و نيز 36 برج، به سبك مهندسي معمول در دوره بيزانس ساخته شده است. از جمله ويژگيهاي اين نوع مهندسي، سبكي و انعطاف‌پذيري در برابر زلزله است. دو خيابان اصلي كه در وسط شهر يكديگر را قطع و آن را به 4 بخش تقسيم مي‌كنند و نيز 600 باب مغازه كه در دو سوي خيابانهاي اصلي قرار گرفته و شبكه هدايت آبهاي پسماند، دو كاخ بزرگ و كوچك، مسجد و خانه‌هاي مسكوني و حمامهاي شهر از جمله آثار ديدني اين شهر تاريخي هستند. اين شهر در سال 1984 در فهرست محوطه‌هاي ميراث فرهنگ جهاني ثبت شده است.
جبيل: در شمال بيروت بر ساحل مديترانه قرار دارد و يكي از شهرهاي قديمي جهان است كه تاريخ آن به اواخر هزاره ششم پيش از ميلاد باز مي‌گردد. نام فنيقي آن بيبلوس و آثار باستاني آن عمدتاً پس از جنگ جهاني اول و در پي كاوشهاي باستان‌شناسان شناخته شد و ارتباط تمدني آن را با مصر فرعوني نمايان ساخت. آثار بسياري از تاريخ چند هزار ساله اين شهر در معرض ديد قرار دارد كه برخي از مهمترين آنها عبارتند از بقاياي دروازه شهر مربوط به هزاره سوم ق.م، بقاياي ديوار شهر كه پيش از سال 2700 ق.م ساخته شده است، بقاياي اماكن مسكوني مربوط به اواخر هزاره چهارم ق.م. بقاياي معبد بزرگ مربوط به هزاره سوم ق.م، شامل برخي اتاقهاي وسيع و سقفها و ستونهاي آنها، در بقاياي معبد بزرگ كه سال ساخت آن 2700 ق.م. بوده است. گورستان پادشاهي از هزاره سوم ق.م. با 9 فقره چاه حفر شده در دل صخره كه در جنب هر چاه اتاقي ساخته شده و درون هر اتاق سنگ قبر پادشاه قرار دارد كه مشهورترين آنها سنگ نوشته قبر حيرام است و گفته مي‌شود يكي از قديمي‌ترين متون مكتوب با الفباي فنيقي است. همچنين در كاوشهاي صورت گرفته، بقاياي ديوار قلعه ايرانيها در كنار ديوار قديمي كشف شد كه نشان مي‌دهد اين شهر در نقشه دفاعي ايرانيها در شرق درياي مديترانه در روزگار حضور در اين منطقه از چه جايگاهي برخوردار بوده است. آثار تاريخي اين شهر نيز در فهرست ميراث فرهنگي جهاني ثبت شده است.
طرابلس: شهر طرابلس در شمال لبنان با قدمتي چند هزار ساله، آثار قديمي بسياري شامل مساجد، مدارس، حمامها و كاروانسراها را در خود جاي داده است كه بيشتر آنها مربوط به دوره صليبي و مملوكي است. مهمترين آثار تاريخي طرابلس عبارتند از: بناي قلعه كه بناي آن به دوره صليبي بازمي‌گردد كه در ورودي شهر قرار دارد و از قلعه‌هاي كم‌نظير در شرق است. در دورن قلعه آثار بناهاي متعددي وجود دارد كه از جمله آنها بقاياي كليساي صليبي و برج بلند ميان قلعه است. در دوره مملوكي و عثماني برخي تغييرات و اصلاحات در اين قلعه صورت گرفته است. كليساي قديس يوحنا كه داراي معماري بديعي است و در گورستان مارونيها بر روي تپه مشهور به ابي اسمر قرار گرفته است ،يكي از آنهاست. مسجد بزرگ المنصوري يكي ديگر از آثار تاريخي طرابلس است كه در دوره مملوكي در محل كليساي بزرگ صليبيها ساخته شد و داراي صحن وسيع با ايوانهاي اطراف و تزئيناتي به سبك رومي است. خانقاه نيز در نيمه دوم قرن 15 ساخته شده و ساختمان آن در نوع خود بي‌نظير است. اين خانقاه در گذشته محل اقامت زهاد و عبادتگاه آنان بوده است. مدارس المشهد، العمرية و العجمية، حمام النوري، خان الصابون، جامع العطار و جامع المعلق، خان العسكر، برج السباع و بازار سوق الحراج از جمله آثار تاريخي شهر طرابلس به شمار مي‌روند.
صيدا: اين شهر كه در جنوب لبنان قرار دارد، يكي از قديمي‌ترين شهرهاي ساحلي لبنان است. از جمله آثار تاريخي آن قلعه دريائي است كه بناي آن به قرن 13 ودوره صليبي باز مي‌گردد و بر روي جزيره كوچكي بنا گرديده كه با يك پل سنگي به ساحل وصل شده است. مسجد كوچكي نيز در نزديكي كليساي موجود در قلعه در دوره عثماني ساخته شده است. قلعه ساحلي صليبيها كه بر بلنداي تپه مشرف بر بخش جنوبي شهر قرار گرفته است، در دوره امارت فخرالدين دوم در قرن 17 مرمت شد. بازارهاي قديمي صيدا همچنان شكل سنتي خود را با كوچه‌ها، مغازه‌ها و حرفه‌هاي موروثي خود حفظ كرده است. خان الافرنج از جمله كاروانسراهائي است كه توسط امير فخرالدين دوم براي پذيرائي از تجار غربي در دو طبقه بنا كرد و تا قرن 19 مركز فعاليتهاي تجاري بوده است. اين بناي تاريخي سپس به محل اقامت كنسول فرانسه تبديل شد و مدتي نيز مركز فعاليت تبشيري فرقه فرنسيسكان شد و امروز به مركز فرهنگي فرانسه در جنوب لبنان تبديل شده است. از ديگر آثار ديدني اين شهر، بازارهاي قديمي، مسجد العمري الكبير، گورستان باستاني مربوط به دوره رومي و بيزانس و بندرگاه قديمي است.
بيت الدين: كاخ بيت‌الدين نمونه‌اي از معماري قرن 19 است كه توسط امير بشير شهابي در طول 30 سال ساخته شد. درب مرمرين و مرصع و نيز آستانه آئينه كاري شده، به آن جلوه‌اي خاص بخشيده است. كاخ داراي سه بخش بيروني، مياني و داخلي است. دروازه ورودي آن به دليل تزئينات چشمگير از جمله زيباترين آثار معماري باقيمانده از آن دوره است. در ساخت گرمابه‌هاي اين كاخ كه از زيبائي و معماري منحصر بفردي برخوردارند از مهندسي سنتي رومي استفاده شده است.
در اطراف و نزديك كاخ بيت‌الدين چندين مكان تاريخي ديدني ديگر وجود دارد كه مهمترين آنها شهرك ديرالقمر است.
بيروت: در پايتخت لبنان نيز مجموعه‌اي از آثار باستاني و تاريخي قرار دارد كه مهمترين آنها آثار باقيمانده از دوره رومي و بيزانس و برخي نيز از دوره عثماني است كه از جمله آنها مجموعه 5 ستون، حمامهاي رومي، مجموعه 4 ستون، مسجد بزرگ عمري، مسجد امير منذر تنوحي، سراي بزرگ، بيمارستان نظامي و برج ساعت است.منطقه بازسازی شده درمرکزاین شهرنیز ازجمله اماکن دیدنی است.
*-در ارائه اطلاعات و آمار بخش گردشگري از وب سايت وزارت گردشگري لبنان به آدرس: www.lebanon - tourism.gov.lb استفاده شده است.
**-نكته مهم آن كه افزايش و كاهش ميزان گردشگر به لبنان، ارتباط مستقيم با شرايط سياسي كشور و تهديدات اسرائيل دارد. با گسترش دامنه اختلافات و به ويژه بروز درگيريها و تشنجات، اين ميزان كاهش و در شرايط بحراني و ناامني به نقطه توقف مي‌رسد و در شرايط آرامش كشور و برقراري امنيت ، روند صعودي را پيش مي‌گيرد.